Tài liệu Kc186 llsx và qhsx

A. §Æt vÊn ®Ò Sau §¹i héi toµn quèc lÇn thø IX chóng ta bíc vµo thêi kú ph¸t triÓn míi thêi kú “®Çy nhanh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc ” ®Þnh híng ph¸t triÓn nh»m môc tiªu “x©y dùng níc ta thµnh mét níc cã c¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn ®¹i, c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn ®îc n©ng cao quèc phßng an ninh v÷ng ch¾c, d©n giµu níc m¹nh x· héi c«ng b»ng v¨n minh”. Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn viÖc nghiªn cøu quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt lµ mét trong nh÷ng néi dung quan träng cña c«ng cuéc ®æi míi chñ nghÜa x· héi mµ chóng ta ®ang tiÕn hµnh h«m nay. ViÖc thùc hiÖn m« h×nh nµy trong thùc tÕ kh«ng nh÷ng lµ néi dung cña c«ng cuéc ®æi míi, mµ h¬n thÕ n÷a nã lµ c«ng cô, lµ ph¬ng tiÖn ®Ó níc ta ®i tíi môc tiªu x©y dùng chñ nghÜa x· héi. Th¾ng lîi cña chñ nghÜa x· héi ë níc ta mét phÇn phô thuéc vµo viÖc x©y dùng nµy tèt hay kh«ng. Mét x· héi ph¸t triÓn ®îc ®¸nh gi¸ tõ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt thêi ®¹i ngµy nay tr×nh ®é khoa häc kü thuËt ®· ph¸t triÓn m¹nh mÏ song quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt cña lùc lîng s¶n xuÊt vÉn lµ c¬ së chÝnh cho sù ph¸t triÓn cña nã. Do vËy vÊn ®Ò quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt vÉn lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò nan gi¶i mµ chóng ta cÇn ph¶i quan t©m vµ gi¶i quyÕt. Chñ nghÜa duy vËt lÞch sö ®· kh¼ng ®Þnh r»ng lùc lîng s¶n xuÊt cã vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi quan hÖ s¶n xuÊt vµ ngîc l¹i, cã thÓ thóc ®Çy hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. VÊn ®Ò nµy tõng lµ bµi häc ®¾t gi¸ trong c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë níc ta. Sù t¸c ®éng trë l¹i cña c¸c yÕu tè cña quan hÖ s¶n xuÊt ®èi víi lùc lîng s¶n xuÊt kh¸ phong phó vµ phøc t¹p, nhÊt lµ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ ë níc ta hiÖn nay. VÊn ®Ò quan hÖ s¶n xuÊt cã t¸c ®éng thóc ®Çy hay k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt ®· ®îc §¶ng ta nhËn thøc vµ vËn dông ®óng ®¾n trong qu¸ tr×nh l·nh ®¹o ®Êt níc theo ®êng lèi ®æi míi. §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh r»ng: lùc lîng s¶n xuÊt bÞ k×m h·m kh«ng chØ trong trêng hîp quan hÖ s¶n xuÊt l¹c hËu, mµ c¶ khi quan hÖ s¶n xuÊt ph¸t triÓn khong ®ång bé, cã nh÷ng yÕu tè ®i qu¸ xa so víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt “§¶ng céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI.”. Quan hÖ së h÷u ®îc hiÓu lµ “h×nh thøc chiÕm h÷u cña c¶i vËt chÊt do lÞch sö quy ®Þnh, trong ®ã thÓ hiÖn quan hÖ gi÷a con ngêi víi con ngêi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi ”. Së h÷u t liÖu s¶n xuÊt 1 gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi mäi h×nh thøc kh¸c cña quan hÖ s¶n xuÊt, do vËy, khi h×nh thøc cña quan hÖ së h÷u thay ®æi sÏ kÐo theo sù thay ®æi trong mäi h×nh thøc kh¸c cña quan hÖ s¶n xuÊt. VÒ nguyªn t¾c, nh÷ng thay ®æi cña quan hÖ s¶n xuÊt nãi chung lµ nh»m thóc ®Çy lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, do lùc lîng s¶n xuÊt ®· ph¸t triÓn ®ßi hái nã ph¶i thay ®æi cho phï hîp. Chóng ta ®· tõng ph¹m sai lÇm lµ x©y dùng nhiÒu yÕu tè cña quan hÖ s¶n xuÊt vît tríc so víi lùc lîng s¶n xuÊt mµ chóng ta hiÖn cã. §ã lµ viÖc chØ cho phÐp c¸c h×nh thøc së h÷u Nhµ níc vµ së h÷u tËp thÓ tån t¹i, trong khi c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c ®ang cßn cã t¸c dông m¹nh mÏ ®èi víi lùc lîng s¶n xuÊt th× l¹i bÞ ng¨n cÊm, kh«ng ®îc phÐp ph¸t triÓn. viÖc ®ã ®· dÉn ®Õn t×nh tr¹ng s¶n xuÊt bÞ ®×nh ®èn, kh«ng ph¸t triÓn. Sau khi nhËn thøc ®îc sai lÇm nµy, chóng ta ®· ®æi míi ®êng lèi chiÕn lîc trong lÜnh vùc kinh tÕ, ®ã lµ x¸c lËp l¹i c¸c h×nh thøc së h÷u, cho phÐp nhiÒu kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt cïng tån t¹i ®Ó më ®êng cho lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. 2 B. Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò I. C¬ së lý luËn cho viÖc ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. 1. Lùc lîng s¶n xuÊt. Thùc tiÕn cho thÊy, sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè, nhiÒu ®iÒu kiÖn nhng chñ yÕu nhÊt vÉn lµ phô thuéc vµo con ngêi. §iÒu kh¼ng ®Þnh trªn l¹i cµng ®óng víi hoµn c¶nh níc ta trong gian ®o¹n ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. Do vËy, h¬n bÊt cø nguån lùc nµo kh¸c, nguån nh©n lùc ph¶i chiÕm vÞ trÝ trung t©m trong chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi níc ta. NhËn thøc râ ®iÒu ®ã §¶ng ta x¸c ®Þnh con ngêi võa lµ môc tiªu, võa lµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn x· héi bÒn v÷ng. §©y lµ nguån lùc cña mäi nguån lùc, nh©n tè quan träng bËc nhÊt ®Ó ®a níc ta nhanh chãng trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. trong c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, §¶ng ta “lÊy viÖc ph¸t huy nguån lùc con ngêi lµm yÕu tè c¬ b¶n cho sù ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng”, coi viÖc “N©ng cao d©n trÝ, båi dìng vµ ph¸t huy nguån lùc to lín cña con ngêi ViÖt Nam lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh th¾ng lîi cña c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸” (§¶ng céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII). Do vËy, khai th¸c, sö dông vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc lµ vÊn ®Ò quan träng gãp phÇn thùc hiÖn thµnh c«ng qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. Lùc lîng s¶n xuÊt biÓu hiÖn mèi quan hÖ gi÷a con ngêi víi tù nhiªn. Tr×nh ®é lùc lîng s¶n xuÊt thÓ hiÖn tr×nh ®é trinh phôc thiªn nhiªn cña con ngêi trong mét giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh. Lùc lîng s¶n xuÊt lµ sù kÕt hîp gi÷a ngêi lao ®éng víi t liÖu s¶n xuÊt. Ngêi lao ®éng víi nh÷ng kinh nghiÖm s¶n xuÊt, thãi quen lao ®éng, sö dông t liÖu s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt. T liÖu s¶n xuÊt gåm ®èi tîng lao ®éng vµ t liÖu lao ®éng kh¸c cÇn thiÕt cho viÖc chuyÓn, b¶o qu¶n s¶n phÈm .... Trong thêi ®¹i ngµy nay, khoa khäc ®· trë thµnh lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp. Nã võa lµ ngµnh s¶n xuÊt riªng. Võa x©m nhËp vµo yÕu tè cÊu thµnh lùc lîng s¶n xuÊt, ®em l¹i sù thay ®æi vÒ chÊt cña lùc lîng s¶n xuÊt. C¸c yÕu tè cÊu thµnh lùc lîng s¶n xuÊt t¸c ®éng lÉn nhau mét c¸ch kh¸ch quan, lµm cho lùc lîng s¶n xuÊt trë thµnh yÕu tè ®éng nhÊt. Sù t¸c ®éng cña c¸ch m¹ng khoa khäc vµ c«ng nghÖ cïng víi ®ßi hái t¨ng trëng kinh tÕ nhanh vµ bÒn v÷ng ®ang ®Æt ra nh÷ng yªu cÇu míi cho viÖc khai th¸c vµ ph¸t huy tiÒm n¨ng cña con ngêi. Qu¸ tr×nh t×m kiÕm nh÷ng c¸ch thøc, 3 gi¶i ph¸p nh»m sö dông vµ ph¸t triÓn nguån lùc quan träng nµy ®ang diÔn ra ë hÇu hÕt c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. Do ®Æc ®iÓm kinh tÕ – x· héi kh¸c nhau nªn mçi níc ®Òu cã gi¶i ph¸p vµ bíc ®i kh¸c nhau trong trong tõng thêi ®iÓm lÞch sö cô thÓ. Tuy nhiªn, g¾n víi nh÷ng t¸c ®éng cña cuéc c¸ch m¹ng khoa khäc vµ c«ng nghÖ, xu híng phæ biÕn cña sù ph¸t triÓn nguån nh©n lùc trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Òu mang nh÷ng nÐt chñ yÕu sau: Thø nhÊt, con ngêi ®îc coi lµ nguån c¬ b¶n ®Ó t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi.Trong bÊt cø h×nh th¸i kinh tÕ nµo, con ngêi ®Òu lµ nh©n tè trung t©m cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Thø hai, khai th¸c tiÒm n¨ng trÝ tuÖ, ph¸t huy n¨ng lùc s¸ng t¹o trë thµnh yªu cÇu chñ yÕu cña chiÕn lîc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. Cuéc c¸ch m¹ng khoa khäc vµ c«ng nghÖ hiÖn nay ®· t¸c ®éng vµ lµm biÕn ®æi m¹nh mÏ lao ®éng x· héi theo híng t¨ng tû träng cña lao ®éng trÝ tuÖ, gi¶m bít c¸c ho¹t ®éng ch©n tay, lµm cho lao ®éng trÝ tuÖ trë thµnh ho¹t ®éng c¬ b¶n cña con ngêi. ViÖc øng dông ngµy cµng réng r·i trÝ thøc vµo s¶n xuÊt vµ tæ chøc lao ®éng ®· lµm cho trÝ thøc nhanh chãng trë thµnh yÕu tè s¶n xuÊt quan träng nhÊt, thµnh nguån lùc kinh tÕ c¬ b¶n vµ chñ yÕu. Vai trß cña c¸c yÕu tè s¶n xuÊt truyÒn thèng nh ®Êt ®ai, tµi nguyªn thiªn nhiªn, vèn.... dÉu kh«ng mÊt ®i song ®· trë thµnh thø yÕu. C¸c nghiªn cøu tr¾c lîng gÇn ®©y cho thÊy chØ mét phÇn nhá cña sù t¨ng trëng cã thÓ gi¶i thÝch bëi ®Çu vµo vèn, cßn phÇn quan träng cña t¨ng trëng g¾n liÒn víi chÊt lîng cña lùc lîng lao ®éng. Thø ba, u tiªn ®Çu t cho ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o nh»m n©ng cao chÊt lîng nguån nh©n lùc lµ yªu cÇu c¬ b¶n cña chiÕn lîc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. §Ó khai th¸c vµ ph¸t huy cã hiÖu qu¶ tiÒm n¨ng con ngêi, cÇn cã nguån nh©n lùc chÊt lîng cao trªn c¸c mÆt v¨n ho¸ x· héi, chuyªn m«n, nghiÖp vô vµ tri thøc khoa häc... trong tÊt c¶ c¸c chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p nh»m n©ng cao chÊt lîng nguån nh©n lùc th× gi¸o dôc ®µo t¹o lµ c¸i cã ý nghÜa quan träng h¬n c¶. Bëi lÏ, mét mÆt, gi¸o dôc ®µo t¹o gãp phÇn n©ng cao tr×nh ®é nhËn thøc chung cho con ngêi trªn c¸c mÆt v¨n ho¸ x· héi, tri thøc khoa häc, kü thuËt, chuyªn m«n, nghiÖp vô.. MÆt kh¸c, sau khi ®îc ®µo t¹o, quan niÖm vÒ gi¸ trÞ cña ngêi lao ®éng sÏ ®îc ®æi míi, tÝnh kû luËt, ý thøc tr¸ch nhiÖm ë hä ®ù¬c n©ng cao. Víi ý nghÜa ®ã, gi¸o dôc ®µo t¹o ®îc coi lµ tiÒn ®Ò vµ lµ c¬ së chñ yÕu ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. Thø t, chuyÓn híng tõ sö dông ®¹i trµ sang tæ chøc qu¶n lý vµ sö dông linh ho¹t nguån nh©n lùc. Díc t¸c ®éng cña c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ, viÖc ¸p dông réng r·i tiÕn bé kü thuËt vµo s¶n xuÊt lµm cho sè ngêi d«i ra vµ ph¶i ®æi nghÒ ngµy cµng 4 nhiÒu h¬n. Qu¸ tr×nh ®ã ®ång thêi cßn lµm cho tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ kh«ng cßn ®i ®«i víi sù t¨ng trëng vÒ viÖc lµm. T×nh h×nh ®ã ®Æt ra nh÷ng th¸ch thøc trùc tiÕp trong qu¸ tr×nh sö dông nguån nh©n lùc. Mét mÆt, ph¶i n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña tõng c¸ nh©n vµ toµn x· héi trªn c¬ së n©ng cao tr×nh ®é häc vÊn vµ chuyªn m«n nghÒ nghiÖp, mÆt kh¸c, ph¶i gi¶m ®Õn møc tèi thiÓu sè ngêi thÊt nghiÖp hoÆc kh«ng cã viÕc lµm trong toµn bé nÒn kinh tÕ. Do vËy, chØ cã trªn c¬ së ¸p dông c¸c h×nh thøc, biÖn ph¸p tæ chøc vµ qu¶n lý lao ®éng linh ho¹t míi cã thÓ vît qua ®îc th¸ch thøc Êy. Thø n¨m, hîp t¸c quèc tÕ trong lÜnh vùc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc lµ mét xu híng phæ biÕn trong ®iÒu kiÖn c¸ch m¹ng khoa khäc c«ng nghÖ hiÖn nay. Víi sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ míi, cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ hiÖn nay ®ang t¹o ra sù ph¸t triÓn míi cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Xu híng khu vùc ho¸, quèc tÕ ho¸, toµn cÇu ho¸ ®ang trë thµnh xu híng chñ ®¹o. Sù xuÊt hiÖn cña c¸c C«ng ty xuyªn quèc gia ®· lµm cho sù ph©n c«ng vµ hiÖp t¸c lao ®éng ngµy cµng ph¸t triÓn tõ quy m« XÝ nghiÖp ®Õn tËp ®oµn, tõ quy m« quèc gia ®Õn liªn quèc gia, ®a quèc gia ... §iÒu ®ã ®ang lµm xuÊt hiÖn nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng thùc hiÖn c¸c h×nh thøc hîp t¸c quèc tÕ vÒ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. 2. Quan hÖ s¶n xuÊt: Quan hÖ s¶n xuÊt x· héi lµ quan hÖ kinh tÕ gi÷ ngêi víi ngêi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt x· héi: s¶n xuÊt – ph©n phèi – trao ®æi – tiªu dïng. Quan hÖ s¶n xuÊt bao gåm quan hÖ kinh tÕ – x· héi vµ quan hÖ kinh tÕ tæ chøc. Quan hÖ kinh tÕ – x· héi biÓu hiÖn h×nh thøc x· héi cña s¶n xuÊt, nã biÓu hiÖn mèi quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi trªn ba mÆt chñ yÕu: Quan hÖ së h÷u t liÖu s¶n xuÊt, quan hÖ tæ chc, qu¶n lý s¶n xuÊt vµ quan hÖ ph©n phèi s¶n phÈm, trong ®ã quan hÖ së h÷u t liÖu s¶n xuÊt gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh. Quan hÖ kinh tÕ tæ chøc xuÊt hiÖn trong qu¸ tr×nh tæ chøc s¶n xuÊt. Nã võa biÓu hiÖn quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi, võa biÓu hiÖn tr¹ng th¸i tù nhiªn kü thuËt cña nÒn s¶n xuÊt. Quan hÖ kinh tÕ – tæ chøc ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng x· héi, chuyªn m«n ho¸ vµ hiÖp t¸c ho¸ s¶n xuÊt. Nã do tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt quy ®Þnh. Sù thèng thèng nhÊt vµ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt x· héi hîp thµnh ph¬ng thøc s¶n xuÊt. Trong sù thèng nhÊt biÖn chøng nµy, sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi quan hÖ s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phô thuéc víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña 5 lùc lîng s¶n xuÊt. Lùc lîng s¶n xuÊt thêng xuyªn vËn ®éng, ph¸t triÓn, nªn quan hÖ s¶n xuÊt còng lu«n lu«n thay ®æi nh»m ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Sù t¸c ®éng ngîc l¹i cña quan hÖ s¶n xuÊt ®èi víi lùc lîng s¶n xuÊt diÔn ra theo hai híng, hoÆc lµ thóc ®Çy lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, hoÆc kiÒm h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Trong trêng hîp quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt th× nã sÏ thóc ®Çy lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Ngîc l¹i, quan hÖ s¶n xuÊt l¹c hËu sÏ k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Ngay c¶ trong trêng hîp quan hÖ s¶n xuÊt ®i qu¸ xa so víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt th× nã còng k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµm h×nh thµnh quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. §©y lµ quy luËt kinh tÕ chung cña mäi ph¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi. Quy luËt kinh tÕ ®ã chi phèi lÞch sö ph¸t triÓn cña c¸c ph¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi, ®ång thêi còng trùc tiÕp t¸c ®éng tíi sù vËn ®éng cña mçi ph¬ng thøc s¶n xuÊt. LÞch sö ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt x· héi lµ lÞch sö ph¸t triÓn cña nh÷ng ph¬ng thøc s¶n xuÊt kÕ tiÕp nhau tõ thÊp ®Õn cao: ph¬ng thøc s¶n xuÊt céng s¶n nguyªn thuû, chiÕm h÷u n« lÖ, phong kiÕn, t b¶n chñ nghÜa vµ céng s¶n chñ nghÜa. 3. Quan hÖ gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. - Lùc lîng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh quan hÖ s¶n xuÊt: Xu híng cña s¶n xuÊt vËt chÊt lµ kh«ng ngõng ph¸t triÓn, sù biÕn ®æi bao giê còng b¾t ®Çu b»ng sù biÕn ®æi cña lùc lîng s¶n xuÊt. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ®Ó lao ®éng bít nÆng nhäc vµ ®¹t hiÖu qu¶ h¬n con ngêi lu«n lu«n t×m c¸ch c¶i tiÕn c«ng cô lao ®éng vµ chÕ t¹o ra nh÷ng c«ng cô lao ®éng tinh x¶o h¬n. Cïng víi sù biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña c«ng cô lao ®éng th× kinh nghiÖm s¶n xuÊt, thãi quen lao ®éng kü n¨ng s¶n xuÊt kiÕn thøc khoa häc cña con ngêi còng tiÕn bé. Lùc lîng s¶n xuÊt trë thµnh yÕu tè ®ång nhÊt, c¸ch m¹ng nhÊt. Cßn quan hÖ s¶n xuÊt lµ yÕu tè æn ®Þnh, cã khuynh híng l¹c hËu h¬n sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Lùc lîng s¶n xuÊt lµ néi dung lµ ph¬ng thøc cßn quan hÖ s¶n xuÊt lµ h×nh thøc x· héi cña nã. Trong mèi quan hÖ gi÷a néi dung vµ h×nh thøc th× néi dung quyÕt ®Þnh h×nh thøc, h×nh thøc phô thuéc vµo néi dung, néi dung thay ®æi tríc sau ®ã h×nh thøc thay ®æi theo, tÊt 6 nhiªn trong quan hÖ víi néi dung vµ h×nh thøc kh«ng ph¶i lµ mÆt thô ®éng, nã còng t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi sù ph¸t triÓn cña néi dung. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt quan hÖ s¶n xuÊt còng h×nh thµnh vµ biÕn ®æi cho phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, sù phï hîp ®ã lµ ®éng lùc lµm cho lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Nhng lùc lîng s¶n xuÊt thêng ph¸t triÓn nhanh cßn quan hÖ s¶n xuÊt cã xu híng æn ®Þnh khi lùc lîng s¶n xuÊt ®· ph¸t triÓn lªn mét tr×nh ®é míi, quan hÖ s¶n xuÊt kh«ng cßn phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt, më ®êng cho lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. - Quan hÖ s¶n xuÊt t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi lùc lîng s¶n xuÊt: Sù h×nh thµnh, biÕn ®æi ph¸t triÓn cña quan hÖ s¶n xuÊt lµ h×nh thøc x· héi mµ lùc lîng s¶n xuÊt dùa vµo ®ã ®Ó ph¸t triÓn, nã t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi lùc lîng s¶n xuÊt, cã thÓ thóc ®Çy hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. NÕu quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt nã thóc ®Çy s¶n xuÊt ph¸t triÓn nhanh. NÕu nã kh«ng phï hîp nã k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, song t¸c dông k×m h·m ®ã chØ t¹m thêi theo tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan, cuèi cïng nã sÏ bÞ thay thÓ b»ng kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é lùc lîng s¶n xuÊt. Së dÜ quan hÖ s¶n xuÊt cã thÓ t¸c ®éng m¹nh mÏ trë l¹i ®èi víi lùc lîng s¶n xuÊt (thóc ®Çy hoÆc k×m h·m ), v× nã quy ®Þnh môc ®Ých cña s¶n xuÊt, quy ®Þnh hÖ thèng tæ chøc qu¶n lý s¶n xuÊt vµ qu¶n lý x· héi, quy ®Þnh ph¬ng thøc ph©n phèi vµ phÇn cña c¶i Ýt hay nhiÒu mµ ngêi lao ®éng ®îc hëng. Do ®ã nã ¶nh hëng ®Õn th¸i ®é qu¶ng ®¹i quÇn chóng lao ®éng lùc lîng s¶n xuÊt chñ yÕu cña x· héi, nã t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn kÝch thÝch hoÆc h¹n chÕ viÖc c¶i tiÕn c«ng cô lao ®éng ¸p dông nh÷ng thµnh tùu khoa khäc vµ kü thuËt vµo s¶n xuÊt, hîp t¸c vµ ph©n phèi lao ®éng. Tuy nhiªn, kh«ng ®îc hiÓu mét c¸ch ®¬n gi¶n tÝnh tÝch cùc cña quan hÖ s¶n xuÊt chØ lµ vai trß cña nh÷ng h×nh thøc së h÷u, mçi kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt lµ mét hÖ thèng mét chØnh thÓ h÷u c¬ gåm ba mÆt, quan hÖ së h÷u, quan hÖ qu¶n lý vµ quan hÖ ph©n phèi. ChØ trong chØnh thÓ ®ã, quan hÖ s¶n xuÊt míi trë thµnh ®éng lùc thóc ®Çy con ngêi hµnh ®éng nh»m ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt lµ quy luËt chung nhÊt cña sù ph¸t triÓn x· héi sù t¸c ®éng cña quy luËt nµy ®· ®a x· héi lo¹i ngêi tr¶i qua c¸c ph¬ng thøc s¶n xuÊt, c«ng x· nguyªn thuû, chiÕm h÷u n« lÖ, phong kiÕn, t b¶n chñ nghÜa, x· héi chñ nghÜa. 7 Thêi kú ®Çu trong lÞch sö lµ x· héi céng s¶n nguyªn thuû víi lùc lîng s¶n xuÊt thÊp kÐm, quan hÖ s¶n xuÊt céng ®ång nguyªn thuû ®êi sèng cña hä chñ yÕu thuéc vµo s¨n b¾t h¸i lîm. Trong qu¸ tr×nh sinh sèng hä ®· kh«ng ngõng c¶i tiÕn vµ thay ®æi c«ng cô (lùc lîng s¶n xuÊt ) ®Õn sau mét thêi kú lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn quan hÖ céng ®ång bÞ ph¸ vì dÇn dÇn xuÊt hiÖn hÖ t nh©n nhêng chç cho nã lµ mét x· héi chiÕm h÷u n« lÖ. Víi quan hÖ s¶n xuÊt ch¹y theo s¶n phÈm thÆng d, chñ n« muèn cã nhiÒu s¶n phÈm dÉn ®Õn bãc lét, ®a ra c«ng cô lao ®éng tèt, tinh x¶o vµo s¶n xuÊt, nh÷ng ngêi lao ®éng trong thêi kú nµy bÞ ®èi xö hÕt søc man rî. Hä lµ nh÷ng mãn hµng trao ®æi l¹i, hä lÇm tëng do nh÷ng c«ng cô lao ®éng dÉn ®Õn cuéc sèng khæ cùc cña m×nh nªn hä ®· ph¸ ho¹i lùc lîng s¶n xuÊt, nh÷ng cuéc khëi nghÜa n« lÖ diÔn ra kh¾p n¬i. ChÊm døt chÕ ®é x· héi chiÕm h÷u n« lÖ, x· héi phong kiÕn ra ®êi, x· héi míi ra ®êi giai cÊp thêi kú nµy lµ ®Þa chñ, thêi kú ®Çu giai cÊp ®Þa chñ níi lßng h¬n chÕ ®é tríc, ngêi n«ng d©n cã ruéng ®Êt, tù do th©n thÓ. Cuèi thêi kú phong kiÕn xuÊt hiÖn c«ng trêng thñ c«ng ra ®êi vµ dÉn tíi lùc lîng s¶n xuÊt m©u thuÉn víi quan hÖ s¶n xuÊt, cuéc c¸ch m¹ng t s¶n ra ®êi chÕ ®é t b¶n thêi kú nµy ch¹y theo gi¸ trÞ thÆng d vµ lîi nhuËn hä ®a ra nh÷ng kü thuËt míi nh÷ng c«ng cô s¶n xuÊt hiÖn ®¹i ¸p dông vµo s¶n xuÊt thêi kú nµy lùc lîng s¶n xuÊt mang tÝnh chÊt cùc kú ho¸ cao vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ quan hÖ s¶n xuÊt t nh©n vÒ t liÖu s¶n xuÊt nªn dÉn tíi cuéc ®Êu tranh gay g¾t gi÷a t s¶n vµ v« s¶n næ ra xuÊt hiÖn mét sè níc chñ nghÜa x· héi. Chñ nghÜa x· héi ra ®êi quan t©m ®Õn x· héi ho¸ c«ng h÷u nhng trªn thùc tÕ chñ nghÜa x· héi ra ®êi ë c¸c níc cha qua thêi kú t b¶n chñ nghÜa chØ cã Liªn X« lµ qua thêi kú t b¶ chñ nghÜa nhng chØ lµ chñ nghÜa t b¶n trung b×nh. Quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt lµ quy luËt vËn dông ph¸t triÓn cña x· héi sù t¸c ®éng qua sù thay thÕ kÕ tiÕp nhau tõ thÊp ®Õn cao cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt. - Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt: Khi tr×nh ®é lùc lîng s¶n xuÊt cßn thñ c«ng th× tÝnh chÊt cña nã lµ tÝnh chÊt c¸ nh©n. Nã thÓ hiÖn ë chç chØ mét ngêi cã thÓ sö dông ®ù¬c nhiÒu c«ng cô kh¸c nhau trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra s¶n phÈm. Nh vËy, tÊt yÕu dÉn ®Õn quan hÖ s¶n xuÊt së h÷u t nh©n (nhiÒu h×nh thøc ) vÒ t liÖu s¶n xuÊt. Khi s¶n xuÊt b»ng m¸y ra ®êi, tr×nh ®é lùc lîng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp mét ngêi kh«ng thÓ sö dông ®îc nhiÒu mµ chØ mét c«ng cô, hoÆc mét bé phËn, chøc n¨ng. Nh vËy, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ph¶i nhiÒu ngêi tham gia, s¶n phÈm lao ®éng lµ thµnh qu¶ cña nhiÒu ngêi, ë ®©y lùc lîng s¶n xuÊt ®· mang tÝnh x· héi hoa. Vµ 8 tÊt yÕu mét quan hÖ s¶n xuÊt thÝch hîp ph¶i lµ quan hÖ s¶n xuÊt së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt. ¡nghen viÕt: “Giai cÊp t s¶n kh«ng thÓ biÕn t liÖu s¶n xuÊt cã tÝnh chÊt h¹n chÕ Êy thµnh lùc lîng s¶n xuÊt m¹nh mÏ ®îc nÕu kh«ng biÕn nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt cña c¸ nh©n thµnh nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt cã tÝnh chÊt x· héi mµ chØ mét sè ngêi cïng lµm míi cã thÓ sö dông ®îc”. Quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt biÓu hiÖn ë chç: Xu híng cña s¶n xuÊt vËt chÊt lµ kh«ng ngõng biÕn ®æi ph¸t triÓn. sù biÕn ®æi ®ã bao giê còng b¾t ®Çu b»ng sù biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt mµ tríc hÕt lµ c«ng cô. C«ng cô ph¸t triÓn ®Õn m©u thuÉn gay g¾t víi quan hÖ s¶n xuÊt cã vµ xuÊt hiÖn ®ßi hái kh¸ch quan ph¶i xo¸ bá quan hÖ s¶n xuÊt cò thay b»ng quan hÖ s¶n xuÊt míi. Nh vËy, quan hÖ s¶n xuÊt vèn lµ h×nh thøc ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt (æn ®Þnh t¬ng ®èi), quan hÖ s¶n xuÊt trë thµnh xiÒng xÝch k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt (kh«ng phï hîp). Phï hîp vµ kh«ng phï hîp lµ biÓu hiÖn cña m©u thuÉn biÖn chøng cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, tøc lµ sù phï hîp trong m©u thuÉn vµ bao hµm m©u thuÉn. Khi phï hîp còng nh lóc kh«ng phï hîp víi lùc lîng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt lu«n cã tÝnh ®éc lËp t¬ng ®èi víi lùc lîng s¶n xuÊt, thÓ hiÖn trong sö dông sù t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi lùc lîng s¶n xuÊt, quy ®Þnh môc ®Ých x· héi cña s¶n xuÊt, xu híng ph¸t triÓn cña quan hÖ lîi Ých, tõ ®ã h×nh thµnh nh÷ng yÕu tè hoÆc thóc ®Çy, hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Sù t¸c ®éng trë l¹i nãi trªn cña quan hÖ s¶n xuÊt bao giê còng th«ng qua c¸c quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n phï hîp vµ kh«ng phï hîp gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ kh¸ch quan vµ phæ biÕn cña mäi ph¬ng thøc s¶n xuÊt. SÏ kh«ng ®óng nÕu quan niÖm trong chñ nghÜa t b¶n lu«n lu«n diÔn ra “kh«ng phï hîp”, cßn díi chñ nghÜa x· héi “phï hîp” gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt. II. Quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt trong thêi kú qu¸ ®é lÖ chñ nghÜa x· héi ë níc ta vµ nh÷ng m©u thuÉn cßn tån t¹i. - Nh÷ng sai lÇm vÒ quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt – lùc lîng s¶n xuÊt tríc kia: Do nhËn thøc cha ®óng ®¾n vÒ mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt trong c«ng cuéc c¶i t¹o quan hÖ s¶n xuÊt cò vµ x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi chóng ta ®· ra søc vËn ®ång gÇn nh cìng bøc n«ng d©n ®i vµo hîp t¸c x·, më réng ph¸t triÓn quy m« n«ng trêng quèc doanh, c¸c nhµ m¸y XÝ nghiÖp lín mµ kh«ng tÝnh ®Õn tr×nh ®é lùc lîng s¶n xuÊt ®ang cßn 9 thêi kú qu¸ thÊp kÐm chóng ta ®· t¹o ra nh÷ng quy m« lín vµ ngé nhËn lµ ®· cã “Quan hÖ s¶n xuÊt XHCN” vµ cßn nãi r»ng: mçi bíc c¶i t¹o quan hÖ s¶n xuÊt cò, x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi ®Òu thóc ®Çy sù ra ®êi vµ lín m¹nh cña lùc lîng s¶n xuÊt míi. Quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa cã kh¶ n¨ng “vît tríc” “më ®êng” cho sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Thùc tÕ nhiÒu n¨m qua ®· chøng minh quan ®iÓm ®ã lµ sai lÇm. Sai lÇm chñ yÕu kh«ng ph¶i chç chóng ta duy tr× quan hÖ s¶n xuÊt l¹c hËu so víi sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt nh ngêi ta thêng nãi mµ chñ yÕu cã nh÷ng mÆt cña quan hÖ s¶n xuÊt bÞ thóc ®Çy lªn qu¸ cao, qu¸ xa mét c¸ch gi¶ t¹o lµm cho nã t¸ch rêi víi tr×nh ®é thÊp kÐm cña lùc lîng s¶n xuÊt. Bëi vËy, nhËn ®Þnh trong ®¹i héi lÇn thø 6 lµ cã c¨n cø ®· lµm phong phó thªm lý luËn biÖn chøng gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt “Lùc lîng s¶n xuÊt bÞ k×m h·m kh«ng chØ trong trêng hîp quan hÖ s¶n xuÊt l¹c hËu, mµ c¶ khi quan hÖ s¶n xuÊt ph¸t triÓn kh«ng ®ång bé cã nh÷ng yÕu tè ®i qu¸ xa so víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt ”. §Ó chøng minh cho “Quan niÖm s¶n xuÊt ®i tríc” hoÆc nãi theo c¸ch thêi bÊy giê lµ ®Ó gi¶i quyÕt m©u tuÉn gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt tiªn tiÕn víi lùc lîng s¶n xuÊt l¹c hËu chóng ta ®· ra søc x©y dùng lùc lîng s¶n xuÊt mét c¸ch khÈn tr¬ng b»ng c¸ch ®a kh¸ nhiÒu m¸y mãc vµo c¸c c¬ së s¶n xuÊt N«ng nghiÖp míi h×nh thµnh cßn non yÕu, quÌ quÆt nh»m x©y dùng m« h×nh l©u dµi c«ng – N«ng nghiÖp trªn ®Þa bµn cÊp huyÖn mµ kh«ng tÝnh ®Õn kh¶ n¨ng qu¶n lý tr×nh ®é, tæ chøc sö dông cña n«ng d©n. Quan ®iÓm vÒ quan hÖ s¶n xuÊt ®i tríc lµ kh«ng ®óng vµ nãi ®Õn quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa lµ nhÊn m¹nh viÖc x©y dùng chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt vµ c¬ chÕ thùc hiÖn chÕ ®é ®ã lµ phiÕn diÖn. §µnh r»ng yÕu tè nµy c¬ b¶n nhng kh«ng thÓ xem xÐt nhÑ quan hÖ qu¶n lý vµ quan hÖ ph©n phèi. Ph¶i thÊy r»ng quan hÖ së h÷u ®îc thÓ hiÖn trong tÊt c¶ viÖc xo¸ bá chÕ ®é t h÷u, thiÕt lËp c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt kh«ng ph¶i chØ thêi gian ng¨n lµ xong. Nhng dÉu cã lµm ®îc th× còng kh«ng ph¶i lµ môc tiªu tríc m¾t cña níc ta khi mµ chÕ ®é c«ng h÷u nµy cha thÓ phï hîp víi lùc lîng s¶n xuÊt hiÖn cã. H¬n n÷a nh÷ng thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c cã kh¶ n¨ng gãp phÇn lµm cho s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Mét trong nh÷ng sai lÇm c¬ b¶n mµ chóng ta ®· vÊp ph¶i lµ xo¸ bá qu¸ sím quan hÖ s¶n xuÊt TBCN, khi nÒn kinh tÕ XHCN cña chóng ta cha cßn ®ñ søc thay thÕ. §iÒu ®ã ¶nh hëng kh«ng tèt ®Õn sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ ®· lµm mÊt mét kh¶ n¨ng t¹o ra s¶n phÈm dåi dµo cho x· héi. Còng vËy, chóng ta xo¸ s¹ch tiÓu th¬ng khi hÖ thèng th¬ng nghiÖp quèc doanh vµ hîp t¸c x· mua b¸n cña ta cha lµm næi vai trß “ngêi néi trî cho x· héi ” g©y nhiÒu khã kh¨n ¸ch t¾c cho lu th«ng hµng ho¸ vµ kh«ng ®¸p øng nhu cÇu thiÕt yÕu cho nh©n d©n. 10 - Gi¶i ph¸p ®Ó ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt: CÇn ph¶i sµng läc trong lùc lîng s¶n xuÊt truyÒn thèng nh÷ng yÕu tè nµo cã gi¸ trÞ ®Ó bæ sung cho viÖc x©y dùng lùc lîng s¶n xuÊt hiÖn ®¹i cÇn ph¶i kÕt hîp c¸c yÕu tè truyÒn thèng víi yÕu tè hiÖn ®¹i, b¶o ®¶m tÝnh phñ ®Þnh cã kÕ thõa, tiÕp thu cã chän läc cho phÐp t¹o nªn mét sù ph¸t triÓn æn ®Þnh, b×nh thêng cña lùc lîng s¶n xuÊt tr¸nh ®îc sù “g·y gôc” trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn nã. Nh÷ng tiÕn bé to lín cña cuéc c¸ch m¹ng khoa khäc kü thuËt ngµy nay cho phÐp níc ta cã thÓ tranh thñ vËn dông trùc tiÕp nh÷ng thµnh tùu khoa khäc – kü thuËt, nhËp khÈu t liÖu s¶n xuÊt hiÖn ®¹i, chuyÓn giao c«ng nghÖ qua liªn kÕt kinh tÕ vµ hîp t¸c kinh tÕ víi níc ngoµi. Tõ ®ã chóng ta cã thÓ t¹o nªn sù kÕt hîp nh÷ng tiÕn bé vÒ lùc lîng s¶n xuÊt do ®ã tiÕp thu cã chän läc tõ bªn ngoµi víi nh÷ng c¬ së vËt chÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt vèn cã trong níc ®Ó ®Çy nahnh vµ rót ng¾n thêi h¹n ph¸t triÓn lÞch sö tù nhiªn cña lùc lîng s¶n xuÊt, v¬n lªn kÞp tr×nh ®é cña thÕ giíi. Con ngêi tham gia vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt võa víi t c¸ch lµ søc lao ®éng, va víi t c¸ch lµ con ngêi cã ý thøc chñ thÓ cña nh÷ng quan hÖ kinh tÕ. Tr×nh ®é v¨n ho¸, tr×nh ®é kü thuËt chuyªn m«n, ý thøc vµ th¸i ®é cña ngêi lao ®éng ®èi víi s¶n xuÊt vµ s¶n phÈm lµ nh÷ng yÕu tèt quan träng ®Ó sö dông, khai th¸c kü thuËt vµ t liÖu s¶n xuÊt vèn cã, ®Ó s¸ng t¹o trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ¡nghen ®· nhÊn m¹nh “muèn n©ng cao s¶n xuÊt c«ng nghiÖp vµ N«ng nghiÖp ®Õn møc ®é cao mµ chØ cã ph¬ng tiÖn c¬ giíi vµ ho¸ häc phï hîp th× cha ®ñ. Cßn cÇn ph¶i ph¸t triÓn mét c¸ch t¬ng xøng n¨ng lùc cña con ngêi sö dông nh÷ng ph¬ng tiÖn ®ã n÷a” nghÜa lµ ph¶i cã sù phèi hîp ph¸t triÓn hµi hoµ c¸c nh©n tè kh¸ch quan cña c¸c lùc lîng s¶n xuÊt hiÖn ®¹i. - Quan hÖ s¶n xuÊt míi theo ®Þnh híng XHCN – x©y dùng nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn: X©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt lu«n lµ yªu cÇu ®Æt ra ®èi víi mäi chÕ ®é x· héi. §èi víi níc ta ®ång chÝ Tæng bÝ th §ç Mêi ®· kh¼ng ®Þnh: “nÕu c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ t¹o nªn lùc lîng s¶n xuÊt cÇn thiÕt cho chÕ ®é míi th× viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn chÝnh lµ ®Ó x©y dùng hÖ thèng quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp”. §¶ng ®· chñ tr¬ng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn lµ ®óng. Bëi v×, nã biÓu hiÖn sù lùa chän nh÷ng h×nh thøc, bíc ®i, gi¶i ph¸p thÝch hîp víi tr¹ng th¸i kinh tÕ hiÖn nay. §êng lèi ®ã xuÊt ph¸t tõ tr×nh ®é vµ tÝnh chÊt cña lùc lîng s¶n xuÊt níc ta hiÖn nay võa thÊp kh«ng ®ång ®Òu nªn kh«ng thÓ nãng véi nhÊt lo¹t x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt mét thµnh phÇn dùa trªn c¬ së chÕ ®é c«ng h÷u XHCN vÒ t liÖu s¶n xuÊt nh tríc ®¹i héi VI. Lµm nh vËy lµ ®Çy quan hÖ s¶n xuÊt ®i qu¸ xa so víi tr×nh ®é lùc lîng s¶n xuÊt. Më ra nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®· kh¬i dËy tiÒm 11 n¨ng, cña s¶n xuÊt, x©y dùng n¨ng lùc s¸ng t¹o, chñ ®éng cña c¸c chñ thÓ lao ®éng trong s¶n xuÊt kinh doanh thóc ®Çy s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Thùc tiÔn mÊy n¨m qua cho thÊy, chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®· gãp phÇn gi¶i phßng vµ ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, ®a ®Õn nh÷ng thµnh tù to lín cã ý nghÜa rÊt quan träng. V× vËy, §¹i héi VIII kh¼ng ®Þnh: “tiÕp tôc thùc hiÖn nhÊt qu¸n l©u dµi chÝnh s¸ch nµy, khuyÕn khÝch mäi doanh nghiÖp vµ c¸ nh©n trong níc khai th¸c tiÒm n¨ng ra søc ®Çu t ph¸t triÓn... trong khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thµnh phµn, mét mÆt cÇn ph¶i tho¸t ra khái sù trãi buéc cña t duy cò, nh÷ng nhËn thøc kh«ng ®óng tríc ®©y ®èi víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ, t b¶n t nh©n Nhµ níc trong qu¸ tr×nh x©y dùng chñ nghÜa x· héi, tõ ®ã kh«ng chñ ®éng th¸o gì nh÷ng víng m¾c hoÆc thiÕu sù qu¶n lý híng dÉn c¸c thµnh phÇnkt nµy ph¸t triÓn ®óng híng. - §êng lèi ph¸t triÓn quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt theo ®Þnh híng XHCN: Qu¸ tr×nh l·nh ®¹o x©y dùng ®Êt níc ®i lªn CNXH §¶ng ta ®· rót ra nh÷ng kinh nghiÖm bæ Ých vµ x¸c ®Þnh r»ng: mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho s¶n xuÊt chËm ph¸t triÓn, ®êi sèng nh©n d©n gÆp nhiÒu khã kh¨n lµ “kh«ng n¾m v÷ng quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt ”. Tõ ®ã §¶ng ®· rót ra cèt lâi ®Ó ®Çy m¹nh viÖc vËn dông quy luËt b»ng c¸ch nªu vÊn ®Ò g¾n liÒn víi c¸ch m¹ng quan hÖ s¶n xuÊt víi c¸ch m¹ng khoa khäc kü thuËt, chó träng viÖc tæ chøc l¹i nÒn s¶n xuÊt x· héi ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng h×nh thøc vµ bíc thÝch hîp. §¶ng nhËn thøc r»ng: sù phï hîp gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt kh«ng bao giê lµ sù phï hîp tuyÖt ®èi, kh«ng cã m©u thuÉn, kh«ng thay ®æi. Sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi lùc lîng s¶n xuÊt kh«ng bao giê lµ sù phï hîp chung mµ bao giê còng tån t¹i díi nh÷ng h×nh thøc cô thÓ, thÝch øng víi nh÷ng ®Æc ®iÓm nhÊt ®Þnh víi tr×nh ®é nµo ®ã cña lùc lîng s¶n xuÊt. Trong thêi kú qu¸ ®é ®i lªn CNXH, nÒn kinh tÕ kh«ng cßn lµ nÒn kinh tÕ t b¶n, nhng còng cha hoµn toµn lµ nÒn kinh tÕ XHCN. Bëi vËy c«ng cuéc c¶i t¹o XHCN ph¶i chó ý ®Õn ®Æc ®iÓm cña sù tån t¹i kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. Trong c¶i t¹o quan hÖ s¶n xuÊt cò vµ x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi, ®¹i héi VI ®· nhÊn m¹nh lµ ph¶i gi¶i quyÕt ®ång bé ba mÆt, x©y dùng chÕ ®é së h÷u, chÕ ®é qu¶n lý vµ chÕ ®é ph©n phèi, kh«ng chØ nhÊn m¹nh viÖc x©y dùng chÕ ®é c«ng h÷u, coi ®ã lµ c¸i duy nhÊt ®Ó x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi. Thùc tÕ chØ râ, nÕu chÕ qu¶n lý vµ ph©n phèi kh«ng ®îc x¸c lËp theo nguyªn t¾c cña CNXH vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt nh»m cñng cè chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt mµ cßn c¶n trë lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Trong c«ng cuéc ®æi míi ®Êt níc ph¶i tu©n thñ quy luËt vÒ sù phï hîp gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt 12 hiÖn cã ®Ó x¸c ®Þnh bíc ®i vµ nh÷ng h×nh thøc thÝch hîp. Quy luËt ®ã lu«n ®îc coi lµ t tëng chØ ®¹o c«ng cuéc c¶i t¹o quan hÖ s¶n xuÊt cò, x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi trªn nh÷ng ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. §¹i héi VI chØ râ “®¶m b¶o sù phï hîp gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lu«n lu«n kÕt hîp chÆt chÏ t¹o quan hÖ s¶n xuÊt víi tæ chøc vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt ”, kh«ng nªn nãng véi duy ý chÝ trong viÖc x¸c ®Þnh trËt tù bíc ®i còng nh viÖc lùa chän c¸c h×nh thøc kinh tÕ cÇn ph¶i c¶i t¹o nÒn s¶n xuÊt nhá, c¸ thÓ ®Ó ®a nÒn s¶n xuÊt tõng bíc vµ ®ång bé. Rµ so¸t l¹i qu¸ tr×nh c¶i t¹o XHCN trong thêi gian qua §¶ng ta ®· ®a ra kÕt luËn: “Theo quy luËt vÒ sù phï hîp gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, qu¸ tr×nh c¶i t¹o XHCN ph¶i cã bíc ®i vµ h×nh thøc thÝch hîp” “Ph¶i coi träng nh÷ng h×nh thøc kinh tÕ trung gian, qu¸ ®é tõ thÊp lªn cao, tõ quy m« nhá ®Õn quy m« lín, trong mçi bíc ®i cña qu¸ tr×nh c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa, ph¶i ®Çy m¹nh viÖc x©y dùng c¬ së vËt chÊt – kü thuËt t¹o ra lùc lîng s¶n xuÊt míi trªn c¬ së ®ã tiÕp tôc ®a quan hÖ s¶n xuÊt lªn h×nh thøc vµ quy m« thÝch hîp ®Ó thóc ®Çy lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn ”. 13 KÕt luËn LÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi lµ lÞch sö thay ®æi c¸c ph¬ng thøc s¶n xuÊt, sù thay ®æi b¾t ®Çu tõ sù thay ®æi lùc lîng s¶n xuÊt, lùc lîng s¶n xuÊt lµ néi dung, lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt lµ h×nh thøc cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, h×nh thøc cña s¶n xuÊt bao giê còng æn ®Þnh h¬n. Song sù æn ®Þnh ®ã còng chØ lµ t¹m thêi vµ sím muén còng ph¶i thay ®æi cho phï hîp. Quan hÖ s¶n xuÊt ra ®êi tõ lùc lîng s¶n xuÊt, nhng khi ra ®êi nã cã vai trß t¸c ®éng trë l¹i tÝch cùc. Quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt th× nã thóc ®Çy sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, cßn ngîc l¹i nã sÏ k×m h·m sù ph¸t triÓn ®ã. Trong thêi ®¹i c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ víi nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn th× cÇn ph¶i cã sù ph¸t triÓn c©n ®èi gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. Lùc lîng s¶n xuÊt cña níc ta ®«ng ®¶o, tuy nhiªn l¹i cha n¾m b¾t ®îc hÕt c¸c thµnh tùu cña khoa khäc kü thuËt, sù vËn dông vµo thùc tÕ cßn h¹n chÕ. Trong t¬ng lai ph¶i cã chÝnh s¸ch ®µo t¹o phï hîp n©ng cao tay nghÒ cho ®éi ngò c¸n bé, c«ng nh©n viªn, quan hÖ s¶n xuÊt còng cÇn ph¸t triÓn ®Ó t¬ng lai ph¶i cã chÝnh s¸ch ®µo t¹o phï hîp n©ng cao tr×nh ®é tay nghÒ cho ®äi ngò c¸n bé, c«ng nh©n viªn. Quan hÖ s¶n xuÊt còng cÇn ph¶i ph¸t triÓn ®Ó t¬ng xøng víi lùc lîng s¶n xuÊt. Quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt – s¶n xuÊt lùc lîng s¶n xuÊt lµ quy luËt phæ biÕn cña mäi h×nh th¸i kinh tÕ x· héi, v¹ch ra tÝnh chÊt phï thuéc kh¸ch quan cña quan hÖ s¶n xuÊt vµo sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt l¹i t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi lùc lîng s¶n xuÊt. §¹i héi IX tiÕp tôc chñ tr¬ng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, kh¬i dËy tiÒm n¨ng cña s¶n xuÊt, x©y dùng n¨ng lùc s¸ng t¹o, thóc ®Çy s¶n xuÊt ph¸t triÓn. 14 Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Gi¸o tr×nh triÕt häc M¸c – LªNin T¹p chÝ triÕt häc s« 1-1993 T¹p chÝ triÕt häc sè 3-4997 T¹p chÝ triÕt häc sè 5-2000 T¹p chÝ triÕt häc sè 1-2001 Tµi liÖu nghiªn cøu v¨n kiÖn ®¹i héi VI cña §¶ng Tµi liÖu nghiªn cøu v¨n kiÖn ®¹i héi VIII cña §¶ng Tµi liÖu nghiªn cøu v¨n kiÖn ®¹i héi IX cña §¶ng 9. Thùc tr¹ng quan hÖ s¶n xuÊt ë ViÖt Nam 15 Môc lôc A. §Æt vÊn ®Ò.............................................................................................................1 B. Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò............................................................................................3 I. C¬ së lý luËn cho viÖc ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt.........................................................................................................3 1. Lùc lîng s¶n xuÊt..................................................................................3 2.Quan hÖ s¶n xuÊt .......................................Error! Bookmark not defined. 3. Quan hÖ gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt................................7 II. Quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt trong thêi kú qu¸ ®é lÖ chñ nghÜa x· héi ë níc ta vµ nh÷ng m©u thuÉn cßn tån t¹i...................................................11 KÕt luËn..............................................................................................................16 Danh môc tµi liÖu tham kh¶o...........................................................................17 16