Tài liệu Kc177 nền kthh nhiều thành phần

PhÇn më ®Çu Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, loµi ngêi kh«ng ngõng t×m kiÕm nh÷ng m« h×nh thÓ chÕ kinh tÕ thÝch hîp ®Ò ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi cao. Mét trong nh÷ng m« h×nh thÓ chÕ kinh tÕ nh thÕ lµ m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc. Kinh tÕ thÞ trêng lµ nÊc thang ph¸t triÓn cao h¬n kinh tÕ hµng ho¸, khi mµ c¸c yÕu tè “®Çu vµo” vµ “®Çu ra” cña s¶n xuÊt ®Òu ®îc thùc hiÖn th«ng qua thÞ trêng. Sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt hµng ho¸ lµm cho ph©n c«ng lao ®éng x· héi ngµy cµng s©u s¾c, chuyªn m«n ho¸, hiÖp t¸c ho¸ ngµy cµng t¨ng, mèi liªn hÖ gi÷a c¸c ngµnh, c¸c vïng ngµy cµng chÆt chÏ. H¬n n÷a, nh÷ng nhµ s¶n xuÊt kinh doanh muèn chiÕm ®îc u thÕ trªn thÞ trêng ph¶i n¨ng ®éng, nh¹y bÐn, kh«ng ngõng c¶i tiÕn kü thuËt vµ hoÞp lý ho¸ s¶n xuÊt. Tõ ®ã lµm t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng x· héi, thóc ®Èy lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Ph¸t triÓn s¶n xuÊt hµng ho¸ víi quy m« lín sÏ thóc ®Èy qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung s¶n xuÊt, më réng giao lu kinh tÕ ë trong níc vµ níc ngoµi, héi nhËp nÒn kinh tÕ thÕ giíi. ViÖt Nam ®ang trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH bá qua giai ®o¹n ph¸t triÓn t b¶n chñ nghÜa nªn c¬ së vËt chÊt kü thuËt cßn yÕu kÐm, l¹c hËu, kh¶ n¨ng c¹nh tranh h¹n chÕ. Trong khi ®ã, thÞ trêng thÕ giíi vµ khu vùc ®· ®îc ph©n chia bëi hÇu hÕt c¸c nhµ s¶n xuÊt vµ ph©n phèi lín. Ngay c¶ thÞ trêng néi ®Þa cïng chÞu sù ph©n chia nµy. XuÊt ph¸t tõ nhu cÇu thùc tÕ cña ®êi sèng kinh tÕ x· héi, ®Ó æn ®Þnh kinh tÕ trong níc vµ héi nhËp quèc tÕ ta ph¶i x©y dùng mét nÒn kinh tÕ míi, mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u. Ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng cã vai trß rÊt quan träng, ®èi víi níc ta muèn chuyÓn tõ s¶n xuÊt nhá lªn s¶n xuÊt lín x· héi chñ nghÜa th× ph¶i ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. Qua ®©y em xin chän ®Ò tµi: “NÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh híng XHCN ë níc ta - Thùc tr¹ng vµ mét sè gi¶i ph¸p c¬ b¶n” Do tr×nh ®é vµ hiÓu biÕt cßn nhiÒu chÕ nªn trong qu¸ tr×nh lµm ®Ò ¸n kh«ng thÓ tr¸nh khái thiÕt sãt. Em rÊt mong ®îc sù chØ b¶o cña c¸c thÇy. Em xin ch©n thµnh c¸m ¬n thÇy gi¸o ®· híng dÉn em hoµn thµnh tiÓu luËn nµy. I/ C¬ së lý luËn cña viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH nãi chung. 1. Lý luËn cña chñ nghÜa Mac- Lªnin vÒ sù ph¸t sinh ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt hµng ho¸. 1.1. Sù ra ®êi cña s¶n xuÊt hµng ho¸. 1 * Qu¸ tr×nh chuyÓn tõ s¶n xuÊt tù cung tù cÊp lªn s¶n xuÊt hµng ho¸ s¶n xuÊt tù cung tù cÊp lµ kiÓu tæ chøc kinh tÕ ®Çu tiªn mµ loµi ngêi sö dông ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Ó s¶n xuÊt c¸i g×, s¶n xuÊt nh thÕ nµo, s¶n xuÊt cho ai. S¶n xuÊt t cung tù cÊp lµ kiÓu tæ chøc s¶n xuÊt mµ trong ®ã s¶n phÈm cña ngêi lao ®éng lµm ra ®îc dïng ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu tiªu dïng cña néi bé tõng hé gia ®×nh, tõng c«ng x· hay tõng c¸ nh©n riªng lÎ. S¶n xuÊt tù cung tù cÊp cßn ®îc gäi lµ s¶n xuÊt tù cÊp tù tóc hoÆc kinh tÕ tù nhiªn. §©y lµ kiÓu tæ chøc s¶n xuÊt khÐp kÝn nªn nã thêng g¾n víi sù b¶o thñ, tr× trÖ, nhu cÇu thÊp, kü thuËt th« s¬ l¹c hËu. NÒn kinh tÕ tù nhiªn tån t¹i ë c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn thÊp cña x· héi (c«ng x· nguyªn thñy, n« lÖ, phong kiÕn). ë ViÖt Nam hiÖn nay, kinh tÕ tù nhiªn vÉn cßn tån t¹i ë vïng s©u, vïng xa, vïng nói phÝa B¾c, T©y Nguyªn, ®ång bµo d©n téc thiÓu sè. Tuy nhiªn, khi lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn cao, ph©n c«ng lao ®éng ®îc më réng th× dÇn dÇn xuÊt hiÖn trao ®æi hµng ho¸. Khi trao ®æi hµng ho¸ trë thµnh môc ®Ých thêng xuyªn cña s¶n xuÊt th× s¶n xuÊt hµng ho¸ ra ®êi. * S¶n xuÊt hµng ho¸. S¶n xuÊt hµng ho¸ lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ mµ ë ®ã s¶n phÈm ®îc s¶n xuÊt ra ®Ó b¸n trªn thÞ trêng. Trong kiÓu tæ chøc kinh tÕ nµy, toµn bé qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ph©n phèi trao ®æi - tiªu dïng; s¶n xuÊt ra c¸i g×, nh thÕ nµo vµ cho ai ®Òu th«ng qua viÖc mua b¸n, th«ng qua hÖ thèng thÞ trêng vµ do thÞ trêng quyÕt ®Þnh. C¬ së kinh tÕ - x· héi cña sù ra ®êi vµ tån t¹i cña s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ gi÷a ngêi s¶n xuÊt nµy vµ ngêi s¶n xuÊt kh¸c do c¸c quan hÖ së h÷u kh¸c nhau vÒ t liÖu s¶n xuÊt quy ®Þnh. Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ viÖc ph©n chia ngêi s¶n xuÊt vµo c¸c ngµnh nghÒ kh¸c nhau cña x· héi. HoÆc nãi c¸ch kh¸c ®ã lµ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt. Do ph©n c«ng lao ®éng, x· héi nªn mçi ngêi chØ s¶n xuÊt mét hay mét vµi s¶n phÈm nhÊt ®Þnh. Song, nhu cÇu s¶n xuÊt vµ tiªu dïng cña mäi ngêi ®Òu cÇn cã nhiÒu lo¹i s¶n phÈm. V× vËy hä ®ßi hái ph¶i cã mèi liªn hÖ trao ®æi s¶n phÈm cho nhau, phô thuéc vµo nhau. Trong lÞch sö ®· diÔn ra 3 cuéc ph©n c«ng lín: + Ngµnh ch¨n nu«i t¸ch khái ngµnh trång trät. + Ngµnh thñ c«ng t¸ch ra khái ngµnh n«ng nghiÖp. + DÉn tíi xuÊt hiÖn ngµnh th¬ng nghiÖp. 2 Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ ®iÒu kiÖn cña s¶n xuÊt hµng ho¸. §iÒu kiÖn thø hai cña s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt do c¸c quan hÖ së h÷u kh¸c nhau vÒ t liÖu s¶n xuÊt quy ®Þnh. Dùa vµo ®iÒu kiÖn nµy mµ ngêi chñ t liÖu s¶n xuÊt cã quyÒn quyÕt ®Þnh viÖc sö dông t liÖu s¶n xuÊt vµnh÷ng s¶n phÈm do hä s¶n xuÊt ra. Nh vËy quan hÖ së h÷u kh¸c nhau vÒ t liÖu s¶n xuÊt ®· chia rÏ ngêi s¶n xuÊt, lµm hä t¸ch biÖt nhau vÒ mÆt kinh tÕ. Trong ®iÒu kiÖn ®ã ngêi s¶n xuÊt nµy muèn sö dông s¶n phÈm cña ngêi s¶n xuÊt kh¸c th× ph¶i trao ®æi s¶n phÈm lao ®éng cho nhau. S¶n phÈm lao ®éng trë thµnh hµng ho¸. Khi s¶n phÈm lao ®éng trë thµnh hµng ho¸ th× ngêi s¶n xuÊt trë thµnh ngêi s¶n hµng ho¸, lao ®éng cña ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ võa cã tÝnh chÊt x· héi, võa cã tÝnh chÊt t nh©n, c¸ biÖt. TÝnh chÊt x· héi cña lao ®éng s¶n xuÊt hµng ho¸ thÓ hiÖn ë chç do ph©n c«ng lao ®éng x· héi nªn s¶n phÈm lao ®éng cña ngêi nµy trë nªn cÇn thiÕt cho ngêi kh¸c cÇn cho x· héi. Cßn tÝnh chÊt t nh©n c¸ biÖt thÓ hiÖn ë chç s¶n xuÊt ra c¸i g×, b»ng c«ng cô nµo, ph©n phèi cho ai lµ c«ng viÖc c¸ nh©n cña chñ së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt, do hä ®Þnh ®o¹t. TÝnh chÊt x· héi cña lao ®éng s¶n xuÊt hµng ho¸ chØ ®îc thõa nhËn khi hä t×m ®îc ngêi mua trªn thÞ trêng vµ b¸n ®îc hµng ho¸ do hä s¶n xuÊt ra. V× vËy, lao ®éng cña ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ bao hµm sù thèng nhÊt gi÷a hai mÆt ®èi lËp lµ tÝnh chÊt x· héi vµ tÝnh chÊt c¸ nh©n, c¸ biÖt cña lao ®éng. M©u thuÉn gi÷a tÝnh chÊt x· héi vµ tÝnh chÊt t nh©n, c¸ biÖt cña lao ®éng s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ m©u thuÉn c¬ b¶n cña s¶n xuÊt hµng ho¸. §èi víi mçi hµng ho¸ m©u thuÉn ®ã ®îc gi¶i quyÕt trªn thÞ trêng. §ång thêi nã ®îc t¸i t¹o thêng xuyªn víi t c¸ch lµ m©u thuÉn cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nãi chung. ChÝnh m©u thuÉn nµy lµ c¬ së cña khñng ho¶ng kinh tÕ s¶n xuÊt thõa. S¶n xuÊt hµng ho¸ ra ®êi vµ ph¸t triÓn lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö l©u dµi. §Çu tiªn lµ s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n dùa trªn kü thuËt thñ c«ng vµ l¹c hËu. Nhng khi lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn cao h¬n, s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n chuyÓn thµnh s¶n xuÊt hµng ho¸ quy m« lín. Qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn nµy diÔn ra trong thêi kú qu¸ ®é tõ x· héi phong kiÕn sang x· héi t b¶n. * ThÞ trêng vµ c¬ chÕ thÞ trêng. Ngµy nay s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ kiÓu tæ chøc kinh tÕ - x· héi phæ biÕn ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ cña mét quèc gia. S¶n xuÊt hµng ho¸ lu«n g¾n chÆt víi thÞ trêng. VËy thÞ trêng lµ g×? ThÞ trêng lµ mét lÜnh vùc trao ®æi hµng ho¸ mµ trong ®ã c¸c chñ thÓ kinh tÕ thêng c¹nh tranh víi nhau ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶ vµ sè lîng hµng ho¸ lµm ra. 3 ThÞ trêng thêng ®îc g¾n víi mét ®Þa ®iÓm nhÊt ®Þnh nh chî, cöa hµng, v¨n phßng giao dÞch... thÞ trêng ho¹t ®éng dùa trªn nguyªn t¾c hoµn toµn tù do: thuËn mua võa b¸n. Hµng ho¸ b¸n trªn thÞ trêng chia lµm hai lo¹i t¬ng øng víi hai lo¹i thÞ trêng: ThÞ trêng ®Çu vµo cña s¶n xuÊt bao gåm m¸y mãc, thiÕt bÞ, nguyªn liÖu, søc lao ®éng... ThÞ trêng ®Çu ra bao gåm: l¬ng thùc, thùc phÈm vµ nh÷ng mÆt hµng tiªu dïng thiÕt yÕu. C¬ chÕ thÞ trêng lµ mét h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ trong ®ã c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ ®îc gi¶i quyÕt th«ng qua thÞ trêng (mua b¸n vµ trao ®æi hµng ho¸), c¬ chÕ thÞ trêng hoµn toµn ®èi lËp víi nÒn kinh tÕ tù nhiªn. Trong c¬ chÕ thÞ trêng ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu dïng thêng t¸c ®éng lÉn nhau ®Ó gi¶i quyÕt 3 vÊn ®Ò trung t©m cña mét tæ chøc kinh tÕ: s¶n xuÊt ra c¸i g×, s¶n xuÊt nh thÕ nµo vµ s¶n xuÊt cho ai. Trong thÞ trêng cã 3 yÕu tè chÝnh: hµng ho¸, tiÒn tÖ, ngêi mua b¸n. §éng lùc ho¹t ®éng cña con ngêi trong c¬ chÕ thÞ trêng lµ lîi nhuËn, nã bÞ chi phèi bëi mét sè quy luËt nh: quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt cung cÇu, quy luËt lu th«ng tiÒn tÖ. * ¦u thÕ cña s¶n xuÊt hµng ho¸. Thø nhÊt, sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt hµng ho¸ lµm cho ph©n c«ng lao ®éng x· héi ngµy cµng s©u s¾c, chuyªn m«n ho¸, hiÖp t¸c ho¸ ngµy cµng t¨ng,mèi liªn hÖ gi÷a c¸c ngµnh, c¸c vïng ngµy cµng chÆt chÏ. Tõ ®ã, nã xo¸ bá tÝnh tù cÊp tù tóc, b¶o thñ tr× trÖ cña nÒn kinh tÕ, ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh x· héi ho¸ s¶n xuÊt vµ lao ®éng. Thø hai, tÝnh c¸ch biÖt kinh tÕ ®ßi hái ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ ph¶i n¨ng ®éng trong s¶n xuÊt, kinh doanh ®Ó s¶n xuÊt vµ tiªu thô hµng ho¸. Muèn vËy, hä ph¶i ra søc c¶i tiÕn kü thuËt, hîp lý ho¸ s¶n xuÊt, n©ng cao chÊt lîng, c¶i tiÕn quy c¸ch, mÉu m· hµng ho¸, tæ chøc tèt qu¸ tr×nh tiªu thô... Tõ ®ã lµm t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng x· héi, thóc ®Èy lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Thø ba, s¶n xuÊt hµng ho¸ ngµy cµng ph¸t triÓn, víi quy m« ngµy cµng lín lµm cho hiÖu qu¶ kinh tÕ ®èi víi x· héi ngµy cµng cao vµ u thÕ cña nã so víi s¶n xuÊt nhá ngµy cµng t¨ng lªn vÒ quy m«, tr×nh ®é kü thuËt vµ kh¶ n¨ng tho¶ m·n nhu cÇu s¶n xuÊt hµng ho¸ quy m« lín gãp phÇn thóc ®Èy qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung s¶n xuÊt, më réng giao lu kinh tÕ ë trong níc vµ níc ngoµi, héi nhËp víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Víi nh÷ng t¸c dông kÓ trªn, hiÖn nay trªn thÕ giíi cã rÊt nhiÒu níc (trong ®ã cã ViÖt Nam) ®· vµ ®ang tËp trung cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸. 1.2. Hµng ho¸. Hµng ho¸ lµ mét vËt phÈm cã thÓ tho¶ m·n nhu cÇu nµo ®ã cña con ngêi vµ ®îc vµ ®îc s¶n xuÊt ra ®Ó b¸n. 4 Hµng ho¸ cã hai thuéc tÝnh lµ gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông. Trong ®ã gi¸ trÞ sö dông lµ thuéc tÝnh tù nhiªn, cßn gi¸ trÞ lµ thuéc tÝnh x· héi cña hµng ho¸. Hai thuéc tÝnh nµy lµ hai mÆt ®èi lÆp cïng tån t¹i trong hµng ho¸. Còng tõ hai thuéc tÝnh Êy mµ lao ®éng s¶n xuÊt hµng ho¸ mang tÝnh hai mÆt: lao ®éng cô thÓ vµ lao ®éng trõu tîng. * Gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông. Gi¸ trÞ sö dông lµ nh÷ng c«ng dông kh¸c nhau cña vËt phÈm do thuéc tÝnh tù nhiªn cña nã mang l¹i. Gi¸ trÞ tù sö dông cña vËt phÈm ®îc thÓ hiÖn ra khi ta mang tiªu dïng chóng. Khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ ngµy cµng ph¸t triÓn dÇn dÇn ngêi ta t×m thÊy thªm ®îc nhiÒu thuéc tÝnh cã Ých. Gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸ rÊt phong phó, võa tho¶ m·n nhu cÇu vÒ vËt chÊt, cña tho¶ m·n nhu cÇu vÒ mÆt tinh thÇn. Nã lµ mét ph¹m trï vÜnh viÔn nhng trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ gi¸ trÞ sö dông ®ång thêi lµ vËt mang tÝnh gi¸ trÞ trao ®æi. Gi¸ trÞ hµng ho¸ lµ mét ph¹m trï rÊt trõu tîng v× nã lµ thuéc tÝnh x· héi cña hµng ho¸ vµ muèn hiÓu ®îc gi¸ trÞ hµng ho¸ ta ph¶i xuÊt ph¸t tõ viÖc nghiªn gi¸ trÞ trao ®æi. Gi¸ trÞ trao ®æi lµ quan hÖ tû lÖ vÒ lîng mµ mét gi¸ trÞ tù sö dông nµy trao ®æi víi mét gi¸ trÞ tù sö dông kh¸c. VÝ dô nh 1 R×u= 20 kg thãc Hai hµng ho¸ cã cßng dông kh¸c nhau mµ ®îc ®em ra trao ®æi víi nhau lµ do chóng cã mét thuéc tÝnh chung duy nhÊt, chóng ®Òu lµ s¶n phÈm cña lao ®éng cña con ngêi. ViÖc trao ®æi hµng ho¸ chÝnh lµ viÖc trao ®æi lao ®éng cña ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ ®îc kÕt tinh trong hµng ho¸. Th«ng qua trao ®æi chóng ta ph¸t hiÖn ra thuéc tÝnh thø hai cña hµng ho¸, ®ã lµ gi¸ trÞ. VËy thùc thÓ cña gi¸ trÞ hµng ho¸ lµ lao ®éng cña ngêi s¶n xuÊt kÕt tinh trong hµng ho¸. * TÝnh hai mÆt cña lao ®éng s¶n xuÊt hµng ho¸. Lao ®éng cô thÓ: lµ lao ®éng ®îc tiÕn hµnh díi mét h×nh thøc nhÊt ®Þnh, cã môc ®Ých, ph¬ng ph¸p ho¹t ®éng, ®èi tîng vµ kÕt qu¶ riªng biÖt. Mçi lo¹i lao ®éng cô thÓ t¹o ra mét gi¸ trÞ sö dông nhÊt ®Þnh cã bao nhiªu lo¹i s¶n phÈm hµng ho¸ th× cã bÊy nhiªu lo¹i lao ®éng cô thÓ kh¸c nhau. C¸c lo¹i lao ®éng ®ã hîp thµnh hÖ thèng ph©n c«ng lao ®éng ë tõng quèc gia. X· héi cµng ph¸t triÓn th× ph©n c«ng lao ®éng cµng cao, lao ®éng cô thÓ lµ ph¹m trï vÜnh viÔn nã t¹o ra gi¸ trÞ sö dông cho hµng ho¸. 5 Lao ®éng trõu tîng: §ã lµ sù hao phÝ lao ®éng nãi chung cña ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ (hao phÝ søc thÇn kinh vµ søc c¬ b¾p). Khi cã nh÷ng lao ®éng nµo s¶n xuÊt ra hµng ho¸ th× míi quy thµnh lao ®éng trõu tîng. Kh«ng ph¶i cã hai thø lao ®éng cïng kÕt tinh trong hµng ho¸ mµ lµ lao ®éng s¶n xuÊt hµng ho¸ mang tÝnh hai mÆt. * Thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. Thêi gian lao ®éng x· cÇn thiÕt lµ thêi gian cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra hµng ho¸ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt trung b×nh x· héi víi mét tr×nh ®é thµnh th¹o trung b×nh, cêng ®é lao ®éng trung b×nh cña ngêi s¶n xuÊt. Th«ng thêng thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra mét hµng ho¸ cã xu híng nghiªng vÒ thêi gian lao ®éng c¸ biÖt cña nh÷ng ngêi s¶n xuÊt mµ hä cung cÊp ph©n bãn mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã trªn thÞ trêng. Hai nh©n tè ¶nh hëng ®Õn thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt lµ n¨ng suÊt lao ®éng vµ c¬ng ®é lao ®éng. N¨ng suÊt lao ®éng lµ n¨ng lùc s¶n xuÊt cña ngêi lao ®éng hay søc s¶n xuÊt cña lao ®éng. Luång gi¸ trÞ cña hµng ho¸ thay ®æi tû lÖ nghÞch víi n¨ng suÊt lao ®éng x· héi. Cêng ®é lao ®éng: Lµ møc ®é tiªu hao vÒ lao ®éng trong mét ®¬n vÞ thêi gian. Nã cho biÕt møc ®é khÈn tr¬ng cña lao ®éng. * Lao ®éng gi¶n ®¬n vµ lao ®éng phøc t¹p. Lao ®éng gi¶n ®¬n lµ sù tiªu hao søclùc gi¶n ®¬n mµ bÊt kú mét ngêi b×nh thêng nµo, kh«ng cÇn biÕt ®Õn tµi nghÖ ®Æc biÖt ®Òu cã thÓ tiÕn hµnh ®îc ®Ó lµm ra hµng ho¸. Lao ®éng phøc t¹p lµ lo¹i lao ®éng ph¶i ®ßi hái ®µo t¹o tû mØ, c«ng phu vµ cã sù khÐo lÐo, tµi nghÖ, ph¶i cã sù tÝch luü lao ®éng. Trong cïng mét ®¬n vÞ thêi gian, lao ®éng phøc t¹p s¸ng t¹o ra nhiÒu gi¸ trÞ h¬n lao ®éng gi¶n ®¬n. V× vËy ta cÇn lao ®éng phøc t¹p lµ béi sè cña lao ®éng gi¶n ®¬n. thiÕt. Lîng gi¸ trÞ cña hµng ho¸ ®îc ®o b»ng thêi gian lao ®éng x· héi cÇn 1.3. Kinh tÕ hµng ho¸. Kinh tÕ hµng ho¸ lµ kiÓu tæ chøc kinh tÕ x· héi mµ trong ®ã h×nh th¸i phæ biÕn cña s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ s¶n xuÊt ra s¶n phÈm ®Ó b¸n ®Ó trao ®æi trªn thÞ trêng. Kinh tÕ hµng ho¸ ®èi lËp víi kinh tÕ tù nhiªn vµ kinh tÕ chØ huy. Khi s¶n xuÊt hµng ho¸, lîng s¶n phÈm hµng ho¸ lu th«ng trªn thÞ trêng ngµy cµng dåi 6 dµo, phong phó, thÞ trêng ®îc më réng, kh¸i niÖm thÞ trêng ®îc hiÓu ngµy ®Çy ®ñ h¬n. §ã lµ lÜnh vùc trao ®æi hµng ho¸ th«ng qua tiÒn tÖ lµm m«i giíi. ë ®©y ngêi mua vµ ngêi b¸n t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶ vµ sè lîng hµng ho¸ lu th«ng trªn thÞ trêng. §Ó ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ ë níc ta, cÇn ®Èy m¹nh vµ chó träng ph¸t triÓn c¸c lo¹i thÞ trêng. Qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi ë níc ta cÇn ph¶i tõng bíc h×nh thµnh thÞ trêng thèng nhÊt vµ th«ng suèt c¶ níc. Tõng bíc h×nh thµnh vµ më réng ®ång bé thÞ trêng hµng tiªu dïng, t liÖu san¶ xuÊt, dÞch vô, thÞ trêng vèn lµ tiÒn tÖ... CÇn ph¶i më réng giao lu hµng ho¸, ph¸t triÓn thÞ trêng trong níc, chó träng n«ng th«n, miÒn nói, xo¸ bá triÖt ®Ó mäi h×nh thøc chia c¾t thÞ trêng theo ®Þa giíi hµnh chÝnh. §ång thêi g¾n thÞ trêng trong níc víi thÞ trêng quèc tÕ, gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a tiªu dïng trong níc vµ xuÊt khÈu; cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch san¶ xuÊt néi ®Þa ®Ó ph¸t triÓn m¹nh mÏ thÞ trêng níc ta, héi nhËp víi thÞ trêng khu vùc vµ thÕ giíi. ë níc ta, kinh tÕ hµng ho¸ mµ §¶ng chñ tr¬ng x©y dùng vµ ph¸t triÓn trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi lµ “nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc”. 2. Nh÷ng u ®iÓm cña kinh tÕ hµng ho¸. So víi kinh tÕ tù nhiªn, mét lo¹i h×nh kinh tÕ cßn in ®Ëm dÊu vÕt ë níc ta, kinh tÕ hµng ho¸ cã nh÷ng u thÕ s au. Mét lµ, thóc ®Èy qu¸ tr×nh x· héi ho¸ s¶n xuÊt nhanh chãng, lµm cho sù ph©n c«ng lao ®éng, chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt cµng s©u s¾c, h×nh thµnh c¸c mèi liªn hÖ kinh tÕ vµ sù phô thuéc lÉn nhau gi÷a c¸c doanh nghiÖp vµ ngêi s¶n xuÊt, t¹o tiÒn ®Ò cho sù hîp t¸c lao ®éng ngµy cµng chÆt chÏ. Hai lµ, thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, buéc ngêi s¶n xuÊt ph¶i n¨ng ®éng, lu«n c¶i tiÕn kü thuËt, tiÕt kiÖm, n©ng cao n©ng suÊt lao ®éng, c¶i tiÕn chÊt lîng vµ h×nh thøc mÉu m· cho phï hîp víi nhu cÇu x· héi... KÕt qu¶ lµ thóc ®Èy lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, g¾n s¶n xuÊt víi thÞ trêng. Ba lµ, thóc ®Èy qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp chung s¶n xuÊt. Më réng giao lu kinh tÕ trong níc vµ héi nhËp thÕ giíi. Cã t¸c dông lín trong viÖc tuyÓn chän c¸c doanh nghiÖp vµ cac c¸ nh©n qu¶n lý kinh doanh giái. Bèn lµ, gi¶i phãng c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ ra khái sù trãi buéc cña nÒn s¶n xuÊt khÐp kÝn ®· tõng k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, t¹o nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho viÖc tæ chøc vµ qu¶n lý mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao thùc hiÖn díi h×nh thøc quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ. C¬ chÕ thÞ trêng tù ®iÒu tiÕt kinh tÕ rÊt linh ho¹t, mÒm dÎo, uyÓn chuyÓn. T¹o m«i trêng kinh doanh vµ gia t¨ng ®éng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi mµ thµnh tùu ®¹t ®îc lµ ®a níc ta ra khái thêi kú khñng kho¶ng vµ suy tho¸i kÐo dµi. 7 Tuy nhiªn, kinh tÕ hµng ho¸, kinh tÕ thÞ trêng còng cã nh÷ng khuyÕt tËt cña nã. trªn thÞ trêng cha ®ùng tÝnh tù ph¸t, chøa ®ùng nhiÒu yÕu tè bÊt æn, mÊt c©n ®èi. V× ch¹y theo lîi nhuËn, c¸c nhµ s¶n xuÊt kinh doanh cã thÓ g©y nhiÒu hËu qu¶ sÊu, m«i trêng bÞ huû ho¹i, t×nh tr¹ng c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh, ph¸ s¶n, thÊt nghiÖp, ph©n ho¸ x· cao, lîi Ých c«ng céng bÞ coi nhÑ, c¸c vÊn ®Ò c«ng b»ng x· héi kh«ng ®îc b¶o ®¶m, tÖ n¹n x· héi t¨ng v.v... V× vËy, ®Ó ph¸t huy u thÕ, kh¾c phôc nh÷ng khuyÕt tËt cña nã, cÇn ph¶i t¨ng cêng sù qu¶n lý cña Nhµ níc. 3. Sù tån t¹i kh¸ch quan cña kinh tÕ hµng ho¸ trong thêi kú qu¸ ®é Kinh tÕ hµng ho¸ ra ®êi vµ tån t¹i trong nhiÒu h×nh th¸i kinh tÕ x· héi, g¾n víi hai ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò: Sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau vÒ t liÖu s¶n xuÊt vµ s¶n phÈm lao ®éng. ë níc ta hiÖn nay, nh÷ng ®iÒu kiÖn chug cña kinh tÕ hµng ho¸ vÉn cßn nªn sù tån t¹i cña kinh tÕ hµng ho¸ lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. Mét lµ, ph©n c«ng lao ®éng x· héi víi t c¸ch lµ c¬ së kinh tÕ cña s¶n xuÊt hµng ho¸ ch¼ng nh÷ng kh«ng mÊt ®i, tr¸i l¹i ngµy cµng ph¸t triÓn c¶ vÒ chiÒu réng lÉn chiÒu s©u, xo¸ bá tÝnh tù cÊp tù tóc, ®Èy nhanh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸. ë níc ta hiÖn nay ngµy cµng cã nhiÒu ngµnh nghÒ míi ra ®êi sèng ph¸t triÓn. Bªn c¹nh ®ã c¸c nghÒ cæ truyÒn cã tiÕng kh«ng chØ trong níc mµ c¶ trªn thÕ giíi tríc ®©y bÞ c¬ chÕ thÞ trêng cò lµm mai mét nay ®ang dÇn ®îc kh«i phôc vµ ph¸t triÓn. Trong néi bé tõng khu vùc, tõng ngµnh, ®Þa ph¬ng, ph©n c«ng lao ®éng ngµy cµng chi tiÕt h¬n. §iÒu ®ã chøng tá tÝnh phong phó ®a d¹ng vµ chÊt lîng cao h¬n cña s¶n phÈm lao ®éng ®a ra trªn thÞ trêng. Sù chuyªn m«n ho¸, hîp t¸c ®· vît qua ph¹m vi quèc gia trë thµnh ph©n c«ng lao ®éng trªn ph¹m vi quèc tÕ. Hai lµ, ë níc ta ®ang tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, tr×nh ®é x· héi ho¸ gi÷a c¸c ngµnh, c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh trong cïng mét thµnh phÇn kinh tÕ vÉn cha ®Òu nhau. Do vËy viÖc h¹ch to¸n kinh doanh, ph©n phèi vµ trao ®æi s¶n phÈm lao ®éng tÊt yÕu ph¶i th«ng qua h×nh th¸i hµng ho¸ - tiÒn tÖ ®Ó thùc hiÖn mèi quan hÖ kinh tÕ, ®¶m b¶o lîi Ých kinh tÕ gi÷a c¸c tæ chøc kinh tÕ thuéc c¸c thµnh phÇn víi nhau. NÕu xuÊt ph¸t tõ ý muèn chñ quan mµ thu hÑp hay c¶n trë qu¸ tr×nh tiÒn tÖ ho¸ c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ trong giai ®o¹n lÞch sö hiÖn nay b»ng c¸c h×nh thøc kh¸c nhau sÏ k×m h·m sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ níc ta. Do vËy c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong c¬ chÕ thÞ trêng ®Òu ph¶i tiÕn hµnh s¶n xuÊt hµng ho¸, gãp phÇn lµm d©n chñ ho¸ nÒn kinh tÕ, khai th¸c thÕ m¹nh cña thÞ trêng. Ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ cßn lµ ®iÒu kiÖn ®Ó thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh kh¸c, c¬ së h¹ tÇng vµ c¸c dÞch vô kÌm theo nh: qu¶ng c¸o, t vÊn, ng©n hµng... 8 Ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ sÏ khuyÕn khÝch ®îc viÖc øng dông khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ míi nh»m t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, t¨ng sè lîng, chñng lo¹i vµ chÊt lîng hµng ho¸ dÞch vô, thóc ®Èy tËp trung s¶n xuÊt, më réng giao lu kinh tÕ gi÷a c¸c vïng trong níc vµ víi quèc tÕ. §èi víi níc ta hiÖn nay, muèn chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ cßn kÐm ph¸t triÓn nªn s¶n xuÊt lín XHCN th× kh«ng cßn con ®êng nµo kh¸c lµ ph¶i ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng. Bëi v× ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng ®îc coi lµ chiÕc ®ßn xeo ®Ó x©y dùng CNXH, lµ ph¬ng tiÖn ®Ó x· héi ho¸ nÒn s¶n xuÊt. II/ TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan ph¶i ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn ë ViÖt Nam. 1. Ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ do yªu cÇu cña sù ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt. Thùc chÊt lµ viÖc chuyÓn tõ s¶n xuÊt nhá lªn s¶n xuÊt lín. XuÊt ph¸t tõ quy luËt chung phæ biÕn - mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt (LLSX) vµ quan hÖ s¶n xuÊt (QHSX). ThËt vËy mçi thµnh phÇn kinh tÕ bao giê còng thÝch øng víi mét tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é nhÊt ®Þnh cña LLSX, theo ®ã lùc lîng s¶n xuÊt lµ néi dung vµ lu«n cã vai trß quyÕt ®Þnh víi QHSX vµ ®ång thêi víi thµnh phÇn kinh tÕ. ë níc ta hiÖn nay, do tÝnh ®a d¹ng vÒ tr×nh ®é cña LLSX nªn vÒ h×nh thøc QHSX vµ thµnh phÇn kinh tÕ ®îc ®a d¹ng ho¸ lµ tÊt yÕu. V× vËy, khi x¸c ®Þnh c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cÇn ph¶i xem xÐt ®Õn tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é LLSX vµ tÊt nhiªn ph¶i xem xÐt trong tr¹ng th¸i ®éng Mét trong nh÷ng t tëng xuyªn suèt do héi nghÞ lÇn thø t ban chÊp hµnh trung ¬ng (kho¸ VIII) nh»m cô thÓ ho¸ vµ thùc hiÖn thµnh c«ng nh÷ng môc tiªu kinh tÕ x· héi mµ ®¹i héi VIII cña §¶ng ®Ò ra ra lµ “¦u tiªn ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt ®i ®«i víi x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp theo ®Þnh híng XHCN” §©y lµ bíc ph¸t triÓn míi trong t duy lý luËn cña §¶ng ta. Nã b¾t nguån tõ viÖctÊt yÕu ph¶i gi¶i phãng mäi n¨ng lùc s¶n xuÊt, thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ b»ng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc. Theo ®Þnh híng XHCN. XÐt tõ quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, th× lùc lîng s¶n xuÊt lu«n lµ yÕu tè ®éng nhÊt, quyÕt ®Þnh ®èi víi sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt x· héi. ChÝnh v× vËy, ®Ó ®¹t ®îc môc tiªu c¬ b¶n trë thµnh níc c«ng nghiÖp vµo n¨m 2020 §¶ng ®· x¸c ®Þnh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc b»ng c¸ch u tiªn ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, thùc chÊt lµ viÖc chuyÓn tõ s¶n xuÊt nhá lªn s¶n xuÊt lín. 2. Ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ do ë ViÖt Nam tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. C¬ së kh¸ch quan cña sù tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn ®ã lµ do cßn nhiÒu h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau vÒ t liÖu s¶n xuÊt. §¹i héi §¶ng VIII kh¼ng ®Þnh, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ tån t¹i kh¸ch quan t¬ng øng víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, trong giai ®o¹n lÞch sö hiÖn nay, ®ã lµ kinh tÕ 9 Nhµ níc, kinh tÕ hîp t¸c, kinh tÕ c¸ thÓ, kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa vµ kinh tÕ t b¶n Nhµ níc. NÕu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn trong sù vËn ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng níc ta lµ nguån lùc tæng hîp to lín ®Ó ®a nÒn kinh tÕ vît khái t×nh tr¹ng thÊp kÐm, ®a nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn c¶ trong ®iÒu kiÖn ng©n s¸ch h¹n hÑp. §Ó cã nh÷ng chÝnh s¸ch vµ chiÕn lîc ph¸t triÓn thÝch hîp cho tõng thêi kú ta ph¶i t×m hiÓu râ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®ang tån at¹i hiÖn nay. Thø nhÊt, thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ níc (TPKTNN) lµ nh÷ng ®¬n vÞ tæ chøc trùc tiÕp s¶n xuÊt kinh doanh hoÆc phôc vô s¶n xuÊt, kinh doanh mµ toµn bé nguån lùc thuéc së h÷u Nhµ níc, hoÆc phÇn cña toµn Nhµ níc chiÓm tû lÖ khèng chÕ. Kinh tÕ Nhµ níc (KTNN) bao gåm c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc (DNNN) c¸c tµi s¶n thuéc së h÷u Nhµ níc, c¸c ngµnh kinh tÕ thuéc së h÷u Nhµ níc. C¸c doanh nghiÖp Nhµ níc lµ bé phËn quan träng c¬ b¶n nhÊt cña kinh tÕ Nhµ níc. C¸c doanh nghiÖp nµy trùc tiÕp s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt cho x· héi. Ch¼ng h¹n nh nhµ m¸y thuû ®iÖn Hoµ B×nh c«ng ty gang thÐp Th¸i Nguyªn v.v... C¸c ngµnh kinh tÕ thuéc së h÷u Nhµ níc cung cÊp hµng ho¸ hay dÞch vô cho x· héi. Bao gåm hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng giao th«ng, bu ®iÖn, hÖ thèng ng©n hµng tµi chÝnh, b¶o hiÓm (ng©n hµng c«ng th¬ng ViÖt Nam, ng©n hµng ®Çu t vµ ph¸t triÓn, kho b¹c....). C¸c xÝ nghiÖp liªn doanh trong ®ã vèn Nhµ níc chiÕm tû lÖ khèng chÕ (51%). Nhng lùc lîng vËt chÊt thuéc së h÷u Nhµ níc bao gåm: ®Êt ®ai, tµi nguyªn, ng©n hµng, tµi chÝnh, dù tr÷ quèc gia... C¸c doanh nghiÖp ë nícta ®îc h×nh thµnh qua ba con ®êng: - Nhµ níc ®Çu t vèn ®Ó x©y dùng míi hoµn thµnh ngay tõ ®©u - Nhµ níc cÊp vèn ®Ó liªn doanh víi c¸c ngµnh kh¸c. - Nhµ níc tiÕn hµnh viÖc ®ßi nî, quèc h÷u ho¸ c¸c xÝ nghiÖp t b¶n t nh©n. Ngoµi ra víi b¶n chÊt Nhµ níc XHCN, Nhµ níc x¸c ®Þnh ®Êt ®ai tµi nguyªn thiªn nhiªn, tµi chÝnh, ng©n hµng... do Nhµ níc n¾m gi÷, chi phèi ®Ó ®iÒu tiÕt, ®Þnh híng sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. KTNN thuéc së h÷u Nhµ níc, s¶n xu©t kinh doanh theo nguyªn t¾c h¹ch to¸n kinh tÕ, thùc hiÖn ph©n phèi theo lao ®éng vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. Theo chñ tr¬ng cña §¶ng ta, KTNN cÇn tËp trung vµo nh÷ng ngµnh, lÜnh vùc träng yÕu nh kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ x· héi, hÖ thèng tµi chÝnh, Ng©n hµng, nh÷ng c¬ së nh gi¶i quyÕt kinh doanh, th¬ng m¹i, dÞch vô quan träng, nh÷ng c¬ së kinh tÕ phôc vô an ninh quèc phßng vµ vÊn ®Ò x· héi, ®Ó ®¶m b¶o c©n ®èi lín, chñ yÕu cña nÒn kinh tÕ vµ thùc hiÖn vai trß chñ ®¹o cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. 10 TiÕp tôc ®æi míi vµ ph¸t triÓn KTNN ®Ó ®¶m b¶o nh÷ng môc tiªu kinh tÕ x· héi. Tríc hÕt cÇn hoµn thiÖn chÕ ®é chÝnh s¸ch, luËt ph¸p ®¶m b¶o doanh nghiÖp Nhµ níc thËt sù lµ mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt hµng ho¸ cã t c¸ch ph¸p nh©n. Ph©n ®Þnh døt kho¸t quyÒn së h÷u Nhµ níc víi quyÒn ®¹i diÖn chñ së h÷u Nhµ níc; quyÒn së h÷u Nhµ níc víi quyÒn së dông, qu¶n lý v.v... Thø hai, thµnh phÇn kinh tÕ hîp t¸c lµ sù liªn kÕt kinh tÕ tù nguyÖn cña chñ thÓ kinh tÕ víi c¸c h×nh thøc ®a d¹ng, linh ho¹t, phï hîp víi nhu cÇu, kh¶ n¨ng vµ lîi Ých cña c¸c bªn tham gia, cã thÓ dÉn tíi hoÆc kh«ng dÉn tíi ph¸p nh©n. H×nh thøc tån t¹i cña kinh tÕ hîp t¸c lµ: Hîp t¸c x· n«ng nghiÖp, hîp t¸c x· tiÓu thñ c«ng nghiÖp hîp t¸c x· mua b¸n, hîp t¸c x· tÝn dông. C¸c hîp t¸c x· ®îc h×nh thµnh víi c¸c quy m« vµ gãc ®é kh¸c nhau, tuú vµo sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. ë ®©y ngêi lao ®éng ®îc tù do trong viÖc tham gia vµ rót lui khái hîp t¸c x·. Trong nh÷ng n¨m ®æi míi, kinh tÕ hîp t¸c x· cã nh÷ng biÕn ®æi c¬ b¶n: hé n«ng d©n ®îc coi lµ ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ, ruéng ®Êt ®îc giao sö dông l©u dµi. Thùc tÕ xuÊt hiÖn nh÷ng h×nh thøc hîp t¸c x· gi¶n ®¬n, tõng kh©u nh hîp t¸c x· cæ phÇn, hîp t¸c x· dÞch vô ®Çu vµo, ®Çu ra phôc vô cho kinh tÕ hé gia ®×nh, vµ kinh tÕ trang tr¹i ph¸t triÓn. Thø ba, thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n Nhµ níc (TPKTTBNN) lµ s¶n phÈm cña sù can thiÖp cña Nhµ níc vµo ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc, ®¬n vÞ kinh tÕ t b¶n trong vµ ngoµi níc. Thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n nhµ níc bao gåm tÊt c¶ c¸c h×nh thøc hîp t¸c, liªn doanh s¶n xuÊt kinh doanh gi÷a kinh tÕ Nhµ níc vµ kinh tÕ t b¶n trong vµ ngoµi níc, nh»m sö dông, khai th¸c ph¸t huy thÕ m¹nh cña mçi bªn tham gia, ®Æt díi sù kiÓm so¸t gióp ®ì cña Nhµ níc. Thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n nhµ níc cã vai trß quan träng trong viÖc huy ®éng vèn, kü thuËt c«ng nghÖ, kinh nghiÖm tæ chøc qu¶n lý cña c¸c Nhµ níc t b¶n. Lenin chØ râ “trong mét níc tiÓu n«ng... ph¶i ®i xuyªn qua chñ nghÜa t b¶n Nhµ níc, tiÕn lªn CNXH”. Nhµ níc cÇn ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc liªn doanh liªn kÕt víi c¸c tæ chøc vµ c«ng ty t b¶n níc ngoµi, n©ng dÇn tû lÖ ®Çu t cña phÝa ViÖt Nam. §ång thêi ¸p dông nhiÒu ph¬ng thøc gãp vèn kinh doanh gi÷a nhµ níc víi c¸c nhµ kinh doanh t nh©n trong níc díi nhiÒu h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, nh»m t¹o thÕ vµ lùc míi cho c¸c doanh nghiÖp trong níc ph¸t triÓn, t¨ng søc c¹nh tranh vµ hîp t¸c bªn ngoµi. Thø t, thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ (TPKTCT): lµ thµnh phÇn kinh tÕ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh dùa vµo kinh nghiÖm cña b¶n th©n lµ chÝnh. Kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ cña n«ng d©n, thî thñ c«ng, nh÷ng ngêi bu«n b¸n, dÞch vô c¸ thÓ. Së h÷u cña thµnh phÇn kinh tÕ nµy lµ së h÷u t nh©n, s¶n 11 xuÊt kinh doanh ph©n t¸n, manh món, tr×nh ®é kü thuËt c«ng nghÖ thñ c«ng, môc ®Ých kinh doanh chñ yÕu nu«i sèng m×nh, cßn tiÓu chñ, b¶n th©n võa lao ®éng trùc tiÕp võa thuª mét sè c«ng nh©n. ThÕ m¹nh cña TPKTCT lµ ph¸t huy nhanh, cã hiÖu qu¶, tiÒn vèn, søc lao ®éng, tay nghÒ, s¶n phÈm truyÒn thèng. V× thÕ nã cã vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ, cã kh¶ n¨ng ®ãng gãp ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Do c¸c u thÕ cña nã, nhµ níc vµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c kh«ng thÓ kh«ng t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì, híng dÉn thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ vÒ vèn, kü thuËt... ®Ó nã tõng bíc tham gia kinh tÕ hîp t¸c mét c¸ch tù nguyÖn hoÆc lµm “vÖ sinh” cho c¸c doanh nghiÖp cña nÒn kinh tÕ. Thµnh phÇn kinh tÕ thø n¨m vµ còng lµ thµnh phÇn kinh tÕ cuèi cïng. Thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n t nh©n (TPKTTBTN): lµ c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ mµ vèn do mét hoÆc mét sè nhµ t b¶n trong vµ ngoµi níc ®Çu t ®Ó s¶n xuÊt kinh doanh dÞch vô. Kinh tÕ t b¶n t nh©n tæ chøc díi h×nh thøc doanh nghiÖp, t nh©n, doanh nghiÖp cæ phÇn, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n... Tõ n¨m 1991, sau khi cã luËt doanh nghiÖp t nh©n ë níc ta, kinh tÕ t b¶n t nh©n ph¸t triÓn m¹nh vµ ®ãng gãp nhÊt ®Þnh vµo ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. CÇn kh¼ng ®Þnh nhÊt qu¸n chñ tr¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ t b¶n t nh©n, b×nh ®¼ng víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c khuyÕn khÝch t b¶n t nh©n ®Çu t vµo s¶n xuÊt, b¶o vÖ quyÒn së h÷u vµ lîi Ých hîp lý, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ cñng cè lßng tin cho c¸c nhµ ®Çu t ph¸t triÓn. Tuy nhiªn cÇn lu ý r»ng, mçi thµnh phÇn kinh tÕ ®ång thêi võa tån t¹i ®éc lËp t¬ng ®èi võa t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau, võa hîp t¸c c¹nh tranh víi nhau, võa thèng nhÊt, võa m©u thuÉn trong mét chØnh thÓ kinh tÕ x· héi. Kh«ng nªn hiÓu mçi thµnh phÇn kinh tÕ nh nh÷ng bé phËn t¸ch rêi, nh÷ng lùc lîng tù trÞ vµ theo ®ã c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn lµ sù hîp nhÊt c¬ häc cña c¸c bé phËn ®ã. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng, mét vÊn ®Ò cã tÝnh nguyªn t¾c cÇn ph¶i n¾m v÷ng, ®ã lµ kinh tÕ Nhµ níc ph¶i gi÷ vai trß chñ ®¹o vµ cïng víi kinh tÕ hîp t¸c dÇn dÇn trë thµnh nÒn t¶ng cña nÒn kinh tÕ. NÕu thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc ®ñ m¹nh vµ ®ãng ®îc vai trß chñ ®¹o th× sÏ l«i kÐo ®îc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c theo ®Þnh híng XHCN. NÕu ngîc l¹i, sÏ kh«ng lo¹i trõ kh¶ n¨ng thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa sÏ lín m¹nh h¬n vµ kÐo nÒn kinh tÕ quèc d©n theo ®Þnh híng TBCN. CÇn ph¶i lu«n nhí r»ng thµnh phÇn TBCN ®·, ®ang, vµ sÏ cßn cã sù hËu thuÉn quèc tÕ rÊt m¹nh. NhÊt lµ trong t×nh h×nh hiÖn nay, c¸c thÕ lùc chèng ®èi XHCN ®ang t×m c¸ch lµm cho kinh tÕ t nh©n TBCN ë níc ta th¾ng thÕ. 12 Ta ph¶i ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn ®Ó s¶n xuÊt ph¸t triÓn liªn tôc, kh«ng bÞ gi¸n ®o¹n, t¹o sù c¹nh tranhh gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong c¬ chÕ thÞ trêng. 3. Ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn do ®ßi hái n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n. ViÖt Nam ®i lªn tõ mét níc phong kiÕn thuéc ®Þa l¹c hËu, tiÕp theo ®ã lµ chiÕn tranh kÐo dµi. Khi kÕt thóc chiÕn tranh, thèng nhÊt ®Êt níc ViÖt Nam cã thêi gian nh×n l¹i m×nh th× ®· tôt hËu vÒ kinh tÕ qu¸ xa so víi thÕ giíi. Sù hç trî to lín cña c¸c níc XHCN lµ hËu thuÉn m¹nh mÏ cho cuéc kh¸ng chiÕn nhng ë t hêi kú hoµ b×nh x©y dùng, hç trî ®ã hÇu nh kh«ng cã hiÖu qu¶, thÓ hiÖn ë t×nh tr¹ng l¹c hËu vÒ kü thuËt so víi c¸c níc t b¶n ph¸t triÓn, ë c¬ cÊu kinh tÕ bÊt hîp lý, ë tr×nh ®é vµ kinh nghiÖm qu¶n lý theo kiÓu nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch tËp trung... Cïng víi sù sôp ®æ cña hÖ thèng XHCN ë §«ng ¢u, ViÖt Nam ®øng bªn bê cña khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi. Thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi ®îc ®¸nh gi¸ vµo nhãm c¸c níc nghÐo nhÊt thÕ giíi. 13 So s¸nh mét sè chØ tiªu kinh tÕ x· héi gi÷a ViÖt Nam vµ c¸c níc ASEAN n¨m 1993. ChØ tiªu ViÖt Nam Indonªxia Malaixia Philipin Xingapo Th¸i Lan GDP b×nh qu©n ®Çu ngêi USD - Ph¬ng ph¸p Atlas 170 730 3.160 830 19.310 2.040 GDP b×nh qu©n ®Çu ngêi USD - Ph¬ng ph¸p PPP 1.040 3.140 8.630 2.660 20.470 6.390 ChØ sè HDI 0,514 0,568 0.794 0.621 0.836 0.798 116 105 57 99 43 54 VÞ trÝ HDI trong 176 níc HDI - chØ sè ph¸t triÓn con ngêi. Tríc ®©y, viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ qu¶n lý kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu bao cÊp khiÕn cho sù ph©n ho¸ giµu nghÌo gi÷a c¸c vïng, gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n, gi÷a c¸c tÇng líp d©n c t¨ng nhanh, ®êi sèng mét bé phËn nh©n d©n, nhÊt lµ ë mét sè vïng c¨n cø c¸ch m¹ng vµ kh¸ng chiÕn cò, ®ång bµo d©n téc, cßn qu¸ khã kh¨n vÊt v¶. ChÊt lîng gi¸o dôc ®µo t¹o, y tÕ ë nhiÒu n¬i rÊt thÊp. Ngêi nghÌo kh«ng ®ñ tiÒn ®Ó ch÷a bÖnh vµ cho con em ®i häc. Trong khi ®ã nguån tµi chÝnh tõ ng©n s¸ch vµ c¸c nguån lùc kh¸c cã thÓ huy ®éng ®îc cho yªu cÇu phóc lîi x· héi võa h¹n chÕ võa cha ®îc sö dông cã hiÖu qu¶. T×nh tr¹ng ïn t¾c giao th«ng, « nhiÔm m«i trêng sinh th¸i, huû ho¹i tµi nguyªn ngµy cµng t¨ng. V¨n ho¸ phÈm ®éc h¹i lan trµn, tÖ n¹n x· héi ph¸t triÓn, trËt tù an toµn x· héi cßn nhiÒu phøc t¹p. XuÊt ph¸t tõ nhu cÇu thùc tÕ cña ®êi sèng x· héi, ®Ó æn ®Þnh kinh tÕ trong níc vµ héi nhËp quèc tÕ ta ph¶i x©y dùng mét nÒn kinh tÕ më, mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u. Sù thµnh c«ng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng XHCN kh«ng chØ biÓu hiÖn ë tèc ®é t¨ng trëng cao, mµ cßn ë chç møc sèng thùc tÕ cña mäi tÇng líp d©n c ®Òu ®îc n©ng lªn, y tÕ, gi¸o dôc ®Òu ph¸t triÓn, kho¶ng c¸ch gi÷a giµu nghÌo ®îc thu hÑp, ®¹o ®øc, truyÒn thèng b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc ®îc gi÷ v÷ng, m«i trêng ®îc b¶o vÖ. III. Thùc tr¹ng vµ Nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ ë ViÖt Nam. 1. Néi dung cña ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh híng XHCN ë ViÖt Nam. Kinh tÕ hµng ho¸ lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ x· héi mµ trong ®ã h×nh th¸i phæ biÕn cña s¶n xuÊt lµ s¶n xuÊt ra s¶n phÈm lµ ®Ó b¸n, ®Ó trao ®æi trªn thÞ trêng. Néi dung cña ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh híng XHCN ë ViÖt Nam lµ: 14 Ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ dùa trªn c¬ së nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. NÒn kinh tÕ níc ta ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn tõ kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn, mang nÆng tÝnh tù cÊp tù tóc vµ qu¶n lý theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng. §¹i héi §¶ng VII ®· kh¼ng ®Þnh, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®ang tån t¹i kh¸ch quan t¬ng øng víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é s¶n xuÊt. Trong giai ®o¹n lÞch sö hiÖn nay, ®ã lµ: Kinh tÕ Nhµ níc; Kinh tÕ hîp t¸c; Kinh tÕ c¸ thÓ; Kinh tÕ t b¶n t nh©n; Kinh tÕ t b¶n nhµ níc. NÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn võa ph¶n ¸nh tÝnh ®a d¹ng phong phó trong viÖc ®¸p øng nhu cÇu x· h«Þ võa ph¶n ¸nh tÝnh chÊt phøc t¹p trong viÖc qu¶n lý theo ®Þnh híng XHCN. Do ®ã, viÖc “Ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn ph¶i ®i ®«i víi viÖc t¨ng cêng qu¶n lý cña nhµ níc vÒ kinh tÕ x· héi. §Ó h¹n chÕ vµ kh¾c phôc nh÷ng hËu qu¶ cña mÆt tr¸i cña kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng mang l¹i, gi÷ cho c«ng cuéc ®æi míi ®óng híng vµ ph¸t huy b¶n chÊt tèt ®Ñp cña CNXH Nhµ níc ph¶i thùc hiÑen tèt vai trß qu¶n lý kinh tÕ - x· héi b»ng luËt ph¸p, kÕ ho¹ch, chÝnh s¸ch, th«ng tin, tuyªn truyÒn, gi¸o dôc vµ c¸c c«ng cô kh¸c. NhËn thøc tÝnh chÊt nhiÒu thµnh phÇn cña kinh tÕ lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan, tõ ®ã cã th¸i ®é ®óng ®¾n trong viÖc khuyÕn khÝch sù ph¸t triÓn cña chóng theo nguyªn t¾c tù nhiªn cña kinh tÕ, phôc vô cho sù nghiÖp ®i lªn CNXH ë níc ta. Sù tån t¹i cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, còng cã nghÜa lµ cßn cã c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸c nhau ho¹t ®éng. Sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong giai ®o¹n nµy chÞu sù chi phèi trùc tiÕp cña c¸c quy luËt thÞ trêng. Th«ng qua ho¹t ®éng cña c¸c quy luËt thÞ trêng mµ nã ®µo th¶i nh÷ng mÆt, yÕu tè bÊt hîp lý, thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh x· héi ho¸ s¶n xuÊt. 2. Ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ theo híng më réng quan hÖ kinh tÕ víi níc ngoµi. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng ho¸ ®· lµm ph¸ vì c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ truyÒn thèng cña nÒn kinh tÕ khÐp kÝn, kÐm ph¸t triÓn, b¶o thñ, tr× trÖ. §Æc biÖt ®Õn giai ®o¹n t b¶n chñ nghÜa sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng ho¸ ®· lµm cho thÞ trêng d©n téc ho¹t ®éng g¾n bã víi thÞ trêng thÕ giíi. ViÖc më réng quan hÖ hîp t¸c víi níc ngoµi lµ tÊt yÕu v× s¶n xu¸t vµ trao ®æi hµng ho¸ tÊt yÕu vît qua ph¹m vi quèc gia, mang tÝnh chÊt quèc tÕ, ®ång thêi ®ã còng lµ tÊt yÕu sù ph¸t triÓn nhu cÇu. BiÖt lËp trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ dÉn ®Õn ®ãi nghÌo. Do ®ã më réng quan hÖ kinh tÕ víi níc ngoµi díi nhiÒu d¹ng kh¸c nhau ®èi víi níc ta nh lµ mét tÊt yÕu trong sù ph¸t triÓn, khi tr×nh ®é khoa häc kü thuËt cña thÕ giíi cho phÐp ®¸p øng nhu cÇu c¶ vÒ s¶n xuÊt lÇn tiªu dïng. Th«ng qua më réng quan hÖ kinh tÕ víi níc ngoµi ®Ó biÕn nguån 15 lùc bªn ngoµi thµnh nguån lùc bªn trong. §iÒu ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn rót g¾n ë níc ta. Më réng quan hÖ kinh tÕ víi níc b»ng nhiÒu h×nh thøc nh t¨ng cêng ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng, hîp t¸c, liªn doanh, liªn kÕt ®Ò thu hót vèn ®Çu t cho níc ta. Gia nhËp vµo c¸c tæ chøc kinh tÕ thÕ giíi vµ khu vùc. Tranh thñ n¾m b¾t nh÷ng, nh÷ng mÆt hµng mòi nhän cã t¬ng lai, g¾n víi c«ng nghÖ míi, tiÕn tíi cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ trêng thÕ giíi., nhanh chãng ®a nÒn kinh tÕ níc ta héi nhËp vµo nhÞp ®iÖu cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi. ViÖc “më cöa” vÒ kinh tÕ ph¶i ®¶m b¶o nguyªn t¾c b×nh ®¼ng, t«n träng lÉn nhau, ®¶m b¶o chñ quyÒn vµ còng cã lîi. 16 3. Ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ theo ®Þnh híng XHCN th«ng qua b¶n chÊt vµ vai trß qu¶n lý cña Nhµ níc. MÆc dï cã rÊt nhiÒu u ®iÓm nhng nÒn KTTT kh«ng thÓ nµo gi¶i quyÕt ®îc nh÷ng vÊn ®Ò do chÝnh c¬ chÕ vµ ®êi sèng kinh tÕ x· héi ®Æt ra. V× vËy, sù t¸c ®éng cña Nhµ níc - mét chñ thÓ cã kh¶ n¨ng nhËn thøc vµ vËn dông c¸c quy luËt kh¸ch quan - vµo nÒn kinh tÕ lµ mét tÊt yÕu cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Thiªn sö “can thiÖp” cña Nhµ níc vµo kinh tÕ, ®Ó cho thÞ trêng tù do ho¹t ®éng, th× viÖc ®iÒu kinh tÕ níc ta sÏ kh«ng cã hiÖu qu¶. Nhµ níc sö dông luËt ph¸p vµ c¸c c«ng cô kinh tÕ vÜ m« kh¸c ®Ó qu¶n lý kinh tÕ hµng ho¸, lµm cho nÒn kinh tÕ “lµnh m¹nh” h¬n, gi¶m bít c¸c th¨ng trÇm, ®ét biÕn xÊu trªn con ®êng cña nã, kh¾c phôc ®îc t×nh tr¹ng ph©n ho¸ bÊt b×nh ®¼ng, b¶o vÖ ®îc tµi nguyªn m«i trêng cña ®Êt níc. Sù vËn dung cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc ë níc ta lµ sù vËn ®éng ®îc ®iÒu tiÕt bëi sù thèng nhÊt gi÷a c¬ chÕ thÞ trêng - “bµn tay v« h×nh”, vµ sù qu¶n lý cña nhµ níc - “bµn tay h÷u h×nh”. 4. Thùc tr¹ng kinh tÕ hµng ho¸ ë níc ta hiÖn nay. Níc ta ®ang tõng bíc qu¸ ®é lªn CNXH kh«ng qua giai ®o¹n ph¸t triÓn t b¶n chñ nghÜa, xu híng vËn ®éng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ g¾n liÒn víi c¸c ®Æc ®iÓm sau: Mét lµ, kinh tÕ thÞ trêng bao gåm nhiÒu lo¹i h×nh ®an xen nhau: nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ víi nhiÒu h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau tham gia vµo nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Mçi kiÓu hµng ho¸, tham gia vµo nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã nh÷ng nÐt ®Æc thï vÒ b¶n chÊt kinh tÕ - x· héi vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn, nhng nã ®Òu lµ c¸c bé phËn kh¸c nhau cña nÒn kinh tÕ quèc d©n thèng nhÊt. Bëi vËy chóng ta võa hîp t¸c, võa c¹nh tranh nhau, b×nh ®¼ng tríc ph¸p luËt, ®îc ph¸p luËt b¶o vÖ. Nh©n tè kinh tÕ vµ quan hÖ kinh tÕ trong mçi kiÓu s¶n xuÊt hµng ho¸ cña mçi thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu xuÊt hiÖn c¸i míi. Trong ®ã, s¶n xuÊt hµng ho¸ XHCN gi÷ vai trß chñ ®¹o, ®Þnh híng víi c¸c kiÓu s¶n xuÊt hµng ho¸ kh¸c. NhËn thøc ®îc tÝnh chÊt nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan tõ ®ã cã th¸i ®é ®óng ®¾n trong khuyÕn khÝch sù ph¸t triÓn cña chóng theo nguyªn t¾c tù nhiªn cña kinh tÕ, phôc vô cho viÖc ®i lªn XHCN ë níc ta. Hai lµ, nÒn kinh tÕ níc ta ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn tõ nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn, mang nÆng tÝnh tù cÊp tù tóc vµ qu¶n lý theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng. Tuy nhiªn, kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta vÉn cßn ë tr×nh ®é kÐm ph¸t triÓn. BiÓu hiÖn ë sè lîng vµ chñng lo¹i hµng ho¸ nghÌo nµn, khèi lîng hµng ho¸ lu th«ng thÞ trêng vµ kim ng¹ch xuÊt khÈu cßn nhá, chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ c¶ hµng ho¸ cao, chÊt lîng thÊp, quy m« vµ dung lîng thÞ trêng hÑp, søc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp vµ hµng ho¸ trªn thÞ trêng trong níc còng nh níc ngoµi cßn yÕu, 17 ®éi ngò c¸c nhµ qu¶n lý doanh nghiÖp giái cßn Ýt, thu nhËp cña ngêi lao ®éng cßn thÊp... Tr×nh ®é ph¸t triÓn thÊp cña hµng ho¸ b¾t nguån tõ tr×nh ®é thÊp cña lùc lîng s¶n xuÊt, tõ tÝnh chÊt s¶n xuÊt nhá cña nÒn kinh tÕ, tõ tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng x· héi kÐm ph¸t triÓn, tõ sù kÐm ph¸t triÓn cña hÖ thèng kÕt cÊu h¹ tÇng, lao ®éng thñ c«ng cßn chiÕm tû träng lín, tõ sù k×m h·m cña nÒn kinh tÕ trong c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, bao cÊp mét thêi gian qu¸ l©u dµi, tõ sù nhËn thøc gi¶n ®¬n vÒ CNXH. Ba lµ, nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn theo híng hoµ nhËp vµo thÞ trêng thÕ giíi vµ khu vùc. C¸ch m¹ng khoa häc - kü thuËt c«ng nghÖ cµng ph¸t triÓn cµng lµm cho lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn tr×nh ®é x· héi ho¸ cao, dÉn ®Õn qu¸ tr×nh khu vùc ho¸, quèc tÕ ho¸ nÒn kinh tÕ ngµy cµng më réng. Do vËy, ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng kh«ng ph¶i chØ dùa trªn c¬ së ®iÒu kiÖn trong níc mµ cßn ph¶i tÝnh ®Õn quan hÖ quèc tÕ, ®Õn xu híng quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ. NÒn kinh tÕ thÞ trêng cña mçi quèc gia muèn ph¸t triÓn kh«ng thÓ kh«ng g¾n víi thÞ trêng thÕ giíi. BÊt cø mét quèc gia nµo, cho dï lµ níc ph¸t triÓn nhÊt còng kh«ng thÓ s¶n xuÊt tÊt c¶ c¸c lo¹i hµng ho¸. V× vËy mçi níc ph¶i tïy theo lîi thÕ cña m×nh lùa chän mÆt hµng xuÊt khÈu cã hiÖu qu¶ vµ c¹nh tranh ®îc trªn thÞ trêng thÕ giíi. S¶n xuÊt hµng ho¸ cña níc ta sÏ ph¸t triÓn nÕu biÕt c¸ch thu hót vèn ®Çu t níc ngoµi vµ ¸p dông nh÷ng tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ trªn thÕ giíi ®Ó khai th¸c nh÷ng tiÒm n¨ng cña nÒn kinh tÕ. Muèn vËy, con ®êng ®óng ®¾n lµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ më: híng m¹nh vÒ xuÊt khÈu, ®ång thêi thay thÕ nhËp khÈu cã hiÖu qu¶. Bèn lµ, nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn ®Þnh híng XHCN th«ng qua b¶n chÊt vµ vai trß cña nhµ níc. Sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ th«ng qua c¬ chÕ thÞ trêng kh«ng thÓ nµo gi¶i quyÕt ®îc nh÷ng vÊn ®Ò nh: l¹m ph¸t, thÊt nghiÖp, khñng ho¶ng, ph©n ho¸ bÊt b×nh ®¼ng, « nhiÔm m«i trêng, sù bïng næ d©n sè còng nh c¸c hiÖn tîng x· héi kh¸c. Nh÷ng t×nh tr¹ng vµ hiÖn tîng trªn ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp ®Òu cã t¸c ®éng ngîc trë l¹i, lµm c¶n trë sù ph¸t triÓn b×nh thêng cña mét x· héi nãi chung vµ cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nãi riªng. Ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ g¾n liÒn víi nÒn kinh tÕ më lµ tÊt yÕu, nhng trong qu¸ tr×nh ®ã, bªn c¹nh viÖc tiÕp thu tinh hoa v¨n ho¸ thÕ giíi, th× còng cã nguy c¬ du nhËp nh÷ng yÕu tè v¨n ho¸ xa l¹ víi truyÒn thèng, ®Æc ®iÓm cña d©n téc. Muèn gi÷ ®îc nÒn kinh tÕ thÞ trêng mang b¶n s¾c v¨n ho¸ ViÖt Nam ph¶i thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ sù qu¶n lý vÜ m« cña nhµ níc, díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng, kh«ng chÊp nhËn lèi sèng thùc dông víi sù chi phèi tÊt c¶ cña ®ång tiÒn, kh«ng chÊp nhËn th¬ng m¹i ho¸ mäi ho¹t ®éng cña ®êi sèng x· héi kÕt hîp sù chän läc tinh hoa cña v¨n minh nh©n lo¹i víi gi÷ g×n nh÷ng yÕu tè tinh tuý cña v¨n ho¸ d©n téc, x©y dùng nh÷ng yÕu tè v¨n ho¸ XHCN. ë níc ta, khu vùc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp chiÕm tíi tõ 70% søc lao ®éng vµ 80% d©n sè - n¬i khai sinh cña sù nghiÖp ®æi míi b»ng “kho¸n 10” “chØ thÞ 100”, tõ chç thiÕu ®ãi ®· v¬n lªn ®øng thø ba thÕ giíi vÒ xuÊt khÈu g¹o. 18 Khu vùc kinh tÕ t nh©n lµ khu vùc ph¸t triÓn m¹nh thø hai, cho ®Õn nay chóng ta cã kho¶ng 22.000 doanh nghiÖp t nh©n, gÊp hai lÇn sè doanh nghiÖp nhµ níc khi b¾t ®Çu ®i vµo c«ng cuéc ®æi míi vµ gÊp 3 lÇn sè doanh nghiÖp nhµ níc cã ®Õn hiÖn nay. Trong ®ã cã nh÷ng doanh nghiÖp sö dông 10.000 c«ng nh©n. Khu vùc ngoµi quèc doanh (bao gåm kh«ng nhiÒu bé phËn cña kinh tÕ hîp t¸c) chiÕm trªn díi 2/3 tæng s¶n phÈm trong níc. B×nh qu©n t¨ng trëng 5 n¨m (1990 - 1995) lµ 8,2% mét n¨m. (N¨m 1995, t¨ng trëng b×nh qu©n hoµn toµn thÕ giíi 3,5% trong ®ã cao nhÊt lµ vïng §«ng ¸ - Th¸i B×nh D¬ng: 8,1%; Mü 3%; Nga 1,6%... C¸c níc ASEAN vÉn tiÕp tôc gi÷ møc ®é t¨ng trëng kh¸: Xingapo 8,9%; Philipin 5%; Th¸i Lan 8,9%... Tríc ®©y , chÝnh s¸ch hîp t¸c ho¸ ë Liªn X« (cò) khi thùc hiÖn cã ph¹m sai lÇm nãng véi, ë níc ta do hoµn c¶nh lÞch sö nhÊt ®Þnh, phong trµo hîp t¸c ho¸ còng ®· cã t¸c dông ë miÒn B¾c trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh chèng Mü cøu níc, nhng tiÕc r»ng chóng ta kh«ng duy tr× ®îc, cho ®Õn n¨m 1990 c¸c nhµ so¹n th¶o chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ®Õn n¨m 2000 kh«ng cßn biÕt tû träng bé phËn kinh tÕ hîp t¸c lµ bao nhiªu. NhËn thÊy râ nh÷ng khiÕm khuyÕt cña nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch tËp trung quan liªu bao cÊp, tíi §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VII, qua thùc hiÖn 5 n¨m ®æi míi §¶ng ta kh¼ng ®Þnh “ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh híng XHCN, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc. Sù t¸c ®éng cña Nhµ níc vµo nÒn kinh tÕ lµ mét tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. ThiÕu sù “c¹n thiÖp” cña Nhµ níc vµo nÒn kinh tÕ thÞ trêng tù do ho¹t ®éng, th× sù ®iÒu hµnh kinh tÕ níc ta sÏ kh«ng cã hiÖu qu¶, còng gièng nh ta muèn vç tay mµ chØ dïng mét “bµn tay”. Nhµ níc sö dông luËt ph¸p vµo c¸c c«ng cô vÜ m« kh¸c ®Ó qu¶n lý kinh tÕ lµm cho nÒn kinh tª “lµnh m¹nh” h¬n, gi¶m bít nh÷ng th¨ng trÇm, ®ét biÕn xÊu trªn con ®êng ph¸t triÓn cña nã, kh¾c phôc ®îc t×nh tr¹ng ph©n ho¸ bÊt b×nh ®¼ng, b¶o vÖ ®îc tµi nguyªn m«i trêng cña ®Êt níc. Nh vËy, sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc lµ sù vËn hµnh ®îc ®iÒu tiÕt bëi sù thèng nhÊt gi÷a c¬ chÕ thÞ trêng - bµn tay v« h×nh “vµ sù qu¶n lý cña Nhµ níc - bµn tay h÷u h×nh”. 5. Nh÷ng gi¶i ph¸p cô thÓ. 5.1. Tríc hÕt cÇn ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh ®a d¹ng ho¸ c¸c chÕ ®é së h÷u, t¹o ®iÒu kiÖn ph¸p triÓn m¹nh nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ë níc ta. C¬ së tån t¹i vµ ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸, kinh tÕ thÞ trêng lµ sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ do chÕ ®é së h÷u kh¸c nhau, vÒ t liÖu s¶n xuÊt quy ®Þnh. V× vËy, ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng ph¶i ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u trong nÒn kinh tÕ. §èi víi níc ta qu¸ tr×nh ®a d¹ng ho¸ ®îc thÓ hiÖn b»ng viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn nh c¸c nghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI, VII, VIII ®· chØ ra. 19 §ã lµ ph¸t triÓn kinh tÕ Nhµ níc, kinh tÕ hîp t¸c x·, kinh tÕ s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá, kinh tÕ t nh©n vµ kinh tÕ t b¶n Nhµ níc. Thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ níc ®ãng vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ níc ta. Khu vùc kinh tÕ Nhµ níc cÇn ph¶i s¾p xÕp l¹i, ®æi míi c«ng nghÖ vµ tæ chøc qu¶n lý, kinh doanh cã hiÖu qu¶, liªn kÕt vµ hç trî c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c, thùc hiÖn vai trß chñ ®¹o vµ chøc n¨ng cña mét c«ng cô qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ níc. §èi víi nh÷ng c¬ së kh«ng cÇn gi÷ h×nh thøc kinh tÕ Nhµ níc cÇn chuyÓn sang h×nh thøc së h÷u kh¸c hoÆc gi¶i thÓ, ®ång thêi gi¶i quyÕt viÖc lµm vµ ®êi sèng cho ngêi lao ®éng. * §èi víi kinh tÕ hîp t¸c, cÇn ph¶i cã sù tæng kÕt, rót kinh nghiÖm vÒ bµi häc hîp t¸c x· kiÓu cò vµ x©y dùng m« h×nh kinh tÕ hîp t¸c vµ hîp t¸c x· kiÓu míi ®ang ®îc ph¸t triÓn hiÖn nay, ®æi míi tæ chøc vµ ph¬ng thøc ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ thiÕt thùc, ph¸t triÓn réng r·i vµ ®a d¹ng trong c¸c ngµnh nghÒ, víi quy m« hîp t¸c ho¸ kh¸c nhau ®Ó huy ®éng nguån lùc vµo ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸, kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta. §èi víi lo¹i h×nh s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá cña n«ng d©n, thî thñ c«ng, ngêi bu«n b¸n nhá. Mét mÆt, th«ng qua c¬ chÕ, chinh s¸ch vµ híng dÉn ph¸t triÓn cña Nhµ níc khuyÕn khÝch sù ph¸t triÓn cña thµnh phÇn kinh tÕ nµy. MÆt kh¸c cÇn t¨ng cêng c«ng t¸c qu¶n lý ®Ó x©y dùng nÒ nÕp s¶n xuÊt kinh doanh theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. §èi víi thµnh phÇn t b¶n t nh©n. CÇn cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch thµnh phÇn kinh tÕ nµy ®Ó c¸c nhµ t b¶n yªn t©m vµ m¹nh d¹n ®Çu t vµo nÒn kinh tÕ, ®Æc biÖt trong lÜnh vùc s¶n xuÊt hµng ho¸ tiªu dïng suÊt khÈu. §èi víi thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ níc. Nhµ níc cÇn ph¶i cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch thµnh phÇn kinh tÕ nµy ph¸t triÓn kÓ c¶ víi t b¶n Nhµ níc trong níc vµ t b¶n nhµ níc níc ngoµi. VËn dông c¸c h×nh thøc kinh tÕ t b¶n Nhµ níc lµ ph¬ng thøc ®Ó chóng ta huy ®éng søc m¹nh d©n téc cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Muèn vËy ta ph¶i t¨ng cêng sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n, vai trß ®iÒu tiÕt, qu¶n lý cña Nhµ níc ph¸p quyÒn XHCN vµ nh©n tè quyÕt ®Þnh vËn ®éng thµnh c«ng KTTBCN ë ViÖt Nam. CÇn x©y dùng hÖ thèng ph¸p luËt râ rµng, nhÊt qu¸n, phï hîp víi tËp qu¸n quèc tÕ, ®ñ søc hÉp dÉn nhng c«ng b»ng nghiªm minh. §a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc TBNN trong c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. Thùc tÕ níc ta hiÖn nay ë vïng n«ng th«n vµ ®Æc biÖt lµ vïng nói cßn tån t¹i kh¸ nÆng nÒn s¶n xuÊt tÝnh chÊt cña nÒn kinh tÕ tù nhiªn, tù cÊp tù tóc. V× vËy, cÇn cã chÝnh s¸ch thóc ®Èy sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña s¶n xuÊt hµng ho¸ ë c¸c vïng nµy, ®Æc biÖt ph¶i chó ý tíi viÖc x©y dùng c¸c c¬ së h¹ tÇng, ®Èy m¹nh lu th«ng hµng ho¸ víi c¸c vïng ph¸t triÓn trong níc. 5.2. §Èy m¹nh qu¸ tr×nh ph©n c«ng l¹i lao ®éng x· héi ë níc ta. 20