Lêi më ®Çu
Mçi mét con ngêi ViÖt Nam ®Òu cã mét lßng tù hµo vÒ d©n téc rÊt
m¹nh mÏ. §iÒu ®ã ®îc xuÊt ph¸t tõ tinh thÇn ®oµn kÕt d©n téc, yªu níc, s½n
sµng hi sinh ®Ó b¶o vÖ Tæ Quèc. Tõ thêi c¸c vua Hïng dùng níc cho tíi nay,
®Êt níc ViÖt Nam ®· tr¶i qua rÊt nhiÒu cuéc chiÕn tranh b¶o vÖ ®Êt níc. Tõ
cuéc chiÕn chèng qu©n Nguyªn M«ng tíi cuéc kh¸ng chiÕn trêng kú chèng
thùc d©n Ph¸p vµ ®Õ quèc Mü. Ngµy nay, kÕt qu¶ cña sù hi sinh Êy lµ mét ®Êt
níc hoµ b×nh vµ ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, chóng ta ®· chÞu mét c¸i gi¸ kh«ng
ph¶i lµ nhá: ngoµi nh÷ng thiÖt h¹i kh«ng thÓ tÝnh ®îc vÒ ngêi, chóng ta cßn
ph¶i g¸nh chÞu sù tæn thÊt to lín vÒ kinh tÕ. §ã lµ: vÒ n«ng nghiÖp 1/7 ruéng
®Êt bÞ bá hoang, 1/3 ruéng ®Êt kh«ng cã níc tíi ®Ó cµy cÊy, vÒ c«ng nghiÖp
s¶n lîng n¨m 1954 so víi n¨m 1939 tõ 10% xuèng 1,5%...Trong thêi gian
sau chiÕn tranh, chóng ta x©y dùng mét nÒn kinh tÐ tËp trung theo kiÓu mÉu
Liªn X« vµ ®· thu ®îc mét sè thµnh c«ng kh¾c phôc ®îc nh÷ng khã kh¨n tríc m¾t. Nh÷ng tëng ®ã lµ con ®êng ®óng ®¨n, phï hîp víi níc ta nhng mét
lÇn n÷a nÒn kinh tÕ l¹i r¬i vµo khñng ho¶ng. N¨m 1986 lµ mét mèc quan
träng cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam. T¹i cuéc häp lÇn thø VI cña §¶ng, quèc héi
quyÕt ®Þnh chuyÓn híng nÒn kinh tÕ tõ nÒn kinh tÕ tËp trung quan liªu bao
cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng x·
héi chñ nghÜa.
VËy t¹i sao chóng ta ph¶i chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ? T¹i sao l¹i ph¶i
chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng
x· héi chñ nghÜa? NÒn kinh tÕ nµy nh thÕ nµo? Tõ khi chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ
chóng ta ®· thu ®îc nh÷ng thµnh tùu g×? Trong t¬ng lai chóng ta sÏ ph¶i gi¶i
quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò nµo? Trong khu«n khæ cña ®Ò ¸n nµy t«i xin cè g¾ng lµm
râ nh÷ng vÊn ®Ò trªn vµ cïng x¸c ®Þnh nh÷ng c«ng viÖc mµ tuæi trÎ cÇn lµm
®Ó ®a ®Êt níc ph¸t triÓn s¸nh vai cïng c¸c cêng quèc trªn thÕ giíi.
1
I.Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ kinh tÕ thÞ trêng
1. NÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ g×?
- NÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ mét m« h×nh kinh tÕ mµ trong ®ã hÇu hÕt c¸c
quan hÖ kinh tÕ ®îc thùc hiÖn díi h×nh th¸i hµng ho¸ vµ dÞch vô, víi nhiÒu
thµnh phÇn tham gia, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng.
- Nh vËy, nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ mét m« h×nh kinh tÕ mµ c¸c thµnh
phÇn cña thÞ trêng cã mèi quan hÖ th«ng qua hµng ho¸, dÞch vô vµ th«ng qua
c¸c ho¹t ®éng trao ®æi. TÊt c¶ c¸c quan hÖ ®ã ®îc ®iÒu tiÕt b»ng mét c¬ chÕ
tù ®iÒu tiÕt cña thÞ trêng do sù t¸c ®éng cña c¸c quy luËt vèn cã cña nã. Nãi
mét c¸ch cô thÓ h¬n vÒ c¬ chÕ tù ®iÒu tiÕt cña thÞ trêng ®ã lµ mét hÖ thèng
h÷u c¬ cña sù thÝch ngs víi nhau, tù ®iÒu tiÕt lÉn nhau cña c¸c yÕu tè gi¸ c¶,
cung-cÇu, c¹nh tranh...trùc tiÕp ph¸t huy trªn thÞ trêng ®Ó ®iÒu tiÕt.
Thùc khã cã thÓ ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ nh÷ng u ®iÓm & khuyÕt tËt cña c¬
chÕ thÞ trêng. Tuy nhiªn, c¬ chÕ thÞ trêng cã nh÷ng u ®iÓm næi bËt sau:
- C¬ chÕ thÞ trêng kÝch thÝch ho¹t ®éng cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ & t¹o
®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ho¹t ®éng cña hä. Do ®ã lµm cho nÒn kinh tÕ ph¸t
triÓn n¨ng ®éng, huy ®éng ®îc c¸c nguån lùc cña x· héi vµo ph¸t triÓn kinh
tÕ, thóc ®Èy lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng x· héi.
-Sù t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng ®a ®Õn sù thÝch øng tù ph¸t gi÷a khèi
lîng & c¬ cÊu nhu cÇu cña x· héi, nhê ®ã cã thÓ tho¶ m·n nhu cÇu tiªu dïng
cho c¸ nh©n & cho s¶n xuÊt.
- C¬ chÕ thÞ trêng mÒm dÎo & cã kh¶ n¨ng thÝch nghi cao h¬n khi
nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ thay ®æi.
ChÝnh v× vËy, c¬ chÕ thÞ trêng gi¶i quyÕt ®îc nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña
tæ chøc kinh tÕ. Song c¬ chÕ thÞ trêng kh«ng ph¶i lµ hiÖn th©n cña sù hoµn
h¶o. Nã cßn cã c¶ nh÷ng nh÷ng khuyÕt tËt, ®Æc biÖt vÒ mÆt x· héi. Cã thÓ chØ
ra mét sè khuyÕt tËt díi ®©y cña c¬ chÕ thÞ trêng:
- HiÖu lùc cña c¬ chÕ thÞ trêng phô thuéc vµo møc ®é hoµn h¶o cña
c¹nh tranh. Mét nÒn kinh tÕ ®îc thóc ®Èy bëi c¹nh tranh hoµn h¶o sÏ dÉn tíi
ph©n bè & sö dông cã hiÖu qu¶ nhÊt ®Çu vµo & ®Çu ra cña s¶n xuÊt. C¹nh
tranh kh«ng hoµn h¶o th× hiÖu lùc cña c¬ chÕ thÞ trêng cµng gi¶m.
-Trong c¬ chÕ thÞ trêng, môc ®Ých ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp lµ
lîi nhuËn tèi ®a. V× vËy, hä cã thÓ l¹m dông tµi nguyªn cña x· héi, g©y «
nhiÔm m«i trêng sèng cña con ngêi mµ x· héi ph¶i g¸nh chÞu.
- Sù t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng ®a ®Õn sù ph©n ho¸ giµu nghÌo, t¸c
®éng xÊu ®Õn ®¹o ®øc & t×nh ngêi.
- Mét nÒn kinh tÕ do c¬ chÕ thÞ trêng ®iÒu tiÕt khã tr¸nh khái nh÷ng
th¨ng trÇm, khñng ho¶ng kinh tÕ cã tÝnh chu kú.
2. TÝnh quy luËt cña sù h×nh thµnh nÒn kinh tÕ thÞ trêng:
- Ph¸t triÓn lµ mét sù thay ®æi vÒ chÊt, nh vËy tríc ®ã chóng ta ph¶i cã
sù tÝch luü vÒ lîng. Hay nãi c¸ch kh¸c, chóng ta ph¶i héi ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn th×
míi cã sù thay ®æi ®ã ®îc. Nh vËy, muèn h×nh thµnh nÒn kinh tÕ thÞ trêng ,
chóng ta còng ph¶i héi ®ñ c¸c quy luËt h×nh thµnh cña nã. §ã lµ:
+ Sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi: tríc ®©y trong nÒn kinh tÕ tù cung tù
cÊp, mçi mét thµnh viªn cña nÒn kinh tÕ ®Òu tù s¶n xuÊt ra c¸c mÆt hµng theo
2
nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng cña m×nh. Tøc lµ, mét ngêi n«ng d©n muèn cã g¹o ¨n,
¸o mÆc...th× anh ta ph¶i tù s¶n xuÊt ra c¸c thø ®ã, kh«ng ai cung cÊp cho anh
ta. Tuy nhiªn, trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, c¸c thµnh viªn cña nÒn kinh tÕ quan
hÖ víi nhau th«ng qua hµng ho¸. Tøc lµ s¶n phÈm cña ngêi nµy cÇn thiÕt cho
ngêi kia vµ cã thÓ trao ®æi ®îc. Nh vËy tøc lµ ph¶i cã ngêi s¶n xuÊt s¶n phÈm
nµy vµ cã ngêi s¶n xuÊt d¶n phÈm kia. §ã chÝnh lµ sù ph©n c«ng lao ®éng x·
héi. NÕu nÒn kinh tÕ kh«ng cã sù ph©n c«ng lao ®éng râ rµng th× sÏ kh«ng cã
hµng ho¸ vµ kh«ng h×nh thµnh nÒn kinh tÕ thÞ trêng.
+ Quy luËt h×nh thµnh thø hai cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ sù tån t¹i ®éc
lËp vµ kh«ng phô thuéc vµo nhau gi÷a nh÷ng doanh nghiÖp , nh÷ng ngêi s¶n
xuÊt hµng ho¸. Cã nghÜa lµ trong nÒn linh tÕ thÞ trßng, viÖc s¶n xuÊt c¸i g×,
nh thÕ nµo, cho ai lµ viÖc riªng cña mçi ngêi, mçi doanh nghiÖp. Hä lµ nh÷ng
ngêi s¶n xuÊt ®éc lËp. Nh÷ng doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng ho¸ cã thÓ lµ thuéc
quyÒn së h÷u t nh©n, hay thuéc quyÒn së h÷u tËp thÓ hoÆc thuéc quyÒn së
h÷u cña nhµ níc... nhng chóng vÉn lµ nh÷ng doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng ho¸
®éc lËp. §èi víi x· héi th× lao ®éng cña mçi doanh nghiÖp (dï lµ thuéc h×nh
thøc së h÷u nµo) vÉn lµ lao ®éng t nh©n, vµ chØ khi nµo b¸n ®îc hµng ho¸ th×
lao ®éng t nh©n ®ã míi ®îc x· héi thõa nhËn vµ trë thµnh mét bé phËn thùc
sù cña lao ®éng x· héi. Víi ph©n c«ng lao ®éng x· héi, lao ®éng s¶n xuÊt
hµng ho¸ mang tÝnh chÊt lao ®éng x· héi, mét bé phËn cña toµn bé lao ®éng
xÉ héi. Sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi t¹o nªn sù phô thuéc lÉn nhau gi÷a
nh÷ng ngêi s¶n xuÊt, hä lµm viÖc víi nhau th«ng qua trao ®æi hµng hãa. Cßn
víi t c¸ch lµ doanh nghiÖp th× lao ®éng s¶n xuÊt hµng ho¸ cña hä l¹i m¹ng
tÝnh chÊt t nh©n. Sù m©u thuÉn gi÷a lao ®éng t nh©n vµ lao ®éng x· héi ®îc
gi¶i quyÕt khi s¶n phÈm ®îc trao ®æi díi h×nh thøc hµng ho¸. Kinh tÕ hµng
ho¸ tån t¹i trong nhiÒu chÕ ®é x· héi kh¸c nhau, dùa trªn nhiÒu h×nh thøc së
h÷u kh¸c nhau, chø kh«ng chØ dùa trªn chª ®é së h÷u t nh©n, miÔn lµ nh÷ng
ngêi, doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ ®éc lËp vµ kh«ng phô thuéc vµo
nhau.
+ Thø ba ®ã lµ sù tån t¹i cña quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ. NÕu nh chóng
ta cã ®îc hai ®iÒu trªn nhng quan hÖ tiÒn tÖ kh«ng ®îc thõa nhËn th× sÏ kh«ng
xuÊt hiÖn nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Ta cã thÓ thÊy râ trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸
tËp trung ë níc ta, chóng ta cã ®îc sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi, chóng ta cã
sù tån t¹i ®éc lËp cña c¸c nhµ s¶n xuÊt hµng ho¸, nhng lóc nµy quan hÖ hµng
ho¸ tiÒn tÖ kh«ng ®îc chÊp nhËn. S¶n phÈm lóc nµy ®îc ®em ra ph©n phèi,
kÕt qu¶ lµ kh«ng xuÊt hiÖn thÞ trêng. Mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng mµ kh«ng
xuÊt hiÖn thÞ trêng th× sÏ nh thÕ nµo?
3. C¸c nh©n tè cña thÞ trêng:
a) Hµng ho¸:
- Hµng ho¸ lµ s¶n phÈm cña lao ®éng, nã cã thÓ tho¶ m·n mét nhu cÇu
nhÊt ®Þnh nµo ®ã cña con ngêi, ®ång thêi nã ®îc s¶n xuÊt ra nh¾m ®em b¸n
(hay trao ®æ trªn thÞ trêng). Hµng ho¸ lµ mét ph¹m trï lÞch sö, s¶n phÈm cña
lao ®éng trë thµnh hµng ho¸ khi nã trë thµnh ®èi tîng mua-b¸n trªn thÞ trêng.
3
- Trong x· héi hiÖn ®¹i, hµng ho¸ cã thÓ lµ vËt thÓ (h÷u h×nh), hay lµ
phi vËt thÓ( hay hµng ho¸ dÞch vô). §èi víi bÊt kú mét hµng ho¸ nµo, chóng
®Òu cã h¹i thuéc tÝnh sau:
+ Gi¸ trÞ sö dông:
- Gi¸ trÞ sö dông lµ c«ng dông cña vËt phÈm( tÝnh h÷u Ých) co¸ thÓ tho¶
m·n nhu cÇu nhÊt ®Þnh nµo ®ã cña con ngêi. Mçi hµng ho¸ ®Òu cã mét hay
mét sè c«ng dông nhÊt ®Þnh ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu cña con ngêi. Gi¸ trÞ sñ
dông ®îc ph¸t hiÖn dÇn dÇn nhê sù tiÕn bé cña khoa häc kü thuËt vµ lùc lîng
s¶n xuÊt. VD: Than ®¸, lóc ®Çu loµi ngêi chØ biÕt víi c«ng dông lµm chÊt ®èt,
nhng sau nµy nã ®îc dïng vµo ngµnh c«ng nghiÖp ho¸ chÊt...X· héi ngµy
cµng tiÕn bé, khoa häc kü thuËt ngµy cµng ph¸t triÓn th× sè lîng gi¸ trÞ sö
dông ngµy cµng phong phó, ®a d¹ng chÊt lîng cao.
- Gi¸ trÞ sö dông cña vËt phÈm do thuéc tÝnh tù nhiªn cña vËt quy ®Þnh
vµ lµ néi dung vËt chÊt cña cña c¶i. Do ®ã, gi¸ trÞ sö dông lµ ph¹m trï vÜnh
viÔn.
- Gi¸ trÞ sö dông lµ thuéc tÝnh cña hµng ho¸, nhng nã khong ph¶i lµ gi¸
trÞ sö dông cho b¶n th©n ngêi s¶n xu©t, mµ lµ cho ngêi kh¸c, tøc lµ cho x·
héi. Trong nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸, gi¸ trÞ sñ dông ®ång thêi lµ vËt mang gi¸
trÞ trao ®æi.
+ Gi¸ trÞ:
- Gi¸ trÞ tríc hÕt biÓu hiÖn ra bªn ngoµi lµ quan hÖ tû lÖ vÒ sè lîng gi÷a
c¸c gi¸ trÞ sñ dông kh¸c nhau hay cßn gäi lµ gi¸ trÞ trao ®æi. VD: 1 m
v¶i=5kg thãc. Së dÜ, v¶i vµ thãc lµ hai hµng ho¸ kh¸c nhau, mµ vÉn cã thÓ
trao ®æi cho nhau lµ v× gi÷a chóng cã mét c¬ së chung. §ã lµ hao phÝ lao
®éng x· héi ®Ó t¹o ra 2 s¶n phÈm ®ã.
- VËy hao phÝ lao ®éng ®Ó s¶n xuÊt ra hµng ho¸ kÕt tinh trong hµng ho¸
lµ c¬ së ®Ó trao ®æi hµng ho¸, t¹o ra gi¸ trÞ cña hµng ho¸. Hao phÝ lao ®éng x·
héi ®Ó t¹o ra s¶n phÈm ®îc lîng ho¸ b»ng thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt
®Ó s¶n xuÊt ra hµng ho¸ ®ã. Tøc lµ, thêi gian cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt mét hµng
ho¸ trong ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt b×nh thêng, tr×nh ®é kü thuËt b×nh thêng.
- Gi¸ trÞ trao ®æi lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ: gi¸ trÞ lµ c¬ së, néi
dung cña gi¸ trÞ trao ®æi. Gi¸ trÞ lµ ph¹m trï lÞch sö, lµ ph¹m trï riªng cã cña
s¶n xuÊt hµng ho¸.
+ Mèi quan hÖ gi÷a h¹i thuéc tÝnh:
- Gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông lµ 2 thuéc tÝnh cïng tån t¹i vµ thèng nhÊt
víi nh¶utong cïng mét hµng ho¸. Ngêi s¶n xuÊt lµm ra ®Ó b¸n, môc ®Ých cña
hä lµ gi¸ trÞ. Nhng c¸i mµ hä cã lµ gi¸ trÞ sö dông, hä chó ý tíi gi¸ trÞ sñ dông
còng lµ v× môc ®Ých lµ gi¸ trÞ mµ th«i. Ngêi mua, hä quan t©m tíi gi¸ trÞ sö
dông, nhng nÕu muèn cã gi¸ trÞ sö dông ®ã, hä ph¶i tr¶ gi¸ trÞ cho ngêi s¶n
xuÊt. Tøc lµ hä ph¶i thùc hiÖn gi¸ trÞ thÞ trêng th× míi chi phèi gi¸ trÞ sö
dông.
b) TiÒn tÖ:
- TiÒn tÖ vÒ b¶n chÊt lµ mét hµng ho¸ ®îc t¸ch ra lµm vËt ngang gÝa
chung cho c¸c hµng ho¸ kh¸c. TiÒn tÖ thÓ hiÖn lao ®éng x· héi vµ biÓu hiÖn
mèi quan hÖ gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸. Cho tíi ngµy nay vµng vÉn
4
®îc coi lµ hµng ho¸ ngang gi¸ chung, nhng nã Ýt ®îc lu th«ng mµ ®îc thay
b»ng c¸c lo¹i tiÒn giÊy, kim lo¹i kh¸c rÎ h¬n ®¹i diÖn cho nh÷ng lîng vµng
nhÊt ®Þnh.
- VËy t¹i sao l¹i xuÊt hiÖn tiÒn tÖ? Chóng ta nh×n l¹i thêi kú mµ nÒn
kinh tÕ ë giai ®o¹n tù cung tù cÊp. §©y lµ mét thêi kú nÒn kinh tÕ cùc kú
kÐm ph¸t triÓn, c¸c nhu cÇu cña con ngêi lu«n kh«ng ®îc ®¸p øng ®Çy ®ñ do
sù h¹n chÕ vÒ n¨ng lùc s¶n xuÊt cña con ngêi. Ngêi n«ng d©n muèn cã v¶i
may quÇn ¸o nhng l¹i kh«ng cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt v¶i, nhng l¹i thõa g¹o.
Trong khi ®ã ngêi cã v¶i l¹i thiÕu g¹o vµ thõa v¶i. Vµ hä trao ®æi cho nhau.
DÇn dÇn, c¸c mÆt hµng trao ®æi trë nªn phong phó h¬n, nhng còng xuÊt hiÖn
khã kh¨n. Nh÷ng khã kh¨n ®ã lµ: ngêi n«ng d©n muèn ®æi g¹o lÊy v¶i nhng
ngêi cã v¶i l¹i kh«ng muèn cã g¹o. Tõ ®ã hä h×nh thµnh nªn mét vËt ngang
gi¸ chung. Tøc lµ, trong mét ph¹m vi nhÊt ®Þnh, mét vËt ®îc mäi ngêi c«ng
nhËn vµ cã thÓ dïng ®Ó trao ®æi mäi thø hµng ho¸. Tuy nhiªn, khi kinh tÕ
ph¸t triÓn th× sù h¹n hÑp vÒ ph¹m vi ®Þa lý cña vËt ngang gi¸ chung b¾t ®Çu
g©y khã kh¨n vµ tiÒn tÖ ra ®êi. Nh×n vµo lÞch sö ph¸t triÓn cña tiÒn tÖ, ta thÊy
sù ra ®êi cña nã lµ tÊt yÕu kh¸ch quan ®Ó ®¸p øng ®îc sù ph¸t triÓn cña nÒn
kinh tÕ hµng ho¸. Víi nhiÒu ®Æc tÝnh phï hîp ®îc c¶ thÕ giíi c«ng nhËn, vµng
lµ kim lo¹i ®îc lùa chän.
- Tõ khi xuÊt hiÖn, tiÒn tÖ ®· gãp phÇn rÊt lín vµo sù ph¸t triÓn c¶ kinh
tÕ, nã thÓ hiÖn th«ng qua 5 chøc n¨ng cña tiÒn tÖ:
+ TiÒn tÖ lµ thíc ®o gi¸ trÞ: ngµy nay muèn tiªu dïng bÊt cø hµng ho¸
nµo chØ cÇn chóng ta cã tiÒn ®Òu cã thÓ mua ®îc dÔ dµng. §©y chÝnh lµ chøc
n¨ng c¬ b¶n cña tiÒn. Nh vËy tiÒn còng ph¶i cã gi¸ trÞ cña nã. Gi¸ trÞ cña tiÒn
lµ do lîng lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt vµng quyÕt ®Þnh. Trªn thÞ trêng, gi¸ trÞ cña hµng ho¸ ®îc biÓu hiÖn b»ng tiÒn gäi lµ gi¸ c¶. Gi¸ c¶ lªn
xuèng xung quanh gi¸ trÞ vµ do quan hÖ cung cÇu chi phèi vµ tiªu chuÈn gi¸
c¶ kh«ng phô thuéc vµo gi¸ trÞ cña vµng.
+ Chøc n¨ng lµ ph¬ng tiÖn lu th«ng
- Trong chøc n¨ng nµy th× tiÒn lµm m«i giíi trong qu¸ tr×nh lu th«ng
hµng ho¸. Chøc n¨ng nµy gióp t¸ch rêi hµnh vi mua vµ b¸n. Tøc lµ ngêi ta cã
thÓ mua ë mét n¬i vµo mét thêi ®iÓm nµo ®ã vµ b¸n ë mét n¬i kh¸c vµo mét
thêi ®iÓm kh¸c. §Ó thùc hiÖn chøc n¨ng nµy ph¶i cã tiÒn thùc tÕ. Trong thêi
kú ®Çu ngêi ta dïng nÐn vµng b¹c, nhng dÇn dÇn ®îc thay thÕ b»ng tiÒn ®óc
råi ®Õn tiÒn giÊy. Trong qu¸ tr×nh lu th«ng tiÒn ®óc, giÊy bÞ hao mßn nhng gi¸
trÞ mµ nã ®¹i diÖn lµ kh«ng thay ®æi. Tríc ®©y, lîi dông tÝnh ®¹i diÖn cña tiÒn
®óc vµ giÊy, nhµ níc kh«ng ngng s¶n xuÊt nhiÒu tiÒn lo¹i nµy lµm gi¶m gi¸ trÞ
®ång tiÒn, g©y ra khñng ho¶ng kinh tÕ. V× vËy, ngµy nay, nhµ níc lu«n kiÓm
so¸t gi¸ trÞ cña tiÒn ®Ó b×nh æn nÒn kinh tÕ.
+ Chøc n¨ng lµ ph¬ng tiÖn cÊt tr÷:
- TiÒn lµ vËt ngang gi¸ chung, nã cã thÓ dïng ®Ó trao ®æi mäi thø. V×
vËy cã thÓ nãi r»ng tiÒn lµ ®¹i biÓu cho cña c¶i x· héi, nªn nã cã thÓ ® îc cÊt
tr÷. Tuy nhiªn kh«ng ph¶i lµ tiÒn nµo còng cã thÓ cÊt tr÷ mµ chØ cã tiÒn ®Çy
®ñ gi¸ trÞ nh vµng míi thùc hiÖn ®îc chøc n¨ng nµy. NÕu hµng ho¸ nhiÒu th×
5
tiÒn ®· cÊt tr÷ sÏ ®îc tung ra thÞ trêng, nÕu hµng ho¸ khan hiÕm th× tiÒn l¹i ®îc cÊt tr÷.
+ Chøc n¨ng lµ ph¬ng tiÖn thanh to¸n:
- Víi chøc n¨ng thanh to¸n tiÒn dïng ®Ó tr¶ l¬ng, nép thuÕ, mua b¸n
hµng ho¸. Do ®Ó thuËn lîi trong kinh doanh, viÖc mua vµ b¸n ®îc t¸ch rêi vµ
chøc n¨ng thanh to¸n cña tiÒn ë ®©y cµng thÓ hiÖn râ tÇm quan träng. Tõ
chøc n¨ng thanh to¸n cña tiÒn vµ nhu cÇu thanh to¸n lµm xuÊt hiÖn mét lo¹i
tiÒn míi lµ tÝn dông díi c¸c hinh thøc nh giÊy b¹c ng©n hµng, sÐc, tr¸i
phiÕu...
+ Chøc n¨ng tiÒn tÖ thÕ giíi:
- Do ®îc toµn bé thÕ giíi c«ng nhËn vÒ gi¸ trÞ cña tiÒn, nªn thÕ giíi trë
thµnh mét thÞ trêng chung. Nh÷ng níc kh¸c nhau cã thÓ mua b¸n nh÷ng s¶n
phÈm mµ ®Êt níc m×nh cÇn. Trong chøc n¨ng nµy vµng lµ phu¬ng tiÖn thanh
to¸n quèc tÕ.
C¸c chøc n¨ng cña tiÒn tÖ liªn quan mËt thiÕt víi nhau. Sù ph¸t triÓn
cña c¸c chøc n¨ng nµy ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ
nh÷ng m©u thuÉn cña nã.
c) Gi¸ c¶:
- Gi¸ c¶ thÞ trêng lµ sù biÓu hiÖn b»ng triÒn cña gi¸ trÞ thÞ trêng vµ gi¸
c¶ s¶n xuÊt. Gi¸ c¶ thÞ trêng ®îc h×nh thµnh th«ng qua sù c¹nh tranh gi÷a c¸c
nhµ kinh doanh, s¶n xuÊt trong cïng mét nghµnh, cïng mét lo¹i hµng ho¸,
nh»m giµnh ®îc ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt vµ tiªu thô hµng ho¸ cã lîi nhÊt ®Ó thu ®îc lîi nhuËn tèi ®a. Song trªn thÞ trêng, mçi lo¹i hµng ho¸ ®Òu ph¶i b¸n theo
mét gi¸ thèng nhÊt. Bëi v×, gi¸ c¶ thÞ trêng dùa trªn c¬ së gi¸ trÞ thÞ trêng cña
hµng ho¸. Gi¸ trÞ thÞ trêng cña hµng ho¸ lµ gi¸ trÞ trung b×nh cña nh÷ng hµng
ho¸ ®îc s¶n xuÊt ra trong mét khu vùc nµo ®ã hay lµ gi¸ trÞ c¸ biÖt cña nh÷ng
hµng ho¸ ®îc s¶n xuÊt ra trong ®iÒu kiÖn trung b×nh cña khu vùc ®ã vµ chiÕm
mét khèi lîng lín trong tæng sè s¶n phÈm cña khu vùc nµy. NghÜa lµ, nÕu ®¹i
bé phËn lîng hµng ho¸ ®îc s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn x· héi trung
b×nh, cßn mét bé phËn nhá ®îc s¶n xuÊt trong ®iÒu kiÖn kÐm vµ mét lîng nhá
kh¸c trong ®iÒu kiÖn tèt, th× gi¸ trÞ thÞ trêng cña hµng ho¸ do gi¸ trÞ cña lîng
hµng ho¸ ë khu vùc ®iÒu kiÖn trung b×nh quyÕt ®Þnh. Hay nÒu ®¹i bé phËn
hµng ho¸ ®îc s¶n xuÊt ra trong ®iÒu kiÖn kÐm (hoÆc ®iÒu kiÖn tèt) th× gi¸ trÞ
thÞ trêng cña hµng hãa l¹i do hµng ho¸ ë khu vùc ®iÒu kiÖn kÐm (hoÆc ®iÒu
kiÖn tèt) quyÕt ®Þnh.
- Dï lµ h×nh thøc biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ thÞ trêng, nhng kh«ng
cã nghÜa lµ hai ®¹i lîng ®ã ph¶i b»ng nhau. Gi¸ c¶ thÞ trêng cña hµng ho¸
lu«n xoay quanh gi¸ trÞ thÞ trêng cña nã. Bëi v× gi¸ c¶ thÞ trêng cßn phô thuéc
vµo quan hÖ cung-cÇu cña hµng ho¸ trªn thÞ trêng:
Cung lµ sè lîng hµng ho¸ mµ ngêi cung s½n sµngvµ cã kh¶ n¨ng ®a ra
thÞ trêng ë mçi mét møc gi¸ kh¸c nhau, t¹i mçi mét thêi gian kh¸c nhau.
Cung ®îc quyÕt ®Þnh bëi khèi lîng s¶n phÈm x· héi ®· vµ sÏ s¶n xuÊt ra, tû
suÊt hµng ho¸ vµ khèi lîng hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu.
6
CÇu lµ khèi lîng hµng ho¸ mµ ngêi tiªu dïng s½n sµng vµ cã kh¶ n¨ng
mua trªn thÞ trêng ë mçi møc gi¸ kh¸c nhau, trong mçi mét thêi gian kh¸c
nhau.
Khi sè lîng cung cña mét hµng ho¸ phï hîp víi nhu cÇu x· héi th×
tæng sè gi¸ trÞ thùc cña hµng ho¸ b»ng tæng sè gi¸ trÞ thÞ trêng cña nã. Cßn
nÕu sè lîng hµng ho¸ cung mµ lín h¬n nhu cÇu cña x· héi th× tæng sè gi¸ trÞ
thùc cña hµng ho¸ lín h¬n tæng gi¸ trÞ thÞ trêng cña nã. Ngîc l¹i khi mµ sè lîng cung nhá h¬n cÇu th× tæng sè gi¸ trÞ thùc cña hµng ho¸ sÏ nhá h¬n tæng
gi¸ trÞ thÞ trêng
d) Lîi nhuËn:
Gi¸ trÞ thÆng d ®îc quan niÖm lµ con ®Î cña toµn bé t b¶n øng tríc, ®îc
so s¸nh víi toµn bé t b¶n øng tríc mang hßnh th¸i chuyÓn ho¸ lµ lîi nhuËn.
VËy lîi nhuËn cã nguån gèc tõ gi¸ trÞ thÆng d. VËy gi¸ trÞ thÆng d tõ ®©u sinh
ra?
- Lîi nhuËn lµ gi¸ trÞ thÆng d ®îc so víi toµn bé t b¶n øng tríc ®îc
quan niÖm lµ con ®Î cña toµn bé t b¶n øng tríc sÏ mang h×nh thøc chuyÓn
ho¸ lµ lîi nhuËn.
- Lîi nhuËn ®îc ®o b»ng (g1) sù chªnh lÖch gi÷a gi¸ trÞ hµng ho¸ vµ chi
phÝ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa nªn sau khi b¸n hµng ho¸ t b¶n kh«ng bï ®¾p ®îc sè t b¶n øng tríc mµ cßn thu ®îc lîi nhuËn.
- Lîi nhuËn lµ môc tiªu quan träng ®Ó phÊn ®Êu cña mçi doanh nghiÖp,
lµ ®éng lùc ®Ó c¸c nhµ s¶n xuÊt n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, ®æi míi khoa
häc c«ng nghÖ, thóc ®Èy nÒn s¶n xuÊt ph¸t triÓn.
4. C¸c quy luËt kinh tÕ cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng
a) Quy luËt gi¸ trÞ:
Quy luËt gi¸ trÞ lµ mét quy luËt kinh tÕ rÊt quan träng cña s¶n xuÊt vµ
trao ®æi hµng ho¸. Quy luËt gi¸ trÞ quy ®Þnh mÆt chÊt vµ sù vËn ®éng vÒ mÆt
l¬ng cña gi¸ trÞ hµng ho¸. Theo quy luËt nµy, s¶n xuÊt vµ trao ®ái ph¶i dùa
trªn c¬ së lîng gi¸ trÞ hµng ho¸ hay thêi gian lao ®éng x· häi cÇn thiÕt. NghÜa
lµ: ®èi víi s¶n xuÊt, nã yªu cÇu hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt ®Ó s¶n xuÊt ra hµng
hoa ph¶i phï hîp víi hao phi lao ®éng x· héi cÇn thiÕt, tøc lµ ph¶i phï hîp
víi møc hao phi mµ x· héi cã thÓ chÊp nhËn ®îc. Cßn trong trao ®æi hµng
ho¸, nã yªu cÇu lµ trao ®æi ph¶i theo nguyªn t¾c ngang gi¸.
Quy luËt gi¸ rÞ biÓu hiÖn sù v©n ®éng cña nã th«ng qua sù biÕn ®æi cña
gi¸ c¶ hµng ho¸. Gi¸ c¶ lµ sù biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ. Gi¸ c¶ phô thuéc
vµo gi¸ tri, v× gi¸ trÞ lµ c¬ së cña gi¸ c¶. Nhng do t¸c ®éng cña quan hÖ cungcÇu, t×nh tr¹ng ®éc quyÒn, vµ mét sè t¸c ®éng kh¸c, gi¸ c¶ thÞ trêng cã thÓ
t¸ch rêi gi¸ trÞ, lªn xuèng xoay quanh gi¸ trÞ. Nhng cuèi cïng, tæng gi¸ c¶
phï víi tæng gi¸ trÞ cña chóng.
Quy luËt gi¸ trÞ cã nh÷ng t¸c dông sau:
+ §iÒu tiÕt s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸: Ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ s¶n
xu©t c¸i g×, nh thÕ nµo, cho ai, lµ do hä quyÕt ®Þnh. Môc ®Ých duy nhÊt cña hä
lµ thu ®îc nhiÒu l·i nhÊt. Dùa vµo sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ trêng, ngêi s¶n
xuÊt biÕt ®îc mÆt hµng nµo ®ang b¸n ch¹y vµ mÆt hµng nµo ®ang thõa. Ngêi
s¶n xuÊt sÏ më réng s¶n xuÊt nh÷ng mÆt hµng ®ang thiÕu, b¸n ch¹y, gi¸ cao
7
vµ thu hÑp l¹i nh÷ng mÆt hµng nµo Õ thõa, gi¸ thÊp. Mét sè ngêi sÏ chuyÓn
sang s¶n xuÊt nh÷ng mÆt hµng ®ang thiÕu vÇ gi¸ cao, bá nh÷ng mÆt hµng
mang l¹i lîi nhuËn thÊp. Kªt qu¶ lµ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt nh søc lao ®éng, t
liÖu s¶n xuÊt, tiÒn vèn chuyÓn dÞch tõ ngµnh nµy sang ngµnh kh¸c. §©y chÝnh
lµ sù ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt cña quy luËt gi¸ trÞ. Trong lu th«ng hµng ho¸, quy luËt
gi¸ trÞ còng tham gia vµo qu¸ tr×nh vËn ®éng cña hµng hãa tõ n¬i gi¸ thÊp ®Õn
n¬i gi¸ cao. Tõ ®ã ph©n phèi c¸c nguån hµng ho¸ mét c¸ch hîp lý h¬n gi÷a
c¸c vïng, gi÷a cung vµ cÇu ®èi víi c¸c lo¹i hµng ho¸ trªn thÞ trêng.
+ Thóc ®Èy lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn.: V× hµng ho¸ b¸n theo gi¸ trÞ
x· héi do hao phÝ lao ®éng x· héi c¸c thiÕt quyÕt ®Þnh, nªn ngßi s¶n xuÊt cã
Ýt hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt h¬n lao ®éng x· héi cÇn thiÕt th× sÏ thu ®îc nhiÒu
lîi h¬n. ChÝnh v× vËy muèn thu nhiÒu lîi h¬n, chiÕn th¾ng vµ ®øng v÷ng
trong thÞ trêng c¹nh tranh, mçi nhµ s¶n xuÊt ®Òu ph¶i kh«ng ngõng t×m c¸ch
rót xuèng ®Õn møc tèi thiÓu hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt. Muèn vËy, hä ph¶i
kh«ng ngõng tim c¸ch c¶i tiÕn lùc lîng s¶n xuÊt.
+ Ph©n ho¸ ngêi s¶n xuÊt thµnh kÎ giµu ngêi nghÌo, vµ lµm n¶y sinh
quan hÖ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa: trong cuéc ch¹y ®ua theo lîi nhuËn, nh÷ng
nhµ s¶n xuÊt nµo lµm tèt sÏ thu ®îc nhiÒu lîi nhuËn trë nªn giµu cã. Ngîc l¹i,
nh÷ng nhµ s¶n xuÊt kh¸c lµm kÐm h¬n sÏ ph¶i chÞu sù thua lç vµ trë thµnh
nghÌo h¬n. Tõ ®©y, ph¸t sinh ra quan hÖ s¶n xuÊt TBCN, nh÷ng ngßi giµu trë
thµnh «ng chñ, nh÷ng ngêi nghÌo trë thµnh nh÷ng ngêi lµm thuª. §©y lµ
quan hÖ t s¶n vµ v« s¶n, quan hÖ gi÷a chñ vµ tí, quan hÖ ®èi kh¸ng vÒ lîi Ých
kinh tÕ.
8
b) Quy luËt cung cÇu:
+ Quy luËt nµy thÓ hiªn mèi quan hÖ kh¸ch quan gi÷a cung cÇu trªn thÞ
trêng. Cung vµ cÇu lµ sù kh¸i qu¸t hai lùc lîng c¬ b¶n cña thÞ trêng lµ: ngêi
mua vµ ngêi b¸n. VËy cung vµ cÇu lµ g×?
- Cung lµ khèi lîng hµng ho¸ vµ dÞch vô mµ c¸c doanh nghiÖp tung ra
thÞ trêng víi gi¸ c¶ nhÊt ®Þnh,trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh. Cung chÞu ¶nh hëng cña hai nh©n tè lµ gi¸ c¶ vµ thu nhËp. Víi gi¸ c¶, cung chÞu ¶nh hëng:
khi c¸c yÕu tè s¶n xuÊt ®· ®îc tËn dông th× gi¸ c¶ kh«ng ¶nh hëng tíi cung lµ
mÊy. Nhng trong trêng hîp cha tËn dông hÕt th× t¨ng gi¸ cã thÓ dÉn tíi t¨ng
cung.Víi thu nhËp, ¶nh hëng tíi trêng vèn hay ®o¶n vèn cña doanh nghiÖp,
®iÒu nµy chi ph«i c¸ch øng xña cña doanh nghiÖp khi tung hµng ra tiªu thô.
- CÇu lµ khèi lîng hµng ho¸ vµ dÞch vô mµ ngßi tiªu dïng, muèn mua
trong mét thêi kú víi mçi mét møc gi¸ nhÊt ®Þnh. CÇu phô thuéc vµo c¸c
nh©n tè: nhu cÇu mua s¾m cña x· héi, kh¶ n¨ng mua s¨m cña d©n c(kh¶ n¨ng
nµy l¹i phô thuéc vµo thu nhËp cña mçi ngßi vµ gi¸ c¶ hµng ho¸).
+ C©n b»ng cung cÇu trªn thÞ trêng: cung vµ cÇu lu«n t¸c ®éng qua l¹i
lÉn nhau. Cung x¸c ®Þnh cÇu vµ ngîc l¹i cÇu còng x¸c ®Þnh cung. Mèi liªn hÖ
m¹t thiÕt nµy t¹o ra quy luËt cung cÇu. Trªn thÞ trêng, ngêi mua muèn gi¸ cña
hµng ho¸ lµ thÊp , trong khi ®ã ngêi b¸n l¹i muèn gi¸ c¶ cao. Tíi mét lóc nµo
®ã th× gi¸ gi÷a hä lµ b»ng nhau, ®ã lµ gi¸ c¶ thÞ trêng hay gi¸ c¶ trung b×nh.
Gi¸ c¶ thùc tÕ trªn thÞ tr¬ng xoay quanh ®iÓm c©n b»ng nµy, tuú thuéc vµo t¬ng quan gi÷a cung vµ cÇu. Ë ®iÓm c©n b»ng nµy, lîng hµng ho¸ mµ ngêi b¸n
s½n sµng b¸n b»ng víi lîng hµng ho¸ ma ngêi mua s½n sµng mua.Quy luËt
cung cÇu biÓu hiÖn th«ng qua sù thay ®æi cña gi¸ c¶. Víi sè lîng cung cè
®Þnh, cÇu t¨ng sÏ lµm t¨ng gi¸, nÕu víi mét søc cÇu cè ®Þnh th× cung t¨ng sÏ
lµm gi¶m gi¸.
c) Quy luËt c¹nh tranh:
C¹nh tranh lµ sù ganh ®ua, sù ®Êu tÈnh vÒ kinh tÕ gi÷a nh÷ng ngêi s¶n
xuÊt víi nhau, gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt víi ngêi tiªu dïng, nh»m giµnh giËt
nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi trong s¶n xuÊt, kinh doanh, tiªu thô s¶n phÈm ®Ó
thu ®îc nhiÒu lîi nhuËn nhËt cho m×nh.
Néi dung c¹nh tranh bao gåm viÖc canh tranh chiÕm lÜnh nh÷ng nguån
nguyª liÖu, gianh giËt nh÷ng nguån lùc s¶n xuÊt; c¹nh tranh vÒ khao häc
c«ng nghÖ. C¹nh tranh chiÕm lÜnh thÞ trêng, giµnh giËt n¬i ®Çu t, c¸c hîp
®ång, c¸c ®¬n ®Æt hµng. C¹nh tranh cã thÓ b»ng gi¸ cÈ, b»ng chÊt lîng, c¸c
dÞch vô kÌm theo, ph¬ng thøc thanh to¸n....C¹nh tranh cã nhiÒu lo¹i: c¹nh
tranh gi÷a nhng ngêi mua, gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt, c¹nh tranh trong néi bé
ngµnh, vµ c¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh.
C¹nh tranh cã vai trß tÝch cùc trong nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸. Nã buéc
ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ ph¶i kh«ng ngõng c¶i tiÕn kü thuËt s¶n xuÊt, lùc lîng
lao ®éng, n©ng cao n¨ng suÊt, tiÕt kiÖm nhiªn liÖu....H¬n n÷a,®Ó b¸n ®îc
nhiÒu hµng ho¸ h¬n th× nhµ s¶n xuÊt ph¶i kh«ng ngõng nghiªn cøu thÞ
truêng, thÞ hiÕu, së thÝch cña ngêi tiªu dïng, tõ ®ã kÝch thÝch sù ®a d¹ng cña
mÉu m· s¶n phÈm Nh vËy cã thÓ nãi, quy luËt c¹nh tranh cã t¸c dông ®µo
9
th¶i nh÷ng c¸i cò, l¹c hËu, kh«ng phï hîp, binh ftuyÓn nh÷ng c¸i míi, tiÕn
bé thuc ®Èu s¶n xuÊt hµng hã ph¸t triÓn.
Tuy nhiªn cïng víi nh÷ng t¸c dông cña nã, c¹nh tranh cß g©y ra nh÷ng
hËu qu¶: ®Çu c¬, lõa ®¶o, « nhiÔm m«i trêng, khai th¸c c¹n kiÖt tµi nguyªn ...
d) Quy luËt lu th«ng tiÒn tÖ:
Khi tiÒn tÖ xuÊt hiÖn, sù troa ®ái hµng ho¸ trùc tiÕp chuyÓn sang trao
®æi mét c¸ch gi¸n tiÕp- trao ®æi hµng ho¸ lÊy tiÒn tÖ lµm m«i giíi. Sù vËn
®éng cña tiªn tÖ lÊy sù trao ®æi hang ho¸ lµm tiÒn ®Ò gäi lµ lu th«ng tiÒn tÖ.
Sù v©n ®éng cña hµng ho¸ vµ tiÒn tÖ lµ sù th«ng nhÊt gi÷a lu th«ng tiÒn tÖ vµ
lu th«ng hµng ho¸. Tuy nhiªn sè tiÒn ®a vµo lu th«ng kh«ng ph¶i lµ v« tËn.
§Ó thùc hiÖn chøc n¨ng ph¬ng tiÖn lu th«ng ë mçi thêi kú cÇn cã mét
sè lîng tiÒn nhÊt ®Þnh. Sè lîng tiÒn nµy ®îc x¸c ®Þnh b»ng quy luËt lu th«ng
tiÒn tÖ. Quy luËt nµy ®îc x¸c ®Þnh nh sau:
Sè lîng tiÒn
cÇn thiÕt
trong lu
=
th«ng
Tæng sè gi¸
Tæng sè
Tæng sè gi¸
c¶ hµng ho¸
gi¸ c¶ hµng - c¶ hµng ho¸ +
+
khÊu trõ cho
ho¸
b¸n chÞu
nhau
Sè lÇn lu©n chuyÓn trung b×nh cña tiÒn tÖ
Quy luËt lu th«ng tiÒn tÖ nãi trªn lµ qui luËt tiÒn vµng.
Tæng sè
gi¸ c¶
hµng ho¸
b¸n chÞu
®Õn kú
thanh to¸n
II. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë
ViÖt Nam
1.TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan chuyÓn tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp
trung sang c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng x·
héi chñ nghÜa:
1.1. Sù tån t¹i cña s¶n xuÊt hµng ho¸ ë níc ta:
Tríc ®©y, khi cßn quan niÖm kh«ng ®óng: ®èi lËp chñ nghÜa x· héi víi
s¶n xuÊt hµng ho¸, kinh tÕ hµng ho¸, kinh tÕ thÞ trêng (v× cho r»ng kinh tÕ
hµng ho¸, kinh tÕ thÞ trêng g¾n víi chñ nghÜa t b¶n), th× nhiÒu ngêi nhËn thøc,
vµ hiÓu r»ng díi chñ nghÜa x· héi kh«ng cßn s¶n xuÊt hµng ho¸, kinh tÕ hµng
ho¸, kinh tÕ thÞ trêng, mµ nÕu cã tån t¹i th× chØ lµ mét nÒn kinh tÕ hµng ho¸
®Æc biÖt (chØ cã t liÖu tiªu dïng lµ hµng ho¸, cßn t liÖu s¶n xuÊt, søc lao ®éng,
vèn … kh«ng ph¶i lµ hµng hãa). Nhng sù tån t¹i cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ ë
níc ta lµ kh«ng thÓ phñ nhËn.
VÒ ®iÒu kiÖn thø nhÊt cña s¶n xuÊt hµng ho¸, ®ã lµ ph©n c«ng lao ®éng
x· héi; ch¼ng nh÷ng kh«ng mÊt ®i, mµ tr¸i l¹i cßn ph¸t triÓn c¶ vÒ bÒ réng vµ
chiÒu s©u. Ph©n c«ng lao ®éng trong tõng khu vùc, tõng ®Þa ph¬ng ngµy cµng
ph¸t triÓn. Sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng ®îc thÓ hiÖn ë tÝnh phong
phó, ®a d¹ng vµ chÊt lîng ngµy cµng cao cña s¶n phÈm ®a ra trao ®æi trªn thÞ
trêng.
VÒ ®iÒu kiÖn thø hai, trong nÒn kinh tÕ níc ta, tån t¹i nhiÒu h×nh thøc
së h÷u, ®ã lµ së h÷u toµn d©n, së h÷u tËp thÓ, së h÷u t nh©n (gåm së h÷u c¸
thÓ, së h÷u tiÓu chñ, së h÷u t b¶n t nh©n), së h÷u hçn hîp. Do ®ã tån t¹i
nhiÒu chñ thÓ kinh tÕ ®éc lËp, cã lîi Ých riªng, nªn quan hÖ kinh tÕ gi÷a hä
chØ cã thÓ thùc hiÖn b»ng quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ. H¬n n÷a, nÕu cho r»ng,
sù ra ®êi vµ tån t¹i cña s¶n xuÊt hµng hãa lµ chÕ ®é t h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt th×
10
sÏ kh«ng gi¶i thÝch ®îc sù tån t¹i cña s¶n xuÊt, lu th«ng hµng hãa trong thêi
kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. Bëi v× nÒn s¶n xuÊt dùa trªn chÕ ®é t h÷u vÒ
t liÖu s¶n xuÊt hµng ngµy, hµng giê ®Î ra chñ nghÜa t b¶n. VËy th× muèn tiÕn
lªn chñ nghÜa x· héi ph¶i xo¸ bá chÕ ®é t h÷u, thiÕt lËp chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t
liÖu s¶n xuÊt, cã nghÜa lµ trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi vµ trong
chñ nghÜa x· héi kh«ng cßn ®iÒu kiÖn thø hai cña s¶n xuÊt hµng ho¸. Nh vËy
th× m©u thuÉn víi thùc tÕ kh¸ch quan: trong chñ nghÜa x· héi sÏ vÉn cßn kinh
tÕ hµng ho¸, ngay c¶ khi nÒn kinh tÕ dùa trªn chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n
xuÊt. Cßn trong chñ nghÜa x· héi th× kinh tÕ hµng ho¸ l¹i cã thÓ tån t¹i c¶
trong ®iÒu kiÖn hoµn toµn kh«ng cã chÕ ®é t h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt.Khi
nghiªn cøu nÒn n«ng nghiÖp t b¶n chñ nghÜa, Lªnin viÕt: “VÒ mÆt lý luËn,
nÒn s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa cã thÓ hoµn toµn ®i ®«i víi viÖc kh«ng cã chÕ ®é
t h÷u vÒ ruéng ®Êt, víi viÖc quèc h÷u ho¸ ruéng ®Êt…”.
HiÖn nay, tuy thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ níc vµ kinh tÕ tËp thÓ, tuy cïng
dùa trªn chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt, nhng c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ cã sù
kh¸c biÖt nhÊt ®Þnh, cã quyÒn tù chñ trong s¶n xuÊt kinh doanh, cã lîi Ých
riªng. MÆt kh¸c, c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ cã sù kh¸c nhau vÒ tr×nh ®é kü thuËt c«ng nghÖ, vÒ tr×nh ®é tæ chøc qu¶n lý, nªn chi phÝ s¶n xuÊt vµ hiÖu qu¶ s¶n
xuÊt còng kh¸c nhau.
Trong quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i, quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ lµ chñ yÕu,
®Æc biÖt trong ®iÒu kiÖn ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ®ang ph¸t triÓn ngµy
cµng s©u s¾c, v× mçi níc lµ mét quèc gia riªng biÖt, lµ ngêi chñ së h÷u ®èi
víi c¸c hµng ho¸ ®a ra trao ®æi trªn thÞ trêng thÕ giíi. Sù trao ®æi ë ®©y lµ
theo nguyªn t¾c ngang gi¸.
Nh vËy, chóng ta kh«ng thÓ dïng ý chÝ chñ quan cña m×nh ®Ó xo¸ bá sù hiÖn
h÷u cña kinh tÕ hµng ho¸, nhÊt lµ trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi.
Kinh tÕ hµng ho¸, kinh tÕ thÞ trêng lµ mét tån t¹i tÊt yÕu, kh¸ch quan ë níc
ta.
1.2. Ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng XHCN cã t¸c dông
to lín ®a níc ta ra khái khñng ho¶ng, n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n vµ x©y
dùng c¬ së vËt chÊt cho CNXH:
NÒn kinh tÕ níc ta bíc vµo thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi tõ mét
®iÓm xuÊt ph¸t rÊt thÊp. §Êt níc võa tho¸t khái chiÕn tranh, c¬ së vËt chÊt kü
thuËt bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ, dù tr÷ quèc gia gÇn nh kh«ng cã. H¬n n÷a, nÒn kinh
tÕ níc ta cßn mang nÆng tÝnh chÊt tù cÊp tù tóc, lùc lîng s¶n xuÊt cha ph¸t
triÓn, quan hÖ s¶n xuÊt tµn d cßn nÆng nÒ, trong khi quan hÖ s¶n xuÊt míi cha
thùc sù h×nh thµnh vµ hoµn thiÖn. Do vËy, khi chóng ta theo ®uæi mét nÒn
kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung b»ng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh, quan liªu tõ trung
¬ng vµ c¬ cÊu híng néi lµ chñ yÕu, ®· k×m h·m sù ph¸t triÓn cña ®Êt níc,
khiÕn cho nÒn kinh tÕ ®· cã lóc l©m vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng trÇm träng.
Ngän giã “®æi míi” víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ë níc ta
®· t¹o ®éng lùc thóc ®Èy lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Do c¹nh tranh gi÷a
nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸, buéc mçi chñ thÓ s¶n xuÊt ph¶i c¶i tiÕn kü
thuËt, ¸p dông c«ng nghÖ míi vµo s¶n xuÊt ®Ó gi¶m chi phÝ ®Õn møc tèi thiÓu
nhê ®ã cã thÓ c¹nh tranh vÒ gi¸ c¶, ®øng v÷ng trong c¹nh tranh. Nhê vËy mµ
11
khoa häc kü thuËt ph¸t triÓn, n¨ng suÊt lao ®éng x· héi t¨ng lªn, thóc ®Èy lùc
lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn m¹nh. Kinh tÕ hµng hãa còng thóc ®Èy ph©n c«ng lao
®éng x· héi vµ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt. Nã sÏ ph¸t huy ®îc tiÒm n¨ng, lîi
thÕ cña tõng vïng, còng nh lîi thÕ cña ®Êt níc, cã t¸c dông më réng kinh tÕ
®èi ngo¹i.
Ngoµi ra, ®Ó c¹nh tranh ®îc trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸, ngêi s¶n xuÊt
ph¶i c¨n cø vµo nhu cÇu cña ngêi tiªu dïng, cña thÞ trêng ®Ó quyÕt ®Þnh s¶n
xuÊt s¶n phÈm g×, víi khèi lîng bao nhiªu, chÊt lîng, mÉu m· nh thÕ nµo. V×
vËy, nã kÝch thÝch tÝnh n¨ng ®éng, s¸ng t¹o cña chñ thÓ kinh tÕ, kÝch thÝch
viÖc n©ng cao chÊt lîng, c¶i tiÕn mÉu m· còng nh t¨ng khèi lîng hµng hãa,
dÞch vô. Nhê ®ã mµ ngêi tiªu dïng sÏ cã ®iÒu kiÖn ®îc tiÕp cËn víi nhiÒu lo¹i
hµng ho¸ h¬n, gi¸ rÎ h¬n vµ chÊt lîng cao h¬n. §êi sèng nh©n d©n sÏ ®îc
n©ng cao lªn mét bíc, nÒn kinh tÕ sÏ cã søc c¹nh tranh cao h¬n.
Sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ trêng sÏ thóc ®Èy qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp
trung s¶n xuÊt, do ®ã t¹o ®iÒu kiÖn ra ®êi cña s¶n xuÊt lín cã x· héi ho¸ cao;
®ång thêi chän läc nh÷ng ngêi s¶n xuÊt kinh doanh giái, h×nh thµnh ®éi ngò
c¸n bé qu¶n lý cã tr×nh ®é, lao ®éng lµnh nghÒ ®¸p øng nhu cÇu ph¸t triÓn
cña ®Êt níc.
Tãm l¹i, ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng lµ mét nhiÖm vô kinh tÕ cÊp b¸ch
®Ó chuyÓn nÒn kinh tÕ l¹c hËu cña níc ta thµnh nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i, héi nhËp
vµo sù ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ. §ã lµ con ®êng ®óng ®¾n ®Ó ph¸t triÓn
lùc lîng s¶n xuÊt, khai th¸c hiÖu qu¶ tiÒm n¨ng cña ®Êt níc vµo sù nghiÖp
c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸.
2. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta:
Sau khi giµnh ®éc lËp, häc tËp theo nhng níc §«ng ¢u vµ Liªn X« cò,
ViÖt Nam ®· x©y dùng mét nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung. Trong thêi
gian nµy, m« h×nh nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung ®· cung cÊp ph¬ng tiÖn
vËt chÊt phôc vô cuéc kh¸ng chiÕn cøu níc ®ång thêi kh«i phôc l¹i s¶n xuÊt
sau chiÕn tranh. Tuy nhiªn, sau mét thêi gian ph¸t huy t¸c dông th× m« h×nh
kinh tÕ nay ®· n¶y sinh nh÷ng h¹n chÕ to lín. §iÒu nµy thÓ hiÖn qua t×nh
h×nh kinh tÕ ViÖt Nam trong thêi kú tr¬c nhng n¨m ®æi míi: n¨ng suÊt lao
®éng gi¶m, phóc lîi x· héi gi¶m, l¹m ph¸t t¨ng, c¬ chÕ ®iÒu hµnh quan liªu
bao cÊp g©y c¶n trë cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ.
T¹i §¹i héi §¶ng lÇn thø VI (1986), §¶ng ta ®· rót ra nh÷ng bµi häc
vµ quyÕt ®Þnh x©y dùng mét nªn kinh tÐ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc
®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Tõ ®ã ®Õn nay, chóng ta ®· tr¶i qua ba giai ®o¹n
víi nh÷ng ®Æc trng kh¸c nhau cña tõng giai ®o¹n.
Giai ®o¹n 1986-1990: C¬ chÕ thÞ trêng b¾t ®Çu ®îc thùc hiÖn, mét sè
lo¹i thÞ trêng ®îc h×nh thµnh, ®· t¹o ra ®éng lùc míi, nhÊt lµ trong s¶n xuÊt
n«ng nghiÖp vµ mét sè xÝ nghiÖp quèc doanh. Do ®ã thÞ trêng hµng tiªu dïng
®· dåi dµo h¬n, ®a d¹ng h¬n, thÞ trêng t liÖu s¶n xuÊt còng nhuc nhÝch lªn
chót Ýt, lu th«ng b¾t ®Çu t¬ng ®èi thuËn lîi, thÞ trêng xuÊt nhËp khÈu b¾t ®Çu
®îc mæ réng vµ ph¸t triÓn kh¸ m¹nh mÏ. Tuy nhiªn, tinh h×nh kinh tÕ níc ta
cßn trong khñng ho¶ng, ph¸t triÓn chËm, ph©n phèi vµ lu th«ng cßn rèi ren,
ng©n s¸ch nhµ níc cßn htiÕu hôt lín, nguån vèn thiÕu nghiªm träng, tiÒn mÆt
12
thiÕu thêng xuyªn, l¹m ph¸t t¨ng cao. Tèc ®é t¨ng gi¸ n¨m1986 lµ 87,2%,
gi¸ c¶ biÕn ®éng, gi¸ l¬ng thùc, thùc phÈm cã lóc t¨ng ®ét biÕn, nî níc ngoµi
t¨ng thªm. Nh×n mét c¸ch tæng thÓ, th× ë giai ®o¹n nµy, nÒn kinh tÕ cã sù mÊt
c©n ®èi lín, tæng cÇu qu¸ lín so víi tæng cung. Nguyªn nh©n lµ do c¬ chÕ thÞ
trêng vµ c¸c nh©n tã cña nã lµ gi¸ c¶ thÞ trêng, canh tranh thÞ trêng vµ cungcÇu h×nh thµnh tõ sù vËn hµnh cña thÞ trêng cha ®îc ph¸t huy thuËn lîi.
Giai ®o¹n 1991-1995: C¸c chÝnh sachs vÒ c¬ chÕ thÞ trêng ®îc thùc
hiÖn mét c¸ch m¹nh mÏ, ®· lay ®éng c¸c lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ-x· héi. HÖ
thèng chñ thÓ thÞ trêng cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®· thay thÕ c¸c c¬ së kinh
tÕ ho¹t ®éng díi thêi bao cÊp. C¸c nh©n tè thÞ trêng h×nh thµnh vµ ph¸t huy
t¸c dông thùc sù thay thÕ cho c¸c quyÕt ®inh hµnh chÝnh. Do ®ã, c¸c lo¹i
h×nh thÞ trêng ph¸t triÓn mét c¸ch nhanh chãng, tõ thÞ trêng hµng ho¸ tiªu
dïng th«ng thêng, cho ®Õn thÞ trêng vÊt t, nguyªn liÖu, thÞ trêng c¸c dÞch vô
vµ thÞ trêng xuÊt nhËp khÈu. ThÞ truêng lao ®éng, thÞ trêng tiÒn tÖ, thÞ trêng
bÊt ®éng s¶n còng b¾t ®Çu ho¹t ®éng. HÖ thèng c¬ cÊu thÞ trêng ®· ®îc x¸c
lËp. Trªn thùc tÕ thj trêng ®· cã sù biÕn ®æi vÒ chÊt. T×nh tr¹ng khan hiÕm
hµng ho¸ trong giai ®o¹n chiÕn tranh vµ bao cÊp ®· chÊm døt. KÕt qu¶ lµ thÞ
trêng níc ta lÇn ®Çu tiªn cã ®îc sù c© ®èi gi÷a tæng cung vµ tæng cÇu x· héi.
Trong suèt 5 n¨m, lîng hµng ho¸ lu th«ng t¨ng liªn tôc víi tèc ®é cao, mÆt
hµng ngµy cµng phong phó, chÊt lîng t¨ng cao, thÞ trêng xuÊt nhËp khÈu ph¸t
triÓn m¹nh. Tuy nhiªn, nh×n chung thÞ trêng cßn th« s¬, nhá hÑp, ph©n t¸n,
manh món, chÊt lîng cha cao, chñng lo¹i hµng ho¸ cßn nghÌo nµn, dÞch vô
th¬ng m¹i yÕu kÐm, tÝnh tù ph¸t cßn nghiªm träng. ThÞ trêng n«ng th«n, thÞ
trêng yÕu tè s¶n xu¸t cßn cha ph¸t triÓn, thÞ trêng chøng kho¸n cha cã, tÖ n¹n
bu«n lËu, gian lËn th¬ng m¹i cßn nhiÒu. KÕt qu¶ cña giai ®o¹n nµy lµ nÒn
kinh tÐ níc ta ®· ra khái khñng ho¶ng, thÞ trêng ph¸t triÓn æn ®Þnh, ®¶m b¶o
®îc c©n b»ng cung-cÇu
Giai ®o¹n 1996-nay: T×nh h×nh thÞ trêng níc ta cã nh÷ng ®Æc trng míi.
§Æc trung tæng qu¸t cña thÞ trêng lóc nµy lµ tæng cung vît xa tæng cÇu trong
t×nh h×nh tæng cung vµ tæng cÇu ®Òu gi¶m m¹nh. Trªn thÞ tr¬ng xuÊt hiÖn
nh÷ng c¬n “sèt” l¹nh trªn diÖn réng, kÐo dµi, nhiÒu mÆt hµng c«ng nghiÖp cã
sè lîng tån kho lín nh giÊy 16000 tÊn, thÐp 400000tÊn.... Thùc tr¹ng nµy cßn
nÆng nÒ h¬n nhiÒu vµo n¨m 1999: lîng than tån kho vµo th¸ng 6/1999 lªn tíi
gµn 5 triÖu, tÝnh tíi th¸ng 10/1999 lîng giÊy tån kho lµ 15186 tÊn, thÐp chØ
khai th¸c ®îc 50-60% c«ng suÊt thiÕt kÕ, Tæng c«ng ty ph©n ®¹m vµ ho¸ chÊt
Hµ B¾c s¶n xuÊ c¶ n¨m chØ ®¹t 20-40% c«ng suÊt, c¸c dÞch vô vÒ du lÞch vµ
kh¸ch s¹n còng cung thõa.MÆc dï cho tíi nh÷ng n¨m sau chÝnh phñ ®· cã
chñ tr¬ng kÝch cÇu nhgn mäi chuyÖn vÉn kh«ng ®îc gi¶i quyÕt. Tuy thÞ trêng
trong níc gÆp nhiÒu khã kh¨n nhng thÞ trêng xuÊt nhËp khÈu l¹i ho¹t ®éng rÊt
s«i ®éng, trong ®ã xuÊt khÈu th× t¨ng m¹nh, nhËp khÈu th× gi¶m. Trªn thÞ trêng ®Çu t, sù tiÕn triÓn rÊt chËm ch¹p, nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do ®Çu t níc
ngoµi liªn tôc gi¶m sót. NÕu trong nh÷ng n¨m 1994-1997 FDI d¹t b×nh qu©n
2 tû USD/n¨m, th× n¨m 1998 chØ cßn 800 triÖu vµ n¨m 1999 lµ vµo kho¶ng
600 triÖu. ThÞ trêng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt kh¸c nh thÞ trêng cèn cßn s¬ khai, thÞ
trêng lao ®éng míi ®ang h×nh thµnh, thÞ trêng bÊt ®éng s¶n cha ®uîc khai
13
th«ng, thÞ trêng chøng kho¸n míi ®îc thµnh lËp, thÞ trêng dÞch vô gi¶m sót.
Trªn tõng ®Þa bµn, thÞ trêng còng cha thùc sù th«ng suèt do vÉn cßn c¸c tr¹m
kiÓm so¸t thu phÝ bÊt hîp lý, thËm chÝ ë mét sè n¬i cßn bÞ chÝnh quyÒn së t¹i
dïng biÖn ph¸p hµnh chÝnh ®Ó b¶o hé c¸c c¬ së s¶n xuÊt ®Þa ph¬ng.
Mét ®Æc trng thø hai cña thÞ trêng níc ta trong thêi gian nµy lµ l¹m
ph¸t gi¶m m¹nh, h¬n n÷a cßn cã hiÖn tîng gi¶m ph¸t. ChØ sè l¹m ph¸t n¨m
1996 lµ 4,5%, n¨m 1997 lµ 3,6%, tÝnh cung n¨m 1999 chØ sè l¹m ph¸t lµ 1%,
nhng trong suèt 8 th¸ng tõ th¸ng 3 ®Ð th¸ng 10/1999 chØ cã chØ sè gi¸ ©m.
Trªn thÞ trêng hèi ®o¸i th× ®ång tiÒn ViÖt Nam lªn gi¸ trong thêi gian næ ra
cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ.
3. Môc tiªu vµ ®Æc trng b¶n chÊt cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù
qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®inh híng x· héi chñ nghÜa ë níc ta:
Kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN thùc chÊt lµ kiÓu tæ chøc nÒn kinh
tÕ võa dùa trªn nh÷ng nguyÓn t¾c vµ quy luËt cña kinh tÕ thÞ trêng, võa dùa
trªn nh÷ng nguyªn t¾c vµ b¶n chÊt cña chñ nghÜa x· héi. Do ®ã, kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN cã hai nhãm nh©n tè c¬ b¶n tån t¹i trong nhau, kÕt hîp
víi nhau vµ bæ sung cho nhau. §ã lµ nhãm nh©n tè cña kinh tÕ thÞ trêng vµ
nhãm nh©n tè cña x· héi ®ang ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Trong ®ã, nhãm
thø nhÊt ®ãng vai trß nh ®éng lùc thóc ®Èy s¶n xuÊt x· héi ph¸t triÓn nhanh,
nhãm thø hai ®ãng vai trß híng dÉn, chÕ ®Þnh sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ
theo nh÷ng môc tiªu ®· ®îc x¸c ®Þnh.
Nh vËy, nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN ë níc ta cã nh÷ng môc tiªu,
dÆc trng b¶n chÊt kh¸c biÖt c¬ b¶n vÒ nguyªn t¾c so víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng
TBCN. §iÒu ®ã ®îc thÓ hiÖn nh sau:
3.1. Môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN ë níc ta:
Môc tiªu hµng ®Çu ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta ®îc x¸c ®Þnh lµ:
Gi¶i phãng vµ ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ, ®éng viªn
mäi nguån lùc trong níc vµ ngoµi níc ®Ó x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt
cña CNXH, t¹o ra sù ph¸t triÓn n¨ng ®éng, hiÖu qu¶ cao cña nÒn kinh tÕ; trªn
c¬ së ®ã, c¶i thiÖn tõng bíc ®êi sèng cña nh©n d©n, tõng bíc thùc hiÖn sù
c«ng b»ng, b×nh ®¼ng vµ lµnh m¹nh c¸c quan hÖ x· héi. Ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ
trêng sÏ kh¾c phôc ®îc t×nh tr¹ng tù tóc tù cÊp cña nÒn kinh tÕ, thóc ®Èy ph©n
c«ng lao ®éng x· héi ph¸t triÓn, më réng ngµnh nghÒ, t¹o viÖc lµm cho ngêi
lao ®éng; ¸p dông khoa häc, kü thuËt, c«ng nghÖ míi vµo s¶n xuÊt nh»m t¨ng
n¨ng suÊt lao ®éng x· héi, t¨ng sè lîng, chÊt lîng vµ chñng lo¹i hµng ho¸
dÞch vô; thóc ®Èy tÝch tô, tËp trung s¶n xuÊt, më réng giao lu kinh tÕ gi÷a c¸c
®Þa ph¬ng, c¸c vïng l·nh thæ, víi c¸c níc trªn thÕ giíi, ®éng viªn mäi nguån
lùc trong níc vµ tranh thñ c¸c nguån lùc bªn ngoµi; thóc ®Èy viÖc ph¸t huy
tinh thÇn n¨ng ®éng, s¸ng t¹o cña mçi ngêi lao ®éng, mçi ®¬n vÞ kinh tÕ, t¹o
ra tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ cao, ®a níc ta tho¸t khái t×nh tr¹ng mét níc
nghÌo vµ kÐm ph¸t triÓn, thùc hiÖn ®îc môc tiªu d©n giµu, níc m¹nh, x· héi
c«ng b»ng d©n chñ v¨n minh theo con ®êng XHCN.
Sù thµnh c«ng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN kh«ng chØ dõng l¹i
ë tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ cao, mµ cßn ph¶i kh«ng ngõng n©ng cao ®êi sèng
nh©n d©n, ®¶m b¶o tèt c¸c vÊn ®Ò x· héi vµ c«ng b»ng, b×nh ®¼ng trong x·
14
héi. §¶ng ta ®· chñ tr¬ng t¨ng trëng kinh tÕ g¾n liÒn víi ®¶m b¶o tiÕn bé vµ
c«ng b»ng x· héi ngay trong tõng bíc ph¸t triÓn.
Tãm l¹i, ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta lµ ph¬ng tiÖn kh¸ch quan
®Ó x· héi ho¸ XHCN nÒn s¶n xuÊt, ®Ó c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ nÒn
kinh tÕ quèc d©n, x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho CNXH.
3.2. NÒn kinh tÕ thÞ trêng gåm nhiÒu thµnh phÇn cïng tån t¹i vµ
ph¸t triÓn nhng kinh tÕ Nhµ níc ph¶i lu«n gi÷ vai trß chñ ®¹o:
NÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN ë níc ta lµ nÒn kinh tÕ c¬ së c¬
cÊu ®a d¹ng vÒ h×nh thøc së h÷u, trong ®ã së h÷u Nhµ níc lµm chñ ®¹o. Do
®ã nÒn kinh tÕ gåm nhiÒu thµnh phÇn, trong ®ã nÒn kinh tÕ Nhµ níc gi÷u vai
trß chñ ®¹o.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta, tån t¹i ba lo¹i h×nh së h÷u c¬ b¶n:
së h÷u toµn d©n, së h÷u tËp thÓ, së h÷u t nh©n. Tõ ba lo¹i h×nh së h÷u c¬ b¶n
®ã h×nh thµnh nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, nhiÒu h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt
kinh doanh. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®ã lµ kinh tÕ nhµ níc, kinh tÕ tËp thÓ,
kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ, kinh tÕ t b¶n t nh©n, kinh tÕ t b¶n nhµ níc, kinh tÕ cã
vèn ®Çu t níc ngoµi. Do ®ã kh«ng chØ ra søc ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
thuéc chÕ ®é c«ng h÷u, mµ cßn ph¶i khuyÕn khÝch ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn
kinh tÕ thuéc së h÷u t nh©n ®Ó h×nh thµnh nÒn kinh tÕ thÞ trêng réng lín bao
gåm c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ thuéc chÕ ®é c«ng h÷u, c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ t doanh,
c¸c h×nh thøc hîp t¸c liªn doanh gi÷a trong vµ ngoµi níc, c¸c h×nh thøc ®an
xen vµ th©m nhËp vµo nhau gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu cã thÓ tham gia
thÞ trêng víi t c¸ch chñ thÓ thÞ trêng b×nh ®¼ng.
Trong c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ë níc ta, kinh tÕ nhµ níc gi÷ vai
trß chñ ®¹o. ViÖc x¸c ®Þnh kinh tÕ nhµ níc gi÷ vai trß chñ ®¹o lµ sù kh¸c biÖt
cã tÝnh chÊt b¶n chÊt gi÷a kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN ë níc ta víi
kinh tÕ thÞ trêng cña c¸c níc kh¸c.TÝnh ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa cña nÒn
kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta ®· quy ®Þnh kinh tÕ nhµ níc ph¶i gi÷ vai trß chñ ®¹o
trong c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. Bëi lÏ, mçi mét chÕ ®é x· héi ®Òu cã
mét c¬ së kinh tÕ t¬ng øng víi nã, kinh tÕ nhµ níc, nãi ®óng ra kinh tÕ dùa
trªn chÕ ®é c«ng h÷u bao gåm kinh tÕ nhµ níc vµ kinh tÕ hîp t¸c, t¹o c¬ së
kinh tÕ cho chÕ ®é x· héi míi - x· héi chñ nghÜa.
ViÖc vin vµo t×nh tr¹ng kÐm hiÖu qu¶ cña kinh tÕ nhµ níc trong thêi
gian qua ®Ó phñ ®Þnh kinh tÕ nhµ níc gi÷ vai trß chñ ®¹o lµ sai lÇm vÒ lý luËn.
VÊn ®Ò chñ yÕu kh«ng ph¶i lµ phñ ®Þnh vai trß cña kinh tÕ nhµ níc, mµ lµ c¬
cÊu l¹i khu vùc kinh tÕ nhµ níc vµ ®æi míi c¬ b¶n c¬ chÕ qu¶n lý doanh
nghiÖp nhµ níc ®Ó chóng ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶.
3.3. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN, thùc hiÖn nhiÒu
h×nh thøc ph©n phèi thu nhËp, trong ®ã lÊy ph©n phèi theo lao ®éng lµ
chñ yÕu.
Mçi chÕ ®é x· héi cã chÕ ®é ph©n phèi t¬ng øng víi nã. ChÕ ®é ph©n
phèi do quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ, tríc hÕt lµ quan hÖ së h÷u quyÕt ®Þnh.
Ph©n phèi cã liªn quan ®Õn chÕ ®é x· héi, ®Õn chÝnh trÞ. Díi chñ nghÜa t b¶n,
ph©n phèi theo nguyªn t¾c gi¸ trÞ: ®èi víi ngêi lao ®éng theo gi¸ trÞ søc lao
®éng, cßn ®èi víi nhµ t b¶n theo gi¸ trÞ t b¶n. Nh vËy, thu nhËp ngêi lao ®éng
chØ giíi h¹n ë søc lao ®éng mµ th«i. Chñ nghÜa x· héi cã ®Æc trng riªng vÒ së
15
h÷u, do ®ã chÕ ®é ph©n phèi còng cã ®Æc trng riªng; ph©n phèi theo lao ®éng
lµ ®Æc trng cña chñ nghÜa x· héi. Thu nhËp cña ngêi lao ®éng kh«ng chØ giíi
h¹n ë gi¸ trÞ søc lao ®éng, mµ nã ph¶i vît qua ®¹i lîng ®ã, nã phô thuéc chñ
yÕu vµo kÕt qu¶ lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ.
Tuy nhiªn viÖc ®o lêng trùc tiÕp lao ®éng lµ mét vÊn ®Ò phøc t¹p vµ
khã kh¨n, nhng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, cã thÓ th«ng qua thÞ trêng ®Ó
®¸nh gi¸ kÕt qu¶ lao ®éng, sù cèng hiÕn thùc tÕ vµ dùa vµo ®ã ®Ó ph©n phèi.
NÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN ë níc ta gåm nhiÒu thµnh phÇn
kinh tÕ. V× vËy cÇn thùc hiÖn nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi thu nhËp: ph©n phèi
theo kÕt qu¶ lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ, ph©n phèi dùa trªn møc ®ãng gãp
c¸c nguån lùc vµo s¶n xuÊt kinh doanh, vµ ph©n phèi th«ng qua c¸c quü phóc
lîi x· héi, trong ®ã ph©n phèi theo kÕt qu¶ lao ®éng gi÷ vai trß nßng cèt, ®i
®«i víi chÝnh s¸ch ®iÒu tiÕt thu nhËp mét c¸ch hîp lý. Chóng ta kh«ng coi bÊt
b×nh ®¼ng x· héi nh lµ mét trËt tù tù nhiªn, lµ ®iÒu kiÖn cña sù t¨ng trëng
kinh tÕ, mµ thùc hiÖn mçi bíc t¨ng trëng kinh tÕ g¾n liÒn víi c¶i thiÖn ®êi
sèng nh©n d©n, víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi. ChØ cã nh vËy míi khai th¸c
®îc kh¶ n¨ng cña c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, huy ®éng ®îc mäi nguån
lùc cña ®Êt níc vµo ph¸t triÓn kinh tÕ, ®ång thêi vÉn ®¶m b¶o gi÷ v÷ng con ®êng tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi.
3.4. C¬ chÕ vËn hµnh nÒn kinh tÕ lµ c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý
cña Nhµ níc XHCN:
NÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN còng vËn ®éng theo yªu cÇu
cña nh÷ng quy luËt vèn cã cña kinh tÕ thÞ trêng, nh quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt
cung-cÇu, c¹nh tranh,…; gi¸ c¶ do thÞ trêng quyÕt ®Þnh, thÞ trêng cã vai trß
quyÕt ®Þnh ®èi víi viÖc ph©n phèi c¸c nguån lùc kinh tÕ vµo c¸c ngµnh, c¸c
lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ.
NÒn kinh tÕ thÞ trêng t b¶n chñ nghÜa ®· ®a ®Õn nh÷ng hËu qu¶ nghiªm
träng vÒ mÆt x· héi. Ngay tõ n¨m 1848, trong “Tuyªn ng«n cña §¶ng Céng
s¶n”, C.M¸c vµ F.¡ng-ghen ®· chØ ra r»ng: x· héi t b¶n “kh«ng ®Ó l¹i gi÷a
ngêi víi ngêi mét mèi quan hÖ nµo kh¸c, ngoµi mèi lîi l¹nh lïng vµ lèi “tr¶
tiÒn ngay” kh«ng t×nh nghÜa”. Ngµy nay, chÝnh mét nhµ nghiªn cøu ph¬ng
T©y £-g¸t Mo-ring ®· ®a ra nhËn xÐt chua ch¸t: “Trong nÒn v¨n minh ®îc gäi
lµ ph¸t triÓn cña chóng ta, tån t¹i mét t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn th¶m h¹i vÒ
v¨n ho¸, trÝ n·o, ®¹o ®øc vµ t×nh ngêi”. V× vËy, nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta
kh«ng ph¶i lµ kinh tÕ thÞ trêng tù do, th¶ næi mµ lµ nÒn kinh tÕ cã ®Þnh híng
môc tiªu x· héi - x· héi chñ nghÜa. Sù ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng ®îc xem lµ
ph¬ng thøc, con ®êng thùc hiÖn môc tiªu chñ nghÜa x· héi: d©n giµu, níc
m¹nh, x· héi c«ng b»ng, v¨n minh.
Trong ®iÒu kiÖn ngµy nay, hÇu nh tÊt c¶ c¸c nÒn kinh tÕ cña c¸c níc
trªn thÕ giíi ®Òu cã sù qu¶n lý cña nhµ níc ®Ó söa ch÷a mét møc ®é nµo ®ã
“nh÷ng thÊt b¹i cña thÞ trêng”. Tøc lµ c¬ chÕ vËn hµnh nÒn kinh tÕ cña tÊt c¶
c¸c níc ®Òu lµ c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc. Nhng ®iÒu kh¸c
biÖt trong c¬ chÕ vËn hµnh nÒn kinh tÕ cña níc ta lµ ë chç Nhµ níc qu¶n lý
nÒn kinh tÕ kh«ng ph¶i lµ nhµ níc t s¶n, mµ lµ nhµ níc x· héi chñ nghÜa, nhµ
16
níc cña d©n, do d©n vµ v× d©n ®Æt díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ViÖt
Nam.
Vai trß qu¶n lý cña nhµ níc x· héi chñ nghÜa lµ hÕt søc quan träng. Nã
®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ t¨ng trëng æn ®Þnh, ®¹t hiÖu qu¶ cao, ®Æc biÖt lµ
®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi. Kh«ng ai ngoµi nhµ níc cã thÓ gi¶m bít ®îc dù
chªnh lÖch gi÷a giµu vµ nghÌo, gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n, gi÷a c¸c vïng
cña ®Êt níc trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ trêng. Nhµ níc qu¶n lý nÒn kinh tÕ thÞ
trêng ®Þnh híng XHCN theo nguyªn t¾c kÕt hîp kÕ ho¹ch víi thÞ trêng. ThÞ
trêng lµ mét bé phËn cÊu thµnh cña nÒn kinh tÕ, nã tån t¹i kh¸ch quan, tù vËn
®éng theo nh÷ng quy luËt vèn cã cña nã. Cßn kÕ ho¹ch ho¸ lµ h×nh thøc thùc
hiÖn cña tÝnh kÕ ho¹ch, nã lµ s¶n phÈm chñ quan cña chñ thÓ qu¶n lý. KÕ
ho¹ch vµ c¬ chÕ thÞ trêng lµ hai ph¬ng tiÖn kh¸c nhau ®Ó ph¸t triÓn vµ ®iÒu
tiÕt nÒn kinh tÕ. KÕ ho¹ch lµ sù ®iÒu chØnh cã ý thøc cña chñ thÓ qu¶n lý ®èi
víi nÒn kinh tÕ, cßn c¬ chÕ thÞ trêng lµ sù tù ®iÒu tiÕt cña b¶n th©n nÒn kinh
tÕ.
Sù kÕt hîp kÕ ho¹ch víi thÞ trêng ®îc thùc hiÖn c¶ ë tÇm vi m« lÉn vÜ
m«. ë tÇm vi m«, thÞ trêng lµ c¨n cø x©y dùng kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh.
Th«ng qua sù biÕn ®éng cña quan hÖ cung-cÇu vµ gi¸ c¶ thÞ trêng, c¸c doanh
nghiÖp lùa chän ®îc ph¬ng ¸n s¶n xuÊt. Còng nhê ®ã mµ doanh nghiÖp lùa
chän ®îc c¬ cÊu s¶n xuÊt, c¬ cÊu ®Çu t cho m×nh. Tho¸t ly yªu cÇu cña thÞ trêng, c¸c môc tiªu cña kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp sÏ
kh«ng thùc hiÖn ®îc.
ë tÇm vÜ m«, mÆc dï thÞ trêng kh«ng ph¶i lµ c¨n cø duy nhÊt cã tÝnh
chÊt quyÕt ®Þnh, song kÕ ho¹ch Nhµ níc còng kh«ng thÓ tho¸t ly khái t×nh
h×nh biÕn ®éng cña thÞ trêng. Tho¸t ly thÞ trêng, kÕ ho¹ch vÜ m« trë thµnh duy
ý chÝ. KÕ ho¹ch ho¸ vÜ m« nh»m ®¶m b¶o c©n ®èi lín, tæng thÓ cña nÒn kinh
tÕ nh tæng cung - tæng cÇu, s¶n xuÊt tiªu dïng, hµng ho¸ - tiÒn tÖ. KÕ ho¹ch
ho¸ vÜ m« cã thÓ t¸c ®éng ®Õn cung, cÇu, gi¸ c¶ ®Ó uèn n¾n nh÷ng lÖch l¹c
cña sù ph¸t triÓn do sù t¸c ®éng tù ph¸t cña thÞ trêng g©y ra, th«ng qua ®ã mµ
híng ho¹t ®éng cña thÞ trêng theo híng cña kÕ ho¹ch.
3.5. NÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN còng lµ nÒn kinh tÕ më,
héi nhËp:
NÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta lµ nÒn kinh tÕ më, héi nhËp víi kinh tÕ
thÕ giíi vµ khu vùc, thÞ trêng trong níc g¾n víi thÞ trêng thÕ giíi, thùc hiÖn
nh÷ng th«ng lÖ trong quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ, nhng vÉn gi÷ ®îc ®éc lËp chñ
quyÒn vµ b¶o vÖ ®îc lîi Ých quèc gia, d©n téc trong quan hÖ kinh tÕ ®èi
ngo¹i. Thùc ra, ®©y kh«ng ph¶i lµ ®Æc trng riªng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng
®Þnh híng XHCN, mµ lµ xu híng chung cña c¸c nÒn kinh tÕ trªn thÕ giíi hiÖn
nay. (ë ®©y muèn nhÊn m¹nh sù kh¸c biÖt so víi nÒn kinh tÕ ®ãng, khÐp kÝn
tríc ®©y).
Do sù t¸c ®éng cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ, ®ang diÔn
ra qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ, sù ph¸t triÓn cña mçi quèc gia
trong sù phô thuéc lÉn nhau. V× vËy, më cöa kinh tÕ, héi nhËp vµo kinh tÕ
khu vùc vµ thÕ giíi lµ tÊt yÕu ®èi víi níc ta. ChØ cã nh vËy míi thu hót ®îc
vèn, kü thuËt c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, kinh nghiÖm qu¶n lý kinh tÕ tiªn tiÕn cña
17
c¸c níc ®Ó khai th¸c tiÒm n¨ng vµ thÕ m¹nh cña níc ta, thùc hiÖn ph¸t huy
néi lùc, tranh thñ ngo¹i lùc ®Ó x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn
®¹i theo kiÓu rót ng¾n.
Trong thêi gian tíi, cÇn tiÕp tôc më réng ®a ph¬ng ho¸, ®a d¹ng ho¸
quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i; cã bíc ®i thÝch hîp héi nhËp víi kinh tÕ khu vùc
vµ thÕ giíi; ph¶i ®Èy m¹nh xuÊt khÈu, coi xuÊt khÈu lµ híng u tiªn vµ lµ träng
®iÓm cña kinh tÕ ®èi ngo¹i, chñ ®éng vµ tÝch cùc th©m nhËp thÞ trêng thÕ
giíi, chó träng thÞ trêng c¸c trung t©m kinh tÕ thÕ giíi, më réng thÞ phÇn trªn
c¸c thÞ trêng quen thuéc, tranh thñ mäi c¬ héi ®Ó më ra thÞ trêng míi; c¶i
thiÖn m«i trêng ®Çu t vµ b»ng nhiÒu h×nh thøc thu hót vèn ®Çu t níc ngoµi.
4. Thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta:
4.1 Tr×nh ®é ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta cßn rÊt thÊp,
míi chØ ë giai ®o¹n s¬ khai:
NÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta míi ë giai ®o¹n s¬ khai, ë tr×nh ®é thÊp
vµ kÐm ph¸t triÓn. BiÓu hiÖn ë sè lîng mÆt hµng vµ chñng lo¹i hµng ho¸
nghÌo nµn, khèi lîng hµng ho¸ lu th«ng trªn thÞ trêng vµ kim ng¹ch xuÊt
nhËp khÈu cßn nhá, chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ c¶ hµng ho¸ cao, chÊt lîng hµng
ho¸ thÊp, quy m«, dung lîng thÞ trêng h¹n hÑp; møc c¹nh tranh cña c¸c
doanh nghiÖp vµ hµng ho¸ trªn thÞ trêng trong níc còng nh thÞ trêng ngoµi níc cßn rÊt yÕu; ®éi ngò c¸c nhµ qu¶n lý doanh nghiÖp giái cßn Ýt; thu nhËp
cña ngêi lao ®éng cßn thÊp do ®ã søc mua h¹n chÕ. Nguyªn nh©n cña t×nh
tr¹ng nµy lµ:
C¬ së vËt chÊt kü thuËt cßn ë tr×nh ®é thÊp, bªn c¹nh mét sè lÜnh vùc,
mét sè c¬ së kinh tÕ ®· ®îc trang bÞ kü thuËt vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, trong
nhiÒu ngµnh kinh tÕ, m¸y mãc cò kü, c«ng nghÖ l¹c hËu. Theo UNDP, ViÖt
Nam ®ang ë tr×nh ®é c«ng nghÖ l¹c hËu 2/7 cña thÕ giíi, m¸y mãc thiÕt bÞ l¹c
hËu 2-3 thÕ hÖ (cã lÜnh vùc 4-5 thÕ hÖ). Lao ®éng thñ c«ng vÉn chiÕm tû
träng lín trong tæng sè lao ®éng x· héi. Do ®ã, n¨ng suÊt, chÊt lîng, hiÖu qu¶
s¶n xuÊt cña níc ta cßn rÊt thÊp so víi khu vùc vµ thÕ giíi (n¨ng suÊt lao
®éng cña níc ta chØ b»ng 30% møc trung b×nh cña thÕ giíi).
KÕt cÊu h¹ tÇng nh hÖ thèng ®êng giao th«ng, bÕn c¶ng, hÖ thèng
th«ng tin liªn l¹c…cßn l¹c hËu, kÐm ph¸t triÓn. HÖ thèng giao th«ng kÐm
ph¸t triÓn lµm cho c¸c ®Þa ph¬ng, c¸c vïng bÞ chia c¾t, t¸ch biÖt nhau, do ®ã
lµm cho nhiÒu tiÒm n¨ng cña c¸c ®Þa ph¬ng kh«ng thÓ ®îc khai th¸c, c¸c ®Þa
ph¬ng kh«ng thÓ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt ®Ó ph¸t huy thÕ m¹nh.
Do c¬ së vËt chÊt kü thuËt cßn ë tr×nh ®é thÊp lµm cho ph©n c«ng lao
®éng kÐm ph¸t triÓn, sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ chËm. NÒn kinh tÕ níc ta
cha tho¸t khái nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp s¶n xuÊt nhá. N«ng nghiÖp vÉn sö
dông kho¶ng 70% lùc lîng lao ®éng, nhng chØ s¶n xuÊt kho¶ng 26% GDP,
c¸c ngµnh kinh tÕ c«ng nghÖ cao chiÕm tû träng thÊp.
Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp trªn thÞ trêng trong vµ
ngoµi níc lµ rÊt kÐm. Do c¬ së vËt chÊt kü thuËt l¹c hËu, n¨ng suÊt lao ®éng
thÊp dÉn ®Õn khèi lîng hµng ho¸ nhá bÐ, chñng lo¹i nghÌo nµn, chÊt lîng
thÊp mµ gi¸ thµnh l¹i qu¸ cao.
18
4.2. C¸c lo¹i thÞ trêng trong níc ®ang trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh
nhng cha ®ång bé:
ThÞ trêng hµng ho¸ - dÞch vô ®· h×nh thµnh nhng cßn h¹n hÑp vµ cßn
nhiÒu tiªu cùc (hµng gi¶, hµng nhËp lËu, hµng nh¸i nh·n hiÖu vÉn lµm rèi
lo¹n thÞ trêng).
ThÞ trêng søc lao ®éng míi manh nha, mét sè trung t©m giíi thiÖu viÖc
lµm vµ xuÊt khÈu lao ®éng míi xuÊt hiÖn nhng n¶y sinh nhiÒu hiÖn tîng tiªu
cùc. NÐt næi bËt cña tinh tr¹ng nµy lµ thõa lao ®éng gi¶n ®¬n, tr×nh ®é thÊp;
nhng l¹i thiÕu lao ®éng lµnh nghÒ, lao ®éng cã hµm lîng chÊt x¸m cao. Do
vËy dÉn ®Õn t×nh tr¹ng thõa lao ®éng gi¶n ®¬n, nhiÒu ngêi cã søc lao ®éng
kh«ng t×m ®îc viÖc lµm; nhng nhiÒu ngµnh nghÒ l¹i kh«ng cã lao ®éng ®ñ
tr×nh ®é ®¸p øng. Ngoµi ra, c¬ cÊu ®µo t¹o bÊt hîp lý còng ®· dÉn ®Õn t×nh
tr¹ng “thõa thÇy, thiÕu thî”, khiÕn cho mét lîng lín sinh viªn ®îc ®µo t¹o ra
trêng kh«ng thÓ t×m ®îc viÖc lµm.
ThÞ trêng tiÒn tÖ, thÞ trêng vèn ®· cã nhiÒu tiÕn bé nhng vÉn cßn rÊt
nhiÒu bÊt cËp, nh nhiÒu doanh nghiÖp, nhÊt lµ doanh nghiÖp t nh©n rÊt thiÕu
vèn ®Ó s¶n xuÊt kinh doanh nhng kh«ng vay ®îc v× víng m¾c thñ tôc, trong
khi ®ã nhiÒu ng©n hµng th¬ng m¹i huy ®éng ®îc tiÒn göi mµ kh«ng thÓ cho
vay ®Ó ø ®äng vèn. Trong ho¹t ®éng cña c¸c ng©n hµng vÉn cßn nhiÒu tiªu
cùc vµ gian lËn. ThÞ trêng chøng kho¸n ®· ra ®êi nhng gÇn nh lu«n ë trong
t×nh tr¹ng “®ãng b¨ng”, c¸c giao dÞch diÔn ra rÊt Ýt vµ c¸c doanh nghiÖp vÉn
cßn rÊt xa l¹ víi thÞ trêng nµy trong khi ®©y chÝnh lµ mét n¬i huy ®éng vèn
rÊt cã hiÖu qu¶.
4.3 NhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ tham gia thÞ trêng, nhng trong ®ã, s¶n
xuÊt hµng ho¸ nhá, ph©n t¸n cßn phæ biÕn:
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta hiÖn nay, cã nhiÒu thµnh phÇn kinh
tÕ tham gia thÞ trêng, do vËy nÒn kinh tÕ níc ta cã nhiÒu lo¹i h×nh s¶n xuÊt
hµng ho¸ cïng tån t¹i, ®an xen, võa ®Êu tranh võa hîp t¸c.
Nhng trong nÒn kinh tÕ, s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá, ph©n t¸n vÉn con phæ
biÕn. §iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt cßn thÊp, tiÒm lùc
kinh tÕ cña quèc gia cha cao, x· héi ho¸ s¶n xuÊt cha ph¸t triÓn, qu¸ tr×nh
tÝch tô, tËp trung s¶n xuÊt cha ®îc ®Èy m¹nh, t duy kiÓu cò vÉn con tån t¹i
nÆng nÒ.
4.4 Kinh tÕ níc ta héi nhËp vµo thÞ trêng khu vùc vµ quèc tÕ trong
hoµn c¶nh tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ - kü thuËt cßn thÊp xa so víi c¸c níc
kh¸c vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh rÊt yÕu:
Toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®em l¹i cho chóng ta rÊt
nhiÒu c¬ héi ®Ó ph¸t triÓn nhng ®ång thêi còng cã kh«ng Ýt nh÷ng khã kh¨n
vµ th¸ch thøc hÕt søc gay g¾t. Nhng héi nhËp lµ xu thÕ tÊt yÕu vµ kh¸ch quan,
nªn kh«ng thÓ ®Æt vÊn ®Ò tham gia hay kh«ng tham gia mµ chØ cã thÓ lµ tham
gia nh thÕ nµo ®Ó cã thÓ tËn dông ®îc thêi c¬, ®Èy lïi ®îc nguy c¬. Tr×nh ®é
ph¸t triÓn kinh tÕ - kü thuËt còng nh qu¶n lý cña níc ta hiÖn cßn kÐm xa c¸c
níc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, ®iÒu ®ã g©y cho chóng ta nh÷ng bÊt lîi to
lín trong qu¸ tr×nh héi nhËp, trong viÖc c¹nh tranh víi níc ngoµi. Nhng nãi
19
nh vËy kh«ng cã nghÜa lµ chóng ta kh«ng cã nh÷ng lîi thÕ riªng, kh«ng cã
nh÷ng ®iÓm m¹nh so víi c¸c níc kh¸c. VÊn ®Ò lµ chóng ta ph¶i chñ ®éng héi
nhËp, chuÈn bÞ thËt tèt, b¸m s¸t lé tr×nh héi nhËp, h¹n chÕ, kh¾c phôc ®iÓm
yÕu, t×m ra vµ tËn dông tèt nhÊt “c¸i m¹nh t¬ng ®èi” cña níc ta trong c¹nh
tranh trªn thÞ trêng trong níc vµ quèc tÕ
4.5 Qu¶n lý nhµ níc vÒ x· héi cßn yÕu kÐm:
Tríc tiªn h·y nh×n vµo hÖ thèng ph¸p luËt, chóng ta kh«ng cã ®îc mét
bé luËt ®ång bé, cßn chång chÐo nhau. Sù phèi hîp gi÷a nhng xã quan chÝnh
quyÒn cßn kh«n gthËt nhuÇn nhuyÔn. C«ng t¸c thanh tra, kiÓm tra, gi¸m s¸t
vµ thi hµnh ph¸p luËt cßn nhiÒu bÊt cËp. T×nh tr¹ng kh«n gchÊp hµnh luËt lÖ cßn
kh¸ phæ biÕn. Mét vÊn ®Ò n÷a, do nghiÖp vô hµnh chÝnh cña c¸c c«ng chøc nhµ
níc kh«ng cao nªn cã nhiÒu c«ng ®o¹n, rêm rµ, kh«ng hiÖu qu¶.
6. C¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt Nam:
a) VÊn ®Ò së h÷u:
Tríc ®©y, khi chóng ta x©y dùng mét nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp
trung, xo¸ bá nÒn kinh tÕ thÞ trêng, chóng ta thiÕt lËp mét c¬ cÊu së h÷u ®¬n
gi¶n víi hai h×nh thøc lµ së h÷u toµn d©n, vµ së h÷u tËp thÓ. V× vËy khi ®æi
míi sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng chóng ta ph¶i ®æi míi c¬ cÊu së h÷u. §iÒu
nµy ®îc thùc hiÖn b»ng c¸ch ®a d¹ng ho¸ së h÷u, nã sÏ dÉn ®Õn h×nh thµnh
nh÷ng chñ thÓ kinh tÕ ®äc lËp, cã lîi Ých riªng, tøc lµ kh«i phôc mét trong
nh÷ng c¬ së cña kinh tÕ hµng ho¸. Trªn c¬ sá ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së
h÷u, thùc hiÖn nhÊt qu¸n, l©u dµi chÝnh s¸ch ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸
nhiÒu thµnh phÇn. LÊy viÖc ph¸t triÓn sc s¶n xuÊt, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕx· héi, c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n lµm môc tieu quan träng ®Ó khuyÕn khÝch
ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ c¸c h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt kinh
doanh. Theo tinh thÇn ®ã tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh doanh ®Òu b×nh ®¼ng tríc ph¸p luËt, ®Òu ®îc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, chóng ta cÇn ph¶i
ph¸t huy vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ níc. Muèn vËy cÇn tËp trung nguån
lùc ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ nhµ níc trong nh÷ng nghµnh träng ®iÓm, x¾p xÕp l¹i
khu vù doanh nghiÖp nhµ níc, thùc hiÖn tèt chñ tr¬ng cæ phÇn ho¸ c¸c doanh
nghiÖp nhµ níc. X©y dùn c¸c tËp ®oµn kinh tÕ nhµ níc n¾m gi÷ vÞ trÝ m¹nh
trong nhng nÒn kinh tÕ träng ®iÓm. Ph¸t triÓn kinh tÕ tËp thÓ díi nhiÒu h×nh thøc
®a d¹ng, trong ®ã hîp t¸c x· lµ nßng cèt. KhuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
c¸ thÓ, tiÓu chñ ph¸t triÓn ë c¶ thµnh thÞ lÉn n«ng th«n. Ph¸t triÓn h×nh thøc kinh
tÕ t b¶n b»ng c¸c h×nh thøc liªn doanh.
b)§Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, øng dông nhanh tiÕn bé
khoa häc kü thuËt, trªn c¬ së ®ã ®Èy m¹nh ph©n c«ng lao ®éng x· héi.
Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ c¬ së chung cña s¶n xu©t s¶n xuÊt vµ
troan ®æi. V× vËy,®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ cÇn ph¶i ®Èy m¹nh ph©n c«ng
lao ®éng x· héi. Nhng sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng x· héi l¹i do
tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. Cho nªn, muèn ph¸t triÓn ph©n
c«ng lao ®éng x· héi cÇn ph¶i chó träng c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸. Con
®êng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, cña níc ta lµ con ®êng ng¾n nhÊt ®Ó
ph¸t triÓn ®uæi kÞp thÕ giíi. Cïng víi viÖc trang bÞ kü thuËt cho c¸c nghµnh,
20
- Xem thêm -
.DOC 
24 
61866 
121 
