Tài liệu Kc168 hoàn cảnh tiến hành cải cách ở tq và vn

®Ò c¬ng Lêi më ®Çu Néi dung I. Hoµn c¶nh tiÕn hµnh ®æi míi vµ c¶i c¸ch ë Trung Quèc vµ ViÖt Nam 1. §iÓm t¬ng ®ång 2. §iÓm kh¸c biÖt II. NÒn kinh tÕ hµng ho¸ vµ kinh tÕ thÞ trêng ë Trung Quèc vµ ViÖt Nam 1. ë Trung Quèc 2. ë ViÖt Nam III. Nh÷ng c¶i c¸ch vµ ®æi míi trong kinh tÕ ë Trung Quèc vµ ViÖt Nam 1. ChÕ ®é së h÷u 2. N«ng nghiÖp 3. C«ng nghiÖp 4. Kinh tÕ ®èi ngo¹i IV. §êng lèi vµ chÝnh s¸ch më cöa ë Trung Quèc vµ ViÖt Nam V. Thµnh tùu ®¹t ®îc ë Trung Quèc vµ ViÖt Nam trong c¶i c¸ch, ®æi míi 1. ë Trung Quèc 2. ë ViÖt Nam VI. Nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm trong ®æi míi, c¶i c¸ch 1. ë Trung Quèc 2. ë ViÖt Nam KÕt luËn. 1 Lêi më ®Çu Tríc khi thµnh lËp níc Céng hoµ nh©n d©n Trung Hoa, Trung Quèc ®· tr¶i qua hµng ngh×n n¨m díi chÕ ®é phong kiÕn vµ thùc d©n. Vèn lµ quèc gia cã diÖn tÝch lín, ®«ng d©n, tµi nguyªn thiªn nhiªn phong phó nhng díi sù thèng trÞ cña phong kiÕn vµ thùc d©n lµm cho nÒn kinh tÕ Trung Quèc l©m vµo khñng ho¶ng, nghÌo nµn, l¹c hËu. Sau khi thµnh lËp Trung Quèc ®· lùa chän con ®êng x©y dùng Chñ NghÜa X· Héi, ®a ®Êt níc ngµy cµng ph¸t triÓn. Nh÷ng cuéc c¶i c¸ch cña Trung Quèc trong qu¸ tr×nh x©y dùng Chñ NghÜa X· Héi ®îc ghi nhËn nh nh÷ng cè g¾ng lín lao nh»m t×m ra lèi tho¸t cho mét quèc gia X· héi chñ nghÜa tr× trÖ trë thµnh n¨ng ®éng, ph¸t triÓn. Nã cßn ®ãng gãp nhiÒu kinh nghiÖm cho c¸c níc ph¸t triÓn ®i lªn hiÖn ®¹i. ViÖt Nam lµ níc l¸ng giÒng víi Trung Quèc, còng ph¶i tr¶i qua nhiÒu n¨m díi ¸ch thèng trÞ cña phong kiÕn vµ chñ nghÜa ®Õ quèc thùc d©n cïng víi c¸c cuéc chiÕn tranh liªn miªn ®· lµm cho ®Êt níc bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ. Ngay sau khi thµnh lËp níc chóng ta ®· kiªn quyÕt x©y dùng thµnh c«ng Chñ NghÜa X· Héi, còng thùc hiÖn nhiÒu c¶i c¸ch trong kinh tÕ, nhiÒu nhµ nghiªn cøu vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn cña ViÖt Nam ®· tõ l©u quan t©m ®Õn viÖc theo dâi cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ ë Trung Quèc, lÊy ®ã lµm kinh nghiÖm cho ViÖt Nam. Cã ngêi cho r»ng c«ng cuéc ®æi míi kinh tÕ ë ViÖt Nam rÊt gièng víi c¶i c¸ch kinh tÕ ë Trung Quèc, thËm chÝ cho r»ng lµ “b¶n sao” cña cuéc c¶i c¸ch Êy. Tuy nhiªn nÕu xem xÐt kÜ th× thÊy r»ng bªn c¹nh nhiÒu ®iÓm t¬ng ®ång, c¶i c¸ch kinh tÕ vµ më cöa ë Trung Quèc víi ®æi míi kinh tÕ ë ViÖt Nam cßn cã nhiÒu ®iÓm rÊt kh¸c nhau. T×m hiÓu sù t¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt nµy sÏ gióp cho ta thÊy ®îc nh÷ng g× cã thÓ tham kh¶o, nh÷ng g× kh«ng thÓ hoÆc kh«ng nªn tham kh¶o tõ cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ cña Trung Quèc vµo ViÖt Nam ®Ó cã nh÷ng ®êng lèi chÝnh s¸ch phï hîp, thóc ®Èy nhanh sù ph¸t triÓn kinh tÕ nãi riªng vµ cña toµn ®Êt níc nãi chung. Néi dung I. Hoµn c¶nh tiÕn hµnh ®æi míi vµ c¶i c¸ch ë Trung Quèc vµ ViÖt Nam. §èi víi c«ng cuéc c¶i c¸ch, ®æi míi th× hoµn c¶nh cã vai trß hÕt søc quan träng. Tuy ®ã kh«ng ph¶i lµ ®iÒu kiÖn quyÕt ®Þnh ®èi víi thµnh c«ng cña cuéc c¶i c¸ch, ®æi míi ®ã nhng nã l¹i gãp phÇn vµo sù thµnh c«ng vµ th¾ng lîi. Vµ thùc tÕ lÞch sö ë ViÖt Nam vµ Trung Quèc ®· chøng minh ®iÒu 2 ®ã. Qua nghiªn cøu chóng ta thÊy gi÷a ViÖt Nam vµ Trung Quèc cã nhiÒu ®iÓm t¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt vÒ hoµn c¶nh khi tiÕn hµnh c¶i c¸ch, ®æi míi. 1. VÒ ®iÓm t¬ng ®ång: Thø nhÊt c¶ ViÖt Nam vµ Trung Quèc ®Òu tiÕn hµnh c¶i c¸ch, ®æi míi trong ®iÒu kiÖn ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp, nÒn kinh tÕ l¹c hËu, vµ ®Òu lµ nh÷ng níc n«ng nghiÖp víi tr×nh ®é kÜ thuËt l¹c hËu, cßn phô thuéc vµo “nÒn v¨n minh ®ßn g¸nh”, ®êi sèng cña nh©n d©n thuéc lo¹i thÊp, nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu cña cuéc sèng nh ¨n, ë… vÉn cha ®îc gi¶i quyÕt ®Çy ®ñ; c¬ së c«ng nghiÖp yÕu máng, mÊt c©n ®èi, c«ng nghiÖp l¹c hËu g©y khã kh¨n cho viÖc x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt, n¬i s¶n sinh vµ nu«i dìng yÕu tè bÊt lîi cho viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng. Trong khi ®ã n«ng nghiÖp ®îc coi lµ nghµnh chñ yÕu nhng còng kh«ng tr¸nh khái t×nh tr¹ng l¹c h©u, tr× trÖ, c«ng cô canh t¸c cßn th« s¬, l¹c hËu, n¨ng suÊt thÊp kÐm, s¶n lîng Ýt kh«ng ®ñ ®¸p øng nhu cÇu trong níc. MÆt kh¸c c¬ chÕ kinh tÕ khi cha ®æi míi k×m h·m nÒn kinh tÕ, nhiÖt t×nh lao ®éng, n¨ng lùc s¸ng t¹o vµ nguån lùc tµi nguyªn cha ®îc khai th¸c, huy ®éng ®Çy ®ñ, thËm chÝ cßn bÞ xãi mßn. C¬ chÕ kinh tÕ vËn ®éng thiÕu n¨ng lùc, kÐm hiÖu qu¶ mÊt c©n ®èi, nguy c¬ bÊt æn ®Þnh tiÒm tµng trong ®êi sèng. Kinh tÕ x· héi tÝch nÐn l¹i, t×nh tr¹ng thiÕu hôt kinh niªn ®ang gia t¨ng nhanh trong ®êi sèng x· héi… Thø hai c¶ hai níc cã cïng chung ý thøc hÖ mong muèn thùc hiÖn, x©y dùng Chñ nghÜa x· héi trªn c¬ së kinh tÕ nghÌo nµn l¹c hËu, muèn bá qua chÕ ®é T b¶n chñ nghÜa, qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa x· héi. Trong thêi gian dµi c¶ hai níc ®Òu theo ®uæi m« h×nh kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung mµ cã nguån gèc lµ m« h×nh kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ X« ViÕt, m« h×nh ®ã ®· l©m vµo khñng ho¶ng nghiªm träng biÓu hiÖn ë n¨ng suÊt sót kÐm ë mäi nghµnh, kinh tÕ l¹c hËu vÒ khoa häc, kÜ thuËt, ®êi sèng nh©n d©n thiÕu thèn, nhng vÉn lu«n hi väng, tin tëng vµo sù th¾ng lîi cña Chñ nghÜa x· héi. C¶ hai níc ®Òu cïng chÞu t¸c ®éng cña v¨n ho¸, lÞch sö truyÒn thèng t¬ng tù nhau. Di s¶n nÆng nÒ cña t tëng phong kiÕn, quan liªu vÉn ph¸t huy vµ ¶nh hëng kh«ng nhá vµo ®êi sèng x· héi ë ViÖt Nam vµ Trung Quèc, ®ã chÝnh lµ nguyªn nh©n k×m h·m hai níc trong t×nh tr¹ng tr× trÖ, kÐm ph¸t triÓn l©u dµi. Thø ba tuy hai níc b¾t ®Çu c¶i c¸ch vµ ®æi míi kh«ng cïng thêi gian nhng bèi c¶nh quèc tÕ suèt thêi k× ®ã kh«ng cã sù thay ®æi lín vµ nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng ®Õn cuéc c¶i c¸ch nµy vÉn tån t¹i. §¸ng kÓ nhÊt lµ viÖc Liªn X« vµ c¸c níc §«ng ¢u ®ang trong qu¸ tr×nh tõ bá m« h×nh Chñ nghÜa x· héi kiÓu X« ViÕt vµ chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng. §Æc biÖt lóc nµy kinh tÕ 3 NhËt B¶n vµ nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp míi NIEs trong khu vùc ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu næi bËt vµ kinh nghiÖm quý b¸u. §iÒu ®ã thóc ®Èy ViÖt Nam vµ Trung Quèc ph¶i ®æi míi ®Ó theo kÞp c¸c níc. §©y còng lµ lóc thÕ giíi ®ang ®i ®Õn ®ßi hái sù hîp t¸c ph©n c«ng lao ®éng cña tÊt c¶ c¸c níc, xu híng hîp t¸c ho¸, quèc tÕ ho¸ ngµy cµng cao bÊt kÓ sù kh¸c nhau vÒ chÝnh trÞ, v¨n ho¸. §ång thêi nguy c¬ c¸c thÕ lùc T b¶n chñ nghÜa vµ ph¶n ®éng ®ang t×m mäi c¸ch ph¸ ho¹i c¸ch m¹ng, thùc hiÖn ©m mu diÕn biÕn hoµ b×nh ®Ó thay ®æi, xo¸ bá chÕ ®é Chñ nghÜa x· héi. Thø t lµ sù yÕu kÐm vÒ n¨ng lùc l·nh ®¹o, tæ chøc vµ sù tr× trÖ trong ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®· lµm gi¶m lßng tin cña quÇn chóng nh©n d©n vµo sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n, vµo nhµ níc X· héi chñ nghÜa. V× thÕ cÇn ph¶i s¸ng t¹o trong ®êng lèi kinh tÕ vµ c«ng t¸c l·nh ®¹o ph¶i triÖt ®Ó s¸ng suèt. 2. VÒ sù kh¸c biÖt: Thø nhÊt vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn Trung Quèc lµ níc ®«ng d©n, l·nh thæ réng lín ( thø ba trªn thÕ giíi ), chÝnh ®iÒu ®ã t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc thu hót vèn ®Çu t, khoa häc kÜ thuËt hiÖn ®¹i do t¹o ®îc thÞ trêng cã nhiÒu u thÕ, hÊp dÉn vÒ tµi nguyªn, lao ®éng. Tuy nhiªn nã còng t¹o ra sù khã kh¨n cho viÖc chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ vµ qu¶n lý… Cßn ë ViÖt Nam tuy Ýt d©n h¬n, diÖn tÝch còng nhá h¬n, quy m« võa ph¶i hîp lÝ, do ®ã t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n trong viÖc tiÕp nhËn sù chØ ®¹o vÜ m« cña nhµ níc. Thø hai vÒ ®iÒu kiÖn x· héi: ë ViÖt Nam ph¶i g¸nh chÞu hËu qu¶ cña hai cuéc chiÕn tranh chèng ngo¹i x©m víi h¬n 30 n¨m ®Êu tranh kh«ng ngõng, ®· tµn ph¸ nÒn kinh tÕ nÆng nÒ, kh¶ n¨ng phôc håi l©u, cßn ë Trung Quèc kh«ng cã chiÕn tranh mµ chØ cã mét sè cuéc néi chiÕn, ®ông ®é ë vïng biªn giíi Ýt g©y ¶nh hëng ®Õn nÒn kinh tÕ vµ cïng víi ®ã lµ mét sè chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi nh cuéc c¸ch m¹ng ®¹i v¨n ho¸ ®· cã ¶nh hëng tÝch cùc ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ, nã ®· ®Èy m¹nh b¸nh xe tiÕn tr×nh lÞch sö Trung Quèc hµng chôc n¨m. MÆt kh¸c ngêi Trung Quèc sím tØnh ngé, nhËn ra lý do ®a ®Êt níc lµm vµo khñng ho¶ng nghÌo nµn cßn ngêi ViÖt Nam cha ph©n biÖt ®îc ®©u lµ lçi do chÝnh trÞ, ®©u lµ lçi do m×nh nªn cha t×m ®îc lèi tho¸t cho nÒn kinh tÕ. Thø ba vÒ ®iÒu kiÖn bªn ngoµi: Trung Quèc cã mét lùc lîng ®«ng ®¶o ngêi Hoa vµ ngêi Hoa kiÒu ®ang sèng ë nhiÒu níc vµ khu vùc trªn thÕ giíi ®Æc biÖt lµ ë c¸c níc vµ vïng l·nh thæ nh Hång K«ng, §µi Loan, Singapo, Malaxia ®©y ®îc coi lµ bèn níc Trung Quèc nhá, cã tiÒm n¨ng vÒ vèn, kü 4 thuËt, tri thøc qu¶n lý kinh doanh, truyÒn thèng tæ chøc chÆt chÏ … nh÷ng ngêi nµy cã quan hÖ mËt thiÕt víi ®Êt níc, trî gióp rÊt nhiÒu cho c«ng cuéc c¶i c¸ch, ®æi míi ë Trung Quèc. Cßn ë ViÖt Nam mÆc dï còng cã mét céng ®ång ngêi ViÖt kiÒu ®ang sinh sèng vµ häc tËp ë níc ngoµi nhng sè lîng võa ph¶i, kh«ng ®ñ m¹nh nh Trung Quèc ®Ó gãp phÇn vµo sù ph¸t triÓn chung cña ®Êt n¬c. Thø t vÒ ®Þa vÞ chÝnh trÞ: Trung Quèc lµ níc cã uy thÕ chÝnh trÞ lín, lµ mét trong n¨m thµnh viªn thêng trùc cña héi ®ång b¶o an liªn hiÖp quèc. Trong nh÷ng n¨m 60 Trung Quèc cã sù ph©n biÖt trong quan hÖ víi Liªn X« vµ c¸c níc §«ng ¢u, th¾t chÆt mèi quan hÖ chÝnh trÞ kinh tÕ víi MÜ vµ c¸c níc T©y ¢u. Trong khi ®ã ViÖt Nam khi tiÕn hµnh c¶i c¸ch, ®æi míi cßn ®ang bÞ MÜ cÊm vËn nªn gÆp nhiÒu khã kh¨n, ®Þa vÞ chÝnh trÞ thÊp kÐm. Thø n¨m lµ vÒ thêi ®iÓm tiÕn hµnh c¶i c¸ch: Trung Quèc tiÕn hµnh ®æi míi sím h¬n ViÖt Nam (n¨m 1978) cßn ViÖt Nam tiÕn hµnh n¨m 1986, do ®ã ViÖt Nam ®· cã nhiÒu kinh nghiÖm tiÕp thu trùc tiÕp tõ Trung Quèc. II. NÒn kinh tÕ hµng ho¸ vµ kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt Nam vµ Trung Quèc: Ngay tõ ®Çu cuéc c¶i c¸ch vµ ®æi míi, Trung Quèc vµ ViÖt Nam ®Òu xem xÐt vµ tríc sau lÇn lît x¸c ®Þnh lùa chän nÒn kinh tÕ thÞ trêng, hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn thay thÕ cho nÒn kinh tÕ tËp trung cao ®é tríc ®©y. Tõ ®¹i héi XIV §¶ng céng s¶n Trung Quèc (th¸ng 10-1992), Trung Quèc tuyªn bè môc tiªu cña hä lµ thùc hiÖn nÒn kinh tÕ thÞ trêng x· héi chñ nghÜa. ViÖt Nam tõ ®¹i héi VI §¶ng céng s¶n ViÖt Nam ®· dïng kh¸i niÖm kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng, theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Dï cã kh¸c nhau vÒ ch÷ nghÜa, nhng c¶ hai lo¹i quan ®iÓm trªn ®Òu cã nhiÒu c¸i chung: thø nhÊt lµ ®Òu chñ tr¬ng lÊy chÕ ®é c«ng h÷u lµm nÒn t¶ng, tuy cã thõa nhËn tÝnh ®a d¹ng cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau; thø hai lµ ®Òu xem ph©n phèi theo lao ®éng lµ chÝnh, ®ång thêi thõa nhËn c¸c h×nh thøc ph©n phèi kh¸c nhau; thø ba lµ kh¼ng ®Þnh vai trß ®Þnh híng vµ khèng chÕ cña nhµ níc; ®ång thêi thõa nhËn vai trß ®iÒu tiÕt thÞ trêng. Së dÜ cã nh÷ng quan ®iÓm chung nµy lµ v× ViÖt Nam vµ Trung Quèc cã nh÷ng nÐt t¬ng ®ång vÒ hoµn c¶nh lÞch sö cña ®Êt níc. Tuy nhiªn gi÷a Trung Quèc vµ ViÖt Nam vÉn cã nh÷ng sù kh¸c nhau trong c¸ch lµm vµ thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch, kÕ ho¹ch. 1. ë Trung Quèc: Khi c¶i c¸ch míi b¾t ®Çu, tuy Trung Quèc cha nªu lªn mét c¸ch râ rµng ph¶i thùc hiÖn kinh tÕ thÞ trêng trong ®iÒu kiÖn 5 chñ nghÜa x· héi, nhng trong thùc tiÔn ®· b¾t ®Çu c¶i c¸ch theo ph¬ng híng nµy. Sau khi héi nghÞ Trung ¬ng 3 kho¸ XI cña §¶ng céng s¶n Trung Quèc, ChÝnh phñ Trung Quèc thùc hiÖn c¬ chÕ thÞ trêng ®Çu tiªn ë n«ng th«n víi biÖn ph¸p ban ®Çu lµ thùc hiÖn chÕ ®é kho¸n s¶n lîng ®Õn hé gia ®×nh, lµm cho n«ng d©n trë thµnh chñ thÓ kinh doanh tù chñ, n©ng cao gi¸ n«ng s¶n phÈm, më cña thÞ trêng thµnh thÞ vµ n«ng th«n, ®iÒu nµy lµ hoµn toµn phï hîp víi Trung Quèc mét ®Êt níc cã 80% d©n sè lµ n«ng d©n. Bëi v× Trung Quèc cã æn ®Þnh hay kh«ng tríc hÕt ph¶i xem 80% d©n c ®ã cã æn ®Þnh kh«ng, kh«ng cã æn ®Þnh ë n«ng th«n th× kh«ng cã æn ®Þnh ë thµnh thÞ; cßn ë thµnh thÞ, tiÕn hµnh thÝ ®iÓm c¶i c¸ch më réng quyÒn tù chñ kinh doanh xÝ nghiÖp, gi¶m bít kÕ ho¹ch ph¸p lÖnh ®èi víi s¶n xuÊt vµ tiªu thô … Nh÷ng c¶i c¸ch nµy tuy míi chØ lµ bíc ®Çu nhng nã ®· ph¸ vì thÓ chÕ kinh tÕ kÕ ho¹ch, lµm cho cuéc c¶i c¸ch cña Trung Quèc tõ ®©y bíc vµo quü ®¹o ®i theo híng thÞ trêng. §¹i héi XII §¶ng céng s¶n Trung Quèc n¨m 1982 ®· tæng kÕt nh÷ng kinh nghiÖm bíc ®Çu cña c¶i c¸ch ë thµnh thÞ vµ n«ng th«n, nªu lªn ph¬ng ch©m “kinh tÕ kÕ ho¹ch lµ chÝnh, ®iÒu tiÕt thÞ trêng lµ phô”, ph©n kÕ ho¹ch thµnh hai lo¹i lµ kÕ ho¹ch ph¸p lÖnh vµ kÕ ho¹ch mang tÝnh chØ ®¹o; ®ång thêi yªu cÇu tù gi¸c lîi dông quy luËt gi¸ trÞ, vËn dông c¸c ®ßn bÈy kinh tÕ nh gi¸ c¶, thuÕ, cho vay…híng dÉn c¸c xÝ nghiÖp thùc hiÖn kÕ ho¹ch Nhµ níc. MÆc dï viÖc nhËn thøc vÒ thÞ trêng lóc ®ã cßn cã tÝnh h¹n chÕ t¬ng ®èi, nhng ®èi víi lý luËn kinh tÕ kÕ ho¹ch truyÒn thèng mµ nãi, ®©y lµ mét lÇn ®ét ph¸. Theo ®µ c¶i c¸ch n«ng th«n ®¹t ®îc thµnh tùu to lín, ®Ó thÝch øng víi träng ®iÓm cña c¶i c¸ch chuyÓn tõ n«ng th«n sang thµnh thÞ. Héi nghÞ Trung ¬ng 3 kho¸ XII §¶ng céng s¶n Trung Quèc n¨m 1984 ®· th«ng qua “NghÞ quyÕt cña trung ¬ng §¶ng céng s¶n Trung Quèc vÒ c¶i c¸ch thÓ chÕ kinh tÕ”, nªu râ kinh tÕ x· héi chñ nghÜa lµ kinh tÕ hµng ho¸ trªn c¬ së chÕ ®é c«ng h÷u. Ph¸t triÓn ®Çy ®ñ kinh tÕ hµng ho¸ lµ giai ®o¹n kh«ng thÓ bá qua cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, lµ ®iÒu kiÖn tÊt yÕu ®Ó thùc hiÖn hiÖn ®¹i ho¸ kinh tÕ cña Trung Quèc. ChØ cã ph¸t triÓn ®Çy ®ñ kinh tÕ hµng ho¸, míi cã thÓ lµm cho nÒn kinh tÕ cã søc sèng ch©n chÝnh. ChÝnh v× thÕ lóc nµy nÒn kinh tÕ thÞ trêng cña Trung Quèc tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ ®ã lµ: kinh tÕ nhµ níc, kinh tÕ tËp thÓ, kinh tÕ hçn hîp, kinh tÕ t doanh, kinh tÕ c¸ thÓ, trong ®ã kinh tÕ nhµ níc vµ kinh tÕ tËp thÓ gi÷ vÞ trÝ chñ ®¹o, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ hîp t¸c, kinh tÕ c¸ thÓ vµ t doanh ë c¶ thµnh thÞ vµ n«ng th«n ®Òu cÇn ph¶i tiÕp tôc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn. Còng trong thêi gian nµy Trung Quèc tuyªn bè ®· kÕt thóc thêi k× qu¸ ®é, ®ang ë giai 6 ®o¹n ®Çu tiªn cña chñ nghÜa x· héi, vµ giai ®o¹n nµy kÐo dµi kho¶ng 100 n¨m. ChÝnh viÖc x¸c ®Þnh nµy ®· cho phÐp Trung Quèc duy tr× nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã nhiÒu thµnh phÇn kh¸c nhau trong mét thêi gian dµi. §iÒu nµy rÊt quan träng v× nã lµm cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ lùc lîng thÞ trêng trong vµ ngoµi níc yªn t©m ®Çu t vµ kinh doanh. MÆt kh¸c Trung Quèc ®· h¹n chÕ, kh¾c phôc ®îc mÆt tr¸i cña c¬ chÕ thÞ trêng, ®em l¹i sù c«ng b»ng, b×nh ®¼ng h¬n cho ngêi lao ®éng, ®©y lµ b¶n chÊt nÒn kinh tÕ thÞ trêng X· héi chñ nghÜa ë Trung Quèc. VÒ vÊn ®Ò nµy, b¸o c¸o chÝnh trÞ t¹i ®¹i héi XV §¶ng céng s¶n Trung Quèc n¨m 1997 ®· kh¼ng ®Þnh râ: kinh tÕ thÞ trêng x· héi chñ nghÜa lµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng díi ®iÒu kiÖn cña Chñ nghÜa x· héi. §iÒu kiÖn cña Chñ nghÜa x· héi lµ n¾m v÷ng chuyªn chÝnh d©n chñ nh©n d©n, ®éc quyÒn sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n, kiªn tr× chñ nghÜa Mac-Lªnin vµ t tëng Mao Tr¹ch §«ng. Nh÷ng tiªu chÝ trªn ®©y ®· t¹o ra sù kh¸c biÖt vÒ b¶n chÊt gi÷a Chñ nghÜa t b¶n vµ Chñ nghÜa x· héi khi cïng ¸p dông nÒn kinh tÕ thÞ trêng. §ã còng lµ nÐt ®Æc s¾c cña Chñ nghÜa x· héi ®ang ®îc x©y dùng ë Trung Quèc. 2. ë ViÖt Nam: Th¸ng 12-1986 §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI cña §¶ng diÕn ra trong bèi c¶nh ®Êt níc ®ang trong cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ – x· héi trÇm träng. Trong khi ®ã c¸c thÕ lùc thï ®Þch hîp søc tÊn c«ng Chñ nghÜa x· héi quyÕt liªt. Víi tinh thÇn nh×n th¼ng vµo sù thËt, ®¸nh gi¸ ®óng sù thËt, tõ kh¶o nghiÖm thùc tÕ, tõ trong phong trµo quÇn chóng nh©n d©n kÕt hîp víi trÝ tuÖ cña toµn §¶ng, §¹i héi VI ®· ®Ò ra ®êng lèi ®æi míi toµn diÖn ®Êt níc, kh¼ng ®Þnh quyÕt t©m ®æi míi theo tinh thÇn c¸ch m¹ng vµ khoa häc, ®æi míi t duy, kh¾c phôc quan niÖm, nhËn thøc gi¶n ®¬n vÒ Chñ nghÜa x· héi, vÒ s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ thÞ trêng X· héi chñ nghÜa. Mét trong nh÷ng ®êng lèi ®æi míi quan träng nhÊt lµ ®æi míi vÒ c¬ chÕ vµ chÝnh s¸ch kinh tÕ. §¹i héi VI kiªn quyÕt xo¸ bá c¬ chÕ qu¶n lý tËp trung quan liªu bao cÊp, tõng bíc thùc hiÖn c¬ chÕ h¹ch to¸n kinh tÕ trong kinh doanh, thùc hiÖn nhÊt qu¸n chÝnh s¸ch ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ kinh doanh theo ph¸p luËt ®Òu lµ bé phËn cÊu thµnh quan träng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, kiªn tr× chñ nghÜa Mac-Lªnin vµ t tëng Hå ChÝ Minh, cïng ph¸t triÓn l©u dµi, hîp t¸c vµ c¹nh tranh lµnh m¹nh; trong ®ã kinh tÕ nhµ níc gi÷ vai trß chñ ®¹o, kinh tÕ nhµ níc cïng víi kinh tÕ tËp thÓ ngµy cµng trë thµnh nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. 7 ViÖc x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ®· trë thµnh mét ®êng lèi kinh tÕ quan träng, sù thùc sù lùa chän ®ã kh«ng ph¶i xuÊt ph¸t chñ yÕu tõ nh÷ng ph©n tÝch lÝ luËn vµ nghiªn cøu m« h×nh kinh tÕ mµ lµ kÕt qu¶ cña mét qu¸ tr×nh t×m tßi, mâ mÉm, lµm thö h¬n 10 n¨m khi thùc hiÖn chuyÓn ®æi kinh tÕ. Trong nh÷ng n¨m 80 nÒn kinh tÕ ViÖt Nam l©m vµo trÇm träng vµ kÐo dµi, t¨ng trëng chËm, l¹m ph¸t rÊt cao, thÊt nghiÖp lín, nî nÇn trong vµ ngoµi níc khã tr¶, hµng ho¸ thiÕu thèn, kÓ c¶ l¬ng thùc, ®êi sèng nh©n d©n khã kh¨n. §øng tríc nhiÖm vô cÊp b¸ch ph¶i sím ra khái khñng ho¶ng, tho¸t khái nghÌo nµn l¹c hËu vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, ViÖt Nam ®· lùa chän con ®êng c¶i c¸ch kinh tÕ s©u réng vµ toµn diÖn gäi lµ chÝnh s¸ch “®æi míi”. Qu¸ tr×nh ®æi míi kinh tÕ còng gièng nh Trung Quèc, chñ yÕu lµ qu¸ tr×nh: chuyÓn tõ mét nÒn kinh tÕ chØ cã hai thµnh phÇn lµ kinh tÕ nhµ níc vµ kinh tÕ tËp thÓ chuyÓn sang mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn bao gåm c¶ kinh tÕ nhµ níc, kinh tÕ tËp thÓ, kinh tÕ t nh©n, kinh tÕ hçn hîp vµ kinh tÕ cã vèn ®Çu t níc ngoµi; ®ã lµ qu¸ tr×nh chuyÓn tõ mét nÒn kinh tÕ ®iÒu hµnh theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung vµ bao cÊp chuyÓn sang nÒn kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã c¹nh tranh vµ sù ®iÒu tiÕt cña nhµ níc; ®ã còng lµ qu¸ tr×nh chuyÓn tõ mét nÒn kinh tÕ khÐp kÝn vµ tù cÊp tù tóc sang nÒn kinh tÕ më, c¶ ®èi víi trong vµ ngoµi níc. Qu¸ tr×nh c¶i c¸ch kinh tÕ ®ã ®· chuyÓn mét nÒn kinh tÕ kh«ng hiÖu qu¶ sang mét nÒn kinh tÕ cã hiÖu qu¶, tõ sù ®iÒu hµnh duy ý chÝ sang sù qu¶n lý kinh tÕ hiÖn thùc, chø kh«ng cã nghÜa lµ hoµn toµn thay ®æi môc tiªu x©y dùng Chñ nghÜa x· héi cña d©n téc ViÖt Nam. NÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®ã vËn hµnh theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, ®ã lµ x©y dùng mét ®Êt níc trong ®ã d©n giµu níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. §Õn ®Çu nh÷ng n¨m 90 nh÷ng néi dung trªn ®îc diÔn ®¹t thu gän trong mét c©u ®· trë thµnh quen thuéc “x©y dùng kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng X· héi chñ nghÜa”. Lóc nµy nh÷ng ®Ò xuÊt t¹i ®¹i héi VI §¶ng céng s¶n ViÖt Nam 1986 ®· b¾t ®Çu ph¸t huy kÕt qu¶. Tuy nhiªn mét ®Æc ®iÓm næi bËt cña t×nh h×nh triÓn khai thùc hiÖn chÝnh s¸ch c¶i c¸ch thêi gian ®ã lµ ViÖt Nam më ®Çu ®êng lèi c¶i c¸ch, ®ång thêi t×m lèi tho¸t ra khái khñng ho¶ng chñ yÕu b»ng søc lùc cña chÝnh m×nh trong khi nguån viÖn trî cña Liªn X« vµ c¸c níc X· héi chñ nghÜa ®· c¹n dÇn vµ gÇn nh chÊm døt khi Chñ nghÜa x· héi l©m vµo khñng ho¶ng, ®ång thêi cuéc cÊm vËn kinh tÕ do MÜ vµ c¸c níc ®ång minh ¸p ®Æt sau chiÕn th¾ng cña ViÖt Nam n¨m 1975 8 ngµy cµng khÐp chÆt. ViÖc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch ®æi míi kinh tÕ võa do ¸p lùc cña bèi c¶nh t×nh h×nh, võa nh»m t×m ra con ®êng ph¸t triÓn l©u dµi thÝch hîp víi c¸c ®iÒu kiÖn cña ViÖt Nam ®· vµ ®em l¹i kÕt qu¶ nhanh chãng. ChØ mét chÝnh s¸ch gi¶i to¶ “ng¨n s«ng cÊm chî” cho phÐp n«ng d©n tù do b¸n n«ng phÈm lµm ra, gi¶m bít sù can thiÖp ®éc quyÒn cña nhµ níc, ®· xo¸ bá ®îc chÕ ®é tem phiÕu l¬ng thùc vµ t¨ng nhanh s¶n lîng ®a ViÖt Nam tõ mét níc nhËp khÈu sang mét níc xuÊt khÈu l¬ng thùc thø hai, thø ba thÕ giíi, cïng víi nã l¹m ph¸t gi¶m tõ trªn 700% xuèng cßn 45%, c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ®îc h×nh thµnh tù do kinh doanh trong thÞ trêng. §Õn n¨m 1993-1994 kinh tÕ ViÖt Nam ®· tho¸t khái khñng ho¶ng, t¨ng trëng ®¹t 78% n¨m, l¹m ph¸t gi¶m cßn 1-2%, t¹o thªm nhiÒu viÖc lµm, ®êi sèng nh©n d©n c¶i thiÖn râ rÖt… Trong ®iÒu kiÖn vµ hoµn c¶nh cña ViÖt Nam nh÷ng kÕt qu¶ ®ã ®îc ®¸nh gi¸ lµ to lín vµ rÊt quan träng, nã chøng tá mét nÒn kinh tÕ phô thuéc vµo viÖn trî tõ bªn ngoµi cã thÓ v¬n lªn tù chñ b»ng søc lùc cña m×nh, mét nÒn s¶n xuÊt kÐm hiÖu qu¶ cã thÓ trë thµnh hiÖu qu¶ nhê thay ®æi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, nã còng chøng tá chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ hoµn toµn phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña ViÖt Nam vµ cã kh¶ n¨ng ph¸t huy c¸c nguån lùc cña ®Êt níc ®Ó t¹o ra bíc ph¸t triÓn t¬ng ®èi nhanh vµ v÷ng ch¾c. Tuy nhiªn kh¸c víi Trung Quèc hiÖn nay ViÖt Nam ®ang ®Æt m×nh ë thêi k× qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa x· héi, nghÜa lµ cha bíc vµo chñ nghÜa x· h«i, cha x¸c ®Þnh thêi gian ( dï mét c¸ch t¬ng ®èi ), nªn c¶i c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn cã thÓ cßn e ng¹i, hoµi nghi, b¨n kho¨n vÒ tÝnh chÊt t¹m thêi vµ ng¾n h¹n cña chÝnh s¸ch, do ®ã cã thÓ cha d¸m ®Æt ra nh÷ng kÕ ho¹ch lµm ¨n l©u dµi. Nh vËy m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam lµ mét vÊn ®Ò míi, hiÖn cßn ®ang trong giai ®o¹n h×nh thµnh vµ hoµn thiÖn. Tuy cã nhiÒu kÕt qu¶ cã thÓ kh¼ng ®Þnh sù ®óng ®¾n vµ ý nghÜa to lín cña nã, song cßn nhiÒu vÊn ®Ò cÇn tiÕp tôc nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn. III. Nh÷ng c¶i c¸ch vµ ®æi míi trong kinh tÕ ë Trung Quèc vµ ViÖt Nam. Trong nÒn kinh tÕ c¶ ViÖt Nam vµ Trung Quèc ®Òu cã nh÷ng c¶i c¸ch cô thÓ trong tõng lÜnh vùc, nghµnh nghÒ ®Ó t¹o nªn sù ph¸t triÓn chung cho toµn ®Êt níc: 1. ChÕ ®é së h÷u: Tríc c¶i c¸ch, theo quan niÖm truyÒn thèng, chñ nghÜa x· héi lµ chÕ ®é x· héi dùa trªn chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt (díi hai h×nh thøc nhµ níc vµ tËp thÓ; trong ®ã kinh tÕ nhµ níc lµ h×nh thøc 9 cao, kinh tÕ tËp thÓ lµ h×nh thøc thÊp cña chÕ ®é c«ng h÷u, h×nh thøc thÊp ph¶i qu¸ ®é sang h×nh thøc cao). Còng theo quan niÖm nµy, chÕ ®é c«ng h÷u kh«ng chØ xem xÐt lµ ®ång nhÊt víi chñ nghÜa x· héi, mµ cßn kh«ng dung hîp víi c¬ chÕ thÞ trêng; bái vËy chÕ ®é c«ng h÷u cµng lín, cµng thuÇn nhÊt thÞ cµng cã nhiÒu chñ nghÜa x· héi, cßn t h÷u bÞ ®ång nhÊt víi chñ nghÜa t b¶n. Nh÷ng nhËn thøc sai lÇm trªn ®· ®Èy nÒn kinh tÕ ë Trung Quèc vµ ViÖt Nam ®i ®Õn tr× trÖ, tôt hËu. Cïng víi viÖc thõa nhËn nÒn kinh tÕ thÞ trêng trong chñ nghÜa x· héi, c¶ Trung Quèc vµ ViÖt Nam ®· cã sù ®ét ph¸ lín trong vÊn ®Ò së h÷u. C¶ hai níc ®· chän kÕt cÊu së h÷u ®a nguyªn gåm: chÕ ®é c«ng h÷u, chÕ ®é së h÷u hçn hîp, chÕ ®é phi c«ng h÷u trong ®ã coi chÕ ®é c«ng h÷u lµ chñ thÓ, ®Þa vÞ cña chÕ ®é c«ng h÷u chñ yÕu ë vèn cña së h÷u nhµ níc vµ tËp thÓ chiÕm u thÕ trong tæng sè vèn x· héi. TiÕp ®ã §¶ng céng s¶n hai níc tiÕp tôc c¶i c¸ch chÕ ®é së h÷u khi t¸ch rêi chÕ ®é c«ng h÷u víi h×nh thøc thùc hiÖn chÕ ®é c«ng h÷u. §©y chÝnh lµ biÖn ph¸p mµ §¶ng vµ nhµ níc ta ®· häc tËp tõ c¶i c¸ch cña Trung Quèc. Theo ®ã th× tríc c¶i c¸ch, chÕ ®é c«ng h÷u vµ h×nh thøc thùc hiÖn nã lµ ®ång nhÊt víi nhau, th× ngµy nay h×nh thøc thùc hiÖn chÕ ®é c«ng h÷u rÊt ®a d¹ng, cã thÓ th«ng qua h×nh thøc së h÷u hçn hîp cæ phÇn, h×nh thøc tæ chøc vèn cña xÝ nghiÖp hiÖn ®¹i. Th«ng qua h×nh thøc cæ phÇn nhµ níc, mét mÆt võa ®¶m b¶o vai trß chñ thÓ cña c«ng h÷u, mÆt kh¸c ®¶m b¶o tr¸nh sù ph©n ho¸ hai cùc, thùc hiÖn môc tiªu giµu cã. 2. N«ng nghiÖp: c¶ ViÖt Nam vµ Trung Quèc ®Òu lÊy ®©y lµm néi dung quan träng nhÊt cña c«ng cuéc c¶i c¸ch, ®æi míi, víi Trung Quèc ngay sau Héi nghÞ TW lÇn 3, n«ng th«n Trung Quèc ®· thùc hiÖn ngay chÕ ®é kho¸n trong s¶n xuÊt n«ng nghiªp. ChÕ ®é kho¸n thùc chÊt lµ h×nh thøc lao ®éng hîp ®ång, ®îc kÝ kÕt gi÷a ba bªn: nhµ níc, tËp thÓ, hé hay nhãm hé n«ng d©n. Sau khi kÝ kÕt, c¸c ®éi s¶n xuÊt c¨n cø vµo kÕ ho¹ch cña nhµ níc vµ ®iÒu kiÖn cô thÓ cña m×nh ®Ó giao ruéng ®Êt vµ c¸c h¹ng môc s¶n xuÊt cho c¸c hé ho¹c nhãm hé nhËn kho¸n kinh doanh. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hé n«ng d©n ph¶i nép thuÕ n«ng nghiÖp, ph¶i b¸n mét sè lîng s¶n phÈm theo yªu cÇu cña nhµ níc. Bªn c¹nh ®ã, n«ng d©n cßn ph¶i nép mét phÇn s¶n phÈm thu nhËp cho tËp thÓ ®Ó g©y c«ng quü, phÇn cßn l¹i hoµn toµn thuéc quyÒn sö dông cña n«ng d©n. TÊt nhiªn phÇn hoa lîi mµ n«ng d©n ®îc hëng ph¶i tho¶ ®¸ng, cã t¸c dông khuyÕn khÝch vËt chÊt víi ngêi lao ®éng. Nh vËy chÕ ®é kho¸n ë n«ng th«n Trung Quèc lµ h×nh th¸i cô thÓ cña viÖc t¸ch rêi gi÷a quyÒn së h÷u vµ quyÒn sö dông kinh doanh ruéng ®Êt. Víi viÖc t¸ch rêi 10 nh vËy, ngêi n«ng d©n ®· ph¸t huy ®îc quyÒn tù chñ trong kinh doanh s¶n xuÊt. Qua thùc tÕ, chÕ ®é kho¸n ®· lµm cho kinh tÕ tËp thÓ vµ ho¹t ®éng kinh doanh cña gia ®×nh cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi nhau trªn c¬ së b×nh ®¼ng, cïng cã lîi thÓ hiÖn qua c¸c hîp ®ång kinh tÕ. ChÕ ®é kho¸n trong n«ng nghiÖp ë Trung Quèc b¾t ®Çu tõ n¨m 1979 tíi nay ®· qua hai giai ®o¹n: tõ 1979 ®Õn 1983 lµ giai ®o¹n h×nh thµnh c¸c h×nh thøc kho¸n, tõ 1984 ®Õn nay lµ giai ®o¹n tiÕn tíi hoµn thiÖn chÕ ®é kho¸n tíi hé. Nh×n chung tíi n¨m 1984, 100% c¸c ®éi s¶n xuÊt ®· thùc hiÖn chÕ ®é kho¸n. Víi chÕ ®é kho¸n, h×nh thøc cña nã kh¸ ®a d¹ng nh kho¸n theo chuyªn m«n, tÝnh thï lao theo s¶n lîng: kho¸n s¶n lîng tíi tæ, tíi ngêi lao ®éng vµ tíi hé. Sù ®a d¹ng vÒ h×nh thøc kho¸n cã u ®iÓm lµ nã phï hîp víi t×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c vïng, nh÷ng h×nh thøc kho¸n nãi trªn song song cïng tån t¹i vµ bæ sung cho nhau. Nh×n chung t©m lý cña ngêi n«ng d©n thÝch kho¸n tíi hé h¬n. H×nh thøc nµy dÇn dÇn trë thµnh phæ biÕn. Qua thùc tÕ diÔn biÕn vÒ n«ng nghiÖp Trung Quèc trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cho thÊy chÕ ®é kho¸n mang tÝnh phæ biÕn v× nã phï hîp víi ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cña Trung Quèc, phï hîp víi yªu cÇu cña quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt. ChÕ ®é kho¸n ®· ®em l¹i nh÷ng th¾ng lîi c¬ b¶n cho n«ng nghiÖp Trung Quèc. S¶n lîng l¬ng thùc t¨ng nhanh, nÕu n¨m 1978 lµ 304,7 triÖu tÊn th× n¨m 1987 lµ 402 triÖu tÊn. Nh÷ng s¶n phÈm kh¸c trong n«ng nghiÖp nh b«ng, dÇu, mÝa, thÞt… ®Òu t¨ng. §iÒu ®¸ng chó ý lµ ë n«ng th«n Trung Quèc c¶ n«ng, l©m, ng nghiÖp vµ ch¨n nu«i ®Òu ph¸t triÓn nhanh chãng. Theo ®µ ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp, th× c¸c nghµnh phi n«ng nghiÖp ë n«ng th«n còng ph¸t triÓn m¹nh. TØ träng gi¸ trÞ s¶n lîng cña c«ng nghiÖp, x©y dùng, giao th«ng vËn t¶i vµ th¬ng nghiÖp ë n«ng th«n trong tæng gi¸ trÞ s¶n phÈm cña kinh tÕ n«ng th«n t¨ng tõ 31,4% n¨m 1978 lªn 46,9% n¨m 1986. Còng gièng nh Trung Quèc, kÓ tõ n¨m 1976 ViÖt Nam ®· b¾t ®Çu tiÕn hµnh c¶i c¸ch nhng ®Õn n¨m 1986 míi thùc sù ®i vµo c¶i c¸ch cã hiÖu qu¶. Ngµy 13/1/1981 Ban chÊp hµnh TW §¶ng céng s¶n ViÖt Nam ban hµnh chØ thÞ 100 CT/TW vÒ “c¶i tiÕn c«ng t¸c kho¸n”, më réng kho¸n s¶n phÈm ®Õn nhãm lao ®éng “trong hîp t¸c x· n«ng nghiÖp”, ®¸nh dÊu bíc ®ét ph¸ ®Çu tiªn trong t duy qu¶n lý kinh tÕ, t¹o ®éng lùc quan träng thóc ®Èy qu¸ tr×nh ®æi míi trong n«ng nghiÖp còng nh toµn bé nÒn kinh tÕ níc ta. 11 Trong thêi k× ®Çu cña cuéc c¶i c¸ch, c¶ Trung Quèc vµ ViÖt Nam ®Òu thùc hiÖn chÝnh s¸ch n©ng gi¸ n«ng s¶n, gi¶m gi¸ vËt t nhng l¹i cã kÕt qu¶ tr¸i ngîc nhau. ë Trung Quèc chÝnh s¸ch nµy ®· ch¼ng nh÷ng lµm cho thu nhËp cña n«ng d©n t¨ng lªn mµ cßn thóc ®Èy s¶n lîng t¨ng trëng theo ®Þnh híng. Cßn ë ViÖt Nam ®éng lùc ®æi míi nµy suy gi¶m nhanh chãng do trong nÒn kinh tÕ møc trî cÊp chung vÉn cao, th©m hôt ng©n s¸ch nhµ níc t¨ng, tØ lÖ l¹m ph¸t cao. §Õn n¨m 1987 ë nhiÒu n¬i, phÇn cßn l¹i cña n«ng d©n sau kho¸n chØ cßn 20% hay thÊp h¬n n÷a, nhiÒu ngêi kh«ng nép ®ñ s¶n lîng ph¶i nî hîp t¸c x·, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp l¹i bÞ tr× trÖ. Thêi tiÕt xÊu n¨m 1987 ®· lµm gi¶m s¶n lîng l¬ng thùc kho¶ng 800.000 tÊn, dÉn ®Õn thiÕu l¬ng thùc trÇm träng ë nhiÒu n¬i. Trong giai ®o¹n 1985-1991, Trung Quèc thùc hiÖn c¶i c¸ch lu th«ng, bá thu mua n«ng s¶n, ¸p dông mua theo h¹n ng¹ch, ®îc b¸n phÇn vît møc kho¸n, ®ång thêi tù do ho¸ b¸n bu«n, b¸n lÎ, ®a d¹ng ho¸ thÞ trêng. T¹i ViÖt Nam chÝnh s¸ch t¬ng tù còng ®· ®îc thùc hiÖn vµ cho kÕt qu¶ rÊt tèt: nhµ níc xo¸ bá bao cÊp, ph©n bãn, vËt t ®îc b¸n theo gi¸ thÞ trêng vµ n«ng s¶n còng do thÞ trêng quyÕt ®Þnh, thÞ trêng trong níc th«ng tho¸ng dÇn. VÒ b¶n chÊt, hÖ thèng chÝnh s¸ch nµy cho phÐp c¸c nguån tµi nguyªn trong nÒn kinh tÕ ®îc ph©n bæ vµ sö dông hiÖu qu¶ h¬n, quan hÖ th¬ng m¹i gi÷a lÜnh vùc n«ng nghiÖp vµ c¸c lÜnh vùc kh¸c trë nªn c«ng b»ng h¬n. N«ng d©n ®· ®îc lîi nhê chñ ®éng qu¶n lý s¶n xuÊt nay l¹i ®îc lîi nhê chñ ®éng sö dông thÞ trêng, quan hÖ ph©n phèi s¶n phÈm ®îc tiÕp tôc c¶i thiÖn vÒ vÜ m«, nhê ®ã hiÖu qu¶ cña chÝnh s¸ch kho¸n ®îc nh©n lªn gÊp béi. N¨m 1989, s¶n lîng l¬ng thùc ®ang lµ 19,6 triÖu tÊn ph¶i nhËp khÈu l¬ng thùc, sang n¨m sau t¨ng vät lªn 21,5 triÖu tÊn, b×nh qu©n l¬ng thùc ®Çu ngêi trë l¹i vµ vît qua møc trªn 300 kg cña thêi k× 1955-1958, chuyÓn sang xuÊt khÈu vµ tõ ®ã trë ®i s¶n lîng l¬ng thùc mçi n¨m t¨ng thªm 1 triÖu tÊn, lîng g¹o xuÊt khÈu n¨m sau cao h¬n n¨m tríc. Mét ®iÓm kh¸c biÖt c¬ b¶n gi÷a c¶i c¸ch n«ng nghiÖp cña ViÖt Nam vµ Trung Quèc trong thêi k× nµy lµ: t¹i ViÖt Nam, nÕu cã chÝnh s¸ch “kho¸n søc cho d©n” hîp lÝ sÏ t¹o nªn kh¶ n¨ng tÝch luü t¸i s¶n xuÊt më réng cho nh©n d©n thùc hiÖn, t¹o nªn qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ cÊu s¶n xuÊt theo híng phi n«ng nghiÖp, ph¸ vì vßng v©y viÖc lµm vµ thu nhËp cña ccs ®ång b»ng ®«ng d©n, ®©y lµ c¬ héi xuÊt hiÖn ®Çu thËp kØ 80 ë Trung Quèc mµ §Æng TiÓu B×nh ®· n¾m b¾t lÊy thóc ®Èy b»ng c¸c chñ tr¬ng t¸o b¹o, t¹o nÖn hiÖn tîng “c«ng nghiÖp h¬ng trÊn thÇn k×”. Tuy nhiªn do sù tËp trung cho n«ng 12 nghiÖp kh«ng ®ñ m¹nh, ®Çu thËp kØ 90 vµ nöa sau thËp kØ 90 ë ViÖt Nam céng thªm t×nh tr¹ng c¸nh kÐo gi¸ ®· kh«ng t¹o ®îc lùc ®Èy cÇn thiÕt gióp n«ng d©n vît qua ngìng tÝch luü t b¶n ®Ó ph¸t triÓn nghµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp trªn quy m« réng ë n«ng th«n. Bíc sang giai ®o¹n 1992-1997 ë Trung Quèc thùc hiÖn ph¸p chÕ ho¸ c¶i c¸ch: ban hµnh luËt n«ng nghiÖp, luËt khuyÕn n«ng… Tù do ho¸ gi¸ c¶, n«ng s¶n, t¸ch qu¶n lý cña nhµ níc, cña chÝnh quyÒn khái chøc n¨ng kinh doanh doanh nghiÖp. Cßn ë ViÖt Nam ngµy 10/6/1993 Ban chÊp hµnh TW §¶ng ra nghÞ quyÕt 5: thuÕ n«ng nghiÖp gi¶m 1/2, luËt thuÕ sö dông ®Êt ®îc ban hµnh thay thÕ cho thuÕ n«ng nghiÖp (gióp gi¶m thu cho n«ng d©n 20%), tæ chøc hÖ thèng khuyÕn n«ng. NghÞ quyÕt ®i vµo cuéc sèng t¹o nªn nh÷ng biÕn ®æi to lín: ®Çu t ng©n s¸ch cho n«ng nghiÖp t¨ng nhanh (1993 ®Çu t 3.495 tØ ®Õn 1997 lµ 4.712 tØ ); tÝn dông cho n«ng nghiÖp, nhÊt lµ c¸c hé gia ®×nh t¨ng nhanh ( n¨m 1995 tæng sè vèn vay cña n«ng d©n tõ quü tÝn dông lµ 369,1 tØ ®Õn n¨m 1998 lµ 1.619 tØ ). HÖ thèng khuyÕn n«ng ®îc thµnh lËp vµ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ ë tÊt c¶ c¸c tØnh, ph¸t triÓn tíi huyÖn, x·. N¨m 2001 tÊt c¶ níc cã 468 tr¹m khuyÕn n«ng cÊp huyÖn, 2174 c©u l¹c bé khuyÕn n«ng, 1136 hîp t¸c x· khuyÕn n«ng víi tæng c¸n bé lµ 5851 ngêi… HÖ thèng chÝnh s¸ch trªn ®· gãp phÇn lµm cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ViÖt Nam tiÕp tôc t¨ng trëng v÷ng ch¾c víi tØ lÖ b×nh qu©n 4-5% n¨m, c¸c nghµnh s¶n xuÊt hµng ho¸ h×nh thµnh, anh ninh l¬ng thùc b¶o ®¶m, lóa g¹o, cµ phª, h¹t ®iÒu, h¹t tiªu… trë thµnh mÆt hµng xuÊt khÈu quan träng. Thu nhËp cña n«ng d©n t¨ng lªn, tû lÖ ®ãi nghÌo gi¶m b×nh qu©n 2% n¨m. HiÖn nay c¶ ViÖt Nam vµ Trung Quèc ®Òu tiÕp tôc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng nghiÖp b»ng biÖn ph¸p t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ ®Òu ®¹t ®îc thµnh tùu to lín. Tuy vËy c¶ Trung Quèc vµ ViÖt Nam ®Òu kh«ng tr¸nh khái nh÷ng sai lÇm trong qu¸ tr×nh c¶i c¸ch. Sai lÇm cña Trung Quèc lµ kh«ng nhÊt qu¸n lùa chän u tiªn ph¸t triÓn thµnh thÞ hay n«ng th«n. Bíc vµo giai ®o¹n c¶i c¸ch kinh tÕ, víi nh÷ng chÝnh s¸ch míi, n«ng nghiÖp n«ng th«n tá râ vai trß quan träng cña m×nh nhng khi c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ b¾t ®Çu t¨ng tèc, l¹i xuÊt hiÖn nh÷ng th¸ch thøc míi vÒ lùa u gi÷a c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp. Bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu quan träng cña c«ng cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ n«ng nghiÖp vµ nh÷ng tuyªn bè cña chÝnh phñ r»ng c¶i c¸ch n«ng nghiÖp lµ träng ®iÓm, sù nh×nh nhËn vai trß n«ng nghiÖp trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ vÉn cha hîp lÝ. HÖ thèng chÝnh s¸ch thùc tÕ vÉn kh«ng híng vÒ hç trî n«ng nghiÖp, chÝnh phñ vÉn mua víi gi¸ quy ®Þnh h¬n 13 10% h¹t l¬ng thùc cña n«ng d©n qua ®ã ®iÒu tiÕt tµi nguyªn tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ. Cßn t¹i ViÖt Nam, thùc tÕ qu¸ tr×nh ®æi míi chÝnh s¸ch cho thÊy chóng ta dÔ m¾c ph¶i mét sai, mét lÇm sau: Mét lÇm lµ do cho r»ng ph¶i nhanh chãng tõ bá c¬ chÕ thÞ trêng chuyÓn sang ¸p dông kÕ ho¹ch ho¸ nÒn kinh tÕ. Trong khi thùc tÕ lµ mét nÒn kinh tÕ tiÓu n«ng, chóng ta míi ®i bíc ®Çu ë chÆng ®êng ®Çu cña giai ®o¹n qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa x· héi. Mét sai lµ qu¸ tr×nh nhÊn m¹nh tÝnh ®éc lËp t¬ng ®èi cña quan hÖ s¶n xuÊt víi lùc lîng s¶n xuÊt. Sai lÇm nµy dÉn ®Õn chñ tr¬ng véi v· lo¹i bá mäi thµnh phÇn kinh tÕ, kÓ c¶ kinh tÕ hé, chØ ¸p dông hai h×nh thøc së h÷u tËp thÓ vµ toµn d©n, kÕt qu¶ lµ quan hÖ s¶n xuÊt míi ch¼ng nh÷ng kh«ng më cöa mµ cßn chÆn ®êng lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. 2. C«ng nghiÖp: ë Trung Quèc ngay tõ n¨m 1979 khi b¾t ®Çu bíc vµo c¶i c¸ch, ®æi míi Trung Quèc ®· thùc hiÖn chÝnh s¸ch gi¶m bít quy m« vµ tèc ®é ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp nÆng, ®ång thêi chó träng t¨ng quy m« vµ tèc ®é ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp nhÑ. §a viÖc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nhÑ vµo vÞ trÝ quan träng, tiÕp tôc thùc hiÖn “s¸u u tiªn” ®èi víi c«ng nghiÖp nhÑ. C«ng nghiÖp nÆng kh«ng chÌn Ðp c«ng nghiÖp nhÑ vµ ®¶m b¶o cho c«ng nghiÖp nhÑ t¨ng trëng æn ®Þnh. B¶n th©n c«ng nghiÖp ph¶i n©ng cao tr×nh ®é kÜ thuËt vµ thÝch øng víi nhu cÇu thay ®æi cña thÞ trêng. Tèc ®é t¨ng trëng cña c«ng nghiÖp nhÑ ph¶i ®îc quy ho¹ch theo møc tiªu thô cña nh©n d©n, vµ theo kinh nghiÖm cña Trung Quèc th× tèc ®é nµy ph¶i cao h¬n tèc ®é t¨ng trëng cña thu nhËp quèc d©n vµ tèc ®é t¨ng trëng vÒ søc mua hµng ho¸ cña nh©n d©n th× míi ®¶m b¶o ®îc sù æn ®Þnh cña thÞ trêng. Theo dù tÝnh cña Trung Quèc, ®Õn cuèi thÕ kØ tæng s¶n lîng cña c«ng nghiÖp nhÑ sÏ chiÕm kho¶ng 45% tæng gi¸ trÞ s¶n lîng c«ng nghiÖp. C¬ cÊu s¶n phÈm c«ng nghiÖp ph¶i thay ®æi tuú theo møc tiªu thô vµ c¬ cÊu tiªu thô vµ ph¸t triÓn theo híng: míi, tèt, rÎ, ®Ñp, ®a d¹ng vµ võa tói tiÒn cña c d©n. MÆt kh¸c ph¶i ®a c«ng nghiÖp nÆng vµo quü ®¹o phôc vô viÖc c¶i tiÕn kÜ thuËt n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp nhÑ vµ toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n. CÇn kh¾c phôc t×nh tr¹ng s¶n phÈm trung gian cña c«ng nghiÖp nÆng ®îc chi dïng qu¸ nhiÒu cho b¶n th©n c«ng nghiÖp nÆng ( thÝ dô vµo cuèi thËp kØ 70, ®iÖn dïng ®Õn 70%, than ®¸ 64%, dÇu má 65%...) kh«ng ®Ó tèc ®é ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nÆng biÕn ®éng qu¸ lín. CÇn ph¶i khèng chÕ chÆt chÏ tæng quy m« ®Çu t vèn cè ®Þnh vµ c¬ cÊu ®Çu t. Trong c¬ cÊu cña b¶n th©n c«ng nghiÖp nÆng, cÇn khèng chÕ sù ph¸t triÓn nhanh vÒ s¶n lîng cña nghµnh chÕ t¹o c¬ khÝ, ®ång thêi ph¶i hiÖn ®¹i ho¸ nghµnh nµy ®Ó lµm c¬ së ®Èy nhanh tèc ®é ph¸t triÓn cña c¸c 14 nghµnh c«ng nghiÖp khai th¸c vµ s¶n xuÊt nguyªn vËt liÖu. Bªn c¹nh ®ã, Trung Quèc còng coi viÖc hiÖn ®¹i ho¸ ph¬ng ph¸p lao ®éng trong c«ng nghiÖp nÆng cã t¸c dông quyÕt ®Þnh ®èi víi sù ph¸t triÓn, v× theo hä ®ã lµ sù vËt chÊt ho¸ trÝ tuÖ, lµ c¸i mèc cña tiÕn bé kÜ thuËt. ChÝnh v× thÕ trong nh÷ng n¨m qua, c¬ cÊu cña nÒn kinh tÕ ®· bíc ®Çu gi¶m ®îc tØ lÖ mÊt c©n ®èi gi÷a c«ng nghiÖp nÆng, c«ng nghiÖp nhÑ vµ n«ng nghiÖp. N¨m 1979 quan hÖ tØ lÖ gi÷a ba khu vùc nµy lµ 1,12:1:1 vµ tíi n¨m 1982 th× thay ®æi theo tØ lÖ 0,99:1:0,98. Nh×n vµo quan hÖ tØ lÖ trªn th× c«ng nghiÖp nÆng ®· gi¶m tØ träng vµ c«ng nghiÖp nhÑ ®· chiÕm tØ träng lín nhÊt. Trong ®êng lèi vÒ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, Trung Quèc rÊt coi träng vÊn ®Ò hiÖn ®¹i ho¸, coi hiÖn ®¹i ho¸ c«ng nghiÖp lµ tiÒn ®Ò ®Ó thùc hiÖn hiÖn ®¹i ho¸ c¸c nghµnh kh¸c. Theo Trung Quèc hiÖn ®¹i ho¸ c«ng nghiÖp bao gåm hai mÆt: hiÖn ®¹i ho¸ c«ng nghÖ vµ hiÖn ®¹i ho¸ c¬ cÊu kinh tÕ. §Ó thùc hiÖn hiÖn ®¹i ho¸ c«ng nghÖ, trong nh÷ng n¨m ®Çu ®æi míi c¶i c¸ch, Trung Quèc rÊt coi träng vèn vµ kÜ thuËt ph¬ng T©y vµ cho r»ng “më cöa” lµ ®Ó lîi dông vèn vµ kÜ thuËt níc ngoµi phôc vô hiÖn ®¹i ho¸. ChÝnh v× vËy, trong suèt thËp kØ 80 nhiÒu h×nh thøc nh: vay vèn, hîp t¸c liªn doanh, thµnh lËp c¸c ®Æc khu kinh tÕ, c¸c thµnh phè më cöa… ®· ® îc ¸p dông, cïng víi nã Trung Quèc tiÕn hµnh c¶i c¸ch c¸c doanh nghiÖp nhµ níc, ph¸t triÓn xÝ nghiÖp h¬ng trÊn – mét h×nh thøc c«ng nghiÖp ho¸ n«ng th«n ®iÓn h×nh, thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch vÒ thuÕ, gi¸ c¶ , ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, khoa häc kÜ thuËt… t¹o ®µ cho sù ph¸t triÓn nhanh cña c«ng nghiÖp. Trong c¶i c¸ch c¸c doanh nghiÖp Trung Quèc tiÕn hµnh c¶i c¸ch thÓ chÕ vµ chÝnh s¸ch nh»m t¨ng ®iÒu kiÖn cho sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, ®èi víi xÝ nghiÖp quèc doanh Trung Quèc tiÕn hµnh më réng quyÒn h¹n vµ chÕ ®é giao nép lîi nhuËn. Trung Quèc còng thùc hiÖn më réng chÕ ®é kho¸n ®èi víi c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh, chuyÓn dÇn tõ nhµ níc qu¶n lý trùc tiÕp th«ng qua c¸c kÕ ho¹ch sang qu¶n lý trùc tiÕp. Tõ n¨m 1992 Trung Quèc thùc hiÖn t¸ch chøc n¨ng qu¶n lý nhµ níc vµ chøc n¨ng kinh doanh cña doanh nghiÖp tõ ®ã t¹o ®iÒu kiÖn doanh nghiÖp thùc sù trë thµnh ph¸p nh©n vµ lµ chñ thÓ cña thÞ trêng, vµ ®Õn n¨m 1994 th× tiÕn hµnh thÝ ®iÓm x©y dùng chÕ ®é doanh nghiÖp hiÖn ®¹i th«ng qua hµng lo¹t c¸c biÖn ph¸p c¶i c¸ch vÒ tµi chÝnh, tiÒn tÖ, ngo¹i th¬ng. §Õn giai ®o¹n 1995-2000, Trung Quèc bíc vµo giai ®o¹n ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nÆng, ho¸ chÊt víi träng ®iÓm lµ c«ng nghiÖp gia c«ng chÕ t¹o, c«ng nghiÖp l¾p r¸p, vËt liÖu x©y dùng… ®¸p øng c¸c nhu cÇu cñng cè, ph¸t triÓn 15 h¬n n÷a c¬ së h¹ tÇng, ®Æc biÖt lµ t¨ng nhanh x©y dùng nhµ ë b¸n cho c d©n, kÝch cÇu trong níc. §ång thêi, c¸c nghµnh c«ng nghiÖp nhÑ vµ c«ng nghiÖp s¶n xuÊt nguyªn vËt liÖu còng vÉn duy tr× nhÞp ®é ph¸t triÓn cao. Cßn ë ViÖt Nam vµo giai ®o¹n ®Çu c¶i c¸ch kinh tÕ khi n«ng nghiÖp ®îc “cëi trãi” b¾t ®Çu ph¸t triÓn th× lÜnh vùc c«ng nghiÖp nÆng vèn ®îc “Êp ñ” r¬i vµo t×nh tr¹ng suy tho¸i cha tõng cã. C¸c nghµnh c«ng nghiÖp nÆng dùa trªn nhu cÇu kh«ng c¹nh tranh cña kinh tÕ kÕ ho¹ch sa sót nhanh chãng nhÊt lµ luyÖn kim, m¸y mãc c¬ khÝ, ho¸ chÊt, s¶n phÈm kim lo¹i … Tr íc t×nh h×nh ®ã chiÕn lîc míi ®· ®îc §¹i héi VI §¶ng céng s¶n ViÖt Nam th«ng qua n¨m 1986. Còng gièng nh Trung Quèc thay v× khuyÕn khÝch sù ph¸t triÓn cña nghµnh c«ng nghiÖp nÆng giê cÇn chó träng tíi s¶n xuÊt thùc phÈm vµ hµng tiªu dïng còng nh khuyÕn khÝch xuÊt khÈu ®Ó thu ngo¹i tÖ cÇn thiÕt cho nhËp khÈu nguyªn liÖu vµ c¸c mÆt hµng thiÕt yÕu. Theo ®ã, c«ng nghiÖp nhÑ vµ nghµnh chÕ biÕn thùc phÈm ®îc chó ý h¬n ®Ó s¶n xuÊt ra hµng ho¸ ®¸p øng nhu cÇu x· héi, trong ®ã ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nhÑ dùa vµo viÖc t¸i tæ chøc s¶n xuÊt víi c¸c ®Çu vµo s©u réng ®Ó sö dông hÕt c«ng suÊt vµ thiÕt bÞ cña c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt hiÖn cã, ®Æc biÖt chó ý tíi khai th¸c hîp lÝ tiÒm n¨ng cña nghµnh c«ng nghiÖp nÆng còng nh c¸c doanh nghiÖp kh¸c ®Ó s¶n xuÊt hµng tiªu dïng. T¨ng cêng huy ®éng vèn to lín trong nh©n d©n, kÓ c¶ ViÖt kiÒu ®Ó s¶n xuÊt nguyªn liÖu hay tiÕn hµnh s¬ chÕ díi nhiÒu h×nh thøc. C¸c nghµnh c«ng nghiÖp nÆng còng ®îc ph¸t triÓn thªm lªn ®Ó phôc vô hiÖu qu¶ cho sù ph¸t triÓn n«ng, l©m, ng nghiÖp vµ c¸c nghµnh c«ng nghiÖp nhÑ tuú theo n¨ng suÊt thùc tÕ vµ chuÈn bÞ tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ trong t¬ng lai. Mét ®iÓm gièng n÷a víi Trung Quèc lµ trong ®êng lèi ph¸t triÓn c«ng nghiÖp chóng ta còng rÊt coi träng c«ng nghiÖp ho¸,võa ph¸t triÓn c¸c nghµnh sö dông nhiÒu lao ®éng, võa ®i nhanh vµo mét sè nghµnh, lÜnh vùc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, c«ng nghÖ cao. X©y dùng cã chän läc mét sè c¬ së c«ng nghiÖp nÆng quan träng s¶n xuÊt t liÖu s¶n xuÊt cÇn thiÕt ®Ó trang bÞ cho c¸c nghµnh kinh tÕ vµ quèc phßng. Vµ trong qu¸ tr×nh ®ã chóng ta cã lîi thÓ h¬n so víi Trung Quèc ®ã lµ chóng ta lµ níc ®i sau nªn ®· cã nhiÒu bµi häc kinh nghiÖm vÒ qu¸ tr×nh c¶i biÕn c«ng nghiÖp ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi. Do ®ã chóng ta cã thÓ rót ng¾n thêi gian so víi c¸c níc ®i tríc, võa cã nh÷ng bíc tuÇn tù, võa cã nh÷ng bíc nh¶y vät. Ph¸t huy nh÷ng lîi thÕ cña ®Êt níc, tranh thñ øng dông ngµy cµng nhiÒu h¬n, ë møc cao h¬n vµ phæ biÕn h¬n nh÷ng thµnh tùu míi vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ, ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc. 16 Trong khi Trung Quèc tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ kh¸ toµn diÖn, thÞ ®Þnh híng ®Çu t cña ta vÉn thiªn vÒ x©y dùng c¸c “trôc c«ng nghiÖp”, c¸c “tam gi¸c c«ng nghiÖp”, c¸c “khu c«ng nghiÖp” tËp trung, thêng n»m vµo c¸c khu vùc thuËn lîi giao th«ng, cöa khÈu, gÇn thµnh phè lín. N¨m 1997 c¶ níc cã 688 c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp quan träng thÞ chØ cã 195 ®¬n vÞ n»m ë ®Þa bµn n«ng th«n. C«ng nghiÖp nÆng tËp trung vÒ thµnh phè: c«ng nghiÖp ho¸ chÊt chØ cã 2,1% ë n«ng th«n, c«ng nghiÖp má lµ 6,8%, ®iÖn vµ c¬ khÝ lµ 12,8%. Ngay c¶ c¸c nghµnh c«ng nghiÖp tiªu thô nhiÒu søc lao ®éng vµ nguyªn liÖu tõ n«ng nghiÖp nh c«ng nhÑ còng chØ cã 14,9% nhµ m¸y n»m ë n«ng th«n. §©y lµ mét ®iÓm yÕu cña níc ta do ®ã mÆc dï cã nhiÒu ®iÒu chØnh hîp lÝ h¬n nhng ViÖt Nam vÉn cha cã ®îc mét nÒn c«ng nghiÖp liªn kÕt víi n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n. MÆt kh¸c lóc nµy chóng ta còng ®Èy m¹nh tiÕn hµnh x©y dùng c¸c khu chÕ xuÊt, khu c«ng nghiÖp víi c«ng viÖc chñ yÕu lµ nhËp linh kiÖn tõ níc ngoµi vÒ l¾p r¸p, trong khi ®ã ë Trung Quèc hä ®· cã nh÷ng s¶n phÈm xuÊt khÈu do chÝnh quèc s¶n xuÊt. §iÒu nµy ph¶n ¸nh sù h¹n chÕ, yÕu kÐm trong c¬ së h¹ tÇng vµ khoa häc kÜ thuËt cña ViÖt Nam. VÒ c«ng nghiÖp quèc phßng ta vµ Trung Quèc cã híng c¶i c¸ch kh¸c nhau. VÒ phÝa Trung Quèc, do lµ níc lín muèn kh¼ng ®Þnh søc m¹nh trªn trêng quèc tÕ th× cÇn ph¶i cã tiÒm lùc qu©n sù m¹nh víi nhiÒu lo¹i trang bÞ hiÖn ®¹i. Do ®ã ngay tõ tríc c¶i c¸ch Trung Quèc ®· chó träng ph¸t triÓn c«ng nghiÖp quèc phßng, ph¸t triÓn vò khÝ nguyªn tö. C«ng cuéc c¶i c¸ch diÔn ra ®¹t ®îc nhiÒu th¾ng lîi khiÕn Trung Quèc cµng cã c¬ héi ®Ó ph¸t triÓn mÆt nµy. VÒ phÝa ViÖt Nam, ta lµ mét níc nhá ®iÒu kiÖn kinh tÕ cã h¹n, nhng lu«n ®øng tríc sù ®e do¹ cña c¸c cêng quèc nªn viÖc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp quèc phßng vÉn ®îc chó träng. Trong khi Trung Quèc thÓ hiÖn tiÒm lùc kh¸ m¹nh cña m×nh th× ta kh«ng ®a ra mét tÝn hiÖu ®¸ng kÓ nµo ®Ó cã thÓ cã ®îc mét c¸i nh×n chÝnh x¸c vÒ vÊn ®Ò nµy. Tõ n¨m1992-1993 ®Õn nay, ph¸t triÓn c«ng nghiÖp cña ta chuyÓn theo mét híng kh¸c. C¶i c¸ch kinh tÕ ®· tõng bíc h×nh thµnh, c¬ chÕ thÞ trêng t¹o ra nh÷ng thay ®æi míi trong c«ng nghiÖp: c«ng nghiÖp t nh©n, c¸ thÓ vµ hçn hîp cã møc t¨ng nhanh h¬n h¼n c«ng nghiÖp quèc doanh, c«ng nghiÖp cã vèn ®Çu t cña níc ngoµi chiÕm ®Þa vÞ quan träng trong t¨ng trëng c«ng nghiÖp. Tuy nhiªn cho ®Õn lóc nµy lÝ luËn kh«ng râ rµng, chiÕn lîc vµ c¸c chÝnh s¸ch kh«ng hîp lÝ vÉn lµm nÒn c«ng nghiÖp ViÖt Nam lóng tóng vÒ m« h×nh ph¸t triÓn. 17 3. Kinh tÕ ®èi ngo¹i: Nh÷ng n¨m qua, toµn cÇu ho¸ kinh tÕ ®· cã t¸c ®éng rÊt lín ®Õn qu¸ tr×nh c¶i c¸ch më cöa ë Trung Quèc, ®a Trung Quèc ngµy cµng héi nhËp vµo thÞ trêng thÕ giíi. Theo giíi kinh tÕ cho thÊy mÆc dï trong tiÕn tr×nh toµn cÇu ho¸, lîi Ých cña c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn thu ®îc Ýt h¬n so víi c¸c níc ph¸t triÓn, song Trung Quèc l¹i lµ mét trong sè Ýt níc ®ang ph¸t triÓn ®îc hëng nhiÒu lîi nhÊt. §Ó ®îc ®iÒu ®ã Trung Quèc ®· cã nh÷ng c¸ch lµm, n¾m b¾t ®îc c¬ héi ph¸t triÓn cã lîi, ®Ò ra nh÷ng chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p t¬ng øng thu ®îc nh÷ng lîi Ých thùc sù. ChÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo¹i cña Trung Quèc trong nh÷ng n¨m qua ®· tËp trung chñ yÕu ë c¸c mÆt sau: Thø nhÊt n¾m b¾t c¬ héi ®iÒu chØnh c¬ cÊu nghµnh kinh tÕ toµn cÇu ho¸, kÕt hîp víi t×nh h×nh kinh tÕ trong níc, lµm cho vèn ®Çu t níc ngoµi phôc vô cho ph¸t triÓn kinh tÕ tèt h¬n. Trung Quèc tiÕn hµnh ph¸t triÓn c¸c nghµnh s¶n xuÊt chÊt lîng cao tËp trung nhiÒu lao ®éng, t¨ng cêng thu hót vµ sö dông vèn ®Çu t cña níc ngoµi, thùc hiÖn n©ng cÊp c¸c nghµnh c«ng nghiÖp kÜ thuËt tiªn tiÕn, ®ång thêi th«ng qua c¸c c«ng ty níc ngoµi ®Ó x©y dùng mét hÖ thèng c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i ho¸ cho ®Êt níc. MÆt kh¸c tiÕp tôc thóc ®Èy c¸c xÝ nghiÖp trong níc tham gia chung vèn, hîp doanh víi c¸c c«ng ty níc ngoµi, x©y dùng c¬ së s¶n xuÊt cho c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia, nhê ®ã mµ n©ng cao tr×nh ®é kü thuËt, thu hót nhiÒu vèn ®Çu t, ®a kinh tÕ Trung Quèc hoµ nhËp vµo nÒn kinh tÕ toµn cÇu. Thø hai Trung Quèc tiÕn hµnh c¶i thiÖn c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu, tham gia toµn diÖn vµo mËu dÞch quèc tÕ toµn cÇu. Trung Quèc t¨ng cêng xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm cã hµm lîng kÜ thuËt cao vµ cã søc c¹nh tranh trªn thÞ trêng, ®Ó cã thÓ t¹o ra hiÖu qu¶ tèi u cña ho¹t ®éng mËu dÞch ®èi ngo¹i, thóc ®Èy kinh tÕ t¨ng trëng víi tèc ®é cao vµ nhanh chãng h¬n. VÒ vÊn ®Ò s¶n xuÊt hµng ho¸ xuÊt khÈu, Trung Quèc chñ tr¬ng dùa vµo hÖ thèng ph©n c«ng lao ®éng s¶n xuÊt míi cã tÝnh chÊt toµn cÇu ho¸, nhµ níc còng cã chñ tr¬ng khuyÕn khÝch c¸c xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp c¶i tiÕn kÜ thuËt tiªn tiÕn vµ c«ng nghÖ cao ë c¸c ®Þa ph¬ng tham gia liªn kÕt víi c¸c xÝ nghiÖp s¶n xuÊt kÐm h¬n, thËm chÝ cho c¸c xÝ nghiÖp nµy hîp t¸c víi c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia ®Ó trë thµnh mét bé phËn, tiÕn tíi tõng bíc hoµ nhËp víi tiÕn tr×nh liªn kÕt s¶n xuÊt vµ tiªu thô thÕ giíi. Cßn trong ho¹t ®éng kinh doanh xuÊt nhËp khÈu, Trung Quèc cè g¾ng ¸p dông ph¬ng thøc mËu dÞch quèc tÕ trong ph¹m vi toµn cÇu ho¸, t¨ng cêng kinh doanh xuÊt nhËp khÈu, t¨ng cêng x©y dùng m¹ng líi thÞ trêng trªn thÕ giíi. §Æc biÖt cïng víi viÖc më réng khu c«ng 18 nghiÖp, khu khai th¸c vµ ph¸t triÓn, c¸c xÝ nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi ngµy cµng trë thµnh kh©u quan träng trong ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng cña Trung Quèc, lµ ®éng lùc thóc ®Èy Trung Quèc tham gia mét c¸ch toµn diÖn vµo mËu dÞch quèc tÕ. Thø ba thóc ®Èy m¹nh mÏ qu¸ tr×nh tham gia vµo kinh tÕ khu vùc vµ hîp t¸c mËu dÞch toµn cÇu, thùc hiÖn tù do ho¸ mËu dÞch vµ ®Çu t, gi¶m bít hµng rµo thuÕ quan, xo¸ bá hµng rµo phi thuÕ quan, c¶i thiÖn m«i trêng ®Çu t… Do ®ã chÝnh s¸ch cña Trung Quèc hiÖn nay lµ cè g¾ng nhanh chãng gia nhËp vµo c¸c tæ chøc khu vùc ho¸ toµn cÇu, t¨ng cêng tham gia h¬n n÷a vµo c¸c khu vùc kinh tÕ cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ë Ch©u Phi, Ch©u MÜ Latinh, ®Æc biÖt lµ khu vùc §«ng Nam ¸ gãp phÇn thóc ®Èy kinh tÕ c¸c khu vùc ngµy cµng ph¸t triÓn. Thø t thùc hiÖn c¶i c¸ch trong lÜnh vùc tiÒn tÖ, nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn æn ®Þnh vµ phô thuéc lÉn nhau trong lÜnh vùc tiÒn tÖ toµn cÇu ho¸, b¶o ®¶m sù an toµn cho ho¹t ®éng tiÒn tÖ trong níc, tr¸nh ®îc c¸c yªó tè c¶n trë tõ bªn ngoµi. Thùc hiÖn tù do trao ®æi ngo¹i tÖ, më réng møc lu ®éng tiÒn vèn cã trËt tù vµ æn ®Þnh, ¸p dông tØ gi¸ hèi ®o¸i thèng nhÊt dùa theo tØ gi¸ giao dÞch trªn thÞ trêng liªn ng©n hµng, chó träng b¶o ®¶m quy m« vµ c¬ cÊu nî níc ngoµi ë møc võa ph¶i vµ hîp lý, t×m biÖn ph¸p ®Ó lµm cho thÞ trêng tiÒn tÖ trong níc æn ®Þnh. §ång thêi thùc hiÖn ®a d¹ng ho¸ h×nh thøc kinh doanh xuÊt nhËp khÈu, thùc hiÖn ®a d¹ng ho¸ thÞ trêng, khèng chÕ viÖc sö dông tiÒn tÖ ph©n t¸n, lµm thÊt tho¸t nguån ngo¹i tÖ cña nhµ níc, ¸p dông c¸c biÖn ph¸p tèi u ®Ó ®¶m b¶o c©n ®èi c¸c kho¶n thu chi tµi chÝnh cña nhµ níc. Thø n¨m xö lý ®óng ®¾n mèi quan hÖ gi÷a viÖc më cöa kinh tÕ víi níc ngoµi vµ lµm sèng ®éng nÒn kinh tÕ trong níc. Nhµ níc t¨ng cêng ®iÒu chØnh c©n ®èi mèi quan hÖ gi÷a më cöa kinh tÕ víi níc ngoµi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ trong níc th«ng qua x©y dùng vµ ¸p dông ®ång bé hÖ thèng chÝnh s¸ch, ph¸p quy h÷u quan nh: chÝnh s¸ch ph¸p quy ®Çu t trùc tiÕp cña níc ngoµi, chÝnh s¸ch ph¸p quy mËu dÞch kinh tÕ ®èi ngo¹i phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ… lµm cho sù phèi hîp gi÷a c«ng t¸c ph¸t triÓn kinh tÕ trong n íc vµ kinh tÕ ®èi ngo¹i ngµy cµng c©n ®èi, hµi hoµ bæ xung lÉn nhau, gióp cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ h¬n, thóc ®Èy nhanh chãng tiÕn tr×nh ®i vµo toµn cÇu ho¸ kinh tÕ cña Trung Quèc. §èi víi ViÖt Nam qua nhiÒu n¨m ®æi míi chóng ta ®· dµnh ®îc nh÷ng thµnh tùu to lín, trong ®ã cã th¾ng lîi cña ®êng lèi ®èi ngo¹i ®éc lËp, 19 tù chñ. Còng gièng nh Trung Quèc chóng ta qu¸n triÖt s©u s¾c ph¬ng ch©m “kÕt hîp søc m¹nh d©n téc víi søc m¹nh thêi ®¹i” t¹o thµnh søc m¹nh tæng hîp ®Ó ph¸t triÓn, chóng ta ®· triÓn khai ®ång bé ho¹t ®éng ®èi ngo¹i trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc: chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, th«ng tin ®èi ngo¹i… víi sù tham gia réng r·i cña c¸c nghµnh, c¸c cÊp, c¸c tæ chøc x· héi, trong ®ã kinh tÕ gi÷ vai trß chñ yÕu. ViÖt Nam ®· cã nh÷ng bíc tiÕn hÕt søc quan träng nh»m më réng vµ lµm s©u s¾c thªm c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ th¬ng m¹i song ph¬ng vµ chñ ®éng tõng bíc héi nhËp víi nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi. §¹i héi lÇn thø VII cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam (1991) ®· ®Ò ra ®êng lèi ®èi ngo¹i theo tinh thÇn “ViÖt Nam s½n sµng lµ b¹n víi tÊt c¶ c¸c níc trong céng ®ång thÕ giíi, phÊn ®Çu v× hoµ b×nh,®éc lËp vµ ph¸t triÓn”. §êng lèi nµy lµ c¬ së dÉn ®Õn sù ®ét ph¸ trong tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña ViÖt Nam, xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu néi t¹i cña ®Êt níc, phï hîp víi xu thÕ kh¸ch quan cña thêi ®¹i. Trong nh÷ng n¨m tiÕp theo qu¸ tr×nh héi nhËp quèc tÕ ®· tõng bíc ®îc triÓn khai theo híng “khai th«ng quan hÖ víi c¸c tæ chøc tµi chÝnh, tiÒn tÖ quèc tÕ: quü tiÒn tÖ quèc tÕ (IMF), ng©n hµng thÕ giíi (WB), ng©n hµng ph¸t triÓn ch©u ¸ (ADB) vµ më réng quan hÖ víi c¸c tæ chøc hîp t¸c khu vùc, tríc hÕt ë Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng” víi ph¬ng ch©m héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ “trªn c¬ së ph¸t huy néi lùc, thùc hiÖn nhÊt qu¸n, l©u dµi chÝnh s¸ch thu hót c¸c nguån lùc bªn ngoµi”, trong ®ã nh÷ng biÖn ph¸p quan träng hµng ®Çu lµ tiÕp tôc t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n n÷a cho c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi, “tÝch cùc vµ chñ ®éng th©m nhËp vµ më réng thÞ trêng quèc tÕ”, “khuyÕn khÝch vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt cho xuÊt khÈu”. Thùc hiÖn chñ tr¬ng trªn, trong nh÷ng n¨m qua, ViÖt Nam ®· nç lùc kÕt hîp ®æi míi, c¶i c¸ch kinh tÕ trong níc víi më réng hîp t¸c bªn ngoµi, thóc ®Èy quan hÖ kinh tÕ víi c¸c níc vµ c¸c tæ chøc khu vùc vµ thÕ giíi. Mét ®iÓm còng rÊt gièng víi Trung Quèc, ®ã lµ hiÖn nay ta còng ®ang rÊt chó träng trong viÖc c¶i thiÖn x©y dùng c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu víi u tiªn c¸c n«ng s¶n, c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖp nhÑ nh ®å may mÆc, chÕ biÕn n«ng s¶n, dÇu th«, hµng thñ c«ng…Hµng cña ta ®· vµ ®ang cã mÆt trªn nhiÒu thÞ trêng trong ®ã cã c¶ ch©u ¢u, NhËt vµ Mü. §Ó hç trî cho xuÊt khÈu, nhµ níc ®· cã nhiÒu chÝnh s¸ch: tû gi¸ hèi ®o¸i nh÷ng n¨m qua ®· lu«n ®îc thay ®æi cho phï hîp víi t×nh h×nh, chÝnh s¸ch thuÕ còng rÊt ®îc coi träng c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu thêng kh«ng bÞ ®¸nh thuÕ trong khi c¸c mÆt hµng nhËp khÈu kh«ng cÇn thiÕt thêng bÞ ®¸nh thuÕ rÊt cao, cã lo¹i lªn tíi hµng tr¨m phÇn tr¨m. Ta t¨ng cêng nhËp c¸c lo¹i vËt t thiÕt bÞ, c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®¸p øng nhu cÇu ph¸t triÓn. 20