Tài liệu Kc161 ktnn (kt nhà nước)

Ch¬ng I Nguån gèc vµ b¶n chÊt cña lîi nhuËn 1. Quan ®iÓm cña trêng ph¸i träng th¬ng vÒ lîi nhuËn. Chñ nghÜa träng th¬ng ra ®êi vµo thêi kú qu¸ ®é mµ nÒn kinh tÕ phong kiÕn bíc vµo thêi kú suy ®åi vµ nÒn kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa b¾t ®Çu h×nh thµnh. Nã ra ®êi ph¶n ¸nh nh÷ng quan ®iÓm kinh tÕ cña chñ nghÜa t b¶n vµo thêi kú ®Çu t b¶n vµo thêi kú tiÒn t b¶n vµ nã ®îc ph¸t triÓn réng r·i ë c¸c níc T©y ©u. MÆc dï thêi kú nµy cha biÕt ®Õn quy luËt kinh tÕ träng th¬ng ®· t¹o ra nhiÒu tiÒn ®Ò vÒ kinh tÕ x· héi cho c¸c lý luËn kinh tÕ thÞ trêng sau nµy ph¸t triÓn. §iÒu nµy ®îc thÓ hiÖn ë chç hä ®a ra quan ®iÓm sù giµu cã kh«ng ph¶i lµ gi¸ trÞ sö dông mµ lµ gi¸ trÞ tiÒn. Môc ®Ých ho¹t ®éng cña kinh tÕ hµng ho¸ thÞ trêng lµ lîi nhuËn. “Häc thuyÕt kinh tÕ träng th¬ng cho r»ng lîi nhuËn lµ do lÜnh vùc lu th«ng mua b¸nh÷ng, trao ®æi sinh ra. Nã lµ kÕt qu¶ cña viÖc mua Ýt b¸n nhiÒu, mua rÎ b¸n ®¾t mµ cã”. Nhng trong giai ®o¹n nµy c¸c nhµ kinh tÕ häc cha hiÓu quan hÖ gi÷a lu th«ng hµng ho¸ vµ lu th«ng tiÒn tÖ. V× ®ã ë giai ®o¹n ®Çu cña thêi kú nµy, c¸c níc t b¶n ®· ®a ra c¸c chÝnh s¸ch lµm t¨ng cña c¶i tiÒn tÖ, gi÷ cho khèi lîng tiÒn kh«ng ra níc ngoµi, tËp trung bu«n b¸n ®Ó nhµ níc dÔ kiÓm tra, b¾t buéc c¸c th¬ng nh©n níc ngoµi tËp trung bu«n b¸n ph¶i dïng sè tiÒn mµ hä cã mua hÕt hµng ho¸ mang vÒ níc hä... ë giai ®o¹n sau hä dïng chÝnh s¸ch xuÊt siªu ®Ó cã thªm chªnh lÖch, mang tiÒn ra níc ngoµi ®Ó thùc hiÖn mua rÎ b¸n ®¾t... Víi nh÷ng chÝnh s¸ch ®a ra nh»m ®¹t ®îc lîi Ých nh trªn cña c¸c níc t b¶n chØ mang tÝnh chÊt bÒ mÆt n«ng c¹n. Chøng tá quan ®iÓm vÒ lîi nhuËn còng nh kinh tÕ cha cã “chiÒu s©u” thùc chÊt. ChÝnh ®iÒu nµy ®· dÉn ®Õn nhiÒu m©u thuÉn trong nÒn kinh tÕ. §ßi hái ph¶i tho¸t khái ph¬ng ph¸p kinh nghiÖm thuÇn tuý. Ph¶i ph©n tÝch kinh tÕ x· héi víi t c¸ch lµ mét chØnh thÓ. 2. Quan ®iÓm cña trêng ph¸i cæ ®iÓn vÒ lîi nhuËn. 1 Trong thêi kú chñ nghÜa träng th¬ng, sù ho¹t ®éng cña t b¶n chñ yÕu lµ trong lÜnh vùc lu th«ng. C¸c nhµ kinh tÕ häc cña trêng ph¸i nµy lÇn ®Çu tiªn chuyÓn ®èi tîng nghiªn cøu lÜnh vùc lu th«ng sang lÜnh vùc s¶n xuÊt. LÇn ®Çu tiªn hä x©y dùng mét hÖ thèng c¸c ph¹m trï vµ quy luËt cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng nh ph¹m trï lîi nhuËn, ®Þa t«, lîi tøc... trong ®ã cã mét sè quan ®iÓm vÒ lîi nhuËn, næi bËt lµ quan ®iÓm cña Kene, A.D Smith, Ricacdo. a. Quan ®iÓm cña Kene. Kene ®îc C. Mac ®¸nh gi¸ lµ cha ®Î cña kinh tÕ chÝnh trÞ häc cæ ®iÓn vµ «ng cã c«ng lao to lín trong lÜnh vùc kinh tÕ. Kene ®· ®Æt nÒn t¶ng cho viÖc nghiªn cøu s¶n phÈm tøc lµ nÒn mãng cho viÖc nghiªn cøu quan hÖ thÆng d sau nµy. «ng ®· ®a ra nh÷ng quan ®iÓm kinh tÕ ®Ó tiÕn hµnh phª ph¸n chñ nghÜa träng th¬ng. Kene cho r»ng trao ®æi th¬ng m¹i chØ ®¬n thuÇn lµ viÖc ®æi gi¸ trÞ nµy lÊy gi¸ trÞ sö dông kh¸c theo nguyªn t¾c ngang gi¸ c¶. Hai bªn kh«ng cã g× ®Ó mÊt hoÆc ®îc c¶. Bëi vËy th¬ng nghiÖp kh«ng thÓ ®Î ra tiÒn ®îc. Theo «ng lîi nhuËn th¬ng nghiÖp cã ®îc do tiÕt kiÖm c¸c kho¶n chi phÝ vÒ th¬ng m¹i vµ cña c¶i chØ cã thÓ t¹o ra trong viÖc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. ChÝnh quan ®iÓm nµy ®· chuyÓn viÖc nghiªn cøu cña c¶i tõ lÜnh vùc lu th«ng sang lÜnh vùc s¶n xuÊt. Ngoµi ra «ng cßn cã lý luËn vÒ s¶n phÈm thÆng d. «ng cho r»ng s¶n phÈm thÆng d chØ ®îc t¹o ra s¶n xuÊt n«ng nghiÖp kinh doanh theo kiÓu t b¶n chñ nghÜa bëi v× trong lÜnh vùc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®· t¹o ra ®îc chÊt míi nhê cã ®îc sù gióp ®ì cña tù nhiªn. §©y lµ mét quan ®iÓm sai lÇm. Nhng «ng còng manh nha bíc ®Çu t×m ra ®îc nguån gèc cña gi¸ trÞ thÆng d. «ng cho chi phÝ s¶n xuÊt lµ tiÒn l¬ng, s¶n phÈm thuÇn tuý lµ sè chªnh lÖch gi÷a thu ho¹ch vµ tiÒn l¬ng ®ã chÝnh lµ phÇn do lao ®éng thÆng d t¹o ra. Víi Petty lîi nhuËn lµ kho¶n d«i ra so víi chi phÝ s¶n xuÊt vµ petty cho r»ng phÇn lîi nhuËn d«i ra phô thuéc vµo nhµ t b¶n lµ hîp lý. §ã lµ c«ng lao vÒ sù m¹o hiÓm cña nhµ t b¶n øng tiÒn ra s¶n xuÊt. Cßn A.R.J Turogt th× cho r»ng lîi nhuËn lµ thu nhËp kh«ng lao ®éng do c«ng nh©n t¹o ra. A.D. Smith th× nghÜ g× ? «ng cho r»ng lîi nhuËn lµ kho¶n khÊu trõ thø hai vµo s¶n phÈm cña ngêi lao ®éng, chóng ®Òu cã chung nguån gèc lµ lao ®éng kh«ng ®îc tr¶ c«ng cña c«ng nh©n. «ng chØ ra lîi tøc lµ mét bé phËn cña lîi nhuËn mµ nhµ t b¶n ho¹t ®éng b»ng tiÒn ®i vay ph¶i tr¶ cho chñ cña nã ®Ó ®îc sö dông t b¶n.¤ng ®· nh×n thÊy xu híng b×nh qu©n ho¸ tØ suÊt lîi nhuËn vµ xu híng tØ suÊt lîi nhuËn gi¶m sót do khèi lîng t b¶n ®Çu t t¨ng lªn. XuÊt ph¸t tõ sù ph©n tÝch gi¸ trÞ hµng ho¸ do ngêi c«ng nh©n 2 t¹o ra. A.D.Smith thÊy mét thùc tÕ lµ c«ng nh©n chØ nhËn ®îc mét phÇn tiÒn l¬ng, phÇn cßn l¹i lµ ®Þa t« vµ lîi nhu©n t b¶n .Theo «ng ®Þa t« céng víi lîi tøc t b¶n ®Çu t c¶i t¹o ®Êt b»ng tiÒn t«. §iÒu nµy tiÕn bé h¬n c¸c häc thuyÕt tríc ®©y. Tuy nhiªn «ng cßn cho r»ng së dÜ n«ng nghiÖp cã ®Þa t«, v× lao ®«ng n«ng nghiÖp cã n¨ng suÊt lao ®éng cao h¬n c«ng nghiÖp vµ «ng phñ nhËn ®Þa t« tuyÖt ®èi. ¤ng cho r»ng nÕu thõa nhËn ®Þa t« tuyÖt ®èi lµ vi ph¹m qui luËt gi¸ trÞ . b. Quan ®iÓm cña Picacdo: NÕu nh A.D.Smith sèng trong thêi k× c«ng trêng thñ c«ng ph¸t triÓn m¹nh mÏ th× David Ricacdo sèng trong thêi k× c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp. §ã lµ ®iÒu kiÖn kh¸ch quan ®Ó «ng vît ®îc ngìng giíi h¹n mµ A.D.Smith dõng l¹i.¤ng lµ ngêi kÕ tôc xuÊt s¾c cña A.D.Smith. Theo C. Mac, A.D.Smith lµ nhµ kinh tÕ cña thêi k× c«ng trêng thñ c«ng cßn Ricacdo lµ nhµ t tëng cña thêi ®¹i c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp. ¤ng sö dông ph¬ng ph¸p khoa häc tù nhiªn, sö dông c«ng cô trõu tîng ho¸, ®ång thêi ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p khoa häc chÝnh x¸c, ®Æc biÖt lµ ph¬ng ph¸p suy diÔn ®Ó nghiªn cøu kinh tÕ chÝnh trÞ häc. VÒ lîi nhuËn, Ricacdo cho r»ng : “Lîi nhuËn lµ sè cßn l¹i ngoµi tiÒn l¬ng mµ nha t b¶n tr¶ cho c«ng nh©n”. ¤ng ®· thÊy xu híng gi¶m sót tØ suÊt lîi nhuËn vµ gi¶i thÝch nguyªn nh©n cña sù gi¶m sót n»m trong sù vËn ®éng, biÕn ®æi thu nhËp gi÷a ba giai cÊp: ®Þa chñ ,c«ng nh©n vµ nhµ t b¶n. ¤ng cho r»ng quy luËt mµu mì ®Êt ®ai ngµy cµng gi¶m, gi¸ c¶ n«ng phÈm t¨ng lªn lµm cho tiÒn l¬ng c«ng nh©n t¨ng vµ ®Þa t« t¨ng lªn cßn lîi nhuËn kh«ng t¨ng. Nh vËy, theo «ng ®Þa chñ lµ ngêi cã lîi, c«ng nh©n kh«ng cã lîi còng kh«ng bÞ h¹i, cßn nhµ t b¶n th× cã h¹i v× tØ suÊt lîi nhuËn gi¶m xuèng. Nhng h¹n chÕ cña «ng lµ kh«ng ph©n biÖt thÆng d. 3. Quan ®iÓm cña trêng ph¸i: Theo lîi nhuËn l·nh doanh lµ lîi tøc Èn, lîi nhuËn lµ phÇn thëng cho viÖc g¸nh chÞu rñi ro cho sù ®æi míi, lîi nhuËn lµ lîi tøc ®éc quyÒn. Bëi «ng cho r»ng lîi nhuËn kinh doanh lµ tæng hîp cña nhiÒu kho¶n kh¸c nhau. PhÇn lín gi¸ trÞ lîi nhuËn kinh doanh ®îc b¸o c¸o chØ lµ phÇn lîi tøc cña c¸c chñ së h÷u c«ng ty do lao ®éng cña hä do vèn ®Çu t cña hä mang l¹i. NghÜa lµ tiÒn tr¶ cho c¸c yÕu tè s¶n xuÊt do hä cung cÊp. NÕu lo¹i bá tÊt c¶ lîi tøc Èn th× ta ®îc lîi nhuËn thuÇn tuý vµ ®ã lµ phÇn thëng cho c¸c ho¹t ®éng ®Çu t cã lîi bÊt ®Þnh. Khi ph©n tÝch phÇn thëng cho sù g¸nh chÞu rñi ro nãi trªn chóng ta kh«ng tÝnh tíi c¸c rñi ro do vì nî hay c¸c rñi ro cã b¶o hiÓm. Cã mét d¹ng rñi ro cÇn lu ý khi tÝnh to¸n lîi nhuËn ®ã lµ rñi ro kh«ng ®îc b¶o hiÓm doanh thu c«ng ty phô thuéc rÊt lín vµo th¨ng trÇm trong chu 3 k× kinh doanh. Do c¸c nhµ ®Çu t rÊt kh«ng thÝch c¸c trêng hîp rñi ro nªn hä ®ßi hái ph¶i cã møc phÝ dù phßng rñi ro cho nh÷ng ®Çu t kh«ng ch¾c ch¾n nh»m bï ®¾p cho nh÷ng rñi ro cña hä. Lîi nhuËn b»ng doanh thu trõ chi phÝ. Lîi nhuËn kinh doanh ®îc b¸o c¸o chñ yÕu lµ thu nhËp cña c«ng ty. 4. Häc thuyÕt cña M¸c-Lªnin: M¸c viÕt: “T«i lµ ngêi ®Çu tiªn ph¸t hiÖn ra tÝnh chÊt hai mÆt cña lao ®éng biÓu hiÖn trong hµng ho¸”. Së dÜ hµng ho¸ cã hai thuéc tÝnh lµ gi¸ trÞ sö dông vµ gi¸ trÞ lao ®éng v× lao ®éng s¶n xuÊt hµng ho¸ cã tÝnh hai mÆt lµ lao ®éng cô thÓ vµ lao ®éng trõu tîng. Theo M¸c lao ®éng cô thÓ lµ lao ®éng hao phÝ díi mét h×nh thøc cô thÓ cña mét nghÒ nghiÖp chuyªn m«n nhÊt ®Þnh, cã môc ®Ých riªng, ®èi tîng riªng thao t¸c riªng ph¬ng tiÖn riªng vµ kÕt qu¶ riªng. KÕt qu¶ cña lao ®éng cô thÓ t¹o ra gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸. Lao ®«ng cô thÓ cµng nhiÒu lo¹i th× gi¸ trÞ sö dông cµng nhiÒu lo¹i. TÊt c¶ c¸c lao ®éng cô thÓ hîp thµnh hÖ thèng ph©n c«ng lao ®éng x· héi ngµy cµng chi tiÕt. Lao ®éng cô thÓ lµ mét ph¹m trï vÜnh viÔn, lµ mét ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong mäi ®iÒu kiÖn cña x· héi. Lao ®éng cña ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ nÕu coi lµ sù hao phÝ søc lùc cña con ngêi nãi chung, kh«ng kÓ h×nh thøc cô thÓ cña nã nh thÕ nµo gäi lµ lao ®éng trõu tîng. Lao ®éng bao giê còng lµ sù hao phÝ søc ãc, søc thÇn kinh vµ b¾p thÞt cña con ngêi. Nhng b¶n th©n sù hao phÝ lao ®éng vÒ mÆt sinh lý ®ã cha ph¶i lµ lao ®éng trõu tîng. ChØ trong x· héi cã s¶n xuÊt hµng ho¸ míi cã sù cÇn thiÕt kh¸ch quan ph¶i qui c¸c lo¹i lao ®éng cô thÓ kh¸c nhau vèn kh«ng thÓ so s¸nh ®îc víi nhau thµnh mét thø lao ®éng ®ång nhÊt cã thÓ so s¸nh víi nhau ®îc tøc lµ ph¶i quy lao ®éng cô thÓ thµnh lao ®éng trõu tîng. V× vËy lao ®éng trõu tîng lµ mét ph¹m trï lÞch sö. Lao ®éng trõu tîng t¹o ra gi¸ trÞ hµnh ho¸ lµ mét ph¹m trï lÞch sö. Lao ®éng trõu tîng nã t¹o ra gi¸ trÞ cña hµng ho¸ . Trong nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n, tÝnh chÊt hai mÆt cña lao ®éng s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ sù biÓu hiÖn cña m©u thuÉn gi÷a lao ®éng t nh©n vµ lao ®éng x· héi cña nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸. §ã lµ m©u thuÉn c¬ b¶n cña s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n. M©u thuÉn nµy cßn biÓu hiÖn ë lao ®éng cô thÓ víi lao ®éng trõu tîng, ë gi¸ trÞ sö dông víi gi¸ trÞ cña hµng ho¸. “TÝnh chÊt hai mÆt cña lao ®éng s¶n 4 xuÊt hµng ho¸ lµ ®iÓm mÊu chèt ®Ó hiÓu biÕt kinh tÕ chÝnh trÞ häc”. Nã lµ sù ph¸t triÓn vît bËc so víi c¸c häc thuyÕt kinh tÕ cæ ®¹i. Mac vµ Anghen còng lµ ngêi ®Çu tiªn ®· x©y dùng nªn lý luËn vÒ gi¸ trÞ thÆng d mét c¸ch hoµn chØnh, v× vËy lý luËn gi¸ trÞ thÆng d ®îc xem lµ hßn ®¸ t¶ng to lín nhÊt trong toµn bé häc thuyÕt kinh tÕ cña Mac. Qua thùc tÕ x· héi t b¶n lóc bÊy giê Mac thÊy r»ng giai cÊp t b¶n th× ngµy cµng giµu thªm cßn giai cÊp v« s¶n th× ngµy cµng nghÌo khæ vµ «ng ®· ®i t×m hiÓu nguyªn nh©n v× sao l¹i cã hiÖn tîng nµy. Cuèi cïng «ng ph¸t hiÖn ra r»ng nÕu t b¶n ®a ra mét lîng tiÒn lµ T vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸ th× sè tiÒn thu vÒ lín h¬n sè tiÒn øng ra. Ta gäi lµ T’ ( T’>T) hay T’= T+ T. C.Mac gäi T lµ gi¸ trÞ thÆng d. ¤ng còng thÊy r»ng môc ®Ých cña lu th«ng tiÒn tÖ víi t c¸ch lµ t b¶n kh«ng ph¶i tr¶ gi¸ trÞ sö dông mµ lµ gi¸ trÞ. Môc ®Ých cña lu th«ng T-H-T’ lµ sù lín lªn cña gi¸ trÞ thÆng d nªn sù vËn ®éng cña T-H-T’ lµ kh«ng cã giíi h¹n. C«ng thøc nµy ®îc Mac gäi lµ c«ng thøc chung cña t b¶n. Qua nghiªn cøu Mac ®i ®Õn kÕt luËn : “T b¶n kh«ng thÓ xuÊt hiÖn tõ lu th«ng vµ còng kh«ng thÓ xuÊt hiÖn ë ngêi lu th«ng. Nã ph¶i xuÊt hiÖn trong lu th«ng vµ ®ång thêi kh«ng ph¶i trong lu th«ng”. §©y chÝnh lµ m©u thuÉn chung cña c«ng thøc t b¶n. §Ó gi¶i quyÕt m©u thuÉn nµy Mac ®· ph¸t hiÖn ra nguån gèc sinh ra gi¸ trÞ hµng ho¸-søc lao ®éng. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra hµng ho¸ vµ t¹o ra gi¸ trÞ míi lín h¬n gi¸ trÞ cña b¶n th©n gi¸ trÞ sc lao ®éng. Vëy qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra t b¶n lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ sö dông vµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d. C. Mac viÕt : “víi t c¸ch lµ sù thèng nhÊt gi÷a qu¸ tr×nh lao ®éng vµ qu¸ tr×nh s¸ng t¹o ra gi¸ trÞ th× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra hµng ho¸; víi t c¸ch lµ t¨ng gi¸ trÞ th× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, lµ h×nh th¸i t b¶n chñ nghÜa cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸”. PhÇn lín gi¸ trÞ míi lín h¬n gi¸ trÞ søc lao ®éng , nã ®îc tÝnh b»ng gi¸ trÞ søc lao ®éng céng thªm gi¸ trÞ thÆng d. Vëy gi¸ trÞ thÆng d (m) lµ phÇn gi¸ trÞ míi d«i ra ngoµi gi¸ trÞ søc lao ®éng do c«ng nh©n t¹o ra vµ bÞ nhµ ®Çu t b¶n chiÕm ®o¹t. Qua ®ã chóng ta thÊy t b¶n lµ gi¸ trÞ ®em l¹i gi¸ trÞ thÆng d b»ng c¸ch bãc lét c«ng nh©n lµm thuª. §Ó nghiªn cøu yÕu tè cèt lâi t¹o nªn gi¸ trÞ thÆng d trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña t b¶n th× C.Mac ®· chia t b¶n ra lµm hai bé phËn : t b¶n bÊt biÕn vµ t b¶n kh¶ biÕn. 5 Bé phËn t b¶n tån t¹i díi h×nh th¸i t liÖu s¶n xuÊt mµ gi¸ trÞ ®îc b¶o tån vµ chuyÓn vµo s¶n phÈm, tøc lµ gi¸ trÞ kh«ng biÕn ®æi vÒ lîng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®îc C.Mac gäi lµ t b¶n bÊt biÕn vµ ký hiÖu lµ (c). Cßn bé phËn t b¶n biÓu hiÖn díi h×nh thøc gi¸ trÞ søc lao ®éng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®· t¨ng thªm vÒ lîng gäi lµ t b¶n kh¶ biÕn vµ ký hiÖu lµ (v). Nh vËy, ta thÊy muèn cho t b¶n kh¶ biÕn ho¹t ®éng ®îc ph¶i cã mét t b¶n kh¶ biÕn ®· ®îc øng tríc víi nh÷ng tØ lÖ t¬ng ®¬ng. Vµ qua sù ph©n chia ta rót ra t b¶n kh¶ biÕn t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d v× nã dïng ®Ó mua søc lao ®éng. Cßn t b¶n bÊt biÕn cã vai trß gi¸n tiÕp trong viÖc t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d. Tõ ®©y ta cã kÕt luËn: “Gi¸ trÞ cña mét hµng ho¸ b»ng gi¸ trÞ t b¶n bÊt biÕn mµ nã chøa ®ùng, céng víi gi¸ trÞ cña t b¶n kh¶ biÕn ®ã (tøc lµ gi¸ trÞ thÆng d ®· ®îc s¶n xuÊt ra). Nã ®îc biÓu diÔn b»ng c«ng thøc : Gi¸ trÞ = c+v+m; Sù ph©n chia t b¶n thµnh t b¶n bÊt biÕn vµ t b¶n kh¶ biÕn ®· v¹ch râ thùc chÊt bãc lét t b¶n chñ nghÜa, chØ cã lao ®éng cña c«ng nh©n lµm thuª míi t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d cña nhµ t b¶n (t b¶n ®· bãc lét mét phÇn gi¸ trÞ míi do c«ng nh©n t¹o ra). Nã ®îc biÓu diÔn mét c¸ch ng¾n gän qua qu¸ tr×nh : Gi¸ trÞ = c+v+m; Gi¸ trÞ t liÖu s¶n xuÊt chuyÓn vµo s¶n phÈm : c Gi¸ trÞ søc lao ®éng cña ngêi c«ng nh©n (mµ nhµ t b¶n tr¶ cho ngêi c«ng nh©n) : v M = m’.V = m.V v Gi¸ trÞ míi do ngêi c«ng nh©n t¹o ra : v+m Nh thÕ t b¶n bá ra mét lîng t b¶n ®Ó t¹o ra gi¸ trÞ lµ c+v. Nhng gi¸ trÞ mµ t b¶n thu vµo lµ c+v+m. PhÇn M d«i ra lµ phÇn mµ t b¶n bãc lét cña ngêi c«ng nh©n. ë trªn chóng ta ®· nghiªn cøu nguån gèc cña gi¸ trÞ thÆng d. Nhng muèn hiÓu vÒ nã ta cÇn ph¶i nghiªn cøu sù bãc lét t b¶n vÒ mÆt lîng. C¸c ph¹m trï tØ suÊt gi¸ trÞ thÆng d vµ khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d mµ ta nghiªn cøu sau ®©y sÏ biÓu hiÖn vÒ mÆt lîng cña sù bãc lét. Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d lµ tØ sè gi÷a gi¸ trÞ thÆng d vµ t b¶n kh¶ biÕn. Ký hiÖu cña tØ suÊt gi¸ trÞ thÆng d lµ m’ ta cã : m’ = m.100% v 6 Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d v¹ch ra mét c¸ch chÝnh x¸c tr×nh ®é bãc lét c«ng nh©n. Thùc chÊt ®©y lµ tØ lÖ ph©n chia ngµnh lao ®éng thµnh thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt vµ thêi gian lao ®éng thÆng d. Nhng nã kh«ng biÓu hiÖn lîng tuyÖt ®èi cña sù bãc lét tøc lµ khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d. Khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d lµ tÝch sè gi÷a tØ suÊt gi¸ trÞ thÆng d vµ tæng t b¶n kh¶ biÕn (v). Gäi M lµ gi¸ trÞ thÆng d th× (v lµ mét ®¬n vÞ t b¶n thÓ hiÖn ra bªn ngoµi nh tiÒn l¬ng cña mét c«ng nh©n). Nã nãi lªn quy m« bãc lét cña t b¶n. Nhµ t b¶n lu«n t×m c¸ch t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d nhiÒu nhÊt b»ng nhiÒu thñ ®o¹n. Trong ®ã Mac chØ ra hai ph¬ng ph¸p mµ chñ nghÜa t b¶n sö dông ®ã lµ s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi, s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d tuyÖt ®èi. Ngoµi ra cßn cã ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch. Mac ®· chØ ra trong giai ®o¹n ph¸t triÓn ®Çu cña chñ nghÜa t b¶n, khi kü thuËt cßn thÊp hay tiÕn bé chËm th× viÖc t¨ng gi¸ trÞ thÆng d tuyÖt ®èi b»ng c¸ch kÐo dµi tuyÖt ®èi ngµy lao ®éng trong ®iÒu kiÖn thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt kh«ng thay ®æi. Nhng ph¬ng ph¸p nµy cßn cã h¹n chÕ vÒ thêi gian, vÒ thÓ chÊt vµ tinh thÇn ngêi c«ng nh©n. Sù bãc lét nµy ®· dÉn ®Õn nhiÒu cuéc b·i c«ng, ®Êu tranh cña c¸c nghiÖp ®oµn. MÆt kh¸c, ®Õn giai ®o¹n ph¸t triÓn cao cã thÓ lµm cho n¨ng suÊt lao ®éng ®Ó t¨ng gi¸ trÞ thÆng d vµ n©ng cao tr×nh ®é bãc lét. Nhµ t b¶n s¶n xuÊt ngµy cµng gi¸ trÞ thÆng d b»ng c¸ch rót ng¾n thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt do ®ã kÐo dµi t¬ng øng thêi gian lao ®éng thÆng d trong ®iÒu kiÖn ®é dµi ngµy lao ®éng kh«ng ®æi. Ph¬ng ph¸p nµy kh«ng cã giíi h¹n. Bªn c¹nh ®ã c¸c nhµ t b¶n ngµy nay ®ang t×m c¸ch c¶i t¹o kü thuËt, ®a kü thuËt míi vµo, n©ng cao tay nghÒ c«ng nh©n t¹o ®iÒu kiÖn vÒ tinh thÇn tèt ®Ó t¹o ra n¨ng suÊt lao ®éng, c¸ biÖt lín h¬n n¨ng suÊt lao ®éng x· héi. PhÇn gi¸ trÞ thÆng d d«i ra ngoµi gi¸ trÞ thÆng d th«ng thêng do thêi gian lao ®éng c¸ biÖt nhá h¬n thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt gäi lµ gi¸ trÞ thÆng d siªu bÒn. Ph¬ng ph¸p nµy s¶n xuÊt m siªu ng¹ch. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d chØ lµ sù biÓu hiÖn qua s¶n phÈm cßn thùc tÕ ®Ó thu ®îc tiÒn th× sù chuyÓn ho¸ gi¸ trÞ thÆng d nh thÕ nµo. V× c«ng thøc chung cña t b¶n lµ T-H-T’ nªn môc ®Ých cuèi cïng lµ thu ®îc T’ cßn m chØ lµ tiÒn ®Ò lµ nÒn t¶ng ®Ó thu ®îc T’ ( T’>T). Mac ®· gióp ta gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy v× «ng ®· t×m ra mét ®¹i lîng biÓu hiÖn gi¸ trÞ thÆng d ®ã lµ lîi nhuËn (P). Vëy : “Gi¸ trÞ thÆng d khi ®îc ®em so s¸nhvíi tæng t b¶n øng tríc th× mang h×nh thøc biÕn tíng thµnh lîi nhuËn” tõ ®ã ta cã thÓ thÊy P chÝnh lµ con ®Î cña tæng t b¶n øng tríc c+v. 7 §Ó hiÓu râ h¬n vÒ P chóng ta cã thÓ ®i s©u vµo ph©n tÝch chi phÝ thùc tÕ x· héi vµ chi phÝ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa xuÊt ph¸t tõ gi¸ trÞ cña hµng ho¸ c+v+m. Muèn s¶n xuÊt hµng ho¸ ph¶i chi phÝ lao ®éng nhÊt ®Þnh bao gåm chi phÝ cho mua t liÖu s¶n xuÊt c gäi lµ lao ®éng qu¸ khø vµ lao ®éng t¹o ra gi¸ trÞ míi (v+m). §øng trªn quan ®iÓm toµn x· héi, quan ®iÓm cña ngêi lao ®éng th× chi phÝ ®ã lµ chi phÝ thùc tÕ ®Ó t¹o ra gi¸ trÞ hµng ho¸ (c+v+m). Nhng ®èi víi nhµ t b¶n th× hä kh«ng hao phÝ thùc tÕ ®Ó s¶n xuÊt ra hµng ho¸ nªn nhµ t b¶n chØ xem hÕt bao nhiªu t b¶n chø kh«ng tÝnh xem chi phÝ hÕt bao nhiªu lao ®éng cÇn thiÕt. Thùc tÕ hä chØ øng ra sè t b¶n ®Ó mua t liÖu s¶n xuÊt (c) vµ mua søc lao ®éng (v). Chi phÝ ®ã ®îc Mac gäi lµ chi phÝ t b¶n chñ nghÜa vµ ký hiÖu lµ k (k=c+v). Nh vËy chi phÝ t b¶n chñ nghÜa lu«n lu«n nhá h¬n chi phÝ thùc tÕ. Gi÷a gi¸ trÞ hµng ho¸ vµ chi phÝ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa cã sù chªnh lÖch nhau mét lîng ®óng ®¾n b»ng m. Do ®ã nhµ t b¶n hµng ho¸ sÏ thu vÒ mét phÇn lêi ®óng b»ng gi¸ trÞ thÆng d m, sè tiÒn nµy gäi lµ lîi nhuËn. Gi¸ trÞ hµng ho¸ lóc nµy b»ng chi phÝ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa céng víi lîi nhuËn : gi¸ trÞ = k + P VÒ mÆt lîng P cã nguån gèc lµ kÕt qu¶ lao ®éng kh«ng c«ng cña c«ng nh©n lµm thuª. VÒ mÆt chÊt P xem nh toµn bé t b¶n øng tríc ®Î ra. Do ®ã P che dÊu quan hÖ bãc lét TBCN, che dÊu nguån gèc thùc sù cña nã. Do chi phÝ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa lu«n lu«n nhá h¬n chi phÝ s¶n xuÊt thùc tÕ cho nªn nhµ t b¶n cã thÓ b¸n hµng ho¸ cao h¬n chi phÝ s¶n xuÊt TBCN vµ cã thÓ thÊp h¬n gi¸ trÞ hµng ho¸ . Nõu nhµ t b¶n b¸n hµng víi gi¸ trÞ b»ng gi¸ trÞ cña nã th× P = m. NÕu b¸n hµng víi gi¸ trÞ cao h¬n gi¸ trÞ cña nã th× P > m, víi b¸n víi gi¸ trÞ nhá h¬n gi¸ trÞ cña nã th× P - Xem thêm -