Tài liệu Kc138 cạnh tranh trong nền kttt

§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ PhÇn 1: Më ®Çu C¹nh tranh lµ mét trong nh÷ng qui luËt cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Khi thùc hiÖn chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ cò sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ph¶i chÊp nhËn nh÷ng qui luËt cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng trong ®ã cã qui luËt c¹nh tranh. ViÖt Nam ®· ®¹t ®îc nhiÒu thµnh tùu to lín trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ. Nhng bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu ®ã nÒn kinh tÕ níc ta ®ang ®èi mÆt víi nh÷ng khã kh¨n th¸ch thøc to lín. Mét trong nh÷ng khã kh¨n th¸ch thøc ®ã lµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ níc ta cßn yÕu kÐm. §øng tríc qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ ngµy cµng s©u réng (lµ thµnh viªn cña ASEAN, APEC, s¾p trë thµnh thµnh viªn cña WTO, råi më cöa héi nhËp AFTA vµo n¨m 2006) th× níc ta cÇn cã mét nÒn kinh tÕ víi søc c¹nh tranh ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ®Ó ®¹t ®îc môc ®Ých trë thµnh níc c«ng nghiÖp vµo n¨m 2020. Muèn nh vËy chóng ta cÇn ph¶i n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ víi c¸c ®èi tîng cÇn t¸c ®éng lµ c¸c doanh nghiÖp. §Æc biÖt cÇn ph¶i n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc vµ t nh©n, ph¶i ph¸t huy c¸c lîi thÕ c¹nh tranh. Chóng ta cÇn cã mét chÝnh s¸ch c¹nh tranh ®óng ®¾n. Víi môc tiªu nh vËy thËt kh«ng dÔ dµng cho ViÖt Nam, khi mµ nÒn kinh tÕ hiÖn nay kh«ng cã g× lµm ®¶m b¶o, c¸c doanh nghiÖp lµm ¨n kh«ng hiÖu qu¶, cßn tr× trÖ, t×nh tr¹ng thang nhòng vµ thÊt tho¸t vèn nhµ níc t¨ng cao. C¸c doanh nghiÖp nhµ níc kh«ng ph¸t huy ®îc vai trß chñ ®¹o cña m×nh trong nÒn kinh tÕ khi mµ nhËn ®îc nhiÒu hç trî tõ phÝa nhµ níc, ngµnh nghÒ kinh doanh, chÕ ®é tÝn dông,… Trong tay n¾m hÇu hÕt c¸c nguån lùc quan träng nh : 100% má dÇu, 80% rõng, 90% lao ®éng ®îc coi träng, cã phÇn xem nhÑ u ®iÓm cña c¸c doanh nghiÖp t nh©n. Võa qua, ngµy 13/10/2004, chóng ta ®· thµnh lËp ®îc hiÖp héi c¸c doanh nghiÖp t nh©n ViÖt Nam, ®iÒu ®ã cho thÊy cã sù thay ®æi trong nhËn thøc vÒ vai trß cña t nh©n, doanh nghiÖp t nh©n ®ang dÇn nhËn ®îc sù quan t©m tõ phÝa nhµ níc vµ ®ãng vai trß quan träng trong chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ. C¹nh tranh lµ mét c¬ chÕ vËn hµnh chñ yÕu cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng, nã lµ ®éng lùc thóc ®Èy kinh tÕ ph¸t triÓn tuy vÉn cã nh÷ng mÆt h¹n chÕ nhng nã kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò quan träng. NhiÒu níc trªn thÕ giíi ®· vËn dông tèt qui luËt c¹nh tranh vµo ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ®· ®¹t ®îc nhiÒu thµnh tùu to lín. Tõ khi ®æi míi nÒn kinh tÕ chóng ta còng ®· ¸p dông qui luËt nµy vµ mét sè thµnh 1 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ tùu ®· ®Õn víi chóng ta: §êi sèng nh©n d©n ®îc c¶i thiÖn, x· héi ph¸t triÓn h¬n, kinh tÕ ph¸t triÓn æn ®Þnh… nh÷ng lîi Ých Êy cha ph¶i lµ lín lao nhng còng ®· gióp chóng ta ®Þnh híng cho chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ. §éc quyÒn lµ sù chi phèi thÞ trêng cña mét hay nhiÒu c«ng ty, hoÆc mét tæ chøc kinh tÕ nµo ®ã vÒ mét lo¹i s¶n phÈm trªn mét ®o¹n thÞ trêng nhÊt ®Þnh. Nguyªn nh©n dÉn tíi ®éc quyÒn thêng do c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh ®em l¹i. §éc quyÒn sÏ lµm h¹n chÕ rÊt nhiÒu ®èi víi c¹nh tranh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. §Ó cã mét m«i trêng c¹nh tranh lµnh m¹nh vµ kiÓm so¸t ®éc quyÒn cã hiÖu qu¶ ®ang lµ vÊn ®Ò quan träng ®îc ®Æt ra víi thùc tr¹ng hiÖn nay cña níc ta. Thùc tr¹ng c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn ë níc ta hiÖn nay nh thÕ nµo? Vµ níc ta cÇn lµm g× ®Ó duy tr× c¹nh tranh vµ kiÓm so¸t ®éc quyÒn? Chóng ta sÏ t×m hiÓu cô thÓ ë díi ®©y. 2 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ PhÇn 2 C¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt Nam I. Mét sè vÊn ®Ò lÝ luËn vÒ c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn 1. Sù c¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan ThÞ trêng lµ n¬i diÔn ra c¸c ho¹t ®éng mua b¸n, trao ®æi hµng ho¸ bao gåm c¸c yÕu tè ®Çu vµo vµ c¸c yÕu tè ®Çu ra cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Trªn thÞ trêng c¸c nhµ s¶n xuÊt, ngêi tiªu dïng, nh÷ng ngêi ho¹t ®éng bu«n b¸n kinh doanh, quan hÖ víi nhau th«ng qua ho¹t ®éng mua b¸n trao ®æi hµng ho¸. Nh vËy thùc chÊt thÞ trêng lµ chØ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®îc ph¶n ¸nh th«ng qua trao ®æi, lu th«ng hµng ho¸ vµ mèi quan hÖ vÒ kinh tÕ gi÷a ngêi víi ngêi. H×nh thøc ®Çu tiªn cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ kinh tÕ hµng ho¸. Kinh tÕ h lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ x· héi mµ trong ®ã s¶n phÈm s¶n xuÊt ra ®Ó trao ®æi vµ bu«n b¸n trªn thÞ trêng. NÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ h×nh thøuc ph¸t triÓn cao cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸, mµ ë ®ã mäi yÕu tè ®Çu vµo vµ ®Çu ra cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®Òu ®îc qui ®Þnh bëi thÞ trêng. Trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh c¸c doanh nghiÖp lu«n muèn cã ®îc nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nh: thuª ®îc lao ®éng rÎ mµ cã kÜ thuËt, mua ®îc nguyªn nhiªn vËt liÖu rÎ, cã thÞ trêng c¸c yÕu tè ®Çu ra tèt. §iÒu ®ã dÉn ®Õn sù c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp dÓ chiÕm lÊy, n¾m gi÷ lÊy nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi. Sù c¹nh tranh nµy chØ kÕt thóc khi nã ®îc ®¸nh dÊu bëi mét bªn chiÕn th¾ng vµ mét bªn thÊt b¹i. Tuy vËy c¹nh tranh kh«ng bao giê mÊt ®i trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. C¹nh tranh lµ sù sèng cßn cña c¸c doanh nghiÖp. Muèn tån t¹i ®îc buéc c¸c doanh nghiÖp ph¶i n©ng cao søc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp m×nh b»ng c¸ch: n©ng cao n¨ng lùc s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp, gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt ®Ó c¹nh tranh vÒ gi¸ c¶, c¶i tiÕn khoa häc kÜ thuËt… §iÒu nµy sÏ thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, ®ång thêi còng lµm cho x· héi ph¸t triÓn nhê kinh tÕ ph¸t triÓn, khoa häc - kÜ thuËt ph¸t triÓn do ®ßi hái ph¶i n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng cña doanh nghiÖp, c¶i tiÕn khoa häc - kÜ thuËt. Trong qu¸ tr×nh c¹nh tranh c¸c nguån lùc cña x· héi sÏ ®îc chuyÓn tõ n¬i s¶n xuÊt kÐm hiÖu qu¶ ®Õn n¬i s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶ h¬n. T¹o ra lîi Ých x· héi cao h¬n, mäi ngêi sÏ sö dông nh÷ng s¶n phÈm tèt h¬n. C¹nh tranh ®em l¹i sù ®a d¹ng cña s¶n phÈm vµ dÞch vô. Do ®ã t¹o ra nhiÒu lùa chän h¬n cho kh¸ch hµng, cho ngêi tiªu dïng. 3 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Nh vËy c¹nh tranh lµ mét ®Æc trng c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. C¹nh tranh gióp cho sù ph©n bæ nguån lùc x· héi cã hiÖu qu¶, ®em l¹i Ých lîi lín h¬n cho x· héi. C¹nh tranh cã thÓ ®îc xem nh lµ qu¸ tr×nh tÝch luü vÒ lîng ®Ó tõ ®ã thùc hiÖn c¸c bíc nh¶u thay ®æi vÒ chÊt. Mçi bíc nh¶y thay ®æi vÒ chÊt lµ mçi nÊc thang cña x· héi, nã lµm cho x· héi ph¸t triÓn di lªn, tèt ®Ñp h¬n. VËy sù tån t¹i cña c¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. 2. Vai trß cña c¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng C¹nh tranh xuÊt hiÖn cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸. C¹nh tranh lµ sù ganh ®ua, sù ®Êu tranh gay g¾t gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt kinh doanh víi nhau ®Ó giµnh giËt lÊy nh÷ng ®iÒu kiÖn cã lîi vÒ s¶n xuÊt vµ tiªu thô hµng ho¸, nh»m tèi ®a ho¸ lîi nhuËn cña m×nh. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng c¹nh tranh võa lµ m«i trêng, võa lµ ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Do ®ã mµ c¹nh tranh ®ãng vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng thÓ hiÖn qua mét sè chøc n¨ng sau: Thø 1: C¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ cã 2 lo¹i c¹nh tranh: c¹nh tranh trong néi bé ngµnh vµ c¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh víi nhau. ViÖc c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp trong cïng mét ngµnh lµ sù c¹nh tranh nh»m giµnh giËt lÊy nh÷ng ®iÒu kiÖn cã lîi cho s¶n xuÊt vµ tiªu thô hµng ho¸ ®Ó thu ®îc lîi nhuËn siªu ng¹ch. C¸c doanh nghiÖp c¹nh tranh víi nhau vÒ s¶n phÈm. Do ®ã kÕt qu¶ cña sù c¹nh tranh nµy lµ h×nh thµnh nªn gi¸ trÞ thÞ trêng cña tõng lo¹i mÆt hµng. §ã lµ gi¸ trÞ cña hµng ho¸ ®îc tÝnh dùa vµo ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt trung b×nh cña toµn x· héi. NÕu nh doanh nghiÖp nµo cã ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt díi møc trung b×nh sÏ bÞ thiÖt h¹i hay bÞ lç vèn. Cßn nh÷ng doanh nghiÖp cã ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt trªn møc trung b×nh cña x· héi sÏ thu ®îc lîi nhuËn th«ng qua sù chªnh lÖch vÒ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt. Ngoµi c¹nh tranh trong néi bé ngµnh cßn cã c¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh víi nhau. Lµ c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt nh÷ng mÆt hµng kh¸c nhau. Môc ®Ých cña c¹nh tranh nµy lµ t×m n¬i ®Çu t cã lîi h¬n. C¸c doanh nghiÖp tù do di chuyÓn TB cña m×nh tõ ngµnh nµy sang ngµnh kh¸c. C¹nh tranh nµy dÉn ®Õn h×nh thµnh nªn tØ suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n, vµ gi¸ trÞ hµng ho¸ chuyÓn thµnh gi¸ c¶ s¶n xuÊt. ViÖc h×nh thµnh nªn gi¸ thÞ trêng cña hµng ho¸ vµ tØ suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n lµ ®iÒu quan träng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Víi gi¸ trÞ thÞ trêng cña hµng ho¸ cho biÕt doanh nghiÖp nµo lµm ¨n cã l·i hoÆc kh«ng cã hiÖu qu¶. Tõ ®ã sÏ cã nh÷ng thay ®æi trong s¶n xuÊt ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. Víi tØ 4 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n cho biÕt lîi nhuËn cña c¸c nhµ t b¶n sÏ lµ nh nhau cho dï ®Çu t vµo nh÷ng ngµnh kh¸c nhau víi lîng TB nh nhau. Thø hai: C¹nh tranh gióp ph©n bæ l¹i nguån lùc cña x· héi mét c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt. C¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt cïng mét lo¹i hay mét sè lo¹i hµng ho¸ c¹nh tranh nhau vÒ gi¸ b¸n, h×nh thøc s¶n phÈm, chÊt lîng s¶n phÈm trong qu¸ tr×nh c¹nh tranh ®ã doanh nghiÖp nµo cã ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt tèt, cã n¨ng suÊt lao ®éng cao h¬n th× doanh nghiÖp ®ã sÏ cã l·i. §iÒu ®ã gióp cho viÖc sö dông c¸c nguån nguyªn vËt liÖu cña x· héi cã hiÖu qu¶ h¬n, ®em l¹i lîi Ých cho x· héi cao h¬n. NÕu cø ®Ó cho c¸c doanh nghiÖp kÐm hiÖu qu¶ sö dông c¸c lo¹i nguån lùc th× sÏ l·ng phÝ nguån lùc x· héi trong khi hiÖu qu¶ x· héi ®em l¹i kh«ng cao, chi phÝ cho s¶n xuÊt t¨ng cao, gi¸ trÞ hµng ho¸ t¨ng lªn kh«ng cÇn thiÕt. Thø ba: C¹nh tranh ®iÒu tiÕt cung, cÇu hµng ho¸ trªn thÞ trêng, kÝch thÝch thóc ®Èy viÖc øng dông khoa häc c«ng nghÖ tiªn tiÕn vµo s¶n xuÊt vµ t¨ng vèn ®Çu t vµo s¶n xuÊt trªn thÞ trêng, khi cung mét hµng nµo ®ã lín h¬n cÇu hµng ho¸ th× lµm cho gi¸ c¶ cña hµng ho¸ gi¶m xuèng, lµm cho lîi nhuËn thu ®îc cña c¸c doanh nghiÖp sÏ gi¶m xuèng. NÕu nh gi¸ c¶ gi¶m xuèng díi møc hoÆc b»ng chi phÝ s¶n xuÊt th× doanh nghiÖp ®ã lµm ¨n kh«ng cã hiÖu qu¶ vµ bÞ ph¸ s¶n. ChØ cã nh÷ng doanh nghiÖp nµo cã chi phÝ s¶n xuÊt gi¸ c¶ thanh to¸n cña hµng ho¸ th× doanh nghiÖp ®ã míi thu ®îc. §iÒu ®ã buéc c¸c doanh nghiÖp muèn tån t¹i ®îc th× ph¶i gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt hµng ho¸, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng b»ng c¸ch tÝch cùc øng dông ®a khoa häc c«ng nghÖ tiªn tiÕn vµo trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Ngîc l¹i khi cung mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã nhá h¬n cÇu hµng ho¸ cña thÞ trêng ®iÒu ®ã dÉn ®Õn sù khan hiÕm vÒ hµng ho¸ ®iÒu nµy dÉn tíi gi¸ c¶ cña hµng ho¸ t¨ng cao dÉn ®Õn lîi nhuËn cña c¸c doanh nghiÖp t¨ng lªn, ®iÒu nµy kÝch thÝch c¸c doanh nghiÖp sÏ n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng b»ng c¸ch øng dông khoa häc - c«ng nghÖ tiªn tiÕn hoÆc më réng qui m« s¶n xuÊt ®Ó cã ®îc lîng hµng ho¸ tung ra thÞ trêng. §iÒu nµy lµm t¨ng thªm vèn ®Çu t cho s¶n xuÊt, kinh doanh, n©ng cao n¨ng lùc s¶n xuÊt cña toµn x· héi. §iÒu nµy quan träng lµ ®éng lùc nµy hoµn toµn tù nhiªn kh«ng theo vµ kh«ng cÇn bÊt kú mét mÖnh lÖnh hµnh chÝnh nµo cña c¬ quan qu¶n lý nhµ níc. Thø t: C¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng kh«ng chØ cã c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt víi nhau mµ cßn cã sù c¹nh tranh gi÷a nh÷ng ngêi lao ®éng víi nhau, ®Ó cã ®îc mét n¬i lµm viÖc tèt, c«ng viÖc phï hîp. §iÒu ®ã khiÕn cho mäi ngêi trong x· héi lu«n lu«n ph¶i n©ng cao tr×nh ®é tay 5 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ nghÒ cña m×nh. Víi ý nghÜa ®ã c¹nh tranh lµm cho con ngêi ta hoµn thiÖn h¬n, c¹nh tranh ®ãng gãp mét phÇn trong viÖc h×nh thµnh nªn con ngêi míi trong x· héi míi th«ng minh, n¨ng ®éng vµ s¸ng t¹o. C¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp víi nhau tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn cã kÎ th¾ng vµ ngêi thua. KÎ m¹nh cµng ngµy cµng m¹nh lªn nhê lµm ¨n hiÖu qu¶. KÎ yÕu th× bÞ ph¸ s¶n. Sù ph¸ s¶n cña c¸c doanh nghiÖp kh«ng hoµn toµn mang ý nghÜa tiªu cùc. Bëi v× cã nh vËy th× c¸c nguån lùc cña x· héi míi ®îc chuyÓn sang cho nh÷ng n¬i lµm ¨n hiÖu qu¶. ViÖc duy tr× c¸c doanh nghiÖp kÐm hiÖu qu¶ sÏ dÉn ®Õn sù l·ng phÝ c¸c nguån lùc x· héi. Do ®ã muèn cã hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña x· héi cao buéc chóng ta ph¶i chÊp nhËn sù ph¸ s¶n cña nh÷ng doanh nghiÖp yÕu kÐm. Sù ph¸ s¶n nµy kh«ng ph¶i lµ sù huû diÖt hoµn toµn mµ ®ã lµ sù huû diÖt s¸ng t¹o. 3. Nh÷ng ®iÒu kiÖn t¹o nªn c¹nh tranh vµ chèng ®éc quyÒn trong kinh doanh C¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng ho¸ lu«n muèn tù m×nh quyÕt ®Þnh ®Õn viÖc s¶n xuÊt vµ tiªu thô hµng ho¸ - dÞch vô cña m×nh. Nhng c¹nh tranh trªn thÞ trêng ®· kh«ng cho phÐp hä lµm nh vËy. Do ®ã c¸c doanh nghiÖp lu«n muèn xo¸ bá c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn ®· ra ®êi ®Ó ®¸p øng yªu cÇu cña hä. §éc quyÒn trong kinh doanh lµ viÖc mét hay nhiÒu tËp ®oµn kinh tÕ víi nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ chÝnh trÞ, x· héi nhÊt ®Þnh khèng chÕ thÞ trêng s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm hµng ho¸ dÞch vô. §éc quyÒn thêng dÉn ®Õn xu híng cöa quyÒn, b¹o lùc vµ trong mét sè trêng hîp nã c¶n trë sù ph¸t triÓn cña khoa häc kÜ thuËt, lµm chËm th©m chÝ l·ng phÝ c¸c nguån lùc x· héi. Bëi lÏ víi thÕ ®éc quyÒn c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kh«ng cÇn quan t©m ®Õn viÖc c¶i tiÕn m¸y mãc kÜ thuËt, kh«ng cÇn t×m c¸ch n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng mµ vÉn thu ®îc lîi nhuËn cao nhê vµo ®éc quyÒn mua vµ ®éc quyÒn b¸n. §éc quyÒn lµ sù thèng trÞ tuyÖt ®èi trong lu th«ng vµ s¶n xuÊt nªn dÔ n¶y sinh gi¸ c¶ ®éc quyÒn, gi¸ c¶ lòng ®o¹n cao,... Do vËy, sù phôc vô cña ngêi tiªu dïng nãi riªng vµ cho x· héi nãi chung lµ kÐm hiÖu qu¶ h¬n so víi c¹nh tranh tù do. Trong nhiÒu trêng hîp ®éc quyÒn ¸p ®Æt sù tiªu dïng lµm cho x· héi. ChÝnh do cung c¸ch Êy mµ ®éc quyÒn thêng lµm cho x· héi lu«n lu«n ë t×nh tr¹ng khan hiÕm hµng ho¸, s¶n xuÊt kh«ng ®¸p øng ®îc nhu cÇu ¶nh hëng ®Õn nhÞp ®é t¨ng trëng kinh tÕ. §éc quyÒn h×nh thµnh biÓu hiÖn sù thÊt b¹i cña thÞ trêng. §Ó cã sù c¹nh tranh hoµn h¶o, nhiÒu quèc gia ®· coi chèng ®éc quyÒn vµ t¹o nªn c¹nh tranh hoµn h¶o lµ nhiÖm vô quan träng hµng ®Çu cña nhµ níc. §Ó t¹o nªn c¹nh tranh 6 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ lµnh m¹nh vµ chèng ®éc quyÒn trong kinh doanh th× cÇn ph¶i cã nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. a) §iÒu kiÖn vÒ c¸c yÕu tè ph¸p lý - thÓ chÕ ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh §Ó cã sù c¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ th× cÇn ph¶i ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Ngµy nay trong qu¸ tr×nh héi nhËp ngµy cµng cao th× c¸c thÓ chÕ ph¸p lý kh«ng chØ do nhµ níc ban hµnh mµ nã cßn ®îc ban hµnh bëi c¸c tæ chøc quèc tÕ hoÆc do mét khu vùc kinh tÕ gåm nhiÒu quèc gia ban hµnh. YÕu tè ph¸p lý thÓ chÕ nh©n tè quan träng trong h×nh thµnh nªn m«i trêng kinh doanh - lµ ®Êt sèng cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Mâi yÕu tè ph¸p lÝ thÓ chÕ ®Òu t¸c ®éng vµo mét lÜnh vùc nhÊt ®Þnh trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, nã ®îc dïng ®Ó ®iÒu chØnh c¸c hµnh vi ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm. C¸c chñ thÓ kinh tÕ muèn tham gia vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong lÜnh vùc nµo ®Òu ph¶i dùa vµo c¸c thÓ chÕ - ph¸p lÝ ®· ®îc ban hµnh ®èi víi lÜnh vùc nµo ®ã ®Ó tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ. Nh vËy sÏ h×nh thµnh nªn mét m«i trêng kinh doanh æn ®Þnh khoa häc. MÆc dï chØ cã ®Þnh híng trong mét lÜnh vùc nhÊt ®Þnh, song trong mét nÒn kinh tÕ thèng nhÊt ®Ó t¹o nªn sù ho¹t ®éng ®ång bé cho guång m¸y kinh tÕ th× c¸c yÕu tè thÓ chÕ ph¸p lÝ nµy ®Òu ph¶i ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn sau: Thø nhÊt: §¶m b¶o sù ®ång bé trong toµn bé hÖ thèng thuéc mäi lÜnh vùc ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Nh vËy mäi lÜnh vùc cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ®Òu ®îc ®iÒu chØnh bëi c¸c thÓ chÕ - ph¸p lÝ, ®iÌu nµy sÏ t¹o nªn tÝnh hµi hoµ trong nÒn kinh tÕ. NÕu nh kh«ng ®¶m b¶o ®îc sù ®ång bé th× trong nÒn kinh tÕ sÏ cã nh÷ng lÜnh vùc kh«ng bÞ t¸c ®éng cña c¸c thÓ chÕ ph¸p lÝ, viÖc ho¹t ®éng trong c¸c lÜnh vùc nµy sÏ dÔ dµng, tù do h¬n so víi c¸c linh vùc cã c¸c yÕu tè ph¸p lÝ - thÓ chÕ t¸c ®éng, bëi v× nã kh«ng chÞu ¶nh hëng, kh«ng chÞu bÊt k× t¸c ®éng nµo tõ Nhµ níc. C¸c nhµ s¶n xuÊt kinh doanh sÏ tõ ®ã s¶n xuÊt tiªu thô s¶n phÈm theo ý muèn cña m×nh. §iÒu nµy sÏ t¹o nªn sù lén xén trong nÒn kinh tÕ bëi v× môc ®Ých s¶n xuÊt cña mçi ngêi lµ kh¸c nhau, do ®ã sÏ dÉn ®Õn m©u thuÉn gi÷a c¸c nhµ s¶n xuÊt víi nhau, t¹o ®iÒu kiÖn cho ®éc quyÒn h×nh thµnh ®Ó tr¸nh sù c¹nh tranh. Thø hai: C¸c thÓ chÕ - ph¸p lÝ do Nhµ níc ban hµnh ph¶i phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ. §Ó cã hiÖu qu¶ cao trong viÖc ®iÒu chØnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Ngoµi ra c¸c qui ®Þnh nµy ph¶i râ rµng, dÔ hiÓu, tr¸nh viÖc hiÓu theo nhiÒu nghÜa híng kh¸c nhau, ®iÒu ®ã sÏ dÉn ®Õn nh÷ng hËu qu¶ trÇm 7 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ träng. ViÖc ban hµnh c¸c thÓ chÕ - ph¸p lÝ nµy s¸t víi thùc tÕ, kh«ng râ rµng th× kh«ng nh÷ng thùc hiÖn ®îc môc ®Ých mµ cßn g©y thªm ra nh÷ng ho¹t ®éng sai lÖch, lµm ®¶o lén trËt tù. Thø 3: HiÖu lùc ph¸p luËt cña c¸c qui ®Þnh ph¸p lÝ - thÓ chÕ ph¶i thèng nhÊt trong viÖc ®iÒu chØnh c¸c hµnh vi kinh tÕ, kh«ng ®îc cã sù ph©n biÖt ®èi xö khi thùc hiÖn c¸c qui ®Þnh. ViÖc nµy sÏ t¹o nªn tÝnh c«ng b»ng trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, n©ng cao hiÖu lùc cña c¸c qui ®Þnh. b) §iÒu kiÖn trong chØ ®¹o, ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ quèc d©n C¸c tæ chøc quèc tÕ, c¸c hiÖp héi còng nh nhµ níc khi ra c¸c qui ®Þnh ph¸p lÝ - thÓ chÕ ®Òu ph¶i dùa vµo ®iÒu kiÖn vµ t×nh h×nh thùc tÕ, ®iÒu nµy ®¶m b¶o tÝnh s¸t thùc cña c¸c qui ®Þnh. Nhµ níc dùa vµo c¸c qui ®Þnh ®Ó ®iÒu hµnh qu¶n lý nÒn kinh tÕ trong mäi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Vai trß cña qu¶n lý, chØ ®¹o gi¸m s¸t thùc hiÖn c¸c qui ®Þnh ph¸p lÝ lµ hÕt søc quan träng, nã ®¶m b¶o cho viÖc c¸c qui ®Þnh ph¸p lÝ - thÓ chÕ ®îc thùc hiÖn. Do vai trß hÕt søc quan träng ®ã mµ viÖc qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ níc ®ßi hái bé m¸y qu¶n lý nhµ níc ph¶i cã ®ñ tr×nh ®é chuyªn m«n, n¨ng lùc trong qu¶n lý kinh tÕ. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng víi m«i trêng c¹nh tranh gay g¾t. ViÖc c¸c c«ng ty hoÆc c¸c tæ chøc ®éc quyÒn h×nh thµnh lµ ®iÒu dÔ dµng. Do vËy ®Ó chèng ®éc quyÒn vµ t¹o nªn sù c¹nh tranh th× víi bé m¸y qu¶n lý kinh tÕ non kÐm th× nhµ níc sÏ kh«ng thÓ qu¶n lÝ ®îc nÒn kinh tÕ, c¸c b¶n qui ®Þnh kh«ng thÓ ®a vµo ¸p dông trong thùc tÕ, hoÆc nÕu cã ®a vµo ¸p dông ®îc th× khã lßng mµ gi¸m s¸t, chØ ®¹o viÖc thùc hiÖn. §iÒu nµy sÏ g©y ra viÖc lµm thÊt tho¸t, l·ng phÝ tµi s¶n quèc gia, t×nh h×nh kinh doanh bÊt æn ®Þnh, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c tæ chøc ®éc quyÒn h×nh thµnh. Thùc tÕ ë ViÖt Nam cho thÊy: trong x©y dùng c¬ b¶n viÖc ®Çu t dµn tr¶i kh«ng cã träng ®iÓm g©y l·ng phÝ vèn ®Çu t. Trong c¸c dù ¸n, c«ng tr×nh x©y dùng viÖc thÊt tho¸t vèn lµ rÊt lín do viÖc c©u kÕt th«ng ®ång, ¨n d¬ víi nhau gi÷a c¸c chñ ®Çu t vµ x©y dùng. TÊt c¶ c¸c ®iÒu trªn phÇn lín lµ do bé m¸y qu¶n lý cßn non kÐm. Cha ®a ra ®îc nh÷ng qui ®Þnh ph¸p lÝ - thÓ chÕ ®Ó ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. ViÖc c¸c nhµ kinh doanh xuÊt nhËp khÈu thuèc ®Çu c¬, th«ng ®ång víi nhau t¹o ra sù khan hiÕm gi¶ t¹o ®Ó ®Èy gi¸ thuèc lªn cao. §iÒu nµy còng t¬ng tù ®èi víi thÞ trêng bÊt ®éng s¶n. Ngµy nay qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ ®ang diÔn ra m¹nh mÏ trªn thÕ giíi nªn viÖc n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý kinh tÕ lµ ®iÒu kiÖn hÕt søc quan träng ®Ó t¹o nªn c¹nh tranh vµ chèng ®éc quyÒn. c) §iÒu kiÖn vÒ tr×nh ®é v¨n ho¸, ®¹o ®øc x· héi cña nh©n d©n vµ c¸c chñ thÓ kinh doanh 8 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ C¸c chñ thÓ kinh tÕ lµ ®èi tîng t¸c ®éng cña c¸c v¨n b¶n ph¸p lÝ - thÓ chÕ. Nhµ níc ban hµnh vµ gi¸m s¸t, chØ ®¹o c¸c chñ thÓ kinh tÕ thi hanh c¸c qui ®Þnh cña v¨n b¶n ph¸p lÝ - thÓ chÕ. §Ó c¸c qui ®Þnh ®îc thùc hiÖn tèt th× ngoµi vai trß qu¶n lÝ tèt cña Nhµ níc cßn cã hµnh vi thùc hiÖn cña c¸c chñ kinh doanh vµ nh©n d©n. ý thøc thùc hiÖn c¸c qui ®Þnh v¨n b¶n cña c¸c chñ thÓ khi tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ lµ ®iÒu kiÖn ®ñ ®Ó t¹o nªn c¹nh tranh vµ chèng ®éc quyÒn trong kinh doanh. N¨ng lùc cña c¸c c¬ quan qu¶n lÝ lµ cã h¹n cho nªn trong qu¸ tr×nh qu¶n lý kh«ng thÓ khong m¾c nh÷ng sai lÇm, thiÕu sãt. Khi ®ã sÏ lµ ®iÒu kiÖn tèt cho nh÷ng t×nh tr¹ng c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh, ®éc quyÒn lîi dông sai sãt cña c¬ quan qu¶n lý ®Ó ho¹t ®éng. Trong nh÷ng t×nh huèng nh vËy ®Ó t¹o nªn c¹nh tranh lµnh m¹nh vµ chèng ®éc quyÒn rÊt cÇn cã tinh thÇn, ý thøc cña c¸c chñ thÓ kinh doanh còng nh cña nh©n d©n. Tinh thÇn tr¸ch nhiÖm, ý thøc tèt cña c¸c chñ thÓ kinh doanh gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý cña c¸c c¬ quan qu¶n lý. II. Thùc tr¹ng c¹nh tranh vµ chèng ®éc quyÒn ë ViÖt Nam 1. Sù chuyÓn biÕn vÒ nh©n thøc ®èi víi c¹nh tranh Sau chiÕn tranh ®Êt níc thèng nhÊt, c¶ níc h¨ng h¸i b¾t tay vµo c«ng cuéc x©y dùng, kiÕn t¹o ®Êt níc ®a ®Êt níc tiÕn th¼ng lªn CNXH. Trong khi ®ã trong tay chØ cã m« h×nh kinh tÕ sau chiÕn tranh ®Ó l¹i - nÒn kinh tÕ tËp trung bao cÊp cña c¶i x· héi bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ sau chiÕn tranh. ViÖc ¸p dông m« h×nh kinh tÕ nµy trong chiÕn tranh ®· ®em l¹i hiÖu qu¶ cao, vµ ®îc coi nh m« h×nh u viÖt. Nhng trong thêi b×nh, nã ®· kh«ng cßn phï hîp vµ ViÖt Nam ®· ph¶i tr¶ gi¸ cho viÖc ¸p dông nÒn kinh tÕ nµy ®ã lµ: nÒn kinh tÕ suy tho¸i trÇm träng chi vît thu, l¹m ph¸t cao, ®ång tiÒn mÊt gi¸, ph¬ng tiÖn kÜ thuËt ngµy cµng l¹c hËu, chËm ®îc ®æi míi, n¨ng lùc s¶n xuÊt trong níc kÐm. Trong nÒn kinh tÕ cò - nÒn kinh tÕ tËp trung bao cÊp th× mäi ho¹t ®éng kinh tÕ cña x· héi ®Òu do Nhµ níc ®¶m nhiÖm, nhµ níc bao tiªu hÕt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña c¸c doanh nghiÖp kÓ c¶ viÖc tiªu thô s¶n phÈm do ®ã mµ nã g©y ra søc × ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ®îc nhµ níc bao cÊp. C¸c doanh nghiÖp cø ung dung thùc hiÖn theo kÕ ho¹ch cña nhµ níc ®Ó s¶n xuÊt, kh«ng cÇn quan t©m ®Õn viÖc ph¶i c¹nh tranh víi ai. C¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh dêng nh chØ biÕt ®Õn kh¸i niÖm c¹nh tranh trªn lÝ thuyÕt chø cha ®îc thÊy thùc tÕ c¹nh tranh lµ nh thÕ nµo. §iÒu ®ã g©y ra l·ng phÝ nguån lùc x· héi, c¹nh tranh kh«ng ®îc coi träng. Yªu cÇu ph¸t triÓn x©y dùng ®Êt níc buéc chóng ta ph¶i chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ vµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®· ®îc ¸p dông nhng nã chÞu sù qu¶n lý cña Nhµ níc. §ã lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN. NÒn kinh tÕ thÞ trêng 9 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ víi qui luËt c¹nh tranh ®· kh«ng cßn chç cho sù Ø l¹i, tr«ng chê vµo trî cÊp, nã buéc c¸c chñ thÓ kinh tÕ ph¶i lu«n lu«n ho¹t ®éng ®Ó t×m lÊy vÞ trÝ tån t¹i trong nÒn kinh tÕ. Do tÝnh chÊt kh¾c nghiÖt cña c¹nh tranh nªn viÖc yªu cÇu nhËn thøc vÒ c¹nh tranh mét c¸ch ®óng ®¾n lµ ®iÒu cÇn thiÕt. Cïng víi qu¸ tr×nh ®æi míi, c¹nh tranh theo ph¸p luËt ®· dÇn dÇn ®îc chÊp nhËn ë níc ta nh mét ®éng lùc ®¶m b¶o hiÖu qu¶, tiÕn bé x· héi, nhng chÞu sù ®iÒu tiÕt cña nhµ níc. §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· ban hµnh mét sè v¨n b¶n ph¸p lÝ ®iÒu chØnh hµnh vi cã liªn quan ®Õn c¹nh tranh trªn thÞ trêng nh: - LuËt ®Çu t níc ngoµi t¹i ViÖt Nam n¨m 1987 vµ söa ®æi vµo c¸c n¨m 1990, 2000. C¹nh tranh trªn thÞ trêng cã 4 cÊp ®é: c¹nh tranh vÒ h×nh thøc s¶n phÈm, c¹nh tranh vÒ lo¹i s¶n phÈm, nh÷ng lo¹i s¶n phÈm cã thÓ thay thÕ vµ c¹nh tranh vÒ ng©n s¸ch. C¹nh tranh vÒ h×nh thøc s¶n phÈm lµ cÊp ®é thÊp nhÊt cña c¹nh tranh. H×nh thøc nµy chñ yÕu tËp trung vµo s¶n phÈm hiÖn t¹i cña c¸c doanh nghiÖp mµ kh«ng tËp trung vµo c¸i cã thÓ x¶y ra trong t¬ng lai. C¸c doanh nghiÖp c¹nh tranh víi nhau vÒ nh·n hiÖu n»m trong cïng mét chñng lo¹i s¶n phÈm vµ sÏ tho¶ m·n nhu cÇu cña cïng mét ®o¹n thÞ trêng. Lo¹i h×nh c¹nh tranh nµy dùa trªn thÞ hiÕu cña kh¸ch hµng. VÝ dô nh c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt dÇu ¨n nh: Têng An, B×nh An, Neptune… hä ®Òu s¶n xuÊt vµ tiªu thô dÇu ¨n trªn thÞ trêng ViÖt Nam do ®ã ®Ó c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp nµy lµ ®iÒu tÊt nhiªn. Hä ®Òu cè g¾ng ®a ra nh÷ng lo¹i s¶n phÈm tèt, mÉu m· ®Ñp ®¸p øng ®îc thÞ hiÕu cña kh¸ch hµng ®Ó chiÕm lÜnh thÞ trêng. CÊp ®é thø 2 cña c¹nh tranh lµ c¹nh tranh vÒ lo¹i s¶n phÈm. Lo¹i h×nh nµy dùa trªn nh÷ng s¶n phÈm vµ dÞch vô víi nh÷ng ®Æc ®iÓm t¬ng tù ®îc x¸c ®Þnh nh lµ ®Æc tÝnh chø kh«ng ph¶i gi¸ trÞ cao hay thÊp. vÝ dô nh h·ng s¶n xuÊt ®iÖn tho¹i di ®éng liªn tôc c¶i tiÕn mÉu m· còng nh ®Æc tÝnh, chøc n¨ng, c«ng dông ®Ó cã thÓ ®a ra nh÷ng s¶n phÈm cã tÝnh n¨ng sö dông cao, kÕt hîp nhiÒu chøc n¨ng: xem ti vi, nghe nh¹c, ®äc s¸ch… Lo¹i h×nh c¹nh tranh nµy réng h¬n so víi c¹nh tranh vÒ h×nh thøc s¶n phÈm. Nhng c¹nh tranh vÒ lo¹i s¶n phÈm hay h×nh thøc s¶n phÈm vÉn thuéc quan ®iÓm ng¾n h¹n. CÊp ®é thø ba cña c¹nh tranh lµ tËp trung vµo nh÷ng s¶n phÈm cã thÓ thay thÕ, lo¹i h×nh nµy tËp trung dµi h¹n h¬n. VD: cöa hµng b¸n ®å ¨n s½n c¹nh tranh víi c¸c cöa hµng b¸n ®å t¬i sèng. CÊp ®é c¹nh tranh chung h¬n theo Kotler lµ c¹nh tranh vÒ ng©n s¸ch. §©y lµ quan ®iÓm réng nhÊt vÒ c¹nh tranh v× nã cho r»ng tÊt c¶ c¸c s¶n phÈm 10 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ hay dÞch vô c¹nh tranh víi nhau ®Òu nh»m vµo tói tiÒn cña ngêi tiªu dïng. Lo¹i c¹nh tranh nµy bao gåm mét lîng lín c¸c nhµ c¹nh tranh nªn g©y khã kh¨n cho viÖc thùc hiÖn vÒ mÆt chiÕn lîc cña c¸c doanh nghiÖp. Kh¸ch hµng víi mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh hä cã thÓ tù do lùa chän s¶n phÈm tiªu dïng hä cã thÓ mua s¾m nh÷ng hµng ho¸ l©u bÒn hoÆc cã thÓ mua s¾m chi tiªu cho k× nghØ hoÆc hä cã thÓ dïng cho viÖc ch¨m sãc søc khoÎ v.v.. Trong kinh doanh tuú thuéc vµo tõng trêng hîp cô thÓ mµ c¸c doanh nghiÖp lùa chän cÊp ®é c¹nh tranh cho phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ vµ chÝnh s¸ch c¹nh tranh cña c«ng ty. - Xo¸ bá c¬ chÕ hai gi¸ vµ c¸c h×nh thøc bao cÊp. Ban hµnh ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ n¨m 1988. - Ban hµnh luËt c«ng ty vµ luËt doanh nghiÖp t nh©n; ph¸p lÖnh vÒ chÊt lîng hµng ho¸ n¨m 1990. - N¨m 1992 ra ®êi hiÕn ph¸p míi cho phÐp c¸ nhËn ®îc thùc hiÖn quyÒn së h÷u tµi s¶n do thu nhËp t¹o ra. - Ban hµnh luËt ph¸ s¶n 1993 - Ban hµnh bé luËt d©n sù 1995 - N¨m 1996 qui ®Þnh chÕ ®é b¶o hé quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp trong bé luËt d©n cù. - Ban hµnh luËt th¬ng m¹i 1997 - Ban hµnh thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng vµ huû bá viÖc cÊp giÊy phÐp xuÊt nhËp khÈu n¨m 1998. - Ban hµnh luËt doanh nghiÖp n¨m 1999. §Ó thóc ®Èy kinh tÕ ph¸t triÓn vµ gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm, Nhµ níc ®· tõng bíc níi láng c¹nh tranh. Tuy nhiªn, cho ®Õn nay c¸c môc tiªu ph¸t triÓn æn ®Þnh vµ viÖc lµm ®îc ®Æt lªn trªn môc tiªu hiÖu qu¶. Nhµ níc t«n träng c¸c qui luËt kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng, trong ®ã cã qui luËt c¹nh tranh vµ h¹n chÕ bít tiªu cùc cña thÞ trêng. Trong kinh tÕ thÞ trêng c¹nh tranh tù do bao gåm tù do hµnh nghÒ theo ph¸p luËt, tù do quyÕt ®Þnh cña ngêi kinh doanh vµ tù do lùa chän cña ngêi tiªu dïng. C¹nh tranh trªn thÞ trêng tån t¹i díi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau. C¹nh tranh vÒ thÞ trêng ph©n phèi, c¹nh tranh vÒ kh¸ch hµng, c¹nh tranh vÒ nh©n c«ng, c¹nh tranh vÒ nguyªn vËt liÖu, c¹nh tranh vÒ c«ng cô marketing… C¹nh tranh x¶y ra gi÷a c¸c doanh nghiÖp trong cïng mét ngµnh hoÆc gi÷a c¸c ngµnh víi nhau. Mçi cÊp ®é kh¸c nhau th× cã h×nh thøc c¹nh tranh kh¸c nhau. C¸c doanh nghiÖp khi tham gia kinh doanh cÇn ph¶i cã nhËn thøc ®óng vÒ c¹nh tranhvµ c¸c cÊp 11 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ ®é cña c¹nh tranh ®Ó tõ ®ã ®Ò ra c¸c chÝnh s¸ch cho sù ph¸t triÓn cña m×nh. Díi ®©y lµ mét sè cÊp ®é c¹nh tranh cña thÞ trêng. 2. Thùc tr¹ng c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn ë ViÖt Nam HiÖn nay viÖc nhËn thøc vÒ c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn kinh doanh ë níc ta cha nhÊt qu¸n, cha nhËn thÊy vai trß quan träng cña nhµ níc trong nÒn kinh tÕ, vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ níc nªn cha cã quan ®iÓm døt kho¸t vÒ ñng hé c¹nh tranh lµnh m¹nh vµ chèng ®éc quyÒn trong kinh doanh. Nhµ níc cha cã nh÷ng qui ®Þnh cô thÓ, nh÷ng c¬ quan chuyªn tr¸ch theo dâi gi¸m s¸t c¸c hµnh vi liªn quan ®Õn c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn. Bªn c¹nh ®ã t tëng cha coi träng khu vùc kinh tÕ t nh©n vµ viÖc thµnh lËp hµng lo¹t c¸c tæng c«ng ty 90, 91 còng ¶nh hëng kh«ng tèt ®Õn m«i trêng c¹nh tranh. Do nh÷ng tån t¹i ®Êy mµ thùc tr¹ng c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn ë ViÖt Nam cßn nhiÒu bÊt cËp. ThÓ hiÖn: a) T×nh tr¹ng c¹nh tranh bÊt b×nh ®¼ng C¹nh tranh bÊt b×nh ®¼ng gi÷a c¸c doanh nghiÖp thuéc së h÷u cña nhfa níc víi c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c, gi÷a c¸c doanh nghiÖp trong níc víi c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi. C¸c doanh nghiÖp nhµ níc ®îc hëng nhiÒu u ®·i tõ phÝa nhµ níc nh: c¸c u ®·i vÒ vèn ®Çu t, thuÕ, vÞ trÝ ®Þa lý, thÞ trêng tiªu thô,… Ngoµi ra c¸c doanh nghiÖp nµy cßn tËp trung trong tay mét lîng lín c¸c ngµnh nghÒ quan träng: ®iÖn, níc, than, dÇu löa, bu chÝnh viÔn th«ng, giao th«ng vËn t¶i…, c¸c doanh nghiÖp t nh©n kh«ng ®îc coi träng. C¸c doanh nghiÖp níc ngoµi ho¹t ®éng theo mét qui chÕ riªng, kh«ng ®îc u ®·i tõ nhµ níc. §iÒu nµy g©y thiÖt h¹i lín vÒ kinh tÕ, bëi vÒ mét sè doanh nghiÖp nhµ níc lµm ¨n hiÖu qu¶, ch©y ×, tr«ng chê vµo nhµ níc g©y ra l·ng phÝ nguån lùc x· héi, trong khi c¸c c«ng ty t nh©n ho¹t ®éng n¨ng næ vµ hiÖu qu¶ h¬n. Ngoµi ra do nh÷ng qui ®Þnh kh«ng hîp lÝ trong ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp níc ngoµi g©y nªn sù e ng¹i vÒ ®Çu t vµo níc ta cña c¸c c«ng ty níc ngoµi sù e ng¹i vÒ ®Çu t vµo níc ta cña c¸c c«ng ty níc ngoµi. b) Hµnh vi c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp C¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh lu«n muèn tèi ®a ho¸ lîi nhuËn cña m×nh mµ kh«ng vÊp ph¶i nh÷ng khã kh¨n c¶n trë nµo. Do ®ã mµ g©y nªn nh÷ng hµnh vi h¹n chÕ c¹nh tranh tõ c¸c doanh nghiÖp. Cô thÓ: - Mét sè doanh nghiÖp th«ng ®ång c©u kÕt víi nhau nh»m t¨ng søc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp trong héi, ®Ó tõ ®ã mµ lo¹i bá c¸c doanh nghiÖp kh¸c b»ng c¸ch ng¨n c¶n kh«ng cho c¸c doanh nghiÖp kh¸c tham gia ho¹t ®éng kinh doanh, h¹n chÕ viÖc më réng ho¹t ®éng, tÈy chay kh«ng cung cÊp 12 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ s¶n phÈm hoÆc dÞch vô, chÌn Ðp c¸c doanh nghiÖp ph¶i tham gia vµo hiÖp héi hoÆc cho ph¸ s¶n. C¸c doanh nghiÖp tho¶ thuËn víi nhau ®Ó ph©n chia ®Þa bµn ho¹t ®éng, thÞ trêng tiªu thô hµng ho¸ lµm cho sù lu th«ng hµng ho¸ trªn thÞ trêng bÞ gi¸n ®o¹n, thÞ trêng trong níc bÞ chia c¾t. Sù c©u kÕt gi÷a c¸c doanh nghiÖp dÉn tíi viÖc ®éc quyÒn chi phèi mét sè mÆt hµng trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh lµm cho gi¸ c¶ mét sè mÆt hµng t¨ng cao. VÝ dô nh thuèc t©n dîc võa qua ë níc ta gi¸ ®¾t gÊp 3 lÇn so víi mÆt hµng cïng lo¹i ë níc ngoµi, lµm thiÖt h¹i cho ngêi tiªu dïng, triÖt tiªu ®éng lùc c¹nh tranh. - Hµnh vi l¹m dông u thÕ cña doanh nghiÖp ®Ó chi phèi thÞ trêng. Hµnh vi nµy xuÊt ph¸t tõ mét sè tæng c«ng ty ®äc quyÒn hoÆc c¸c c«ng ty lín cã kh¶ n¨ng chi phèi thÞ trêng. C¸c c«ng ty nµy dùa vµo thÕ m¹nh cña m×nh mµ sö dông c¸c biÖn ph¸p c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh ®Ó lo¹i trõ ®èi thñ c¹nh tranh, thao tóng thÞ trêng. Víi søc m¹nh ®éc quyÒn c¸c c«ng ty ¸p ®Æt gi¸ c¶ ®éc quyÒn, ®éc quyÒn mua th× mua víi gi¸ thÊp, ®éc quyÒn b¸n th× b¸n víi gi¸ cao ®Ó thu lîi nhuËn siªu ng¹ch, hoÆc ®Ó lo¹i trõ ®èi thñ c¹nh tranh hä cã thÓ h¹ gi¸ b¸n xuèng thÊp h¬n so víi chi phÝ s¶n xuÊt. Sù l¹m dông u thÕ cña doanh nghiÖp dÉn ®Õn viÖc ¸p dông c¸c ®iÒu kiÖn trong s¶n xuÊt kinh doanh ®èi víi c¸c doanh nghiÖp yÕu h¬n, chi phèi c¸c doanh nghiÖp nµy. H¬n n÷a viÖc l¹m dông nµy cßn h¹n chÕ kh¶ n¨ng lùa chän cña ngêi tiªu dïng, kh¶ n¨ng kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn tham gia kinh doanh trong c¸c lÜnh vùc kh¸c. Nã cã thÓ dÉn ®Õn viÖc ¸p ®Æt gi¸ c¶ s¶n phÈm, lo¹i s¶n phÈm… - S¸p nhËp, hîp nhÊt, mua l¹i doanh nghiÖp ViÖc thµnh lËp c¸c tæng c«ng ty hoÆc liªn doanh lµ viÖc s¸p nhËp c¸c c«ng ty thµnh viªn l¹i víi nhau, viÖc nµy diÔn ra theo quyÕt ®Þnh cña nhµ níc. C¸c c«ng ty s¸p nhËp hay liªn doanh víi nhau lµm t¨ng møc ®é tÝch tô hay tËp trung cña thÞ trêng. C¸c c«ng ty liªn doanh s¸p nhËp hay hîp nhÊt víi nhau ®Òu lµm cho thÞ trêng tËp trung h¬n, gi¶m bít ®èi thñ c¹nh tranh t¨ng kh¶ n¨ng chi phèi ®éc quyÒn thÞ trêng cña c¸c tæng c«ng ty hay c¸c liªn doanh, lµm triÖt tiªu c¹nh tranh trong kinh doanh. - C¸c hµnh vi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh HiÖn nay níc ta cha cã khung ph¸p lÝ hoµn chØnh cho c¹nh tranh nªn viÖc x¸c ®Þnh, xö ph¹t c¸c hµnh vi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh lµ khã kh¨n. §iÒu ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c hµnh vi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh. Mét sè hµnh vi c¹nh tranh khong lµnh m¹nh nh: 13 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ N¹n hµng gi¶, hµng nh¸i, hµng kÐm chÊt lîng ®îc tung ra thÞ trêng. ViÖc hµng gi¶, hµng nh¸i b¸n trªn thÞ trêng sÏ g©y thiÖt h¹i cho ngêi tiªu dïng, lµm gi¶m uy tÝn cña c¸c c«ng ty lµm ¨n ch©n chÝnh cã s¶n phÈm bÞ lµm nh¸i. C¸c h×nh thøc qu¶ng c¸o gian dèi, thæi phång u ®iÓm cña hµng ho¸ m×nh lµm gi¶m u ®iÓm cña c¸c hµng ho¸ kh¸c cïng lo¹i, råi ®a ra nh÷ng møc gi¸ cao h¬n so víi møc gi¸ thùc tÕ cña s¶n phÈm. §iÒu nµy còng g©y thiÖt h¹i cho ngêi tiªu dïng vµ nh÷ng doanh nghiÖp s¶n xuÊt ch©n chÝnh. C¸c hµnh vi th«ng ®ång víi c¬ quan qu¶n lý nhµ níc ®Ó c¶n trë ho¹t ®éng cña c¸c ®èi thñ trong c¸c ký kÕt hîp ®ång , hèi lé c¸c giao dÞch kinh tÕ, l«i kÐo lao ®éng lµnh nghÒ, nh÷ng chuyªn gia giái cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc mét c¸ch kh«ng chÝnh ®¸ng cßn phæ biÕn trong nÒn kinh tÕ. c. §éc quyÒn cña mét sè tæng c«ng ty. ViÖc thµnh lËp c¸c tæng c«ng ty 90 - 91 ®îc coi lµ cã ý nghÜa quan träng ®èi víi nÒn kinh tÕ trong ph¹m vi c¶ níc hoÆc bé ngµnh, ®Þa ph¬ng. C¸c tæng c«ng ty nµy lµ tËp hîp c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc s¶n xuÊt cïng lo¹i s¶n phÈm l¹i víi nhau, viÖc lµm nµy nh»m n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña hµng ho¸ ViÖt Nam trªn trêng quèc tÕ. Thùc tÕ, cho thÊy r»ng viÖc c¸c tæng c«ng ty 90, 91 ra ®êi ®· g©y c¶n trë cho m«i trêng c¹nh tranh mµ c¸c tæng c«ng ty ®ã ho¹t ®éng. T¹o ra sù c¹nh tranh bÊt b×nh ®¼ng gi÷a tæng c«ng ty vµ c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh kh¸c trong cïng mét lÜnh vùc. ThÓ hiÖn qua c¸c ho¹t ®éng sau: Mét sè tæng c«ng ty víi thÕ m¹nh vÒ kinh tÕ cña m×nh ®· kiÕn nghÞ víi chÝnh phñ thùc hiÖn chÝnh s¸ch b¶o hé ng¨n c¶n nhËp khÈu, chÝnh s¸ch bao cÊp, l·i suÊt u ®·i ®Ó duy tr× vÞ thÕ ®éc quyÒn cña m×nh. NhiÒu tæng c«ng ty ®· thÓ chÕ ho¸ nh÷ng u ®·i ®Æc quyÒn cña m×nh vµ ®a ra nh÷ng quy ®Þnh bÊt lîi cho c¸c ®èi thñ c¹nh tranh nh»m lo¹i bá c¸c ®èi thñ c¹nh tranh. - Víi u thÕ ®éc quyÒn, nhiÒu c«ng ty ®· ®Þnh ra nh÷ng s¶n phÈm mµ hä s¶n xuÊt t¹o ra sù bÊt b×nh ®¼ng gi÷a nh÷ng ngêi kinh doanh víi nhau trªn thÞ trêng. VÝ dô: cïng mét lo¹i hµng ho¸ dÞch vô tæng c«ng ty ¸p ®Æt nhiÒu gi¸ kh¸c nhau ®èi víi tõng lo¹i kh¸ch hµng. - C¹nh tranh trong néi bé tæng c«ng ty bÞ h¹n chÕ. §îc sù b¶o hé cña chÝnh phñ, nhiÒu tæng c«ng ty ho¹t ®éng tr× trÖ, û l¹i g©y tèn kÐm, l·ng phÝ cho x· héi. Nh vËy víi môc ®Ých chÝnh lµ n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña 14 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ c¸c tæng c«ng ty ®· kh«ng thùc hiÖn ®îc, mµ viÖc thµnh lËp c¸c tæng c«ng ty nµy ®· ¶nh hëng kh«ng tèt, thËm chÝ c¶n trë c¹nh tranh trªn thÞ trêng. HiÖn nay c¶ níc cã 17 tæng c«ng ty 91 víi 450 thµnh viªn, 71 tæng c«ng ty 90 cña bé víi 1057 thµnh viªn vµ 7 tæng c«ng ty 90 cña ®Þa ph¬ng víi 116 thµnh viªn, tæng c«ng ty chiÕm 27% sè doanh nghiÖp Nhµ níc vµ 76,5% tæng gi¸ trÞ tµi s¶n cña doanh nghiÖp Nhµ níc c¶ níc. d. §éc quyÒn tù nhiªn trong c¸c ngµnh kÕt cÊu h¹ tÇng: §éc quyÒn tù nhiªn tån t¹i trong nh÷ng ngµnh kÕt cÊu h¹ tÇng ®ßi hái vèn ®Çu t lín mµ lîi nhuËn ®em l¹i chËm vµ kh«ng ®¸ng kÓ. Ngoµi ra ®éc quyÒn tù nhiªn cßn tån t¹i trong nh÷ng ngµnh kinh tÕ quan träng, ¶nh hëng m¹nh mÏ ®Õn chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt níc nh: §iÖn, níc, dÇu khÝ, ®Æc biÖt nµy chØ cã mét hoÆc mét vµi doanh nghiÖp Nhµ níc ®îc phÐp ho¹t ®éng. C¸c doanh nghiÖp nµy kinh doanh theo m« h×nh khÐp kÝn theo chiÒu däc võa thùc hiÖn c¸c kh©u ®Çu võa thùc hiÖn c¸c kh©u cuèi. Do h×nh thøc ho¹t ®éng nh vËy nªn h¹n chÕ c¹nh tranh hay dêng nh kh«ng cã ®èi thñ c¹nh tranh trªn thÞ trêng. Do vËy c¸c tæng c«ng ty cã thÓ ®a ra nh÷ng møc gi¸ chung cao h¬n so víi møc gi¸ thùc tÕ cña s¶n phÈm ®Ó thu ®îc lîi nhuËn siªu ng¹ch cao. §iÒu nµy lµm cho ngêi tiªu dïng mÊt nhiÒu chi phÝ h¬n ®Ó sö dông c¸c hµng ho¸ dÞch vô trong khi chÊt lîng kh«ng t¬ng xøng. ThÝ dô: gi¸ ®iÖn ë ViÖt Nam lµ 0,07USD/kwh so víi Th¸i Lan lµ 0,04 USD, phÝ vËn hµnh, c¶ng ®èi víi 1 v¹n tÊn ë c¶ng Sµi Gßn lµ 40.000USD, c¶ng Bangkok lµ 20.000USD, cíc viÔn th«ng tõ Hµ Néi gäi ®Õn Tokyo hÕt 7,92USD/3phót, tõ Bangkok hÕt 2,48USD. Gi¸ hµng ho¸ cao trong khi chÊt lîng phôc vô cña hµng ho¸ th× l¹i cßn bÞ h¹n chÕ: hÖ thèng giao th«ng kÐm ph¸t triÓn, ®êng x¸ trËt hÑp h¹n chÕ kh¶ n¨ng ®i l¹i cña ngêi d©n, tai n¹n, ïn t¾c giao th«ng x¶y ra liªn tôc trªn c¸c con ®êng ®Æc biÖt ë c¸c thµnh phè lín nh Hµ Néi, thµnh phè Hå ChÝ Minh, t×nh tr¹ng ngËp óng trªn c¸c con ®êng khi cã ma lµ ®iÒu kh«ng hiÕm. Kho tµng, bÕn b·i, c¶ng biÓn Ýt, ®êng s¾t kÐm ph¸t triÓn, hÖ thèng cÊp tho¸t níc thiÕu, mÊt vÖ sinh. ë ViÖt Nam chØ cã 25% m¹ng líi ®êng bé ®îc r¶i nhùa. KÕt qu¶ cña ®éc quyÒn tù nhiªn lµ n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, gi¸ c¶ t¨ng cao mét c¸ch bÊt hîp lý, buéc toµn bé nÒn kinh tÕ ph¶i chÞu møc gi¸ ®Çu vµo cao, lµm t¨ng chi phÝ cho c¸c doanh nghiÖp kinh do¹nh kh¸c trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. 15 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ e. Mét sè yÕu tè kh¸c. Nhµ níc ta cha cã nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ vµ cha cã mét c¬ quan chuyªn tr¸ch nµo theo dâi, gi¸m s¸t c¸c hµnh vi liªn quan ®Õn c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn. Cha cã nh÷ng hiÖp héi ngêi tiªu dïng ®ñ m¹nh dÓ hç trî cho viÖc gi¸m s¸t c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn. ChÝnh th«ng qua nh÷ng hiÖp héi nµy mµ c¸c hµnh vi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh sím ®îc qu¸ ra xö lý. III. C¸c gi¶i ph¸p duy tr× c¹nh tranh vµ chèng ®éc quyÒn. Tõ thùc tr¹ng ®éc quyÒn ë ViÖt Nam ta thÊy r»ng: cßn nhiÒu tån t¹i cÇn th¸o gì. Tõ thùc tr¹ng cho thÊy c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam cßn cã nhiÒu tån t¹i, nguyªn nh©n cña c¸c tån t¹i ®ã lµ do: - HÖ thèng nh÷ng quy ®Þnh ph¸p luËt ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ liªn quan ®Õn c¹nh tr¹nh vµ ®éc quyÒn cha hoµn chØnh, ý thøc chÊp hµnh ph¸p luËt cña mäi ngêi vµ cña c¸c doanh nghiÖp cha nghiªm minh, nªn nh÷ng hµnh vi c¹nh tranh kh«ng hîp thøc cßn tån t¹i kh¸ phæ biÕn. - Quan ®iÓm vÒ vai trß cña c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn cha nhÊt qu¸n nªn néi dung mét sè quy ®Þnh ph¸p lý liªn quan ®Õn m«i trêng c¹nh tranh cßn m©u thuÉn víi nhau. - Thñ tôc hµnh chÝnh cha ®îc c¶i thiÖn, ®¬n gi¶n ho¸ kÞp thêi nªn cßn g©y nhiÒu phiÒn hµ cho c¸c nhµ ®Çu t vµ còng t¹o ra sù bÊt b×nh ®¼ng trong c¹nh tranh, lµm t¨ng chi phÝ giao dÞch, gi¶m tÝnh hÊp dÉn cña m«i trêng ®Çu t ë trong níc so víi c¸c níc kh¸c. - HÖ thèng th«ng tin cßn yÕu kÐm, cha kÞp thêi c©n xøng thiÕu minh b¹ch ®· g©y ra sù bÊt b×nh ®¼ng trong c¸c c¬ héi kinh doanh, ¶nh hëng kh«ng tèt ®Õn m«i trêng c¹nh tranh. - Qu¸ tr×nh c¶i c¸ch hÖ thèng c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc diÔn ra cßn chËm. Cßn nhiÒu doanh nghiÖp Nhµ níc ho¹t ®éng kh«ng cã hiÖu qu¶ nhng vÉn bao cÊp, duy tr×, b¶o hé… Trong thêi gian tíi tríc yªu cÇu duy tr× ph¸t triÓn kinh tÕ víi nhÞp ®é cao vµ cña qu¸ tr×nh héi nhËp th× viÖc c¶i thiÖn m«i trêng c¹nh tranh lµ yªu cÇu cÊp b¸ch ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña m×nh, thùc hiÖn qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ trong ®iÒu kiÖn tù do ho¸ th¬ng m¹i vµ héi nhËp kinh tÕ thÕ giíi. §Ó duy tr× c¹nh tranh lµnh m¹nh vµ kiÓm so¸t ®éc quyÒn chóng ta cÇn ph¶i thùc hiÖn mét sè biÖn ph¸p sau: 16 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Thø nhÊt: tiÕp tôc ®æi míi nhËn thøc vÒ c¹nh tranh, ph¶i thèng nhÊt quan ®iÓm ®¸nh gi¸ vai trß cña c¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ. Ph¶i coi c¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ ph¸p luËt hîp thøc lµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp. X¸c ®Þnh mét c¸ch râ rµng vµ hîp lý vai trß cña Nhµ níc còng nh vai trß chñ ®¹o cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc trong nÒn kinh tÕ, h¹n chÕ bít nh÷ng doanh nghiÖp Nhµ níc ®éc quyÒn kinh doanh. Thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh c¶i c¸ch doanh nghiÖp Nhµ níc, ®Èy nhanh qu¸ tr×nh c¶i c¸ch doanh nghiÖp Nhµ níc. §éc quyÒn cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc cÇn ph¶i ®îc gi¶m dÇn, c¸c rµo c¶n ®èi víi c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cÇn ®îc th¸o gì dÇn nh»m gi¶m gi¸ thµnh s¶n xuÊt, t¨ng n¨ng lùc c¹nh tranh chung cña toµn bé nÒn kinh tÕ, t¨ng tÝnh hÊp dÉn ®èi víi ®Çu t níc ngoµi, ®ång thêi gi¶m g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch quèc gia. ViÖc ®æi míi nhËn thøc cÇn ®îc thÓ hiÖn trong toµn bé hÖ thèng qu¶n lý Nhµ níc, trong c¸c ch¬ng tr×nh vµ chiÕn lîc c¶i c¸ch hµnh chÝnh, trong tæ chøc, phong c¸ch lµm viÖc hµnh vi øng xö cña c¸c c¬ quan c«ng quyÒn. Muèn nh vËy th× tríc tiªn cÇn ph¶i ®a néi dung vÒ c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn vµo ch¬ng tr×nh gi¸o dôc cña c¸c trêng ®¹i häc thuéc khèi kinh tÕ vµ kinh doanh. §Ó cã ®îc ®éi ngò c¸n bé, c¸c nhµ kinh tÕ sau khi ra trêng cã mét tÇm hiÓu biÕt vÒ c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn. §µo t¹o c¸c kho¸ ng¾n h¹n cho c¸c doanh nghiÖp vµ c«ng chøc Nhµ níc ®Ó n©ng cao, trau dåi kiÕn thøc vÒ c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn. Sö dông c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng tuyªn truyÒn vÒ c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn. §Ó tõ ®ã cã mét chÝnh s¸ch c¹nh tranh phï hîp vµ viÖc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch c¹nh tranh nµy dÔ dµng h¬n. Thø hai: c¶i tæ ph¸p luËt vÒ c¹nh tranh ®Ó cho c¬ chÕ c¹nh tranh ®îc vËn hµnh mét c¸ch tr«i ch¶y, h¹n chÕ nh÷ng hµnh vi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh trªn thÞ trêng. Níi láng c¸c ®iÒu kiÖn ra nhËp vµ rót lui khái thÞ trêng ®Ó khuyÕn khÝch c¸c nhµ ®Çu t tham gia s¶n xuÊt kinh doanh. Nh vËy viÖc h×nh thµnh nªn khung ph¸p lý chung cho c¸c lo¹i h×nh kinh doanh thuéc c¸c khu vùc kinh tÕ kh¸c nhau lµ ®iÒu cÇn thiÕt. ViÖc c¶i tæ ph¸p luËt vÒ c¹nh tranh cÇn ph¶i söa ®æi tõ quy tr×nh ban hµnh ph¸p luËt: X©y dùng luËt: ®Ó ®¶m b¶o tÝnh chÊt kh¸ch quan vÒ l©u dµi cÇn chuyÓn viÖc dù th¶o luËt tõ c¬ quan lËp ph¸p sang cho c¬ quan hµnh ph¸p. Tríc m¾t, viÖc so¹n th¶o luËt cÇn ®îc tæ chøc mét c¸ch d©n chñ víi sù tham gia cña c¬ quan cã liªn quan. 17 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ X©y dùng v¨n b¶n díi luËt: ph¶i ®¶m b¶o nguyªn t¾c c¹nh tranh vµ sù tham gia réng r·i cña nh÷ng ngêi chÞu ¶nh hëng cña quy ®Þnh. ViÖc x©y dùng vµ hoµn thiÖn khung ph¸p lý kinh doanh cÇn xo¸ bá nh÷ng quy ®Þnh hiÖn hµnh kh«ng phï hîp víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng, víi nh÷ng cam kÕt quèc tÕ nh»m më réng quyÒn kinh doanh, quyÒn chñ ®éng cho c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Bæ xung nh÷ng luËt vµ v¨n b¶n díi luËt cßn thiÕu, cha híng dÉn thi hµnh. Trong t©m xem xÐt lµ c¸c lÜnh vùc ph¸p luËt vÒ c¹nh tranh ®éc quyÒn. Söa ®æi nh÷ng ®iÒu kho¶n cña bé luËt d©n sù cã liªn quan ®Õn quan hÖ gi÷a luËt ViÖt Nam vµ luËt níc ngoµi. §Ó thùc hiÖn ®îc nh÷ng viÖc nh trªn th× trong qu¸ tr×nh söa ®æi luËt, bæ sung vµ ban hµnh ph¸p luËt cã liªn quan ®Õn c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn th× cÇn cã sù phèi hîp ®ång bé gi÷a c¸c bé, ngµnh vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng víi sù tham gia cña c¸c doanh nghiÖp, c¸c chuyªn gia nghiªn cøu kinh tÕ vµ ngêi tiªu dïng. ViÖc tham gia ®ång bé gi÷a c¸c bªn khi ban hµnh söa ®æi luËt sÏ ®a ra ®îc c¸c quy ®Þnh phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ vÒ c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn h¬n. Thø ba: x©y dùng mét c¬ quan chuyªn tr¸ch theo dâi, gi¸m s¸t c¸c hµnh vi liªn quan ®Õn c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn. Rµ so¸t l¹i vµ h¹n chÕ bít sè lîng c¸c lÜnh vùc ®éc quyÒn, kiÓm so¸t gi¸m s¸t ®éc quyÒn chÆt chÏ h¬n. Nhµ níc cÇn gi¸m s¸t chÆt chÏ h¬n c¸c hµnh vi l¹m dông cña c¸c doanh nghiÖp lín. CÇn ph¶i ®æi míi chÕ ®é chøng tõ, kÕ to¸n kiÓm to¸n ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c«ng t¸c gi¸m s¸t tµi chÝnh cña c¸c doanh nghiÖp. Thø t: c¶i thiÖn m«i trêng th«ng tin vµ ph¸p luËt theo híng minh b¹ch vµ kÞp thêi h¬n, ®ång thêi nhanh chãng c¶i c¸ch thñ tôc hµnh chÝnh nh»m t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp tham gia c¹nh tranh. Cô thÓ: - ViÖc thµnh lËp doanh nghiÖp míi: viÖc quyÕt ®Þnh thµnh lËp c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc cÇn ®îc chuyÓn sang cho c¸c c¬ quan quyÒn lùc ®¹i biÓu cña nh©n d©n. ViÖc t¨ng cêng kiÓm tra gi¸m s¸t tõ c¸c c¬ quan nµy sÏ thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc ho¹t ®éng tÝch cùc vµ cã hiÖu qu¶ h¬n, tiÕt kiÖm ®îc c¸c nguån lùc cña Nhµ níc . Thµnh lËp, bæ sung ®Çy ®ñ, chi tiÕt vµ cËp nhËt hµng n¨m nh÷ng ngµnh nghÒ mµ doanh nghiÖp d©n doanh, doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngo¶i kh«ng ®îc ®¨ng ký kinh doanh. Ngoµi c¸c môc nµy c¸c doanh nghiÖp ®îc thµnh lËp theo chÕ ®é ®¨ng ký víi mét c¬ quan ®¨ng ký thèng nhÊt trong quèc gia. C¬ quan ®¨ng ký kinh doanh ®ång thêi chÞu tr¸ch nhiÖm c¶ vÒ viÖc ®iÒu chØnh néi 18 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ dung giÊy ®¨ng ký kinh doanh vµ viÖc më v¨n phßng ®¹i diÖn, chi nh¸nh trong níc vµ níc ngoµi theo chÕ ®é doanh nghiÖp chñ ®éng ®¨ng ký. Xo¸ bá c¸c ®iÒu kiÖn cÊp phÐp vÒ néi ®Þa ho¸, tØ lÖ xuÊt khÈu, tù c©n ®èi ngo¹i tÖ. C¸c c¬ quan cÊp phÐp hiÖn hµnh sÏ chuyÓn chøc n¨ng cÊp phÐp, thÈm ®Þnh sang chøc n¨ng xóc tiÕn vµ cung cÊp dÞch vô ®Çu t. - §Êt ®ai: chuyÓn c¸c thñ tôc hµnh chÝnh xin chuyÓn ®æi môc ®Ých vµ quyÒn sö dông vÒ mét c¬ quan gi¶i quyÕt. §iÒu nµy sÏ tiÕt kiÖm ®îc thêi gian vµ tiÒn b¹c cho c¸c doanh nghiÖp khi xin thuª ®Êt quy ho¹ch vµ x©y dùng khu c«ng nghiÖp. - VÒ vèn: më réng kh¶ n¨ng vay vèn tõ c¸c nguån u ®·i ®Ó ®Çu t ph¸t triÓn kh¶ n¨ng tù huy ®éng vèn cña doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh vµ doanh nghiÖp níc ngoµi th«ng qua c¸c kªnh ph¸t hµnh tr¸i phiÕu vµ chøng kho¸n. Trªn c¬ së nguyªn t¾c c¹nh tranh, chØ ¸p dông viÖc giíi h¹n mua cæ phÇn cña nh÷ng doanh nghiÖp lín cã kh¶ n¨ng chi phèi thÞ trêng, t¹o nªn ®éc quyÒn, cßn ®èi víi nh÷ng ngêi qu¶n lý, ngêi ngoµi doanh nghiÖp, ngêi níc ngoµi nªn khuyÕn khÝch ®Ó t¨ng nguån vèn cña doanh nghiÖp, t¹o ®iÒu kiÖn ®æi míi m¸y mãc, ®Çu t trang thiÕt bÞ n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. - VÒ lao ®éng: c¸c lo¹i quy ®Þnh vÒ thang b¶ng l¬ng, l¬ng thùc tÕ , trîn cÊp, chÕ ®é thëng, l¬ng tèi thiÓu, thuÕ thu nhËp, c¸c h×nh thøc tuyÓn dông lao ®éng cÇn ph¶i cã sù thèng nhÊt dùa trªn khung ph¸p lý chung cña Nhµ níc vµ cã sù ®ãng gãp ý kiÕn cña c«ng ®oµn. - TiÕp cËn thÞ trêng. + QuyÒn xuÊt nhËp khÈu: më réng quyÒn xuÊt nhËp khÈu cho c¸c doanh nghiÖp trong níc. + X©y dùng vµ ban hµnh c¸c thñ tôc, ®iÒu kiÖn cÊp phÐp nhËp khÈu, cã nhiÒu lo¹i thuÕ thay thÕ hîp lý t¬ng ®¬ng ®èi víi c¸c mÆt hµng ®Ó khi thùc hiÖn kh«ng g©y c¸c c¶n trë cho viÖc trao ®æi hµng ho¸, th¬ng m¹i. + Ban hµnh danh môc cÊp vµ xuÊt nhËp khÈu cã ®iÒu kiÖn, ngoµi nh÷ng mÆt hµng nµy nªn khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp t¨ng cêng ho¹t ®éng trao ®æi th¬ng m¹i lµm t¨ng luång chu chuyÓn hµng ho¸ trong vµ ngoµi níc. H¹n ng¹ch lµ biÖn ph¸p h¹n chÕ th¬ng m¹i cÇn xo¸ bá. ViÖc xo¸ bá h¹n ng¹ch cÇn ®îc gi¶i quyÕt cïng víi viÖc chØ ®Þnh ®Çu mèi, b¸n ngo¹i tÖ vµ Nhµ níc quy ®Þnh gi¸. ViÖc ph©n bæ h¹n ng¹ch cÇn ph¶i dùa vµo nh÷ng mÆt hµng cô thÓ, thay thÕ chÕ ®é gi¸ tÝnh thuÕ tèi thiÓu b»ng gi¸ ghi trªn hîp ®ång, xo¸ bá chÕ ®é phô thu. 19 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ TriÓn khai c¶i c¸ch c¸c thñ tôc h¶i quan theo híng ®¬n gi¶n ho¸ vµ phï hîp víi tiªu chuÈn quèc tÕ, thèng nhÊt thñ tôc trong c¶ níc. - VÒ thuÕ quan: miÔn gi¶m thuÕ tèi ®a ®èi víi mäi mÆt hµng xuÊt khÈu, kÓ c¶ hµng ho¸ vµ dÞch vô xuÊt khÈu t¹i chç. VÒ thuÕ nhËp khÈu: xo¸ bá c¸ch ®¸nh thuÕ ®ùa trªn môc ®Ých sö dông, gi¶m sè thuÕ vµ møc thuÕ. gi¶m thuÕ ®èi víi hµng ho¸ nhËp khÈu lµ nguyªn vËt liÖu phôc vô cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trong níc t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp trong níc. - VÒ chuyÓn giao c«ng nghÖ: cÇn t¨ng ng©n s¸ch cho c¸c ngµnh nghiªn cøu khoa häc c«ng nghÖ, cã chÕ ®é ®·i ngé hîp lý ®èi víi ®éi ngò c¸n bé lµm nghiªn cøu khoa häc, träng dông nh©n tµi, ®îc cung cÊp phæ biÕn th«ng tin, ph¸t biÓu ý kiÕn kh¸ch quan díi gãc ®é nghiªn cøu khoa häc. H¹n chÕ viÖc ch¶y m¸u chÊt x¸m, khuyÕn khÝch thu hót c¸c nhµ khoa häc níc ngoµi vµo trong níc nghiªn cøu khoa häc. KhuyÕn khÝch t nh©n ®Èy m¹nh nghiªn cøu khoa häc vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ s¶n xuÊt. Söa ®æi chÕ ®é ho¹ch to¸n, kÕ to¸n nh»m khuyÕn khÝch khÊu hao nhanh ®Ó ®æi míi c«ng nghÖ, ph¸t triÓn thµnh lËp c¸c trung t©m nghiªn cøu khoa häc, g¾n nghiªn cøu khoa häc víi viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ. B¶o hé quyÒn së h÷u trÝ tuÖ, x©y dùng hÖ thèng tiªu chuÈn chÊt lîng phï hîp víi quèc tÕ, sö dông kinh nghiÖm qu¶n lý cña quèc tÕ ®Ó ¸p dông cho c¸c doanh nghiÖp. §¬n gi¶n ho¸ thñ tôc xuÊt nhËp c¶nh, cÊp phÐp lao ®éng, thuª chuyªn gia níc ngoµi vµ ngêi ViÖt Nam ë níc ngoµi lµm viÖc cho c¸c tæ chøc, c¬ quan ViÖt Nam. - Gi¶m chi phÝ ®Çu vµo: C¶i tiÕn thñ tôc vµ tr×nh tù thu thuÕ, h¹n chÕ t×nh tr¹ng thu thuÕ ngoµi thÈm quyÒn cña c¸c bé ngµnh vµ ®Þa ph¬ng. Gi¶m møc thuÕ, bao gåm thuÕ nhËp khÈu, thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng, thu nhËp c¸ nh©n thu nhËp doanh nghiÖp, t¬ng ®¬ng víi c¸c níc trong khu vùc. Xem xÐt l¹i møc ®ãng gãp b¶o hiÓm y tÕ, b¶o hiÓm x· héi vµ c«ng ®oµn phÝ. Tõ ®ã gi¶m chi phÝ ®Çu vµo cho c¸c doanh nghiÖp. Thø n¨m: c¬ cÊu l¹i vµ kiÓm so¸t ®éc quyÒn kÓ c¶ ®éc quyÒn tù nhiªn. CÇn xo¸ bá ®éc quyÒn trong kinh doanh, chØ duy tr× ®éc quyÒn ë mét sè ngµnh quan träng phôc vô cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ nh: s¶n xuÊt vµ truyÒn t¶i ®iÖn n¨ng, khai th¸c dÇu khÝ, bu chÝnh viÔn th«ng, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng… kiÓm so¸t chÆt chÏ c¸c doanh nghiÖp ®éc quyÒn thuéc Nhµ níc. 20