Tài liệu Kc134 phạm trù gttd (giá trị thặng dư)

§Ò tµi: ph©n tÝch b¶n chÊt cña ph¹m trï gi¸ trÞ thÆng d trong bé t b¶n m¸c ®· ph©n tÝch nh thÕ nµo vÒ ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d I. Sù chuyÓn ho¸ tiÒn tÖ thµnh t b¶n: 1. C«ng thøc chung cña t b¶n: Mäi t b¶n míi ®Çu ®Òu biÓu hiÖn díi mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh nhng tiÒn tÖ chØ biÕn thµnh t b¶n trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. NÕu lµ tiÒn th«ng thêng th× ho¹t ®éng theo ph¬ng thøc hµng - tiÒn - hµng (H-T-H). C«ng thøc nµy gäi lµ c«ng thøc lu th«ng hµng ho¸ gi¶n ®¬n, cßn nÕu tiÒn lµ t b¶n th× vËn ®éng theo c«ng thøc tiÒn - hµng - tiÒn (T-H-T). C«ng thøc nµy gäi lµ c«ng thøc lu th«ng cña t b¶n. Môc ®Ých cña lu th«ng hµng ho¸ gi¶n ®¬n lµ gi¸ trÞ sö dông. V× vËy sù vËn ®éng sÏ kÕt thóc khi nh÷ng ngêi trao ®æi cã ®îc gi¸ trÞ sö dông mµ anh ta cÇn ®Õn. Tr¸i l¹i, môc ®Ých sù vËn ®éng cña t b¶n kh«ng ph¶i lµ gi¸ trÞ sö dông mµ lµ gi¸ trÞ. H¬n n÷a lµ gi¸ trÞ t¨ng thªm v× vËy nÕu sè tiÒn thu vÒ b»ng sè tiÒn øng ra th× sù vËn ®éng trë nªn v« nghÜa. V× vËy sè tiÒn thu vÒ ph¶i lín h¬n sè tiÒn øng ra. Do ®ã c«ng thøc vËn ®éng ®Çy ®ñ cña t b¶n lµ T-H-T’ trong ®ã T’= T + t. Sè d«i ra ®ã (t) M¸c gäi lµ gi¸ trÞ thÆng d vµ sè tiÒn ban ®Çu chuyÓn ho¸ thµnh t b¶n. VËy t b¶n lµ gi¸ trÞ mang l¹i gi¸ trÞ thÆng d. Sù lín lªn cña gi¸ trÞ lµ kh«ng cã giíi h¹n. V× vËy sù vËn ®éng cña t b¶n còng kh«ng cã giíi h¹n. M¸c gäi c«ng thøc T-H-T’ lµ c«ng thøc chung cña t b¶n v× mäi t b¶n ®Òu biÓu hiÖn trong lu th«ng díi d¹ng tæng qu¸t ®o dï lµ t b¶n th¬ng nghiÖp, t b¶n c«ng nghiÖp hay t b¶n cho vay. 2. M©u thuÉn chung cña c«ng thøc chung cña t b¶n T b¶n vËn ®éng theo c«ng thøc T-H-T’ trong ®ã T’ = T + t. VËy t ®îc sinh ra nh thÕ nµo? Nh vËy chØ cã 2 trêng hîp: trong lu th«ng vµ ngoµi lu th«ng. a. Trong lu th«ng (Trao ®æi, mua b¸n): Dï trao ®æi ngang gi¸ hay kh«ng ngang gi¸ còng kh«ng t¹o ra gi¸ trÞ míi vµ do ®ã kh«ng t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d - Trêng hîp trao ®æi ngang gi¸ (mua b¸n ®óng gi¸ trÞ ) chØ lµ sù chuyÓn ho¸ h×nh th¸i gi¸ trÞ tõ H - T vµ ngîc l¹i . Do ®ã, tiÒn kh«ng lín lªn, gi¸ trÞ kh«ng t¨ng thªm. - Trao ®æi kh«ng ngang gi¸: 1 Mua rÎ (thÊp h¬n gi¸ trÞ) th× cã lîi trong khi mua. Nhng khi b¸n, b¸n thÊp h¬n gi¸ trÞ th× chÞu thiÖt thßi. B¸n ®¾t (cao h¬n gi¸ trÞ): c¸i ®îc lîi khi lµ ngêi b¸n th× sÏ chÞu thiÖt khi lµ ngêi mua. Mua rÎ, b¸n ®¾t: ®iÒu nµy chØ gi¶i thÝch sù lµm giµu cña nh÷ng th¬ng nh©n c¸ biÖt chø kh«ng gi¶i thÝch sù lµm giµu cña t b¶n nãi chung Nh vËy trao ®æi kh«ng ngang gi¸ th× gi¸ trÞ kh«ng t¨ng thªm b. Ngoµi lu th«ng (xÐt hai nh©n tè) kh«ng cã sù tiÕp xóc hµng tiÒn: Nh©n tè (T) tiÒn: “tiÒn” tù nã kh«ng lín lªn. XÐt nh©n tè (H) hµng: Hµng ngoµi lu th«ng tøc lµ vµo tiªu dïng: + Tiªu dïng vµo s¶n xuÊt, tøc lµ t liÖu s¶n xuÊt. VËy gi¸ trÞ cña nã chuyÓn dÞch dÇn vµo s¶n phÈm - kh«ng t¨ng lªn. + T liÖu tiªu dïng, tiªu dïng cho c¸ nh©n - c¶ gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông ®Òu mÊt ®i. Nh vËy c¶ trong lÉn ngoµi lu th«ng xÐt tÊt c¶ c¸c nh©n tè th× T kh«ng t¨ng thªm. Nhng nhµ t b¶n kh«ng thÓ vËn ®éng ngoµi lu th«ng, cã nghÜa lµ nhµ t b¶n ph¶i t×m thÊy trªn thÞ trêng mua ®îc mét thø hµng ho¸ (trong lu th«ng ) nhng nhµ t b¶n kh«ng b¸n hµng ho¸ ®ã, v× nÕu b¸n còng kh«ng thu ®îc g×. Nhµ t b¶n tiªu dïng hµng ho¸ ®ã (ngoµi lu th«ng) t¹o ra mét gi¸ trÞ míi lín h¬n gi¸ trÞ b¶n th©n nã - hµng ho¸ ®ã lµ søc lao ®éng. Nh vËy c«ng thøc ®Çy ®ñ cã thÓ viÕt: Søc lao ®éng T - H s¶n xuÊt hµng ho¸ ...H’ - T’ TLSX Nh vËy th× m©u thuÉn cña c«ng thøc chung lµ t b¶n vËn ®éng võa trong lu th«ng nhng ®ång thêi võa kh«ng trong lu th«ng. 3. Hµng ho¸ søc lao ®éng: Søc lao ®éng lµ toµn bé thÓ lùc vµ trÝ lùc tån t¹i trong c¬ thÓ con ngêi, thÓ lùc vµ trÝ lùc mµ ngêi ®ã sÏ vËn dông trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra mét gi¸ trÞ sö dông. 2 Trong bÊt cø x· héi nµo, søc lao ®éng còng ®Òu lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt. Nhng kh«ng ph¶i bao giê søc lao ®éng còng lµ hµng ho¸. Søc lao ®éng chØ biÕn thµnh hµng ho¸ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö nhÊt ®Þnh. §ã lµ:  Ngêi cã søc lao ®éng ®îc tù do vÒ th©n thÓ, lµm chñ vÒ søc lao ®éng cña m×nh. ViÖc biÕn søc lao ®éng thµnh hµng ho¸ ®ßi hái ph¶i thñ tiªu chÕ ®é chiÕm h÷u n« lÖ.  Ngêi cã søc lao ®éng bÞ tíc ®o¹t hÕt t liÖu s¶n xuÊt, ®Ó duy tr× cuéc sèng ph¶i ®i lµm thuª ®Ó sèng. NÕu ngêi lao ®éng ®îc tù do th©n thÓ vµ cã t liÖu s¶n xuÊt th× ngêi lao ®éng sÏ b¸n s¶n phÈm do m×nh lµm ra chø kh«ng ph¶i søc lao ®éng. Sù tån t¹i ®ång thêi 2 ®iÒu kiÖn nãi trªn tÊt yÕu biÕn søc lao ®éng thµnh hµng ho¸. Søc lao ®éng biÕn thµnh hµng ho¸ b¸o hiÖu mét giai ®o¹n míi trong sù ph¸t triÓn x· héi - giai ®o¹n s¶n xuÊt hµng ho¸ trë thµnh phæ biÕn, ®ã lµ s¶n xuÊt hµng ho¸ t b¶n chñ nghÜa. Hµng ho¸ søc lao ®éng lµ nh©n tè t¸ch chñ nghÜa t b¶n ra khái s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n. Nh vËy, søc lao ®éng biÕn thµnh hµng ho¸ lµ ®iÒu kiÖn quyÕt ®Þnh ®Ó chuyÓn ho¸ tiÒn tÖ thµnh t b¶n. Tuy nhiªn ®Ó tiÒn tÖ biÕn thµnh t b¶n th× lu th«ng hµng ho¸ vµ lu th«ng tiÒn tÖ ph¶i ®¹t tíi møc ®é nhÊt ®Þnh. Søc lao ®éng lµ hµng ho¸ ®Æc biÖt: Søc lao ®éng ph¶i lµ hµng ho¸ vµ gièng hµng ho¸ th«ng thêng kh¸c nhng tÝnh ®Æc biÖt ®îc thÓ hiÖn:  Trong quan hÖ mua b¸n: o ChØ b¸n quyÒn sö dông chø kh«ng b¸n quyÒn së h÷u vµ cã thêi gian nhÊt ®Þnh. o Mua b¸n chÞu - Gi¸ trÞ sö dông thùc hiÖn tríc - gi¸ trÞ thùc hiÖn sau. o ChØ cã phÝa ngêi b¸n lµ c«ng nh©n lµm thuª - Ngêi mua lµ nhµ t b¶n. o Gi¸ c¶ (tiÒn l¬ng) lu«n thÊp h¬n so víi gi¸ trÞ. V× søc lao ®éng ph¶i b¸n trong mäi ®iÒu kiÖn - mua b¸n trong mäi ®iÒu kiÖn ®Ó sinh sèng.  Hai thuéc tÝnh cña hµng ho¸ søc lao ®éng: 3 Gi¸ trÞ hµng ho¸ søc lao ®éng còng gièng nh hµng ho¸ th«ng thêng, lîng gi¸ trÞ søc lao ®éng còng ®îc ®o b»ng thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng. Nhng kh¸c hµng ho¸ th«ng thêng v× søc lao ®éng lµ n¨ng lùc (kh¶ n¨ng) tån t¹i trong c¬ thÓ sèng cña con ngêi, ®Ó t¸i s¶n xuÊt ra n¨ng lùc ®ã ngêi c«ng nh©n ph¶i tiªu dïng mét khèi lîng sinh ho¹t nhÊt ®Þnh ®Ó thùc hiÖn nhu cÇu t¸i t¹o søc lao ®éng. Nh vËy lîng gi¸ trÞ søc lao ®éng ®îc ®o lêng gi¸n tiÕp b»ng lîng gi¸ trÞ sinh ho¹t. - YÕu tè cÊu thµnh gi¸ trÞ søc lao ®éng: + Gi¸ trÞ t liÖu sinh ho¹t cho b¶n th©n ngêi c«ng nh©n + Gi¸ trÞ t liÖu sinh ho¹t cho gia ®×nh anh ta + Chi phÝ ®µo t¹o - Sù vËn ®éng cña lîng gi¸ trÞ søc lao ®éng (t¨ng vµ gi¶m):  Nh©n tè lµm t¨ng lµ do chÝ phÝ ®µo t¹o t¨ng, do ®ßi hái cña c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt.  Nh©n tè lµm gi¶m lîng gi¸ trÞ søc lao ®éng: do gi¸ trÞ t liÖu sinh ho¹t gi¶m vµ n¨ng suÊt lao ®éng cña ngµnh s¶n xuÊt t liÖu sinh ho¹t t¨ng.  Gi¸ trÞ søc lao ®éng ®Æc biÖt kh¸c hµng ho¸ th«ng thêng: nã mang yÕu tè tinh thÇn vµ lÞch sö. Con ngêi sèng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ cô thÓ ngoµi nhu cÇu vËt chÊt cßn cã nhu cÇu tinh thÇn. Gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸ søc lao ®éng: còng gièng nh hµng ho¸ kh¸c gi¸ trÝ sö dông còng ®îc thÓ hiÖn khi tiªu dïng. Nhng nã kh¸c ë chç nhµ t b¶n tiªu dïng søc lao ®éng cña c«ng nh©n vµ b¾t c«ng nh©n lao ®éng kÕt hîp víi t liÖu s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra hµng ho¸. Trong qu¸ tr×nh lao ®éng ®ã ngêi c«ng nh©n ®· t¹o ra mét gi¸ trÞ míi (v + m ) trong ®ã cã mét bé phËn ngang b»ng víi gi¸ trÞ søc lao ®éng cña ngêi c«ng nh©n nhµ t b¶n dïng ®Ó tr¶ l¬ng cho ngêi c«ng nh©n ®ã (®ã lµ v), cßn mét bé phËn d«i ra ngoµi bé phËn søc lao ®éng (m) nhµ t b¶n chiÕm kh«ng. Nh vËy: Cã thÓ nãi r»ng gi¸ trÞ søc lao ®éng khi nhµ t b¶n tiªu dïng nã t¹o ra mét gi¸ trÞ míi lín h¬n gi¸ trÞ b¶n th©n nã. Hay nãi c¸ch kh¸c: Gi¸ trÞ 4 sö dông ®Æc biÖt cña hµng ho¸ søc lao ®éng lµ nguån gèc cña gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d. Cßn c¸c hµng ho¸ th«ng thêng:  NÕu lµ t liÖu s¶n xuÊt khi tiªu dïng trong s¶n xuÊt th× gi¸ trÞ cña nã ®îc dÞch chuyÓn vµo gi¸ trÞ s¶n phÈm.  NÕu lµ t liÖu sinh ho¹t vµ tiªu dïng cho c¸ nh©n th× c¶ gi¸ trÞ lÉn gi¸ trÞ sö dông ®Òu mÊt ®i. II. S¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d 1. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d: Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa lµ sù thèng nh¸t gi÷a qu¸ tr×nh t¹o ra gi¸ trÞ sö dông vµ qu¸ tr×nh lín lªn cña gi¸ trÞ hay qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d. Qu¸ tr×nh lao ®éng víi t c¸ch lµ qu¸ tr×nh nhµ t b¶n tiªu dïng søc lao ®éng cã hai ®Æc trng:  C«ng nh©n lµm viÖc díi sù ®iÒu khiÓn cña nhµ t b¶n nh lµ mét bé phËn cña t b¶n vµ ®îc nhµ t b¶n sö dông víi hiÖu qu¶ cao nhÊt.  S¶n phÈm lµm ra thuéc quyÒn së h÷u cña nhµ t b¶n chø kh«ng ph¶i cña c«ng nh©n. Nghiªn cøu qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d qua vÝ dô sau: Gi¶ ®Þnh ®Ó s¶n xuÊt 10 kg sîi cÇn 10 kg b«ng gi¸ 10 USD, ®Ó biÕn 10 kg b«ng thµnh s¬i, mét c«ng nh©n ph¶i lao ®éng trong 6 giê vµ mçi giê lao ®éng t¹o ra mét gi¸ trÞ míi lµ 0,5 USD. §Ó biÕn 10 kg b«ng thµnh sîi hao mßn cña m¸y mãc lµ 2 USD. TiÒn mua søc lao ®éng trong 1 ngµy lµ 3 USD. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt sîi ®· hao phÝ theo thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. Gi¶ ®Þnh qóa tr×nh lao ®éng dõng l¹i ë ®iÓm 6 giê thi: T b¶n øng tríc - TiÒn mua b«ng: 10 USD - TiÒn hao mßn m¸y mãc: 2 USD - TiÒn mua søc lao ®éng: 3 USD Gi¸ trÞ cña s¶n phÈm míi - Gi¸ trÞ cña b«ng chuyÓn vµo sîi: 10 USD - Gi¸ trÞ cña m¸y mãc chuyÓn vµo sîi: 2 USD - Gi¸ trÞ do lao ®éng cña c«ng nh©n t¹o ra trong 6 giê: 3 USD 5 Céng: 15 USD Céng: 15 USD So s¸nh gi¸ trÞ cña s¶n phÈm míi víi gi¸ trÞ t b¶n øng tríc ta thÊy t b¶n øng tríc cha t¨ng lªn, do ®ã tiÒn tÖ øng ra ban ®Çu cha chuyÓn ho¸ thµnh t b¶n. Nhng gi¸ trÞ søc lao ®éng vµ gi¸ trÞ do søc lao ®éng t¹o ra lµ hai ®¹i lîng kh¸c nhau mµ nhµ t b¶n ®· tÝnh to¸n. Nhµ t b¶n ®· mua søc lao ®éng trong 1 ngµy nªn viÖc sö dông søc lao ®éng trong ngµy ®ã lµ thuéc quyÒn cña nhµ t b¶n. Ch¼ng h¹n nhµ t b¶n b¾t c«ng nh©n lao ®éng trong 12 giê th×: T b¶n øng tríc - TiÒn mua b«ng (20kg): 20 USD - TiÒn hao mßn m¸y mãc: 4 USD - TiÒn mua søc lao ®éng: 3 USD Gi¸ trÞ cña s¶n phÈm míi - Gi¸ trÞ cña b«ng chuyÓn vµo sîi: 20 USD - Gi¸ trÞ cña m¸y mãc chuyÓn vµo sîi: 4 USD - Gi¸ trÞ do lao ®éng cña c«ng nh©n t¹o ra trong 6 giê: 6 USD Céng: 27 USD Céng: 30 USD So s¸nh gi¸ trÞ cña s¶n phÈm míi vµ gi¸ trÞ cña t b¶n øng tríc ta thÊy t b¶n øng tríc ®· t¨ng lªn lµ 3 USD (gi¸ trÞ thÆng d). Do ®ã tiÒn ®· chuyÓn ho¸ thµnh t b¶n VËy gi¸ trÞ thÆng d lµ mét phÇn cña gi¸ trÞ míi d«i ra ngoµi gi¸ trÞ søc lao ®éng do lao ®éng c«ng nh©n s¶n xuÊt t¹o ra mµ nhµ t b¶n chiÕm kh«ng. (ký hiÖu lµ m) B¶n chÊt gi¸ trÞ thÆng d: - Ph©n tÝch gi¸ trÞ cña 20Kg sîi do lao ®éng c«ng nh©n t¹o ra (lao ®éng cã tÝnh hai mÆt) + XÐt vÒ lao ®éng cô thÓ cña ngêi lao ®éng kÐo sîi, trong qu¸ tr×nh lao ®éng ngêi c«ng nh©n ®· b¶o tån vµ di chuyÓn gi¸ trÞ cña b«ng vµ m¸y mãc vµo gi¸ trÞ cña sîi (c = 24) + XÐt lao ®éng trõu tîng trong thêi gian ®ã ngêi c«ng nh©n còng hao phÝ søc lao ®éng nãi chung t¹o ra mét gi¸ trÞ lao ®éng míi (v = 6) trong ®ã cã mét phÇn b»ng gi¸ trÞ søc lao ®éng (v = 3) nhµ t b¶n dïng ®Ó tr¶ l¬ng cho c«ng nh©n (tr¶ ®óng gi¸ trÞ søc lao ®éng) cßn bé phËn ngoµi søc lao ®«ng (m = 3) lµ gi¸ trÞ thÆng d. - Ph©n tÝch ngµy lao ®éng cña c«ng nh©n: 6 + Khi n¨ng suÊt lao ®éng cao, ngµy lao ®éng cña c«ng nh©n chia thµnh hai phÇn : Thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt (6 giê) lµ thêi gian lao ®éng ®Ó t¹o ra mét gi¸ trÞ b»ng gi¸ trÞ søc lao ®éng bá ra ®Ó t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng (v=3) + T/gian lao ®éng thÆng d t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d cho nhµ t b¶n (m = 3) 6 giê 6giê -----------------------------------+------------------------------Thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt Thêi gian lao ®éng thÆng d v + m =6 Thêi gian l/® cÇn thiÕt - T/gian l/®éng cña CN - §é dµi ngµy tù nhiªn M¸c: VËy gi¸ trÞ thÆng d lµ 1phÇn gi¸ trÞ ®îc s¸ng t¹o ra do kÐo dµi vît khái gi¬Ý h¹n mµ t¹i ®iÓm ®ã gi¸ trÞ søc lao ®éng ®îc tr¶ ngang gi¸. III. Hai ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d Cïng víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t b¶n còng lµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng vµ còng lµ qu¸ tr×nh n©ng cao tr×nh ®é bãc lét. Cã thÓ kh¸i qu¸t thµnh hai ph¬ng ph¸p sau: 1. S¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d tuyÖt ®èi: Gi¸ trÞ thÆng d tuyÖt ®èi lµ gi¸ trÞ thÆng d thu ®îc do kÐo dµi tuyÖt ®èi ngµy lao ®éng trong ®iÒu kiÖn thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt kh«ng ®æi. Ph¬ng ph¸p nµy ®îc ¸p dông phæ biÕn trong giai ®o¹n ®Çu cña chñ nghÜa t b¶n khi cßn dùa trªn lao ®éng thñ c«ng. VÝ dô: Ngµy lao ®éng 8 giê chia thµnh: - Thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt lµ 4 giê - Thêi gian lao ®éng thÆng d lµ 4 giê ----------------------------------+-----------------------------4giê 4giê Thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt Thêi gian lao ®éng thÆng d 7 4 Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d lµ: m’ = ----100% = 100% 4 S¶n xuÊt m tuyÖt ®èi b»ng c¸ch kÐo dµi thêi gian lao ®éng thµnh 10 giê trong khi thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt lµ 6 giê -----------------------------------+------------------------------------4giê 6giê Thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt Thêi gian lao ®éng thÆng d 4 Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d lµ:m’ = ----100% = 150% 6 Víi sù thÌm kh¸t gi¸ trÞ thÆng d, nhµ t b¶n ph¶i t×m mäi c¸ch ®Ó kÐo dµi ngµy lao ®éng. Nhng ngµy lao ®éng cã nh÷ng giíi h¹n nhÊt ®Þnh. Giíi h¹n trªn cña ngµy lao ®éng do thÓ chÊt vµ tinh thÇn cña ngêi lao ®éng quyÕt ®Þnh, cßn giíi h¹n díi cña ngµy lao ®éng lµ thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt. Nh vËy vÒ mÆt kinh tÕ, ngµy lao ®éng ph¶i dµi h¬n thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt nhng kh«ng thÓ vît qu¸ giíi h¹n vÒ thÓ chÊt vµ tinh thÇn cña ngêi lao ®éng. §é dµi cô thÓ cña ngµy lao ®éng do cuéc ®Êu tranh gi÷a giai cÊp v« s¶n vµ t s¶n trªn c¬ së t¬ng quan lùc lîng quyÕt ®Þnh. Do cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp c«ng nh©n nªn chÕ ®é ngµy lµm 8 giê ®· ®îc thùc hiÖn ë c¸c níc t b¶n chñ nghÜa. 2. S¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi: Gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi lµ gi¸ trÞ thÆng d thu ®îc do rót ng¾n thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt, kÐo dµi t¬ng øng thêi gian lao ®éng thÆng d trong ®iÒu kiÖn ®é dµi ngµy lao ®éng kh«ng ®æi. VÝ dô: Ngµy lao ®éng 8 giê chia thµnh: - Thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt lµ 4 giê - Thêi gian lao ®éng thÆng d lµ 4 giê 4 Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d lµ m’= --------- = 100% 8 4 S¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d b»ng c¸ch rót ng¾n thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt cßn 2 giê. Thêi gian lao ®éng thÆng d lµ 6 giê. 6 m’ = ----100% = 300% 2 B»ng c¸ch nµo ®Ó rót ng¾n thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt, biÕt r»ng thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt b»ng gi¸ trÞ t¹o ra søc lao ®éng, b»ng gi¸ trÞ t liÖu sinh ho¹t. Muèn rót ng¾n gi¸ trÞ lao ®éng cÇn thiÕt h¹ thÊp gi¸ trÞ søc lao ®éng, h¹ thÊp gi¸ trÞ t liÖu sinh ho¹t b»ng c¸ch t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng trong ngµnh s¶n xuÊt t liÖu sinh ho¹t. - Khi ®· cã nÒn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp th× cã sù kÕt hîp c¶ hai ph¬ng ph¸p trªn. ý nghÜa cña viÖc nghiªn cøu: - VÒ mÆt lý luËn th× kh¼ng ®Þnh sù tiÕn bé cña lÞch sö, sù ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt cña chñ nghÜa t b¶n. Do lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, n¨ng suÊt lao ®éng cao. - V¹ch râ thùc chÊt sù bãc lét cho dï gi÷ nguyªn hay rót ng¾n ngµy lao ®éng - ý nghÜa thùc tiÔn, trong ®iÒu kiÖn níc ta ®Ó cã vèn, tÝch luü ®Ó c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ th× sö dông c¶ biÖn ph¸p t¨ng cêng ®é, kÐo dµi ngµy lao ®éng, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. Trong ®ã t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng lµ biÖn ph¸p c¬ b¶n l©u dµi v× nã kh«ng vÊp ph¶i giíi h¹n Gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch: Lµ gi¸ trÞ thÆng d thu ®îc ngoµi møc trung b×nh do t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng c¸ biÖt, h¹ thÊp gi¸ trÞ c¸ biÖt so víi gi¸ trÞ x· héi. Gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch vµ gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi cã mét c¬ së chunhg, ®ã lµ ®Òu dùa trªn c¬ së t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng nªn gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch chØ lµ biÕn tíng cu¶ gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi. Tuy vËy gi÷a chóng vÉn cã sù kh¸c nhau. §ã lµ gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi dùa trªn n¨ng suÊt lao ®éng x· héi cßn gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch dùa trªn n¨ng suÊt lao ®éng c¸ biÖt. Gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch sÏ ®îc thay thÕ b»ng gi¸ trÞ thÆng d 9 t¬ng ®èi khi tr×nh ®é kü thuËt míi ®îc ¸p dông c¸ biÖt trë thµnh ®îc ¸p dông phæ biÕn. V× vËy gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch mang tÝnh chÊt t¹m thêi. M¸c gäi gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch lµ h×nh thøc biÕn tíng cña gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi. Sù kh¸c nhau gi÷a chóng cßn thÓ hiÖn ë chç: gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi do toµn bé giai cÊp c¸c nhµ t b¶n thu ®îc. Nã biÓu hiÖn sù tiÕn bé kü thuËt cña chñ nghÜa t b¶n ®îc ¸p dông réng r·i. XÐt vÒ mÆt ®ã th× nã thÓ hiÖn quan hÖ cña giai cÊp c«ng nh©n vµ toµn bé giai cÊp c¸c nhµ t b¶n. Gi¸ trÞt thÆng d siªu ng¹ch lµ môc ®Ých trùc tiÕp c¹nh tranh mµ mçi nhµ t b¶n cè g¾ng ®¹t ®îc trong c¹nh tranh víi c¸c nhµ t b¶n kh¸c. XÐt vÒ mÆt nµy, gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch kh«ng chØ biÓu hiÖn mèi quan hÖ gi÷a c«ng nh©n lµm thuª vµ nhµ t b¶n mµ cßn thÓ hiÖn mèi quan hÖ gi÷a c¸c nhµ t b¶n víi nhau. Nh vËy gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch lµ ®éng lùc trùc tiÕp m¹nh nhÊt thóc ®Èy c¸c nhµ t b¶n c¶i tiÕn kü thuËt, hoµn thiÖn tæ chøc s¶n xuÊt vµ tæ chøc lao ®éng ®Ó t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, lµm gi¶m gi¸ trÞ cña hµng ho¸. IV. Quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n cña chñ nghÜa t b¶n Mçi ph¬ng thøc s¶n xuÊt bao giê còng tån t¹i mét quy luËt ph¶n ¸nh quan hÖ b¶n chÊt nhÊt cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt ®ã vµ ®ãng vai trß chñ ®¹o trong hÖthèng c¸c quy luËt kinh tÕ gäi lµ quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n Theo M¸c, s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d lµ quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n cña chñ nghÜa t b¶n. Môc ®Ých trùc tiÕp cña s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa kh«ng ph¶i lµ gi¸ trÞ sö dông mµ lµ s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d, nh©n gi¸ trÞ lªn. Theo ®uæi gi¸ trÞ thÆng d b»ng bÊt cø thñ ®o¹n nµo lµ môc ®Ých, ®éng c¬ thóc ®Èy sù ho¹t ®éng cña mçi nhµ t b¶n, còng nh toµn bé x· héi t s¶n. §Ó s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d tèi ®a, c¸c nhµ t b¶n t¨ng cêng bãc lét c«ng nhan lµm thuª kh«ng ph¶i b»ng cìng bøc siªu kinh tÕ mµ b»ng cìng bøc kinh tÕ dùa trªn c¬ së më réng s¶n xuÊt, ph¸t triÓn kü thuËt ®Ó t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, t¨ng cêng ®é lao ®éng vµ kÐo dµi ngµy lao ®éng/ Nh vËy, s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d tèi ®a cho nhµ t b¶n b»ng c¸ch t¨ng sè lîng lao ®éng lµm thuª vµ t¨ng møc bãc lét lµ néi dung cña quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa. Quy luËt gi¸ trÞ thÆng d t¸c ®éng quyÕt ®Þnh ®Õn mäi mÆt cña x· héi t b¶n. Nã quyÕt ®Þnh sù ph¸t sinh, ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t b¶n vµ sù thay 10 thÕ nã b»ng x· héi cao h¬n, lµ quy luËt luËt vËn ®éng cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa. 11