Lêi nãi ®Çu
Trong qu¸ tr×nh chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng XHCN vÊn ®Ò
ph¸t triÓn c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®îc ®Æt ra nh mét yªu cÇu tÊt yÕu ®èi
víi nÒnkinh tÕ ViÖt Nam. Kinh tÕ t b¶n t nh©n lµ mét bé phËn trong c¬ cÊu Êy ®·
cã mét thêi kú bÞ coi lµ ®èi lËp víi kinh tÕ XHCN, v× vËy ph¶i n»m trong diÖn c¶i
t¹o xo¸ bá. Song thùc tiÔn ®· cho thÊy quan niÖm nh vËy lµ cùc ®oan vµ sù xuÊt
hiÖn trë l¹i cña kinh tÕ t b¶n t nh©n ®· gãp phÇn kh«ng nhá vµo sù thay ®æi bé mÆt
cña nÒn kinh tÕ theo híng tÝch cùc. Cïng víi chñ tr¬ng chuyÓn nÒn kinh tÕ ViÖt
Nam sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng , §¶ng vµ nhµ níc ViÖt Nam ®· ban hµnh nhiÒu
chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch ®Ó khuyÕn khÝch sù ph¸t triÓn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ,
trong ®ã cã kinh tÕ t b¶n t nh©n. Tuy nhiªn, kinh tÕ t b¶n t nh©n, thµnh phÇn kinh
tÕ non trÎ cña níc ta ®ang ph¶i ®èi diÖn víi nhiÒu khã kh¨n, th¸ch thøc. NhiÒu vÊn
®Ò bÊt cËp trong x· h«i, trong chñ tr¬ng chÝnh s¸ch vµ tæ chøc qu¶n lý ®ang lµ trë ng¹i
cho sù ph¸t triÓn cña thµnh phÇn kinh tÕ nµy.
NÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®ang ®øng tríc nh÷ng thêi c¬ vµ th¸ch thøc míi. C¬ héi
ph¸t triÓn rót ng¾n, thùc hiÖn thµnh c«ng CNH, H§H phÊn ®Êu ®a ViÖt Nam vÒ c¬
b¶n trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp vµo n¨m 2020 lµ hiÖn thùc. Tuy nhiªn, ®Ó thùc
hiÖn ®îc môc tiªu nµy ®ßi hái ph¶i cã vèn ®Çu t lín víi sù gi¶i phãng tèi ®a lùc lîng s¶n xuÊt x· héi. Trong bèi c¶nh c¸c nguån lùc kinh tÕ cña ViÖt Nam cßn ®ang
h¹n chÕ, x©y dùng mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, cßn kinh tÕ t b¶n t nh©n nh
mét ®éng lùc ph¸t triÓn c¬ b¶n lµ mét híng ®i hoµn toµn ®óng ®¾n. Trong nh÷ng
n¨m võa qua mÆc dï ®· cã bíc ph¸t triÓn tèt, kinh tÕ t b¶n t nh©n ViÖt Nam vÉn
cha thùc sù cã ®îc mét vai trß t¬ng xøng víi tiÒm n¨ng cña nã. Bµi viÕt nµy sÏ tËp
trung lµm s¸ng tá nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n sau ®©y :
Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p kinh tÕ t b¶n t nh©n ë níc ta hiÖn nay.
T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù gióp ®ì cña gi¸o viªn híng dÉn cïng c¸c b¹n
®· gióp ®ì t«i trong qu¸ tr×nh lµm ®Ò ¸n.
1
Ch¬ng I
kh¸i qu¸t chung vÒ kinh tÕ t b¶n t nh©n trong
nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa
I. c¸c thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n t nh©n trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa
1. Thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ ,tiÓu chñ.
Kinh tÕ c¸ thÓ lµ thµnh phÇn kinh tÕ dùa trªn t h÷u nhá vÒ t liÖu s¶n xuÊt vµ kh¶
n¨ng lao ®éng cña b¶n th©n ngêi lao ®éng.
Kinh tÕ tiÓu chñ còng chÝnh lµ h×nh thøc kinh tÕ dùa trªn t h÷u nhá vÒ t liÖu s¶n
xuÊt nhng cã thuª mín lao ®éng, tuy nhiªn thu nhËp vÉn chñ yÕu dùa vµo søc lao
®éng vµ vèn cña b¶n th©n vµ gia ®×nh.
Kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ ®ang cã vÞ trÝ rÊt quan träng trong nhiÒu ngµnh nghÒ ë
n«ng th«n vµ thµnh thÞ, cã ®iÒu kiÖn phat huy nhanh tiÒm n¨ng vÒ vèn søc lao
®éng, tay nghÒ cña tõng gia ®×nh, tõng ngêi lao ®éng. Do ®ã, viÖc më réng s¶n
xuÊt, kinh doanh cña kinh tÕ c¸ thÓ vµ tiÓu chñ cÇn ®îc khuyÕn khÝch.
HiÖn nay, ë níc ta, thµnh phÇn kinh tÕ nµy phÇn lín ho¹t ®éng díi h×nh thøc hé
gia ®×nh, ®ang lµ mét bé phËn ®«ng ®¶o, cã tiÒm n¨ng to lín, cã vÞ trÝ quan
träng ,l©u dµi. §èi víi níc ta, cÇn ph¸t triÓn m¹nh mÏ thµnh phÇn kinh tÕ nµy ®Ó
võa gãp phÇn t¹o ra nhiÒu cña c¶i vËt chÊt cho x· héi, võa gi¶i quyÕt nhiÒu viÖc
lµm cho ngêi lao ®éng - mét vÊn ®Ò bøc b¸ch hiÖn nay cña ®êi sèng kinh tÕ x·
héi. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, thµnh phÇn kinh tÕ nµy ph¸t triÓn nhanh chãng
trong n«ng l©m ng nghiÖp vµ th¬ng m¹i, dÞch vô. Nã ®· gãp phÇn quan träng vµo
c¸c thµnh tùu kinh tÕ x· héi. Tuy nhiªn, còng cÇn thÊy r»ng, kinh tÕ c¸ thÓ tiÓu
chñ dï cè g¨ngs ®Õn bao nhiªu còng kh«ng lo¹i bá ®îc nh÷ng h¹n chÕ vèn cã nh:
tÝnh tù ph¸t , manh món, h¹n chÕ vÒ kü thuËt. Do ®ã §¶ng ta chØ râ: cÇn gióp ®ì
kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò khã kh¨n vÒ vèn, vÒ khoa häc kü
thuËt vµ c«ng nghÖ, vÒ thÞ trêng tiªu thô s¶n phÈm. V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu
toµn quèc lÇn thø IX viÕt: “ Nhµ níc t¹o ®iÒu kiÖn vµ gióp ®ì ®Ó ph¸t triÓn,
khuyÕn khÝch c¸c h×nh thøc tæ chøc hîp t¸c tù nguyÖn, lµm vÖ tinh cho c¸c doanh
nghiÖp hoÆc ph¸t triÓn lín h¬n“. Ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh th«ng tin víi qui m« phï
hîp trªn tõng ®Þa bµn.
2. Thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n t nh©n .
Kinh tÕ t b¶n t nh©n lµ thµnh phÇn kinh tÕ mµ xuÊt kinh doanh dùa trªn c¬ së
chiÕm h÷u t nh©n t b¶n chñ nghÜa vÒ t liÖu s¶n xuÊt vµ bãc lét søc lao ®éng lam
thuª.
Trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë níc ta hiÖn nay, thµnh phÇn nµy cã
vai trß ®¸ng kÓ xÐt vÒ ph¬ng diÖn ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt ,x· héi ho¸ s¶n xuÊt
còng nh vÒ ph¬ng diÖn gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi. §©y còng lµ thµnh phÇn kinh
tÕ rÊt n¨ng ®éng nh¹y bÐn víi kinh tÕ thÞ trêng, do ®ã sÏ cã nh÷ng ®ãng gãp
kh«ng nhá vµo qu¸ tr×nh t¨ng trëng kinh tÕ cña ®Êt níc. HiÖn nay, kinh tÕ t b¶n t
2
nh©n bíc ®Çu cã sù ph¸t triÓn, nhng phÇn lín tËp trung vµo lÜnh vùc th¬ng m¹i,
dÞch vô vµ kinh doanh bÊt ®éng s¶n; ®Çu t vµo s¶n xuÊt con Ýt vµ chñ yÕu quy m«
võa vµ nhá .
ChÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ níc ta lµ khuyÕn khÝch t b¶n t nh©n bá vèn ®Çu t
ph¸t triÓn s¶n xuÊt, ®¸p øng c¸c nhu cÇu cña d©n c. Nhµ nøoc b¶o hé quyÒn së
h÷u vµ lîi Ých hîp ph¸p cña hä; xo¸ bá ®Þnh kiÕn vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ tÝn
dông, vÒ khoa häc c«ng nghÖ , vÒ ®µo t¹o c¸n bé - cho thµnh phÇn kinh tÕ nµy.
Tuy nhiªn, ®©y lµ thµnh phÇn kinh tÕ cã tÝnh tù ph¸t rÊt cao. V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i
biÓu toµn quèc lÇn thø IX cã ®o¹n viÕt:” KhuyÕn khÝch ph¸t triÓn kinh tÕ t b¶n t
nh©n réng r·i trong c¸c ngµnh nghÒ s¶n xuÊt , kinh doanh mµ ph¸p luËt kh«ng
cÊm . T¹o m«i trßng kinh doanh thuËn lîi vÒ chÝnh s¸ch ph¸p lý ®Ó kinh tÕ b¶n t
nh©n ph¸t triÓn trªn nh÷ng ®Þnh híng u tªn cña Nhµ níc , kÓ c¶ ®Çu t ra níc
ngoµi ; khuyÕn khÝch chuyÓn thµnh doanh nghiÖp cæ phÇn , b¸n cæ phiÕu cho ngêi
lao ®éng , liªn doanh , liªn kÕt víi nhau, víi kinh tÕ tËp thÓ vµ kinh tÕ nhµ níc ,
x©y dùng quan hÖ tèt víi chñ doanh nghiÖp vµ ngêi lao ®éng .
II . C¸c lo¹i h×nh tæ chøc kinh doanh c¬ b¶n .
1. Doanh nghiÖp t nh©n .
Doanh nghiÖp t nh©n lµ doanh nghiÖp do mét c¸ nh©n lµm chñ vµ tù chÞu tr¸ch
nhiÖm b»ng toµn bé tµi s¶n cña m×nh vÒ mäi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp.
Doanh nghiÖp t nh©n lµ mét ®¬n vÞ kinh doanh do mét c¸ nh©n bá vèn ra thµnh
lËp lµm chñ. C¸ nh©n nµy võa lµ chñ së h÷u, võa lµ ngêi sö dông tµi s¶n, ®ång thêi
còng lµ ngêi qu¶n lý ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. Th«ng thêng chñ doanh nghiÖp
lµ gi¸m ®èc, trùc tiÕp tiÕn hµnh ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. Nhng
còng cã trêng hîp v× nh÷ng lÝ do cÇn thiÕt, chñ doanh nghiÖp kh«ng trùc tiÕp ®iÒu
hµnh ho¹t ®éng kinh doanh mµ thuª ngêi kh¸c lµm gi¸m ®èc. Nhng dï trùc tiÕp
hay gi¸n tiÕp ®iÒu hµnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp, chñ
doanh nghiÖp t nh©n qu¶n lý vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm kh«ng cã sù ph©n chia rñi ro
víi ai
Chñ doanh nghiÖp t nh©n chÞu tr¸ch nhiªm v« h¹n vÒ c¸c kho¶n nî trong kinh
doanh cña doanh nghiÖp. Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, nÕu lµm
¨n ph¸t ®¹t thu ®îc nhiÒu lîi nhuËn, chñ doanh nghiÖp ®îc hëng toµn bé sè lîi ®ã.
Ngîc l¹i, nÕu gÆp rñi ro hay kinh doanh bÞ thua lç, hä ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm b»ng
chÝnh tµi s¶n cña doanh nghiÖp.
2. C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n.
C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n lµ doanh nghiÖp cã kh«ng qu¸ 50 thµnh viªn gãp
vèn thµnh lËp c«ng ty chØ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c kho¶n nî cña c«ng ty b»ng tµi
s¶n cña m×nh.
C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n cã thÓ chØ cã mét thµnh viªn.
C«ng ty chØ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c kho¶n nî vµ c¸c nghÜa vôtµi s¶n kh¸c cña
c«ng ty b»ng tµi s¶n cña m×nh (tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n). Thµnh viªn c«ng ty chÞu
tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c kho¶n nî vµ c¸c nghiac vô tµi s¶n kh¸c cña c«ng ty trong
3
ph¹m vi sè vèn ®· cam kÕt gãp vµo c«ng ty. §èi víi c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n
mét thµnh viªn th× chñ së h÷u c«ng ty chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c kho¶n nî vµ c¸c
nghÜa vô tµi s¶n kh¸c cña c«ng ty trong ph¹m vi sè vèn ®· cam kÕt gãp vµo c«ng
ty. Nh vËy, trong c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n cã sù ph©n t¸ch tµi s¶n: tµi s¶n cña
c«ng ty vµ tµi s¶n cña thµnh viªn. Nguyªn t¾c ph©n t¸ch ®îc ¸p dông trong mäi
quan hÖ tµi s¶n, nî nÇn vµ tr¸ch nhiÖm cña c«ng ty.
C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n kh«ng ®îc quyÒn ph¸t hµnh cæ phiÕu ra c«ng chóng
®Ó c«ng khai huy ®éng vèn. ViÖc chuyÓn nhîng vèn gãp cña thµnh viªn c«ng ty
tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n tríc hÕt ph¶i u tiªn cho c¸c thµnh viªn kh¸c cña c«ng ty. ChØ
®îc chuyÓn nhîng cho ngêi kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn c«ng ty nÕu c¸c thµnh viªn
cßn l¹i cña c«ng ty kh«ng mua hoÆc kh«ng mua hÕt. §èi víi c«ng ty tr¸ch nhiÖm
h÷u h¹n mét thµnh viªn th× chñ së h÷u c«ng ty ã quyÒn chuyÓn nhîng toµn bé
hoÆc mét phÇn vèn ®iÒu lÖ cña c«ng ty cho tæ chøc, c¸ nh©n kh¸c.
3. C«ng ty cæ phÇn .
C«ng ty cæ phÇn lµ lo¹i h×nh ®Æc trng cña c«ng ty ®èi vèn, vèn cña c«ng ty ®îc
chia thµnh nhiÒu phÇn b»ng nhau gäi lµ cæ phÇn, ngßi së h÷u cæ phÇn gäi lµ cæ
®«ng, chØ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c kho¶n nî cña c«ng ty cho ®Õn hÕt gi¸ trÞ cæ
phÇn mµ hä së h÷u.
Trong suèt qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña c«ng ty cæ phÇn Ýt nhÊt ph¶i cã 3 thµnh viªn
tham gia c«ng ty cæ phÇn. Lµ lo¹i c«ng ty ®Æc trng cho c«ng ty ®èi vèn cho nªn cã
sù liªn kÕt cña nhiÒu thµnh viªn vµ v× vËy viÖc quy ®Þnh sè thµnh viªn t«is thiÓu
ph¶i cã ®· trë thµnh th«ng lÖ qu«cs tÕ trong mÊy tr¨m n¨m tån t¹i cña c«ng ty cæ
phÇn. ë hÇu hÕt c¸c níc ®Òu cã quy ®Þnh sè thµnh viªn tèithiÓu cña c«ng ty cæ phÇn.
PhÇn vèn gãp (cæ phÇn ) cña c¸c thµnh viªn ®îc thÓ hiÖn díi h×nh thøc cæ phiÕu.
C¸c cæ phiÕu do c«ng ty ph¸t hµnh lµ mét lo¹i hµng ho¸. Ngêi cã cæ phiÕu cã thÓ
tù do chuyÓn nhîng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. C«ng ty cæ phÇn chÞu tr¸ch
nhiÖm vÒ c¸c kho¶n nî cña c«ng ty b»ng tµi s¶n cña c«ng ty. C¸c cæ ®«ng chÞu
tr¸ch nhiÖm vÒ nî vµ c¸c nghÜa vô tµi s¶n kh¸c cña c«ng ty trong ph¹m vi sè vèn
®· gãp vµo c«ng ty. Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng c«ng ty cæ phÇn cã quyÒn ph¸t
hµnh chøng kho¸n (nh cæ phiÕu, tr¸i phiÕu) ra c«ng chóng theo quy ®Þnh cña ph¸p
luËt vÒ chøng kho¸n ®Ó huy ®éng vèn. §iÒu nµy thÓ hiÖn kh¶ n¨ng huy ®éng vèn
lín cña c«ng ty cæ phÇn.
4. C«ng ty hîp danh.
C«ng ty hîp danh ®îc ph¸p luËt ghi nhËn lµ mét h×nh thøc cña c«ng ty ®èi nh©n,
trong ®ã cã Ýt nhÊt 2 thµnh viªn (®Òu lµ c¸ nh©n vµ lµ th¬ng nh©n) cung tiÕn hµnh
ho¹t ®éng th¬ng m¹i (theo nghÜa réng) díi mét h·ng chung (hay héi danh) vµ
cïng liªn ®íi chÞu tr¸ch nhiÖm v« h¹n vÒ mäi kho¶n nî cña c«ng ty.
Ngoµi c¸c thµnh viªn hîp danh, cã thÓ cã thµnh viªn gãp vèn. Thµnh viªn hîp
danh ph¶i lµ c¸ nh©n, cã tr×nh ®é chuyªn m«n vµ uy tÝn nghÒ nghiÖp vµ ph¶i chÞu
tr¸ch nhiÖm b»ng toµn bé tµi s¶n cña m×nh vÒ c¸c nghÜa vô cña c«ng ty. Thµnh
4
viªn gãp vèn chØ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c kho¶n nî cña c«ng ty trong ph¹m vi sè
vèn ®· gãp vµo c«ng ty.
Do tÝnh an toµn ph¸p lý ®èi víi c«ng chóng cao, mÆt kh¸c c¸c thµnh viªn thêng cã
quan hÖ mËt thiÕt vÒ nh©n th©n, nªn viÖc qu¶n lý c«ng ty hîp danh chÞu rÊt Ýt sù
rµng buéc cña ph¸p luËt. VÒ c¬ b¶n, c¸c thµnh viªn cã quyÒn tù tho¶ thuËn vÒ viÖc
qu¶n lý, ®iÒu hµnh c«ng ty. Tuy nhiªn cÇn lu ý lµ quyÒn qu¶n lý c«ng ty hîp danh
chØ thuéc vÒ c¸c thµnh viªn hîp danh, thµnh viªn gãp vèn kh«ng cã quyÒn qu¶n lý
c«ng ty
Trong c«ng ty hîp danh , Héi ®ång thµnh viªn lµ c¬ quan quyÕt ®Þnh cao nhÊt cña
c«ng ty bao gåm tÊt c¶ c¸c thµnh viªn hîp danh. Héi ®ång thµnh viªn cã quyÒn
quyÕt ®Þnh mäi ho¹t ®éng cña c«ng ty. Khi häp Héi ®ång thµnh viªn, c¸c thµnh
viªn hîp danh cã quyÒn ngang nhau trong biÓu quyÕt (mçi thµnh viªn chØ cã mét
phiÕu biÓu quyÕt) mµ kh«ng phô thuéc vµo gi¸ trÞ phÇn vèn gãp cña hä trong c«ng
ty. §©y lµ ®iÓm kh¸c biÖt c¬ b¶n gi÷a quyÒn cña c¸c thµnh viªn trong u¶n lý cña
c«ng ty hîp danh víi quyÒn cña c¸c thµnh viªn trong qu¶n lý c«ng ty ®èi vèn
(c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vµ c«ng ty cæ phÇn).
Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña c«ng ty, c¸c thµnh viªn hîp danh ph©n c«ng nhau
®¶m nhiÖm c¸c trøc tr¸ch qu¶n lý vµ kiÓm soat c«ng ty, vµ cö mét ngêi (trong sè
thµnh viªn hîp danh ) lam Gi¸m ®èc c«ng ty. Gi¸m ®èc thùc hiÖn nhiªm vô ®iÒu
hµnh c«ng viÖc trong c«ng ty, ph©n c«ng, ®iÒu hoµ, phèi hîp c«ng viÖc cña c¸c
thµnh viªn hîp danh vµ thùc hiªn c¸c c«ng viÖc kh¸c theo uû quyÒn cña c¸c thµnh
viªn hîp danh.
5
Ch¬ng II
vai trß cña kinh tÕ t b¶n t nh©n trong
nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng xhcn
i. gãp phÇn quan träng ®Ó t¨ng trëng kinh tÕ .
1. Trªn gi¸c ®é tæng cung .
Kinh tÕ t b¶n t nh©n cung cÊp cho x· héi s¶n phÈm vËt chÊt vµ dÞch vô ®Ó tho¶
m·n nhu cÇu vÒ ®êi sèng , nhu cÇu cho qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt cña x· héi . Víi u
thÕ næi tréi cña khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n : suÊt ®Çu t thÊp , dÔ chuyÓn ®æi ph¬ng híng s¶n xuÊt cho phï hîp víi nhu cÇu cña thÞ trêng , quy m« nhá phï hîp
víi n¨ng lùc qu¶n lý cña c¸c hé gia ®×nh , nªn ®· thu hót ®îc ®«ng ®¶o c¸c tÇng
líp d©n c . Tèc ®é t¨ng trëng cña khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n kh¸ æn ®Þnh .
Khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n cã tèc ®é ph¸t triÓn vµ tèc ®é t¨ng cña c¸c n¨m tõ
1995 ®Õn 2000 thêng cao h¬n tèc ®é t¨ng chung cña nÒn kinh tÕ (trõ n¨m
1999).Tèc ®é t¨ng trëng b×nh qu©n hµng n¨m thêi kú 1995 – 2000 cña c¶ níc
6,9% ; cña khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n lµ 7,2% . N¨m 2000 , tèc ®é t¨ng trëng
cña khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n t¨ng nhanh h¬n nhÞp ®é t¨ng GDPcña toµn bé
nÒn kinh tÕ tíi 1,5%(nÕu tÝnh theo gi¸ hiÖn hµnh ) vµ n¨m 2003 tèc ®é t¨ng trëng
GDP trong khu vùc kinh tÕ nh©n t¨ng so víi n¨m 2002 lµ 7,24%.
Tû träng khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n trong toµn nÒn kinh tÕ kh«ng nh÷ng kh«ng
®îc c¶i thiÖn mµ cßn suy gi¶m nhÑ , chñ yÕu do trong nh÷ng n¨m cuèi thËp kû
90 , nhiÒu doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi ®i vµo ho¹t ®éng vµ lµm
thay ®æi c¬ cÊu toµn bé nÒn kinh tÕ .
Sè lîng doanh nghiÖp trong khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n t¨ng nhanh, vµ chiwms
sè lîng lín trong tæng sè doanh nghiÖp cña c¶ níc thÓ hiªn qua b¶ng sau:
6
Sè doanh nghiÖp cã t¹i thêi ®iÓm 1/1/2003
- Tæng sè doanh nghiÖp
+ Doanh nghiÖp nhµ níc
+ Doanh nghiÖp ngoµi quèc
doanh, trong ®ã:
- Hîp t¸c x·
- Doanh nghiÖp t nh©n
+ C«ng ty t nh©n
+ C«ng ty cæ phÇn
+ Doanh nghiÖp cã vèn ®Çu
t níc ngoµi
N¨m 2001
39.762
5.531
32.702
N¨m 2002
51.057
5.067
43.993
N¨m 2003
62.892
5.033
55.555
3.187
18.226
10.489
800
1.529
3.614
22.554
16.189
1.636
1.997
4.112
24.818
23.587
3.038
2.304
Trong khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n , tèc ®é t¨ng trëng b×nh qu©n hµng n¨m cña
c¸c doanh nghiÖp t nh©n kh¶ dÜ h¬n c¶: chung khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n 7,2%
(trong ®ã doanh nghiÖp t nh©n 8,5% ; Cty TNHH ; Cty cæ phÇn 6,1% ; hé c¸ thÓ
7,2%).
2. Trªn gi¸c ®é tæng cÇu .
Theo tÝnh to¸n cña c¸c nhµ thèng kª , ®Ó t¨ng trëng 1% GDP cña ViÖt Nam cÇn
t¨ng trëng tiªu dïng 2,1 ®Õn 2,2% (kÓ c¶ tiªu dïng cho s¶n xuÊt vµ tiªu dïng cho
®êi sèng ). Khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n ph¸t triÓn sÏ lµm tæng cÇu t¨ng nhanh ,
thùc hiÖn ®îc chñ tr¬ng kÝch cÇu cña Nhµ níc do më réng s¶n xuÊt lµm cho nhu
cÇu c¸c yÕu tè ®Çu vµo gia t¨ng , ®ång thêi thu nhËp cña ngêi lao ®éng t¨ng do
s¶n xuÊt ph¸t triÓn vµ sè lao ®éng ®îc huy ®éng vµo lµm t¨ng thªm . §©y chñ yÕu
lµ tÇng líp cã thu nhËp thÊp nªn tû lÖ tiªu dïng cËn biªn (MPC) lín , tû lÖ tiªt
kiªm cËn biªn (MPS)nhá h¬n so víi tÇng líp cã thu nhËp cao .
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n t¨ng rÊt nhanh vÒ mÆt sè
lîng , nhiÒu doanh nghiÖp ®îc h×nh thµnh v× thÕ viÖc s¶n xuÊt hµng ho¸ víi nhiÒu
mÆt hµng trë nªn rÊt ®a d¹ng vµ phong phó . ViÖc tiªu dïng cña ngêi d©n còng nh
cña c¸c doanh nghiÖp t¨ng nhanh râ rÖt , doanh nghiÖp th× cÇn sö dông nhiÒu
nguyªn vËt liÖu cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt , ngêi tiªu dïng do nhu cÇu ®êi sèng ngµy
cµng cao , kÌm theo mÆt hµng trë nªn phong phó ®a d¹ng cho nªn møc tiªu dïng
cña toµn x· héi t¨ng rÊt nhanh v× thÕ xÐt trªn gi¸c ®é tæng cÇu th× khu vùc kinh tÐ
t nh©n ®· ®ãng vai trß rÊt quan träng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi
chñ nghÜa.
ii. T¹o viÖc lµm vµ xo¸ ®ãi g¶m nghÌo.
1. T¹o viÖc lµm.
Tõ n¨m 1996 ®Õn nay , sè lao ®éng lµm viÖc trong khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n
chØ gi¶m trong n¨m 1997 , cßn l¹i ®Òu t¨ng .
7
Thêi ®iÓm 31-12-2000 sè lîng lao ®éng trong khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n lµ
4.643.844 ngêi , chiÕm 12%tæng sè lao ®éng x· héi ,b»ng 1,3 lÇn tæng sè viÖc
lµm trong khu vùc kinh tÕ nhµ níc .Lao ®éng cña hé kinh doanh c¸ thÓ lµ
3.802.057 ngêi , cña c¸c doanh nghiÖp t nh©n lµ 841.787 ngêi .
Sù gia t¨ng cña c¸c doanh nghiÖp tû lÖ thuËn víi sù gia t¨ng vÒ sè lîng lao ®éng
phï hîp víi tr×nh ®é kü thuËt cña lao ®éng , viÖc sö dông lao ®éng t¹i chç cña khu
vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n ®· gi¶m bít kh©u gi¶i quyÕt n¬i ¨n ë , c¸c ®iÒu kiÖn c¬ së
h¹ tÇng kh¸c nh ph¬ng tiÖn giao th«ng , trêng häc tr¹m x¸…. , t×nh tr¹ng thÊt
nghiÖp d· gi¶m dÇn .
Trong 5 n¨m 1996-2000 lao ®éng trong khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n t¨ng thªm
778.681 ngêi (t¨ng 20,4%). Trong ®ã sè lao ®éng trong c¸c doang nghiÖp t nh©n
t¨ng thªm 487.459 ngêi (t¨ng 237,57%); sè lao ®éng ë hé kinh doanh c¸ thÓ t¨ng
thªm 292.222 ngêi (t¨ng 8,29%). Sè lao ®éng qua thùc tÕ kh¶o s¸t ë hé kinh
doanh c¸ thÓ lín h¬n nhiÒu so víi sè ®¨ng ký v× nhiÒu hé gia ®×nh chñ yÕu sö
dông sè lao ®éng trong dßng hä , lao ®éng mang tÝnh thêi vô vµ lao ®éng n«ng
nhµn kh«ng thÓ hiÖn trong b¸o c¸o thèng kª. T×nh h×nh thu hót lao ®éng trong
nh÷ng n¨m qua thÓ hiÖn rÊt râ rÖt qua b¶ng :
T×nh h×nh thu hót lao ®éng trongkhu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n trong nh÷ng n¨m
qua.
(tÝnh ®Õn thêi ®iÓm 31-12 hµng n¨m)
1996
1997
1998
1999
2000
Lao ®éng (ngêi)
3.865.1633.666.942 3.816.9424.097.455 4.643.844
Tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn(%)
100
94,87
104,09 107,35 113,33
Tèc ®é t¨ng liªn hoµn(%)
-5,13
4,09
7,35
13,33
% trong tæng lao ®éng x· héi
11,2
10,3
10,3
10,9
12,0
C«ng nghÖ kü thuËt s¶n xuÊt ngµy cµng ®îc c¶i thiªn vµ n©ng cao , d©y truyÒn s¶n
xu©t ngµy cµng hiÖn ®¹i , ®ßi hái ë c«ng nh©n mét tr×nh ®é tay nghÒ phï hîp víi
®iÒu kiÖn lµm viÖc, chÝnh v× thÕ qu¸ tr×nh ®µo t¹o tay nghÒ ®îc ®a lªn vÞ trÝ hµng
®Çu .HiÖn nay ,tr×nh ®é tay nghÒ cña c«ng nh©n ®îc n©ng cao râ rÖt , bªn c¹nh ®ã
viÖc x©y dùng chiÕn lîc vµ ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn ®µo t¹o nghÒ ®îc h×nh thµnh
,nh viÖc x©y dùng chiÕn lîc vµ ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn ®µo t¹o nghÒ ®Õn n¨m
2005vµ 2010.Trong ®ã cÇn chó träng ®µo t¹o c«ng nh©n kü thuËt lµnh nghÒ vµ
c«ng nh©n tr×nh ®é cao cho khu vùc KTTN. MÆt kh¸c ®iÒu kiÖn ®Ó ®µo t¹o tay
nghÒ cho ngêi lao ®éng thuËn lîi h¬n so víi c¸ckhu vùc kinh tÕ kh¸c, hÇu hÕt ®îc
®µo t¹o t¹i chç, th«ng qua kÌm cÆp cña ngêi nhµ ®· cã tay nghÒ. Chi phÝ cho ®µo
t¹o kh«ng ®¸ng kÓ, ®ång thêi qua truyÒn nghÒ nh vËy sÏ duy tr× ®îc nh÷ng lµng
nghÒ truyÒn thèng, gãp phÇn cïng x· héi d¹y nghÒ mµ chi phÝ chung cña x· héi
(kÓ c¶ chi phÝ cña t nh©n vµ nhµ níc ) kh«ng ®¸ng kÓ .
ViÖc t¹o ra hiÒu chç lµm viÖcmíi ®· gãp phÇn thu hót nhiÒu lao ®éng trong x·
héi, nhÊt lµ sè ngêi trÎ tuæi hµng n¨m ®Õn tuæi lao ®éng cha cã viÖc lµm, gi¶i
quyÕt sè d«i d tõ c¬ quan, doanh nghiÖp nhµ níc do tinh gi¶m biªn chÕ vµ gi¶i
thÓ.
8
2. Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo.
Khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n ®· gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo viÖc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo,
c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n ë khu vùc thµnh thÞ vµ n«ng th«n . Theo thùc tÕ kh¶o
s¸t, thu nhËp cña ngêi lao ®éng trong khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n thêng cã møc t¬ng hoÆc cao h¬n thu nhËp cña lao ®éng trång lóa ë n«ng th«n cïng ®Þa bµn.
Ph¸t triÓn khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n gãp phÇn rÊt quan träng ®Ó t¹o ra viÖc
lµm t¹i chç cho gia ®×nh vµ ®Þa ph¬ng , ®em l¹i thu nhËp cho ngêi lao ®éng .Theo
kÕt qu¶ ®iÒu tra doanh nghiÖp n¨m 2000 cña Tæng côc Thèng Kª , møc thu nhËp
trung b×nh 1th¸ng/ 1 lao ®éng (1000 ®)cña c¸c doanh nghiÖp nãi chung lµ:
1041,1; DNNN lµ 1048,2; DNt nh©n lµ 651,1; Cty cæ phÇn lµ 993,0; TËp thÓ lµ
529,3; CtyTNHHlµ 801,8; DN cã vèn dÇu t níc ngoµi lµ 1754,5.Møc thu nhËp cña
khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n tuy thÊp h¬n c¸c DNNN nhng cao h¬n khu vùc kinh
tÕ tËp thÓ . Thu nhËp trung b×nh cña 1 lao ®éng trong khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n
cao gÊp 2®Õn 3 lÇn so víi møc l¬ng c¬ b¶n cña Nhµ níc quy ®Þnh .
II. ®ãng gãp vµ huy ®éng c¸c nguån vèn trong x · héi nép ng©n
s¸h nhµ níc .
1. Huy ®éng c¸c nguån vèn trong x· héi sö dông vµo s¶n xuÊt kinh doanh .
Trong 10 n¨m gÇn ®©y, vèn ®Çu t cña khu vùc t nh©n t¨ng nhanh, chiÕm tû lÖ cao
trong tæng vèn ®Çu t toµn x· héi. N¨m 1999 tæng vèn ®Çu t khu vùc kinh tÕ t b¶n
t nh©n ®¹t 31.542 tû ®ång chiÕm 24,05%; n¨m 2000 ®¹t 35.894 tû ®ång, t¨ng
13,8% so víi n¨m 1999, chiÕm 24,31% tæng vèn ®Çu t toµn x· héi.
N¨m 2000 vèn ®Çu t cña hé kinh doanh c¸ thÓ ®¹t 29.267 tû ®ång, chiÕm
19,82% tæng vèn ®Çu t toµn x· héi; vèn ®Çu t ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp t nh©n
®¹t 6.627 tû ®ång, chiÕm 4,49% tæng vèn ®Çu t toµn x· héi.
Tæng vèn sö dông thùc tÕ cña khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n t¨ng nhanh. §èi víi
c¸c doanh nghiÖp t nh©n n¨m 1999 lµ 79.493 tû ®ång, n¨m 2000lµ 110.071 tû
®ång, t¨ng 38,5%. C¸c ®Þa ph¬ng t¨ng m¹nh vèn sö dông thùc tÕ cña doanh
nghiÖp lµ Hµ Néi tõ 10.164 tû ®ång (n¨m1999) t¨ng lªn 16.573 tû ®ång
(n¨m2000), t¨ng 63,05%; t¬ng øng ë thµnh phè Hå ChÝ Minh tõ 36.954 tû ®ång
t¨ng lªn 52.353 tû ®ång, t¨ng 41,67%…
Trong hai n¨m 2001-2002, sau khi cã luËt doanh nghiÖp ra ®êi, sè doanh nghiÖp
t nh©n ra ®êi 35.440,víi sè vèn ®¨ng ký ®¹t 40.455 tû ®ång, nhiÒu h¬n sè doanh
nghiÖp t nh©n ®îc thµnh lËp trong 5 n¨m tríc céng l¹i .
N¨m 2003 , khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n cã bíc ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Khu vùc
kinh tÕ t b¶n t nh©n chiÕm 26,7% tæng vèn ®Çu t ph¸t triÓn, hÇu hÕt gi¸ trÞ n«ng
nghiÖp, chiÕm 25,5% gi¸ trÞ c«ng nghiÖp, phÇn lín gi¸ trÞ dÞch vô, 48% kim ng¹ch
xuÊt khÈu.
2. §ãng gãp phÇn lín vµo ng©n s¸ch nhµ níc.
Víi sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n ®· ®ãng gãp rÊt
lín vµo sù ph¸t triÓn cña ®¸t níc, víi sè vèn huy ®éng lín trong toµn x· héi, khu
vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n ®· ®ãng gãp ngµy cµng t¨ng vµo ng©n s¸ch nhµ níc
9
N¨m 2000 nép ®îc 5.900 tû ®ång, íc tÝnh chiÕm 7,3%tæng thu ng©n s¸ch t¨ng
12,5% so v¬2Ý n¨m 1999. §Õn n¨m 2001, khu vùc doanh nghiÖp t nh©n
Nép ng©n s¸ch nhµ níc ®¹t trªn 11.075 tû ®ång, chiÕm 14,8%tæng thu ng©n s¸ch.
Qua sè liÖu cho chóng ta thÊy khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n cã vai trß rÊt lín
trong nguån thu ng©n s¸ch cña nhµ níc .Trong n¨m 2001 chiÕm 14,8% trong tæng
ng©n s¸ch nhµ níc víi tèc ®é ph¸t triÓn nhanh chong th× chØ trong mét vµi n¨m
gÇn ®©y khu vùc kinh tÕ nµy sÏ thÓ hiÖn mét vÞ thÕ quan träng trong c¬ cÊu nÒn
kinh tÕ vµ lµ chç dùa v÷ng ch¾c trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt níc trë
thµnh mét níc c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸.
IV. thóc ®Èy qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ x · héi, chuyÓn
dÞch c¬ cÊu kinh tÕ.
1. Qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ.
Sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ t b¶n t nh©n ®· ®Æt ra nh÷ng yªu cÇu míi thóc ®Èy
hoµn thiÖn thÓ chÕ kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. §· xuÊt hiÖn
nhiÒu doanh nh©n kinh doanh thµnh ®¹t, ®a doanh nghiÖp cña m×nh ph¸t triÓn, c¶i
thiÖn ®îc ®êi sèng ngêi lao ®éng, ®ãng gãp ngµy cµng nhiÒu cho x· héi, ®îc x·
héi t«n vinh.
Tr×nh ®é s¶n xuÊt kinh doanh cña khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n ngµy cµng tiÕn bé
h¬n, sè lîng hµng ho¸ tham gia xuÊt khÈu ngµy cµng t¨ng. NhiÒu s¶n phÈm cña
khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n ®îc xuÊt khÈu uû th¸c qua doanh nghiÖp nhµ níc vµ
doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi. Khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n cßn tham gia
nhiÒu c«ng ®o¹n trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu. XuÊt khÈu trùc tiÕp cña
khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n ®Õn nay ®· t¨ng kh¸, 9 th¸ng ®Çu n¨m 2001 ®¹t
2.189.330.000 USD, trong ®ã c¸c c«ng ty cæ phÇn ®¹t 1.606.489.900 USD, c«ng
ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n ®¹t 211.900.000 USD (sè liÖu cña Tæng côc h¶i quan).
C¸c doanh nghiÖp t nh©n ®· tham gia tÝch cùc vµo xuÊt nhËp khÈu trùc tiÕp, ®Õn
n¨m 2000 sè doanh nghiÖp t nh©n tham gia xuÊt khÈu trùc tiÕp t¨ng lªn 16.200
doanh nghiÖp. NhiÒu doanh nghiÖp t nh©n ®· xuÊt khÈu ®îc nh÷ng s¶n phÈm tõ
hµng thñ c«ng mü nghÖ, thùc phÈm chÕ biÕn (nh c¸ kh« ®i NhËt B¶n, c¸ kho té ®i
Mü…), ®Õn c¶ r¬m s¹ch lµ nh÷ng mÆt hµng mµ c¸c doanh nghiÖp nhµ n íc cha
quan t©m ®Õn. V× thÕ khu vùc ngoµi quèc doanh trong níc tõ chç chØ chiÕm 11%
gi¸ trÞ xu©ts khÈu vµo n¨m 1997 nhng ®Õn quýI-2002 ®· t¨ng lªn kho¶ng 31%
(kh«ng tÝnh gi¸ trÞ xuÊt khÈu dÇu th«). Gýa trÞ xuÊt khÈu tõ møc kho¶ng 5% ®·
t¨ng lªn 24% trong c¸c thêi ®iÓm t¬ng øng (thêi b¸o Kinh tÕ ViÖt Nam sè 66
ngµy 3-6-2002).
C¸c doanh nghiÖp , c«ng ty ®¨ng ký s¶n xuÊt kinh doanh theo ph¸p luËt vµ ®îc
tù do s¶n xuÊt kinh doanh tù do chän mÆt hµng s¶n xuÊt hay kinh doanh. ThÞ trêng ViÖt Nam víi sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña kinh tÕ t b¶n t nh©n ®· t¹o ra m«i
trêng hîp t¸c trªn c¬ së 2 bªn cïng cã lîi vµ c¹nh tranh díi sù qu¶n lý cña nhµ níc t¹o ®iÒu kiÖn phat triÓn nhanh chãng kinh tÕ ViÖt Nam , hoµn thiÖn thÓ chÕ
kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN.
10
2. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ .
Sù ph¸t triÓn cña khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n gãp phÇn thu hót ®îc nhiÒu lao
®éng ë n«ng th«n vµo c¸c ngµnh phi n«ng nghiÖp, nhÊt lµ c«ng nghiÖp ®· gióp
chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ tõng ®Þa ph¬ng, gãp phÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ®©t
níc.
Khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n t¨ng vÒ sè lîng vµ kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ cña m×nh trong
nÒn kinh tÕ . NÕu nh tríc ®©y , kinh tÕ t b¶n t nh©n kh«ng ®îc thõa nhËn, bÞ coi lµ
®èi tîng cña c¸ch m¹ng XHCN, ph¶i ®ù¬c c¶i t¹o xo¸ bá, víi t tëng nh thÕ trong
giai ®o¹n ®ã kinh tÕ t b¶n t nh©n vÉn chua ®îc ph¸t triÓn mµ hÇu nh cßn bÞ vïi dËp ,
kinh tÕ ®Êt níc víi sù hiÖn diÖn toµn bé bëi kinh tÕ tËp thÓ víi c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸
tËp trung quan liªu bao cÊp. Tõ ®êng lèi ®æi míi (§¹i héi 6 cña §¶ng th¸ng
12.1986) kh¼ng ®Þnh x©y dùng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ níc ta víi c¬ cÊu nhiÒu h×nh
thøc së h÷u, nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ tån t¹i l©u dµi th× kinh tÕ t b¶n t nh©n ®ù¬c
ph¸t triÓn rÊt m¹nh mÏ, t¹o cho c¬ cÊu kinh tÕ cã xu híng chuyÓn dÞch c©n b»ng
gi÷a kinh tÕ t b¶n t nh©n víi kinh tÕ tËp thÓ .
C¬ cÊu kinh tÕ cã xu híng chuyÓn dÞch c©n b»ng kh«ng chØ thÓ hiÖn vÒ sè lîng
gi÷a kinh tÕ t b¶n t nh©n vµ kinh tÕ tËp thÓ , mµ cßn thÓ hiÖn rÊt râ trong sù ph¸t triÓn
cña c¸c vïng l·nh thæ, vµ gi÷a c¸c ngµnh. C¸c doanh nghiÖp ®¨ng ký ho¹t ®éng chñ
yÕu trong lÜnh vùc kinh doanh th¬ng m¹i chiÕm 42% tæng sè doanh nghiÖp, c«ng
nghiÖp vµ x©y dùng 31%, dÞch vô kh¸c 22%, n«ng nghiÖp chØ chiÕm 5%.
Tr×nh ®é s¶n xuÊt cña khu vùc kinh tª t nh©n ngµy cµng tiÕn bé , víi m¸y mãc
trang thiÕt bÞ ngµy cµng hiÖn ®¹i v× thÕ s¶n phÈm s¶n xuÊt ra ngµy cµng nhiÒu, mÉu
m· phong phó vµ chÊt lîng dÇn ®îc c¶i thiÖn.Tham gia tÝch cùc vµo xuÊt khÈu trùc
tiÕp.
11
Ch¬ng III
Thùc tr¹ng ph¸t triÓn kinh tÕ t b¶n t nh©n hiÖn nay
I. kinh tÕ t b¶n t nh©n t¨ng vÒ mÆt sè lîng.
1. Thêi kú tríc n¨m 1986.
§Êt níc thèng nhÊt, c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ vµ c¶i t¹o quan hÖ s¶n xuÊt ®îc
thùc hiÖn trªn ph¹m vi c¶ níc. KÕ ho¹ch 5 n¨m 1976-1980 ngoµi nhiÖm vô kh¾c
phôc hËu qu¶ chiÕn tranh, tiÕn hµnh c¶i t¹o kinh tÕ miÒn Nam theo m« h×nh kinh tÕ
miÒn B¾c. TiÕp tôc c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa ®èi víi nh÷ng ngêi s¶n xuÊt nhá ë miÒn
B¾c, ®ång thêi triÓn khai m¹nh mÏ ë miÒn Nam.
Nhng kinh tÕ t b¶n t nh©n vÉn tån t¹i, trong c«ng nghiÖp vÉn cã trªn díi 60 v¹n
ngêi s¶n xuÊt c¸ thÓ n¨m 1980:50,3v¹n; n¨m 1981: 55,1 v¹n; n¨m 1983:66,6 v¹n;
n¨m 1984:64 v¹n; n¨m 1985:59,3 v¹n.
Sè lîng lao ®éng ho¹t ®éng trong kinh tÕ t b¶n t nh©n vÉn chiÕm trªn 20%tæng sè
lao ®éng ngµnh c«ng nghiÖp; n¨m1980: 22,3%;n¨m1984: 26%; n¨m
1985:23%;n¨m 1986: 23,2%.
Gi¸ trÞ s¶n lîng c«ng nghiÖp do khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n t¹o ra hµng n¨m
chiÕm trªn díi 15% gi¸ trÞ s¶n lîng toµn ngµnh c«ng nghiÖp.
Nh÷ng ngêi kinh doanh th¬ng nghiÖp nh÷ng n¨m 1980còng ë møc 60 v¹n. N¨m
1980:63,7 v¹n; n¨m 1985: 63,7 v¹n; n¨m 1986: 56,8 v¹n.
Nh÷ng sè liÖu trªn cho thÊy søc sèng cña kinh tÕ c¸ thÓ rÊt bÒn bØ, sù hiÖn diÖn
cña thµnh phÇn kinh tÕ nµy trong suèt thêi gian dµ nh mét tÊt yÕu kh¸ch quan, cÇn
ph¶i biÕt sö dông mÆt tÝch cùc cña nã lµm cho d©n giµu, níc m¹nh.
2. Thêi kú sau n¨m 1986.
Tõ ®êng lèi ®æi míi (®¹i héi VI cña §¶ng 12-1986) kh¼ng ®Þnh x©y dùng, ph¸t
triÓn nÒn kinh tÕ níc ta víi c¬ cÊu nhiÒu h×nh thøc së h÷u, nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ
tån t¹i l©u dµi. NghÞ quyÕt trung ¬ng kho¸ VI ghi râ:”ChÝnh sachs kinh tÕ nhiÒu
thµnh phÇn cã ý nghÜa chiÕn lîc l©u dµi, cã tinh quy luËt tõ s¶n xuÊt nhá lªn s¶n
xuÊt línXHXN vµ thÓ hiÖn tinh thÇn d©n chñ vÒ kinh tÕ”, “T nh©n ®îc kinh doanh
kh«ng h¹n chÕ vÒ quy m« ®Þa bµn ho¹t ®éng trong nh÷ng ngµnh nghÒ mµ ph¸p luËt
kh«ng cÊm”.
Nhê cã chÝnh s¸ch ®æi míi kinh tÕ t b¶n t nh©n ®îc thõa nhËn vµ t¹o ®iÒu kiÖn
ph¸t triÓn, ®ãng gãp tÝch cùc vµo ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt níc.
Trong c«ng nghiÖp t nh©n ®· ®Çu t thªm vèn ®Ó më réng c¸c c¬ së hiÖn cã, hoÆc
x©y dùng thªm c¸c c¬ së míi. N¨m 1988 khu vùc nµy ®Çu t thªm 80 tû ®ång, thµnh
lËp thªm 17.000 c¬ së, trong ®ã c¸ 46 xÝ nghiÖp t nh©n; 1.100 c¬ së tiÓu thñ c«ng
nghiÖp vµ h¬n 15.000 hé c¸ thÓ. N¨m 1989 sè vèn ®Çu t t¨ng thªm 102 tû ®ång, sè
xÝ nghiÖp t nh©n t¨ng gÊp 4 lÇn so víi n¨m 1988(tõ 318 xÝ nghiÖp t¨ng lªn 1.284 xÝ
nghiÖp); hé tiÓu thñ c«ng nghiÖp vµ c¸ thÓ tõ 31,85 v¹n lªn 33,33 v¹n, t¨ng 4,6%.
Trong hai n¨m 1990-1991 sè vèn t¨ng thªm mçi n¨m kho¶ng 100 tû ®ång. N¨m
1989 thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n t nh©n thu hót thªm 39,5 ngh×n lao déng .
12
N¨m 1990 ®· ban hµnh LuËt c«ng ty vµ luËt doanh nghiÖp, ®· t¹o ®éng lùc cho
khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n tiÕp tôc ph¸t triÓn. N¨m 1991 so víi n¨m 1990 t¨ng
thªm 4.000 c¬ së vµ lao ®éng t¨ng thªm 10 ngh×n ngêi. Tû träng gi¸ trÞ s¶n lîng
c«ng nghiÖp khu vùc t nh©n, c¸ thÓ chiÕm trong gi¸ trÞ tæng s¶n lîng toµn ngµnh
c«ng nghiÖp t¨ng kh¸ nhanh n¨m 1986 lµ:15,6% th× ®Õn n¨m 1990 lµ:26,5%.
Trong giao th«ng vËn t¶i, n¨m 1990 cã 97.194 hé t nh©n c¸ thÓ lµm dÞch vô vËn
t¶i. Tæng sè lao ®éng vËn t¶i 138,5 ngh×n ngêi. N¨m 1990 thùc hiÖn vËn chuyÓn
16,6 triÖu tÊn hµng ho¸ chiÕm 36,3%khèi lîng vËn chuyÓn hµng ho¸ cña tÊt c¶ c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ vµ 165,3 triÖu lît hµnh kh¸ch, chiÕm 28,6% khèi lîng vËn
chuyÓn hµnh kh¸ch toµn ngµnh.
Trong th¬ng nghiÖp, lao ®éng cña thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n t nh©n ph¸t triÓn
nhanh chãng: n¨m 1986: 64 v¹n ngêi; th× ®Õn n¨m 1990 ®· t¨ng lªn 81,1 v¹n ngêi.
Ngoµi ra cßn cã lùc lîng th¬ng nghiÖp kh«ng chuyªn tham gia ho¹t ®éng, n¨m
1990 cã kho¶ng 16 v¹n ngêi.
Tû träng doanh sè b¸n hµng ho¸ vµ dÞch vô cña t nh©n trong tæng møc b¸n lÎ
hµng ho¸ dÞch vô tiªu dïng x· héi ngµy cµng lín : n¨m 1986:45,6%th× ®Õn n¨m
1990:66,9%; vµ n¨m 1991 ®¹t:73,1%.
Sù ph¸t triÓn cña khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n vÉn tiÕp tôc trong nh÷ng n¨m 19911996, nhng trong 2 n¨m 1997- 1998 tèc ®é ph¸t triÓn cña kinh tÕ t b¶n t nh©n chËm
l¹i do khñng ho¶ng tµi chÝnh khu vùc , sè hé kinh doanh c¸ thÓ n¨m 1997 gi¶m, sè
doanh nghiÖp n¨m 1998 gi¶m.
N¨m 1999 LuËt doanh nghiÖp ®îc quèc héi th«ng qua vµ n¨m 2000 ban hµnh
LuËt doanh nghiÖp (thay cho LuËt C«ng ty vµ LuËt doanh nghiÖ¨yt nh©n tríc ®©y).
§¹o luËt nµy ®i vµo cuéc sèng rÊt nhanh, t¹o ra bíc ph¸t triÓn ®ét biÕn cña kinh tÕ
t nh©n, ®Æc biÖt lµ doanh nghiÖp t nh©n tõ n¨m 2000 ®Õn nay. Theo tæng côc thèng
kª, ®Õn cuèi n¨m 2000 c¶ níc cã kho¶ng 59.473 doanh nghiÖp t nh©n víi sè vèn
52.000 tû ®ång, sö dông 600.000 lao ®éng vµ ®ãng gãp 7,6%GDP. Sù t¨ng trëng
m¹nh mÏ nµy chñ yÕu lµ do m«i trêng kinh doanh cña kinh tÕ t b¶n t nh©n ®· ®îc
c¶i thiÖn mét c¸ch c¬ b¶n, LuËt Doanh nghiÖp vµ c¸c nghÞ ®Þnh sè 57 vµ 44 cã vai
trß quan träng nhÊt, t¹o ra nh÷ng bíc ngoÆt ph¶ triÓn. Sè doanh nghiÖp thµnh lËp
trong vßng mét n¨m sau khi cã luËt doanh nghiÖp n¨m 2000 t¬ng ®¬ng víi sè lîng
doanh nghiÖp cña 5n¨m tríc ®©y.
II. Ph¸t triÓn kinh tÕ t b¶n t nh©n theo ngµnh nghÒ tæ chøc kinh
doanh.
1. Trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp.
Cïng víi sù ®æi míi trong kinh tÕ hîp t¸c, c¸c LuËt §Çu t níc ngoµi, LuËt §Çu t
trong níc, LuËt Th¬ng m¹i th«ng qua vµo ®Çu nh÷ng n¨m 90 ®· t¸c ®éng rÊt m¹nh
vµo khu vùc n«ng nghiÖp, tíi hµng triÖu n«ng d©n ViÖt Nam. Kinh tÕ hé gia ®×nh
n«ng d©n, kinh tÕ trang tr¹i, c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ho¹t ®éng cã tÝnh chÊt
c«ng nghiÖp ë n«ng th«n (ngµnh nghÒ truyÒn thèng, c¸c doanh nghiÖp x©y dùng,
dÞch vô…) ph¸t triÓn rÊt m¹nh, t¹o nªn sù thay ®æi to lín bé mÆt cña nhiÌu vïng
13
n«ng th«n. NÕu nh n¨m 1990, sè kîng c¸c hé c¸ thÓ cã kho¶ng trªn 9,4 triÖu hé th×
®Õn n¨m 1995 ®· lªn tíi 11.974.595 hé ho¹t ®éng trªn gÇn 9.000 x· trong kh¾p 7
vïng sinh th¸i. Trong ®ã, sè hé n«ng nghiÖp lµ 9.528.896 hé ( chiÕm 79,58%); hé
l©m nghiÖp 18.156 hé (0,15%); hé thuû s¶n:229.909 hé (1,92%); hé c«ng
nghiÖp:160.370 hé (1,34%); hé x©y dùng: 31.914 hé (0,27%); hé th¬ng nghiÖp:
384.272 hé (3,21%); hé dÞch vô:14.156 hé (1,18%); hé kh¸c:1.479.341 hé
(12,35%). Trong sè c¸c hé ®ã, nhãm hé n«ng nghiÖp chiÕm tû träng lín
nhÊt(79,58%), nÕu hiÓu n«ng nghiÖp theo nghÜa réng- bao gåm c¶ n«ng l©m ng
nghiÖp th× hÞ« n«ng nghiÖp cßn chiÕm tû träng lín h¬n n÷a:81,65%, nÕu xet theo
c¬ cÊu h×nh thµnh phÇn th× sè hé x· viªn lµ 7.078.179 hé (59,11%); hé c¸ thÓ lµ
3.333.788 hé (27,84%); hé n«ng d©n chuyªn lµm thuª lÇ 672.319 hé (5,61%). CÇn
lu ý lµ hé x· viªn nãi ë ®©y ®· lµ hé kinh tÕ tù chñ, hä cã quyÒn sö dông ruéng ®Êt
mµ Nhµ níc giao cho hä l©u dµi 9víi 5 quyÒn theo LuËt §Êt ®ai), hä tù chÞu tr¸ch
nhiÖm vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ trong trång trät vµ ch¨n nu«i do hä tæ chøc, HTX chØ hç
trî mét sè kh©u dÞch vô, do ®ã, trªn thùc tÕ lµ hé c¸ thÓ.
Nh vËy, trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp sè hé t nh©n, c¸ thÓ chiÕm tû träng lín
81,65%. §©y thùc sù lµ lùc lîng kinh tÕ m¹nh thÓ hiÖn trªn c¸c mÆt sau ®©y:
-ChØ trong thêi gian ng¾n, c¸c hé n«ng d©n ®· mua s¾m rÊt nhiÒu trang thiÕt bÞ
hiÖn ®¹i, t¨ng cêng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho n«ng nghiÖp lªn mét bíc: c¸c hé
n«ng d©n s¾m thªm ®îc 109.483 m¸y ph¸t ®iÖn, 9.088 ®éng c¬ ®iÖn, 36.011 ®éng
c¬ ch¹y x¨ng, 97.808 m¸y tuèt lóa, 28.643 m¸y kÐo lín , 75.286 m¸y kÐo nhá,
537.809 m¸y b¬m, 106.305 m¸y xay, 15.157 m¸y nghiÒn thøc ¨n gia sóc, 11.392
m¸y ca. NÕu kÓ thªm nh÷ng ®ãng gãp cña n«ng d©n vµo x©y dùng ®êng ®iÖn, ®êng,
trêng tr¹m th× rÊt lín.
- Còng chØ trong thêi gian kh«ng l©u, theo b¸o c¸o cña Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t
triÓn n«ng th«n th× n«ng d©n níc ta ®· bá vèn lËp trªn 110.000 trang tr¹i, trong ®ã
riªng c¸c tØnh phÝa b¾c 67.000 trang trÞ. Trang tr¹i lµ nh÷ng tæ chøc kinh tÕ n»m
trong khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n nh»m ®a s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lªn tr×nh dé s¶n
xuÊt hµng ho¸; chñ trang tr¹i bá vèn ra kinh doanh ( sè vèn nµy kh¸ lín, theo ®iÒu
tr cña Trêng ®¹i häc Kinh tÕ quèc d©n ë thêi ®iÓm th¸ng 4-1999 th× vèn b×nh qu©n
cña mét trang trÞ lµ 291,43 triÖu ®ång- §¾c L¾c cao nhÊt 619,5 triÖu ®ång, Yªn B¸i
thÊp nhÊt lµ 95.9 triÖu ®ång, chñ yÕu lµ vèn tù do cã cña chñ trang tr¹i 91,03%).
C¸c trang trÞ ®· t¹o ra mét lîng hµng ho¸ lín; trung b×nh mét trang tr¹i cung cÊp
mét lîng gi¸ trÞ hµng ho¸ lµ 91,449 triÖu ®ång, trong ®ã tû träng hµng ho¸ lµ
86,74%. Sè hµng ho¸ nµy chñ yÕu lµ n«ng s¶n, h¶i s¶n, mét sè nhá lµ s¶n phÈm
ch¨n nu«i. Kinh tÕ trang tr¹i ®· gãp phÇn thóc ®Èy nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp ViÖt
Nam lªn kinh tÕ hµng ho¸, gi¶i quyÕt nhiÒu c«ng ¨n viÖc lµm vµ t¨ng thu nhËp cho
ngêi lao ®éng.
14
Cã thÓ nãi, khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n trong n«ng nghiÖp thêi gian qua ®· gãp
phÇn xøng ®¸ng vµo thµnh tÝch cña ngµnh n«ng nghiÖp nãi chung: t¹o ra ¼ tæng s¶n
lîng cña ViÖt Nam, vµ 30% kim ng¹ch hµng xuÊt khÈu9 bao gåm c¶ thuû s¶n).
2. Trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp .
Víi c¬ chÕ míi, khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n còng th©m nhËp m¹nh mÏ vµo lÜnh
vùc c«ng nghiÖp. Toµn bé khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n trong c«ng nghiÖp (bao gåm
c¸c doanh nghiÖp hé gia ®×nh, c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá trong níc, c¸c doanh
nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi) ®· ®ua phÇn ®ãng gãp vµo s¶n lîng c«ng nghiÖp c¶
níc tõ 375 n¨m 1990 lªn 58% n¨m 2000, trong ®ã ®ãng gãp quan träng nhÊt lµ c¸c
doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi trong lÜnh vùc dÇu khÝ vµ lÜnh vùc c«ng
nghiÖp chÕ t¹o (khu vùc t nh©n trong níc n¨m 2000 chiÕm 22,7%, khu vùc ®Çu t níc ngoµi chiÕm 35,25). Khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n trong níc mµ ®Æc biÖt lµ c¸c
doanh nghiÖp hé gia ®×nh cã vai trß rÊt quan träng trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp chÕ
t¹o. N¨m 1999 cã 600.000 doanh nghiÖp hé gia ®×nh nhá ho¹t ®éng trong lÜnh vùc
c«ng nghiÖp chÕ t¹o, chiÕm ¼ sè doanh nghiÖp rÊt nhá, ®ãng gãp 285 gi¸ trÞ gia
t¨ng trong c«ng nghiÖp chÕ t¹o. Ngoµi ra cßn 5600 doanh nghiÖp võa vµ nhá còng
ho¹t ®éng trong ngµnh c«ng nghiÖp chÕ t¹o vµ t¹o ra 10% GDP cña ngµnh c«ng
nghiÖp nµy. Vai trß cña khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n trong c«ng nghiÖp sÏ cßn t¨ng
h¬n n÷a v× nh÷ng ®æi míi trong thÓ chÕ rÊt m¹nh víi nh÷ng bé luËt míi ra ®êi tõ
n¨m 1998 ®Õn nay, nhÊt lµ LuËt Doanh nghiÖp míi ®îc phª chuÈn n¨m 1999 vµ cã
hiÖu lùc thùc hiÖn tõ n¨m 2000, kÌm theo viÖc b·i bá h¬n 100 lo¹i giÊy phÐp kinh
doanh g©y phiÒn hµ, c¶n trë; LuËt §Çu t níc ngoµi còng ®îc söa ®æi víi nh÷ng
thuËn lîi míi cho c¸c nhµ ®Çu t …
Riªng trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n, sù ph¸t triÓn cña khu vùc kinh tÐ
t nh©n trong ho¹t ®éng c«ng nghiÖp (bao gåm c¶ tiÓu, thñ c«ng nghiÖp) còng ph¸t
triÓn rÊt m¹nh vµ ®ãng gãp lín vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ nãi chung, kinh tÕ n«ng
nghiÖp, n«ng th«n nãi riªng. Theo sè liÖu cña Tæng Côc Thèng kª vµ cña mét sè c¬
quan chøc n¨ng, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, trong n«ng th«n c¶ níc cã kho¶ng tõ
18% ®Õn 20% sè hé n«ng d©n tham gia ho¹t ®éng phi n«ng nghiÖp, trong ®ã mét
nöa lµ ho¹t ®éng trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp vµ x©y dùng
thuéc kinh tÕ t b¶n t nh©n, c¸ thÓ vµ hé gia ®×nh (mµ vÒ c¬ b¶n chóng ta cã thÓ xÕp
vµo khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n0. Theo b¸o c¸o cña héi nghÞ nhãm t vÊn c¸c nhf
tµi trî ch ViÖt Nam (n¨m1998) th× khu vùc t nh©n trong n«ng th«n c¶ níc hiÖn cã
kho¶ng 24.000 doanh nghiÖp vµ tæ hîp s¶n xuÊt kinh doanh, trong ®ã cã 33% lµ
c¸c doanh nghiÖp, tæ hîp t nh©n trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp vµ tiªu thñ c«ng
nghiÖp.
3. Trong lÜnh vùc th¬ng m¹i vµ dÞch vô .
§©y lµ lÜnh vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n ho¹t ®éng s«i næi, ngµy cµng lÊn ¸t khu vùc
quèc doanh. Sè lîng t¨ng lªn nhanh chãng: n¨m 1986 cã56,8 v¹n hé, n¨m 1987 ®·
lµ 64 v¹n hé , n¨m 1988 lµ 71,9 v¹n hé, n¨m 1989 lµ 81,1 v¹n hé vµ 16 v¹n hé kinh
15
doanh kh«ng chuyªn nghiÖp, n¨m 1995 lµ 94 v¹n hé. T th¬ng vµ hé c¸ thÓ ngµy cµng
®ãng vai trß quan träng trong viÖc lu chuyÓn hµng ho¸ vµ dÞch vô : n¨m 1987, khu
vùc nµy ®¶m nhËn tæng møc b¸n lÎ hµng ho¸ vµ dÞch vô tiªu dïng x· héi lµ 59%,
n¨m 1988 lµ 59.6%, n¨m 1989lµ 66,9%, n¨m 1990 lµ 69,6%, n¨m 1991lµ74,9%.
Trong lÜnh vùc th¬ng m¹i dÞch vô , cßn ph¶i kÓ ®Õn vai trß cña khu vùc kinh tÕ t
b¶n t nh©n trong xuÊt nhËp khÈu. Tû träng cña khu vùc doanh nghiÖp t nh©n trong níc trong gi¸ trÞ xuÊt khÈu kh«ng kÓ dÇu löa ®· t¨ng tõ 125 trong n¨m 1997 lªn 22%
vµo gi÷a n¨m 2000 vµ tû träng trong gi¸ trÞ nhËp khÈu ®· t¨ng tõ 4% lªn tíi 16%.
NÕu tÝnh c¶ doanh nghiÖp ®Çu t níc ngoµi th× khu vùc doanh nghiÖp t nh©n ®· ®ãng
gãp trong xuÊt khÈu lµ 35% n¨m 1997 vµ 54%gi÷a n¨m 2000.
4. Trong xÊy dùng kÕt cÊu h¹ tÇng.
Víi chiÕn lîc phat triÓn khinh tÕ – x· héi 10 n¨m, Chnhs phñ ®· ®Ò ra ch¬ng
tr×nh víi rÊt nhiÒu k× väng vÒ x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng, bao gåm nh÷ng ch¬ng tr×nh
lín vÒ ph¸t triÓn ®êng s¾t, ®êng bé víi hÖ thèng cÇu qua s«ng, ®êng hµng kh«ng
vÐi hÖ thèng c¸c s©n bay quèc tÕ vµ néi ®Þa. KÕt cÊu h¹ tÇng cã vÞ trÝ quan träng
trong viÖc thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi nhng ®Ó cã
hÖ thèng kÕt cÊu h¹ tÇng ph¸t triÓn nh kÕ ho¹ch cña ChÝnh phñ th× cÇn cã nguån
vèn rÊt lín mµ nÕu chØ Nhµ níc th× kh«ng ®ñ søc thùc hiÖn. Nh÷ng chØ sè sau ®©y
cho thÊy râ ®iÒu nµy: sè vèn ®Çu t cho ngµnh n¨ng lîng hµng n¨m xÊp xØ 2-2,5 tû
USD, trong ®ã ngµnh ®iÖ dù kiÕn cÇn sè vèn ®Çu t trung b×nh hµng n¨m lµ 1,5-2 tû
USD mµ 52-58%dµnh cho s¶n xuÊt ®iÖn vµ 42-48% dµnh cho truyÒn t¶i vµ ph©n
phèi ®iÖn. V× kÕt cÊu h¹ tÇng ngµnh n¨ng lîng cña ViÖt Nam cßn l¹c hËu nªn ph¶i
dµnh 5,3-5,5% GDP ®Çu t cho lÜnh vùc nµy, gÊp h¬n 2 lÇn c¸c níc §«ng ¸. Víi
ngµnh giao th«ng vËn t¶i, nhu cÇu ®Çu t còng rÊt lín. Theo nghiªn cøu chiÕn lîc
giao th«ng vËn t¶i quèc gia ViÖt Nam th× sè vèn cÇn thiÕt ®Ó ®Çu t lµ 11,6 tû USD t¬ng ®¬ng kho¶ng 2,5%GDP tÝch luü. NÕu tÝnh c¶ chØ tiªu b¶o dìng mµ Nhµ níc bá
ra th× tæng sè vèn cÇn thiÕt lµ 14,2 tûUSD, t¬ng ®¬ng 2,8% GDP tÝch luü trong thêi
gian 10 n¨m 2001-2010. ChØ víi 2 ngµnh nªu trªn, sè vèn hµng n¨m cÇn thiÕt cho
®Çu t ®· lµ 3,4-3,5 tû USD, ®ã lµ cha kÓ nh÷ng ngµnh kÕt cÊu h¹ tÇng kh¸c ( nh
viÔn th«ng , níc s¹ch vµ vÖ sinh …). Trong thËp kû tíi, nhu cÇu vèn sÏ rÊt lín, íc
tÝnh kho¶ng 6-7%GDP, t¬ng ®¬ng víi toµn bé ch¬ng tr×nh ®Çu t c«ng tríc ®©y. V×
thÕ viÖc thu hót sù tham gia cña khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n lµ hÕt søc quan träng.
Trong lÜnh vùc kÕt cÊu h¹ tÇng, ph¶i kÓ ®Õn hÖ thèng ®êng n«ng th«n mµ nh÷ng
n¨m qua khu vùc kinh tÕ hé n«ng d©n- thùc chÊt lµ khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n ®·
®ãng vai trß rÊt lín.
III. Ph¸t triÓn kinh tÕ t b¶n t nh©n theo vïng, l·nh thæ.
Kinh tÕ t b¶n t nh©n ph©n bè kh«ng ®Òu gi÷a ®ång b»ng vµ miÒn nói, gi÷a thµnh
thÞ vµ n«ng th«n. N¨m 1995, con sè thèng kª cho thÊy : 55% doanh nghiÖp t nh©n ë
®ång b»ng s«ng Cöu Long vµ miÒn §«ng Nam Bé; 18,1% ë ®ång b»ng s«ng Hång
vµ 10,1% ë vïng Duyªn h¶i miÒn Trung. Trong ®ã c¸c tØnh phÝa Nam th× chØ riªng
thµnh phè Hå ChÝ Minh, tØnh B×nh D¬ng, tØnh §ång Nai ®· chiÕm 63%. N¨m 1996
16
trong tæng sè 1.439.683 c¬ së KTTN(bao gåm 1.412.166 c¬ së cña c¸ nh©n vµ
nhãm kinh doanh, 17.535 DNTN vµ 6.883 CTTNHH) th× 24% tËp trung ë ®ång
b»ng s«ng Cöu Long; 21% ë vïng ®ång b»ng s«ng Hång; 19% ë vïng §«ng Nam
Bé; 13%ë vïng kh Bèn cò; 10% ë vïng Duyªn h¶i miÒn T rung; 9% ë vïng nói vµ
trung du B¾c bé vµ 4% ë vïng T©y Nguyªn. N¨m 1997 trong tæng sè 25.002 c¬ së
KTTN( phÇn lín lµ DNTN) th× 18.728 c¬ së tËp trung ë miÒn Nam, chiÕm 75%
trong khi ë miÒn B¾c chØ cã 4.178DN, chiÕm 17% vµ miÒn Trung cã 2087 c¬ së,
chiÕm 8,3%. Riªng thnhf phè Hå ChÝ Minh cã sè lîng 6304 DN, chiÕm 25%, b¨ng
toµn bé sè DN cña miÒn B¾c vµ miÒn Trung céng l¹i. N¨m 1998 c¸c con sè t¬ng
øng lµ: miÒn Nam chiÕm 73%, gÊp 3 lÇn sè lîng ë miÒn B¾c vµ miÒn Trung céng
l¹i 27%, thµnh phè Hå ChÝ Minh vÉn lµ ®Þa bµn lín nhÊt 25%, Hµ Néi vµ miÒn
Trung cã sè lîng t¬ng ®¬ng nhau kho¶ng 8%.
Qua sè lÖu trªn chóng ta thÊy kinh tÕ t b¶n t nh©n ph©n bæ kh«ng ®Òu gi÷a c¸
vïng l·nh thæ. Ph¸t triÓn m¹nh vµ tËp trung nhiÒu nhÊt ë vïng ®ång b»ng s«ng Cöu
Long 40%, ë ®ång b»ng s«ng Hång lµ 33% vµ ë §«ng Nam Bé lµ 25%. C¸c c«ng
ty cæ phÇn ph¸t triÓn m¹nh ë §«ng Nam Bé 54% ®ång b»ng s«ng Hång23%.
IV. Nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ vèn, lao ®éng trong s¶n xuÊt kinh doanh.
1. Kinh tÕ t b¶n t nh©n.
- VÒ vèn s¶n xuÊt: Vèn cña doanh nghiÖp t¨ng nhanh c¶ vÒ vèn ®¨ng ký kinh
doanh , tæng vèn thùc tÕ sö dông vµ vèn ®Çu t ph¸t triÓn.
Tæng vèn ®¨ng ký cña c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp t nh©n, c«ng ty tr¸ch nhiÖm
h÷u h¹n, c«ng ty cæ phÇn tõ n¨m 1991 ®Õn hÕt th¸ng 9 n¨m 2001 ®¹t 50.795,142 tû
®ång; n¨m 2000 t¨ng 87,5 lÇn so víi n¨m 1991. Trong ®ã doanh nghiÖp t nh©n
®¨ng ký 11.470,175 tû ®ång chiÕm 22,85%; c«ng ty tr¸ch nhiªm h÷u h¹n ®¨ng ký
29.064,160 tû ®ång chiÕm 57,22%; c«ng ty cæ phÇn ®¨ng ký 10.260,770 tû ®ång,
chiÕm 20,20%
Tæng vèn ®¨ng ký kinh doanh liªn tôc t¨ng cïng víi sè doanh nghiÖp ®¨ng ký
t¨ng. Sè vèn ®¨ng ký t¨ng tõ 13.000 tû ®ång n¨m 2000 lªn 26.500 tû ®ång n¨m
2001; 4 th¸ng ®Çu n¨m 2002 vèn ®¨ng ký kinh doanh t¨ng thªm 8.767 tû ®ång.
TÝnh tõ khi cã LuËt doanh nghiÖp ®Õn hÕt th¸ng 4-2002 c¶ níc cã trªn 41.000
doanh nghiÖp míi thµnh lËp víi tæng vèn ®¨ng ký t¬ng ®¬ng 3,6 tû USD.
B×nh qu©n vèn ®¨ng ký cña mét doanh nghiÖp míi còng kh«ng ngõng t¨ng lªn, tõ
900 triÖu ®ång n¨m 2000 lªn 1.300 triÖu ®ång n¨m 2001 vµ 1.500 triÖu ®ång vµo
n¨m 2002. NÕu tÝnh c¶ sè vèn ®iÒu chØnh bæ sung cña c¸c doanh nghiÖp th× tæng sè
vèn ®Çu t cña c¸c doanh nghiÖp t nh©n trong níc trong h¬n 2 n¨m 2001-2002 ®¹t
kho¶ng 60.000 tû ®ång, t¬ng ®¬ng 4 tû USD.
Tæng vèn thùc tÕ sö dông cña doanh nghiÖp còng t¨ng nhanh. N¨m 2000 lµ
110.071 tû ®ång, t¨ng 38,46% so víi n¨m 1999; trong ®ã cña c«ng ty tr¸ch nhiÖm
h÷u h¹n t¨ng 40%, doanh nghiÖp t nh©n t¨ng 37,64%, c«ng ty cæ phÇn t¨ng 36,7%.
N¨m 2000 khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n ®· ®Çu t mua 20,3% cæ phÇn cña doanh
nghiÖp nhµ níc ®· cæ phÇn ho¸.
17
Tæng vèn ®Çu t ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp t nh©n t¨ng c¶ vÒ lîng vèn vµ tû träng
trong tæng vèn ®Çu t ph¸t triÓn cña khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n vµ cña toµn x· héi.
Tæng vèn ®Çu t ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp t¨ng tõ 17,84% n¨m 1999 lªn 18,46%
n¨m 2000; tû träng trong tæng vèn ®Çu t toµn x· héi tõ 4,29% n¨m 1999 lªn 4,49%
n¨m 2000.
N¨m 2000, tæng vèn sö dông cña doanh nghiÖp t nh©n phi n«ng nghiÖp lµ
173.862 tû ®ång, t¨ng 38,46% so víi n¨m 1999. Vèn ®Çu t ph¸t triÓn cña khu vùc
nµy n¨m 2000 lµ 17.981,6 tû, t¨ng 16,53% so víi n¨m 1999. Trong ngµnh n«ng
nghiÖp n¨m 2000 vèn ®¨ng ký kinh doanh t nh©n ®¹t 1.036 tû ®ång; vèn ®Çu t ph¸t
triÓn cña hé gia ®×nh ®¹t 17.633 tû ®ång t¨ng 11% so víi n¨m 1999.
-Lùc lîng lao ®éng cña khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n: TÝnh tõ n¨m 1996 –
2000 sè lao ®éng lµm viÖc trong khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n phi n«ng nghiÖp trong
c¸c n¨m ®Òu t¨ng trõ n¨m 1997. So víi tæng sè lao ®éng toµn x· héi th× khu vùc
nµy chiÕm tû lÖ kho¶ng 11% qua c¸c n¨m, riªng n¨m 2000 lµ 12%. N¨m 2000, lao
®éng trong khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n, kÓ c¶ khu vùc n«ng nghiÖp lµ 21.017.326
ngêi, chiÕm 56,3% lao ®éng cã viÖc lµm thêng xduyªn trong c¶ níc.
Trong c¸c ngµnh phi n«ng nghiÖp, sè lao ®éng khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n n¨m
2000 lµ 4.643.844 lao ®éng, t¨ng 20,12% so víi n¨m 1996; b×nh qu©n mçi n¨m
t¨ng 194.670 lao ®éng, t¨ng 4,75%/n¨m. Trong 4 n¨m tõ 1997 ®Õn n¨m 2000 riªng
khu vùc nµy thu hót thªm 997.019 lao ®éng, gÊp 6,6 lÇn so víi khu vùc kinh tÕ nhµ
níc.
N¨m 2000, lao ®éng khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n ho¹t ®éng trong lÜnh vùc n«ng
nghiÖp cã 16.373.482 ngêi, chiÕm 63,9% tæng sè lao ®éng n«ng nghiÖp toµn quèc.
Trong ®ã c¸c trang tr¹i thu hót 363.048 lao ®éng, chiÕm 2,22%; c¸c doanh nghiÖp
n«ng nghiÖp thu hót 53.097 lao ®éng chiÕm 0,33%.
N¨m 2000, trong khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n c¸c ngµnh phi n«ng nghiÖp, lao
®éng trong c«ng nghiÖp chiÕm tû träng cao nhÊt. Lao ®éng trong c«ng nghiÖp cã
2.121.228 ngêi, chiÕm 45,67%; lao ®éng trong ngµnh th¬ng m¹i, dÞch vô 1.735.824
ngêi, chiÕm tû träng 37,37%; lao ®éng c¸c ngµnh kh¸c 786.729 ngêi, chiÕm
16,94%. TÝnh tõ n¨m 1996-2000, lao ®éng trong c«ng nghiÖp t¨ng nhiÒu h¬n ngµnh
th¬ng m¹i, dÞch vô. N¨m 2000 so víi n¨m 1996 lao ®éng trong c«ng nghiÖp thªm
®îc 336.442 ngêi, t¨ng 20,68%; trong khi lao ®éng th¬ng m¹i, dÞch vô thªm ®îc
271.476 ngêi. Lao ®éng c«ng nghiÖp ë doanh nghiÖp t nh©n t¨ng nhanh h¬n ë hé
kinh doanh c¸ thÓ; n¨m 2000 so víi n¨m 1996, lao ®éng c«ng nghiÖp ë doanh
nghiÖp t¨ng 114,02%; lao ®éng c«ng nghiÖp ë hé kinh doanh c¸ thÓ chØ t¨ng ®îc
6,4%.
2. Kinh tÕ c¸ thÓ tiÓu chñ.
Hé kinh doanh c¸ thÓ cã sè lîng lín, ph¸t triÓn réng r·i tõ nhiÒu n¨m nay. Sè hé
kinh doanh c¸ thÓ phi n«ng nghiÖp tõ 1.498.611 hé n¨m 1992 t¨ng lªn 2.016.259
18
hé n¨m 1996. Tèc ®é t¨ng b×nh qu©n 7,68%/n¨m mçi n¨m t¨ng b×nh qu©n 129.412
hé.
Tõ n¨m 1996 ®Õn n¨m 2000 sè lîng hé kinh doanh c¸ thÓ t¨ng chËm, ®Õn n¨m
2000 míi cã 2.137.731 hé, b×nh qu©n t¨ng 1,47%/n¨m, mçi n¨m t¨ng 30.300 hé c¸
thÓ phi n«ng nghiÖp. Hé n«ng nghiÖp ngoµi hîp t¸c x· n¨m 2000 cã 7.656.165 hé.
Tæng céng n¨m 2000 cã 9.793.787 hé kinh doanh c¸ thÓ.
Trong c¬ cÊu ngµnh nghÒ ®Õn thêi ®iÓm ngµy 31-12-2000, hé c¸ thÓ kinh doanh
th¬ng m¹i, dÞch vô chiÕm tû träng 51,9%(1.109.293 hé); s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, tiÓu
thñ c«ng nghiÖp chiÕm tû träng 30,2%(645.801 hé), giao th«ng vËn t¶i chiÕm
11,63%; x©y dùng 0,81%; c¸c ho¹t ®éng kh¸c chiÕm 5,46%.
Hé kinh doanh c¸ thÓ ph©n bè kh«ng ®Òu gi÷a c¸c ®Þa ph¬ng. §Õn thêi ®iÓm 3112-2000, n¨m ®Þa ph¬ng cã sè hé nhiÒu nhÊt lµ thµnh phè Hµ Néi :92.302 hé, Hµ
T©y:97.180 hé, Thanh Ho¸: 96.777 hé,thµnh phè Hå ChÝ Minh:184.463 hé, §ång
Th¸p:95.049 hé. Tæng céng lµ 565.771 hé chiÕm 26% c¶ níc. N¨m ®Þa ph¬ng cã sè
hé Ýt nhÊt lµ B¾c C¹n:4.454 hé, Hµ Giang:7.575 hé, Lai Ch©u: 8.201 hé, Lµo
Cai:9.029 hé, S¬n La:9,325 hé. Tæng céng lµ 38.584 hé chØ chiÕm 1,8% c¶ níc.
Quy m« cña hé kinh doanh c¸ thÓ nãi chung rÊt nhá, sö dông lao ®éng trong gia
®×nh lµ chÝnh, trung b×nh mçi hé cã 1-2 lao ®éng. Vèn kinh doanh Ýt. Ngo¹i lÖ, qua
kh¶o s¸t thùc tÕ ë c¸c thµnh phè lín, cã nhiÒu hé kinh doanh c¸ thÓ thuª ®Õn hµng
chôc thËm chÝ ®Õn hµng tr¨m lao ®éng.
Vèn cña hé kinh doanh c¸ thÓ n¨m 2000 lµ 29.267 tû ®ång t¨ng 12,93% so víi
n¨m 1999. Vèn ®Çu t cña hé kinh doanh c¸ thÓ n¨m 2000 chiÕm 81,54% trong tæng
sè vèn ®Çu t cña khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n vµ chiÕm 19,82% vèn ®Çu t toµn x·
héi.
Tæng vèn dïng vµo s¶n xuÊt kinh doanh cña hé kinh doanh c¸ thÓ lµ 63.668 tû
®ång, chiÕm 36,61% trong tæng sè vèn dïng vµo s¶n xuÊt kinh doanh cña khu vùc
kinh tÕ t b¶n t nh©n.
I.
ch¬ng IV
®¸nh gi¸ kinh tÕ t b¶n t nh©n
trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng xhcn
Thµnh tùu ®¹t ®îc.
1.
Kh¬i dËy vµ ph¸t huy tiÒm n¨ng cña mét bé phËn lín d©n c.
MÆc dï ®îc chÝnh thøc thõa nhËn trong vßng 15 n¨m qua, song kinh tÕ t b¶n t
nh©n ®· thÓ hiÖn ®îc vÞ trÝ cña nã trong viÖc ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt cña ®Êt níc.
Sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ t b¶n t nh©n ®· thu hót nguån vèn trong d©n c vµo s¶n
xuÊt kinh doanh, tõ ®ã ®Èy m¹nh sù ph¸t triÓn cña søc s¶n xuÊt x· héi. Víi sù
19
ph¸t triÓn cña kinh tÕ t b¶n t nh©n, nguån lùc trong d©n c ®îc huy ®éng vµo ®Çu t,
tõ ®ã thóc ®Èy søc s¶n xuÊt x· héi ph¸t triÓn. Ch¼ng h¹n, trªn ®Þa bµn thµnh phè
Hµ Néi, trong giai ®o¹n 1990-1995 cã 2100 doanh nghiÖp t nh©n cã vèn ®¨ng ký
lµ 1.039 tû ®ång, th× trong giai ®o¹n 1996-2000, cã thªm 4559 doanh nghiÖp víi
sè vèn ®¨ng ký lµ 5517,5 tû ®ång. Trong giai ®o¹n 1996-2000, tæng ®Çu t toµn x·
héi trªn ®Þa bµn Hµ Néi lµ 66.268,1 tû ®ång, th× ®Çu t cña khu vùc t nh©n lµ
11.654 tû, chiÕm 18%. §Õn nay Thµnh phè ®· cã kho¶ng 19.000 doanh nghiÖp
ngoµi quèc doanh ho¹t ®éng víi tæng sè vèn ®¨ng ký gÇn 27.000 tû ®ång.
T¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh, ®Çu t cña thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n t nh©n còng
t¨ng nhanh, n¨m 2000 ®Çu t cña thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n t nh©n chiÕm 14,2%, nhng 6 th¸ng ®Çu n¨m 2001, ®· t¨ng lªn 18,5% vèn ®Çu t toµn thµnh phè.
Ph¸t triÓn kinh tÕ t b¶n t nh©n gãp phÇn gi¶i quyÕt viÖc lµm, t¨ng thu nhËp cho
ngêi lao ®éng, kh¾c phôc t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp trong x· héi. Trªn ®Þa bµn c¶ níc,
thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n t nh©n cã tèc ®é t¨ng trëng viÖc lµm cao nhÊt.
Trong sè 2,5 triÖu lao ®éng ®ang lµm viÖc trªn ®Þa bµn thµnh phè Hå ChÝ Minh,
cã 74% lµm viÖc trong khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n vµ c¸ thÓ . Trªn ®Þa bµn Hµ
Néi, sè lao ®éng lµm viÖc trong thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n t nh©n t¨ng lªn tõ 12.050
ngêi thêi kú 1990-1995 lªn 91.060 ngêi giai ®o¹n 1996-2000, t¨ng 7,56 lÇn. HiÖn
t¹i trªn ®Þa bµn Hµ Néi cã 115.000 lao ®éng lµm viÖc trong khu vùc kinh tÕ t b¶n
t nh©n.
Tæng s¶n phÈm trong níc cña khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n t¨ng trëng liªn tôc
trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. N¨m 1996, GDP khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n ®¹t
68.518 tû ®ång, ®Õn n¨m 2000 lªn 86.926 tû ®ång, t¨ng b×nh qu©n 6,12%/ n¨m.
Trong ®ã GDP cña c¸c hé kinh doanh c¸ thÓ tõ 52,196 tû ®ång n¨m 1996 lªn
66.142 tû ®ång n¨m 200, t¨ng b×nh qu©n 6,11%/n¨m; cña doanh nghiÖp t nh©n tõ
16.349 tû ®ång lªn 20.787 tû ®ång, t¨ng b×nh qu©n 6,18%/n¨m. Trong nh÷ng n¨m
2001-2003 ®ãng gãp GDP cña khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n vÉn tiÕp tôc t¨ng vµ
gãp phÇn lín vµo sù thóc ®Èy t¨ng trëng nÒn kinh tÕ . ThÓ hiÖn qua b¶ng sè liÖu:
§¬n vÞ %
2001
2002
2003
T¨ng trëng GDP
9,5
10,2
11,2
Theo thµnh phÇn kinh tÕ:
-Kinh tÕ nhµ níc
4,0
4,3
4,1
-Kinh tÕ t b¶n t nh©n
3,7
3,8
4,7
-Kinh tÕ cã vèn ®Çu t níc ngoµi
1,8
2,1
2,4
Tæng s¶n phÈm trong níc cña khu vùc kinh tÕ t b¶n t nh©n t¨ng rÊt râ rÖt nhat lµ
n¨m 2003 võa qua thÓ hiÖn sù ®ãng gãp ngµy cµng to lín vµo sù ph¸t triÓn cña ®Êt
níc.
2. Thóc ®Èy h×nh thµnh c¸c chñ thÓ kinh tÕ vµ ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý theo híng thÞ trêng t¹o sù c¹nh tranh.
20
- Xem thêm -
.DOC 
33 
235 
65 
