Tài liệu Kc103 ktnn (kt nhà nước)

§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ PhÇn më ®Çu Sau n¨m 1991 cïng víi sù sôp ®æ cña Liªn X« vµ hÖ thèng c¸c níc x· héi chñ nghÜa(XHCN) ë §«ng ¢u, nÒn kinh tÕ – chÝnh trÞ thÕ giíi ®· chuyÓn tõ tr¹ng th¸i hai cùc ®èi ®Çu sang nÒn kinh tÕ chÝnh trÞ ®a cùc, ®a ph¬ng ho¸, ®a d¹ng ho¸ theo xu híng hoµ b×nh, ®èi tho¹i, hîp t¸c ph¸t triÓn cïng cã lîi. Trong bèi c¶nh ®ã, tõ viÖc nhËn thøc ®óng ®¾n trong thùc tiÔn vµ lý luËn víi môc tiªu ®a níc ta ph¸t triÓn héi nhËp víi khu vùc vµ thÕ giíi. Ngay tõ ®¹i héi §¶ng VI, §¶ng ta ®· x¸c ®Þnh “ChuyÓn ®æi m« h×nh kinh tÕ chØ huy mang nÆng tÝnh b¶o thñ tr× trÖ sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vµ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng XHCN ”. HiÖn nay nÒn kinh tÕ níc ta bao gåm 6 thµnh phÇn kinh tÕ trong ®ã thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc gi÷ vai trß chñ ®¹o, cïng víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ t¹o nªn mét nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cho nÒn kinh tÕ quèc d©n. Sau 17 n¨m ®æi míi, níc ta ®· ®¹t ®îc nhiÒu thµnh tùu quan träng, nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn rÊt s«i ®éng më ra cho níc ta nhiÒu vËn héi míi, ®ång thêi còng ph¸t sinh kh«ng Ýt khã kh¨n vµ th¸ch thøc. Trªn c¬ së nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®îc vµ nh÷ng khã kh¨n tríc m¾t. B¸o c¸o chÝnh trÞ ®¹i héi §¶ng IV mét lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh quyÕt t©m cña §¶ng vµ Nhµ Níc ta “thùc hiÖn nhÊt qu¸n chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn” vµ nãi râ thªm “C¸c thµnh phÇn kinh tÕ kinh doanh theo ph¸p luËt ®Òu lµ bé phËn cÊu thµnh quan träng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN cïng ph¸t triÓn l©u dµi, hîp t¸c vµ c¹nh tranh lµnh m¹nh, trong ®ã kinh tÕ nhµ níc gi÷ vai trß chñ ®¹o”. Lµ nh÷ng nhµ kinh tÕ, lµ nh÷ng c¸n bé qu¶n lý kinh tÕ trong t¬ng lai th× viÖc sinh viªn kinh tÕ t×m hiÓu vÒ kinh tÕ Nhµ níc (KTNN) vµ vai trß chñ ®¹o cña nã trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN ë ViÖt Nam lµ hÕt søc quan träng vµ cÇn thiÕt bëi qua ®ã sÏ n©ng cao ®îc tr×nh ®é vµ nhËn thøc vÒ KTNN ®ång thêi t¹o hµnh trang v÷ng ch¾c cho nh÷ng t duy vµ ho¹t ®éng kinh tÕ cña m×nh sau nµy. Víi t c¸ch lµ mét sinh viªn cña trêng ®¹i häc Kinh TÕ Quèc D©n t«i xin ®a ra ®Ò ¸n cña m×nh trong viÖc nghiªn cøu KTNN vµ vai trß chñ ®¹o cña KTNN trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN ViÖt Nam. Tuy Tµi chÝnh doanh nghiÖp 43D 1 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ nhiªn do lÇn ®Çu tiªn tiÕp xóc víi mét vÊn ®Ò kinh tÕ cã tÝnh chÊt kh¸ réng vµ quy m« nªn trong ®Ò ¸n nµy kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt nhÊt ®Þnh. T«i rÊt mong cã sù nhËn xÐt, ®ãng gãp ý kiÕn nhiÖt t×nh cña thµy c« bé m«n vµ c¸c b¹n. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n. PhÇn néi dung I – Kh¸i qu¸t chung vÒ thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ níc 1- Thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ níc HiÖn nay cã nhiÒu ý kiÕn vµ cã nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau quan niÖm vÒ kinh tÕ nhµ níc (KTNN), tuy nhiªn chóng ta kh«ng thÓ ®ång nhÊt mét c¸ch gi¶n ®¬n KTNN víi doanh nghiÖp Nhµ níc (DNNN). Bëi lÏ, ta biÕt r»ng khu vùc KTNN bao gåm mäi ho¹t ®éng cña Nhµ níc mµ trong ®ã DNNN lµ bé phËn kh«ng thÓ t¸ch rêi vµ ho¹t ®éng cña nã lµ mét trong nh÷ng ho¹t ®éng chñ yÕu. §©y lµ lùc lîng vËt chÊt c¬ b¶n, ®¶m b¶o cho viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ x· héi cña Nhµ níc. Tµi chÝnh doanh nghiÖp 43D 2 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ 1.1 Kh¸i niÖm thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc Do tÝnh chÊt réng lín vµ ®a d¹ng cña thµnh phÇn KTNN bao chïm nÒn kinh tÕ nªn kh¸i niÖm vÒ thµnh phÇn KTNN còng mang tÝnh chÊt t¬ng ®èi. Nªn xÐt vÒ khÝa c¹nh h×nh thøc tæ chøc, th× khu vùc KTNN bao gåm: - C¸c DNNN ho¹t ®éng kinh doanh vµ c¸c DNNN ho¹t ®éng c«ng Ých - C¸c doanh nghiÖp cã cæ phÇn Nhµ níc chi phèi hoÆc cã cæ phÇn ®Æc biÖt cña Nhµ níc (theo quy ®Þnh cña LuËt DNNN) - C¸c doanh nghiÖp cã vèn ®ãng gãp cña Nhµ níc - C¸c tæ chøc sù nghiÖp kinh tÕ cña Nhµ níc Cßn nÕu xÐt vÒ khÝa c¹nh cña lÜnh vùc ho¹t ®éng trong nÒn kinh tÕ th× khu vùc KTNN bao gåm c¸c ho¹t ®éng cña Nhµ níc trong viÖc. - Qu¶n lý vµ khai th¸c c¸c nguån tµi nguyªn - §Çu t, qu¶n lý vµ khai th¸c c¸c c«ng tr×nh h¹ tÇng kü thuËt (®êng x¸ , bÕn b·i, c¶ng, c¸c khu c«ng nghiÖp tËp trung vv…) - C¸c tæ chøc kinh tÕ ho¹t ®éng trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, th¬ng m¹i, dÞch vô, trong lÜnh vùc tµi chÝnh, tÝnh dông, ng©n hµng … 1.2 C¬ së h×nh thµnh kinh tÕ nhµ níc KTNN mµ tríc tiªn lµ c¸c DNNN ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së: - Nhµ níc ®Çu t x©y dùng - Quèc h÷u ho¸ c¸c doanh nghiÖp t b¶n t nh©n - Gãp cæ phÇn khèng chÕ víi c¸c doanh nghiÖp t nh©n Ngoµi ra víi b¶n chÊt XHCN cña m×nh Nhµ níc ta ®· x¸c ®Þnh: §Êt ®ai, tµi nguyªn thiªn nhiªn, tµi chÝnh, ng©n hµng …Do Nhµ n íc n¾m gi÷vµ qu¶n lý víi môc ®Ých chi phèi vµ ®iÒu tiÕt dÞnh híng sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi 1.3 §Æc ®iÓm cña TPKTNN §Æc ®iÓm c¬ b¶n, næi bËt nhÊt cña thµnh phÇn KTNN lµ nã thuéc së h÷u cña Nhµ níc. Tuy nhiªn ë ®©y ta ph¶i ph©n biÖt ro rµng gi÷ ph¹m trï së h÷u Nhµ níc víi ph¹m trï quyÒn sö dông cña thµnh phÇn KTNN. Së h÷u Nhµ níc lµ mét ph¹m trï réng lín h¬n nÕu ta ®em so s¸nh víi ph¹m trï KTNN víi lý do: §· nãi ®Õn thµnh phÇn KTNN th× tríc hÕt nã ph¶i thuéc quyÒn së h÷u cña Nhµ níc. Nhng së h÷u cña Nhµ níc cã thÓ do c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c sö dông, vÝ dô nh ®Êt ®ai lµ tµi s¶n mµ Nhµ níc ®¹i ®iÖn cho toµn d©n vÒ së h÷u, nhng kinh tÕ hé gia ®×nh (c¸ thÓ tiÓu chñ), c¸c hîp Tµi chÝnh doanh nghiÖp 43D 3 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ t¸c x· n«ng nghiÖp, hay doanh nghiÖp thuéc thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c vÉn ®îc Nhµ níc giao quyÒn sö dông ®Êt l©u dµi, chÝnh viÖc nµy ®· gi¶i thÝch ®îc viÖc mua b¸n ®Êt ®ai trªn thÞ trêng hiÖn nay. VÒ thùc chÊt th× ®©y chØ lµ viÖc mua b¸n quyÒn sö dông ®Êt bëi v× ®Êt ®ai lµ s¶n phÈm cña tù nhiªn con ngêi kh«ng thÓ tiÕn hµnh s¶n xuÊt ra nã ®îc. Vµ ngîc l¹i nh÷ng tµi s¶n thuéc quyÒn së h÷u cña Nhµ níc th× kh«ng h¼n ®· ph¶i lµ do thµnh phÇn KTNN sö dông, mµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c vÉn cã thÓ sö dông. VÝ dô nh viÖc Nhµ níc gãp vèn, cæ phÇn ë c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c th«ng qua viÖc liªn doanh, liªn kÕt mµ tõ ®ã h×nh thµnh nªn thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n Nhµ níc. §Æc ®iÓm thø hai cña thµnh phÇn KTNN lµ c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc ®îc tæ chøc ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh theo nguyªn t¾c h¹ch to¸n kinh tÕ, xo¸ bá dÇn sù bao cÊp cña Nhµ níc. §Æc ®iÓm thø ba n÷a lµ trong thµnh phÇn KTNN thùc hiÖn ph©n phèi theo lao ®éng vµ theo hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, ®©y lµ mét ®Æc ®iÓm rÊt quan träng cña c¸c doanh nghiÖp thuéc thµnh phÇn KTNN, lµ h×nh thøc ph©n phèi can b¶n vµ lµ nguyªn t¾c ph©n phèi chñ yÕu, thÝch hîp víi c¸c thµnh phÇn dùa trªn chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt ë níc ta hiÖn nay. 2. Sù kh¸c nhau gi÷a KTNN vµ kinh tÕ t b¶n (KTTB) ®éc quyÒn. Trong giai ®o¹n hiÖn nay nÒn kinh tÕ hµng hoas ph¸t triÓn theo c¬ chÕ thÞ trêng ®ang cã bíc tiÕn m¹nh mÔ ®em l¹i hiÒu thµnh tùu vÒ kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi, c¶i thiÖn cuéc sèng con ngêi. Tuy nhiªn song hµnh víi nã lµ nh÷ng tiªu cùc h¹n chÕ vèn thuéc vÒ b¶n chÊt cña c¬ chÕ thÞ trêng. §iÒu ®ã ®ßi hái cÇn cã mét chñ thÓ kinh tÕ ®ñ v÷ng m¹nh ®Ó ®øng ra ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ ph¸t huy nh÷ng mÆt tÝch cùc kh¾c phôc nh÷ng quyÕt ®iÓm cña c¬ chÕ thÞ trêng vµ Nhµ níc chÝnh lµ mét chñ thÓ kinh tÕ quan träng cã kh¶ n¨ng nhËn thøc vµ vËn dông nh÷ng quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan vµo nÒn kinh tÕ, ®ång thêi Nhµ níc ®a ra c¸c chÝnh s¸ch vÜ m« nh»m kh¾c phôc nhng h¹n chÕ cña c¬ chÕ thÞ trêng t¹o ra ®éng lùc míi cho ph¸t triÓn kinh tÕ vv…V× thÕ mµ Samuelson ®· nhËn ®Þnh “ThiÕu sù can thiÖp cña Nhµ níc vµo nÒn kinh tÕ ch¼ng kh¸c nµo vç tay b»ng mét bµn tay”. Dùa trªn nh÷ng chÕ ®é chÝnh trÞ x· héi kh¸c nhau mµ vai trß cña Nhµ níc trong nÒn kinh tÕ vµ nh÷ng c«ng cô ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ cña Nhµ níc còng kh¸c nhau. NÕu KTNN ë ViÖt nam lµ ®Æc trng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng XHCN th× KTTB ®éc Tµi chÝnh doanh nghiÖp 43D 4 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ quyÒn Nhµ níc l¹i lµ ®Æc tr¬ng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng cña c¸c níc TBCN. Gi÷a chóng cã nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau c¨n b¶n sau ®©y: Thø nhÊt, quan ®iÓm lý luËn cña c¸c níc XHCN thõa nhËn réng r·i tÝnh chñ ®¹o cña KTNN trong nÒn kinh tÕ lµ ®Æc trng c¬ b¶n ®Ó ph©n biÖt thÓ chÕ kinh tÕ thÞ trêng XHCN vµ kinh tÕ thÞ trêng TBCN. Trªn c¬ së ®ã KTNN ho¹t ®éng trong nh÷ng ngµnh, nh÷ng lÜnh vùc quan träng, then chèt cña x· héi. Kh«ng nh÷ng thÕ KTNN cßn n¾m vai trß chñ ®¹o trong nh÷ng ngµnh ho¹t ®éng kh¸c, v× môc tiªu lîi nhuËn mµ chñ yÕu lµ phôc vô cho lîi Ých toµn x· héi nh: quèc phßng, gi¸o dôc, y tÕ vv…ë c¸c níc TBCN ë thêi kú ®éc quyÒn Nhµ níc th× Nhµ níc lu«n phô thuéc vµo c¸c tæ chøc ®éc quyÒn, c¸c ho¹t ®éng cña Nhµ níc t¸c ®éng vµo c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ nh»m ®ªm l¹i lîi nhuËn ®éc quyÒn, c¸c tæ chøc nµy lu«n ho¹t ®éng trong lÜnh vùc ®éc quyÒn cña m×nh vµ thu ®îc lîi nhuËn ®éc quyÒn cao. Thø hai, nÕu xÐt vÒ b¶n chÊt sù ra ®êi cña t b¶n ®éc quyÒn Nhµ níc kh«ng lµm thay ®æi quan hÖ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, mµ chØ lµ sù kÕt hîp vÒ con ngêi gi÷a tæ chøc ®éc quyÒn vµ Nhµ níc, c¸c tæ chøc ®éc quyÒn chØ ®em l¹i lîi Ých chñ yÕu cho mét sè ngêi trong x· héi. Cßn KTNN ë níc ta lµ thµnh phÇn kinh tÕ dùa trªn chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt trong ®ã Nhµ níc lµ ngêi ®øng ra ®¹i diÖn së h÷u cho toµn d©n. Do ®ã c¸c thµnh phÇn KTNN ®îc tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh theo nguyªn t¾c h¹ch to¸n kÕ to¸n kinh tÕ, ph©n phèi theo lao ®éng vµ theo hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. §ång thêi thµnh phÇn KTNN cßn cã vai trß hç trî c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c cïng ph¸t triÓn, t¹o ra c¬ së vµ tiÒn ®Ò v÷ng ch¾c cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi theo ®Þnh híng XHCN. II. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn KTNN ë ViÖt Nam Sau c¸ch m¹ng th¸ng t¸m níc ta qu¸ ®é tõ chÕ ®é nöa phong kiÕn thùc d©n lªn XHCN bá qua giai ®oan TBCN. Víi chñ nghÜa M¸c Lenin vµ t tëng Hå ChÝ Minh lµ kim chØ nam. Cïng víi c«ng cuéc x©y dùng ®Êt níc. KTNN ®· ®îc ra ®êi víi môc ®Ých: Tµi chÝnh doanh nghiÖp 43D 5 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ - Quèc h÷u ho¸ XHCN. Xo¸ bá toµn diÖn triÖt ®Ó chÕ ®é t h÷u t nh©n vÒ t liÖu s¶n xuÊt, xo¸ bá chÕ ®é ngêi bãc lét ngêi, tÞch thu, quèc h÷u ho¸ ®Êt ®ai tµi s¶n cña ®Þa chñ, t b¶n. Thùc nguyªn t¾c tµi s¶n thuéc vÒ giai cÊp c«ng d©n vµ nh©n d©n lao ®éng. - C¶i t¹o XHCN: c¶i t¹o, xo¸ bá tµn d cña chÕ ®é cò x©y dùng mét Nhµ níc cña d©n do d©n vµ v× d©n. - §Çu t x©y dùng míi: trong giai ®o¹n qua ®é lªn CNXH th× KTNN lµ lùc lîng lßng cèt chñ lùc ®i ®Çu trong c«ng cuéc c«ng nghiÖp h¸o hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, x©y dng c¬ së vËt chÊt cho XHCN. Tõ ®ã ®Õn nay KTNN ë ViÖt Nam ®· ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn qua c¸c giai ®o¹n: 1. Giai ®o¹n 1945-1960 Sau khi hoµ b×nh lÆp l¹i ë miÒn B¨c, §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· lùa chän con ®êng x©y dùng CNXH ë miÒn B¾c vµ tiÕp tôc ®Êu tranh gi¶i phãng miÒn Nam. Theo chñ tr¬ng ®ã c«ng cuéc c¶i t¹o XHCN b¾t ®Çu ®îc thùc hiÖn ë miÒn B¾c víi nhiÖm vô thñ tiªu kinh tÕ t nh©n, x©y dùng kinh tÕ quèc doanh vµ kinh tÕ tËp thÓ.®iÒu ®ã ®· dÉn ®Ôn viÖc thu hÑp vµ xo¸ bá kinh tÕ t nh©n vµ chuyÓn sang h×nh thøc së h÷u toµn d©n, x©y dùng c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh, tiÕn hµnh hîp t¸c ho¸ n«ng nghiÖp vµ s¶n xuÊt nhá ë thµnh thÞ. KÕt qu¶ ®Õn n¨m 1960 ®· cã: -Trong c«ng nghiÖp: + Sè xÝ nghiÖp quèc doanh thuéc KTNN: 1012 + C¸c xÝ nghiÖp quèc doanh t¹o ra 53,3% gi¸ trÞ tæng s¶n lîng c«ng nghiÖp. - Trong n«ng nghiÖp: + Sè n«ng trêng quèc doanh: 56 + Sö dông 74800 ha ®Êt n«ng nghiÖp. + Kinh tÕ quèc doanh t¹o ra 2% gi¸ trÞ tæng s¶n lîng n«ng nghiÖp. - Th¬ng nghiÖp quèc doanh chiÕm: + 93,6% tæng møc b¸n bu«n. + 51% tæng møc b¸n lÎ. Kinh tÕ quèc doanh ®· thu hót vµ sö dông lùc lîng lao ®éng gåm 477000 ngêi. Nh vËy, kinh tÕ quèc doanh tõ chç rÊt nhá bÐ v¬n lªn trë thµnh Tµi chÝnh doanh nghiÖp 43D 6 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ lùc lîng kinh tÕ chñ yÕu cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Víi chñ tr¬ng x©y dùng nÒn kinh tÕ ®éc lËp, tù chñ, ®i lªn CNXH, vai trß chñ ®¹o, chñ lùc ®· ®îc giao cho kinh tÕ quèc doanh. 2. Giai ®o¹n tõ 1960-1975 Víi chñ tr¬ng c«ng nghiÖp ho¸ XHCN ë miÒn B¾c “u tiªn ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nÆng mét c¸ch hîp lý” nhµ níc tiÕp tôc ®Çu t x©y dùng kinh tÕ quèc doanh ngµy cµng lín m¹nh vÒ sè lîng. Bªn c¹nh c¸c khu c«ng nghiÖp cò ®· ®îc c¶i t¹o ë Hµ Néi, H¶i Phßng, Qu¶ng Ninh, 1 lo¹t c¸c khu c«ng nghiÖp míi ra ®êi nh Thîng §×nh, má Minh Khai, §«ng Anh Hµ Néi, ViÖt Tr×, Th¸i Nguyªn, Vinh…Trong giai ®o¹n nµy KTQD ph¸t triÓn m¹nh mÏ trong c¸c ngµnh ®iÖn lùc, c¬ khÝ, ho¸ chÊt khai th¸c. §Õn n¨m 1975 lÜnh vùc s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ®· cã 1357 xÝ nghiÖp quèc doanh, lÜnh vùc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cã 72 n«ng trêng quèc doanh, tæng sè c¸n bé c«ng nh©n viªn lµ 1753400 ngêi. Lùc lîng kinh tÕ quèc doanh ®· cïng víi kinh tÕ tËp thÓ ®· ra 84,4% thu nhËp quèc d©n. XÐt trªn ph¬ng diÖn kinh tÕ, vai trß cña kinh tÕ quèc doanh trong giai ®o¹n nµy ®îc thÓ hiÖn kh«ng chØ nh lµ mét c«ng cô quan träng ®Ó nhµ níc thùc hiÖn chñ tr¬ng c«ng nghiÖp ho¸ XHCN ë miÒn B¾c theo híng u tiªn ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nÆng ®¸p øng c¸c nhu cÇu cña s¶n xuÊt vµ chiÕn ®Êu cho c¶ hËu ph¬ng vµ tiÒn tuyÕn mµ cßn nh lµ mét tÊm g¬ng ph¶n ¸nh sù thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh x©y dùng CNXH ë níc ta. Cßn xÐt trªn ph¬ng diÖn chÝnh trÞ, x· héi, kinh tÕ quèc doanh lu«n ®îc quan niÖmk lµ lùc lîng tiÕn bé x· héi, lµ ®éi qu©n tiªn phong trong viÖc t¨ng cêng vµ më réng quan hÖ s¶n xuÊt míi vµ quan hÖ s¶n xuÊt XHCN. 3.Giai ®o¹n tõ 1975 ®Õn ®Çu nh÷ng n¨m 80. Cïng víi chñ tr¬ng tiÕp tôc cñng cè vµ më réng quan hÖ s¶n xuÊt XHCN vµ c«ng nghiÖp ho¸ XHCN c«ng cuéc c¶i t¹o XHCN ë miÒn Nam ®· lµm cho sè lîng xÝ nghiÖp quèc doanh ë tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, th¬ng nghiÖp ®Òu t¨ng lªn mét c¸ch nhanh chãng, ®Õn n¨m 1980 níc ta ®· cã: + C«ng nghiÖp: 2627 xÝ nghiÖp quèc doanh. + N«ng nghiÖp: 232 n«ng trêng quèc doanh. + Th¬ng nghiÖp: 10915 ®iÓm b¸n hµng cña th¬ng nghiÖp quèc doanh. Tµi chÝnh doanh nghiÖp 43D 7 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Trong giai ®o¹n nµy kinh tÕ quèc doanh vÉn ®ãng vai trß quan träng trong c«ng cuéc c¶i t¹o quan hÖ s¶n xuÊt cò, x©y dùng vµ ph¸t triÓn quan hÖ s¶n xuÊt míi XHCN, còng nh trong c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ. Tuy nhiªn, xÐt trªn gi¸c ®é kinh tÕ, søc ®ãng gãp cña kinh tÕ quèc doanh ®· gi¶m so víi tríc. §Õn n¨m 1980 c«ng nghiÖp quèc doanh chØ t¹o ra ®îc 68,6% gi¸ trÞ tæng s¶n lîng c«ng nghiÖp, th¬ng nghiÖp quèc doanh chiÕm 29,8% tæng møc b¸n lÎ. 4. Giai ®o¹n tõ 1980-1985. Trong nh÷ng n¨m 1980-1985 mÆc dï nÒn kinh tÕ níc ta gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n so víi tríc, n¨ng lùc s¶n xuÊt cña kinh tÕ quèc doanh nãi riªng vµ søc s¶n xuÊt x· héi nãi chung kh«ng ®îc sö dông hÕt do thiÕu vËt t mét c¸ch nghiªm träng song xuÊt ph¸t tõ quan niÖm truyÒn thèng vÒ quan hÖ s¶n xuÊt XHCN nªn c¸c gi¶i ph¸p th¸o gì trong giai ®o¹n nµy vÉn tËp trung chñ yªu vµo c¶i tiÕn qu¶n lý ®èi víi xÝ nghiÖp quèc doanh. ë giai ®o¹n nµy c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung thuÇn tuý ®· ®îc c¶i tiÕn dÇn trªn nguyªn t¾c phi tËp trung ho¸ trong qu¶n lý kinh tÕ, song kinh tÕ quèc doanh vÉn gi÷ vai trß tuyÖt ®èi ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt níc, c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh n¾m toµn bé c¸c nghµnh then chèt nh : ®iÖn, luyÖn kim, khai th¸c, xi m¨ng, gang thÐp, ho¸ chÊt c¬ b¶n…Tuy nhiªn ®ãng gãp cña c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh vµo tæng s¶n phÈm x· héi vµ thu nhËp quèc d©n ®· gi¶m, tÝnh ®Õn n¨m 1985 kinh tÕ quèc doanh chØ t¹o ra ®îc 37% tæng s¶n phÈm x· héi vµ 28% thu nhËp quèc d©n. 5. Giai ®o¹n tõ 1985-1990. Giai ®o¹n b¾t ®Çu thùc hiÖn ®æi míi kinh tÕ, t tëng x©y dùng mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®îc ®a ra. Trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn c«ng t¸c qu¶n lý kinh tÕ quèc doanh vÉn tiÖp tôc ®îc c¶i tiÕn theo híng phi tËp trung ho¸, kÕ ho¹ch ho¸ vµ qu¶n lý ®èi víi kinh tÕ quèc doanh. §iÓm næi bËt trong c¶i tiÕn qu¶n lý ë giai ®o¹n nµy lµ viÖc t¸ch b¹ch gi÷a quyÒn qu¶n lý nhµ níc vÒ kinh tÕ vµ quyÒn qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. Bªn c¹nh ®ã, quan ®iÓm míi næi bËt ë giai ®o¹n nµy lµ quan niÖm kh«ng ph¶i nÒn kinh tÕ qu¸ ®é nªn CNXH ë níc ta chØ cã kinh tÕ quèc doanh, chñ tr¬ng cña ®¶ng vµ nhµ níc ta kh«ng chØ bã hÑp trong ph¹m vi c¶i tiÕn qu¶n lý ®èi víi kinh tÕ quèc doanh mµ cßn ph¸t huy søc s¶n xuÊt cña kinh tÕ t nh©n, c¸ thÓ còng nh c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Trong c¬ chÕ Tµi chÝnh doanh nghiÖp 43D 8 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ kinh tÕ míi ®ã kinh tÕ quèc doanh vÉn ®ãng vai trß chñ ®¹o nhng kh«ng ph¶i ®éc t«n. N¨m 1990, kinh tÕ quèc doanh t¹o ra 66% tæng s¶n phÈm x· héi. 6.Giai ®o¹n tõ n¨m 1990 ®Õn nay. Chóng ta kh¼ng ®Þnh chñ tr¬ng l©u dµi lµ x©y dùng nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng XHCN. Chñ tr¬ng nµy ®îc biÕn thµnh thùc tÕ bëi qu¸ tr×nh ban hµnh vµ hoµn thiÖn hÖ thèng luËt ph¸p, ®Æc biÖt lµ ph¸p luËt vÒ kinh tÕ, nh»m t¹o ra hµnh lang ph¸p lý thuËn lîi b×nh ®¼ng cho c¸c doanh nghiÖp. §Æc trng c¬ b¶n cña giai ®o¹n nµy lµ doanh nghiÖp nhµ níc chØ lµ mét bé phËn hîp thµnh nÒn kinh tÕ quèc d©n thèng nhÊt. §Õn n¨m 1996, Trong c«ng nghiÖp cßn 6032 DNNN sè doanh nghiÖp nµy t¹o ra 41% GDP (doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh t¹o ra 59%). Trong c¬ chÕ kinh tÕ míi DNNN vÉn gi÷ vai trß chñ ®¹o vµ chñ lùc: Trªn gi¸c ®é kinh tÕ, DNNN n¾m gi÷ toµn bé nh÷ng ngµnh träng yÕu nh ®iÖn, than s¹ch, thÐp c¸n, xi m¨ng, dÇu th«, giÊy… Nh vËy, lÞch sö ph¸t triÓn cña KTNN tõ sau c¸ch m¹ng th¸ng t¸m ®Õn nay ®· h×nh thµnh mét hÖ thèng DNNN trªn kh¾p ®Êt níc. HÖ thèng c¸c doanh nghiÖp nhµ níc nµy nhiÒu vÒ sè lîng, n¾m gi÷ c¸c lÜnh vùc then chèt cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, sö dông lùc lîng lao ®éng kü thuËt cã tr×nh ®é cao, lùc lîng DNNN ®· ®ãng vai trß rÊt quan träng, më ®êng vµ híng dÉn ®èi víi viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ níc ta tríc ®©y vµ ngµy nay. Trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, hÖ thèng DNNN vÉn ®ãng vµi trß chñ ®¹o ®èi víi sù ph¸t triÓn cña toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n. Tµi chÝnh doanh nghiÖp 43D 9 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ III. Vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ níc trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. 1. TÝnh tÊt yÕu cña vai trß chñ ®¹o cña thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng lu«n lu«n tån t¹i ®ång thêi nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ nh÷ng nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ë nh÷ng níc cã chÕ ®é chÝnh trÞ kh¸c nhau l¹i mang nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c nhau rÊt c¨n b¶n. NÕu nh trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng t b¶n chñ nghÜa thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n t nh©n gi÷ vai trß thèng trÞ th× trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN nh ë níc ta th× thµnh phÇn KTNN gi÷ vai trß chñ ®¹o vµ KTNN cïng víi kinh tÕ tËp thÓ ®îc x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Ó ngµy cµng trë thµnh nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cho sù ®i lªn vµ ph¸t triÓn cña x· héi. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN ë níc ta së dÜ thµnh phÇn KTNN gi÷ vai trß chñ ®¹o bëi v× nh÷ng lý do chÝnh sau: Thø nhÊt, chóng ta ®Òu biÕt “chÝnh trÞ lµ biÓu hiÖn tËp trung cña kinh tÕ ”. NÒn chÝnh trÞ cña ViÖt Nam do §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam l·nh ®¹o víi môc tiªu da níc ta tiÕn lªn CNXH, thùc hiÖn “d©n giµu níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng d©n chñ v¨n minh”. Thµnh phÇn KTNN cña níc ta mµ tríc hÕt lµ c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc còng ph¶i phôc vô cho nhiÖm vô nµy. Trong suèt thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH ë níc ta do h¹n chÕ cña tr×nh ®é lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn cßn thÊp, c¸c quan hÖ së h÷u cßn tån t¹i díi nhiÒu h×nh thøc, do ®ã nÒn kinh tÕ níc ta ë giai ®o¹n nµy lµ mét nÒn kinh tÕ hçn hîp nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng. Tuy v©y, c¬ chÕ thÞ trêng kh«ng ph¶i lµ hiÖn th©n cña sù hoµn h¶o. Bªn c¹nh nh÷ng u ®iÓm to lín cña nã mµ kh«ng ai cã thÓ phñ nhËn th× nã còng tån t¹i nh÷ng khuyÕt tËt nh: g©y ra sù ph©n ho¸ giµu nghÌo trong x· héi, khñng ho¶ng kinh tÕ, c¸c tÖ n¹n x· héi vv… ®iÒu ®ã ®ßi hái c¬ chÕ thÞ tr êng ph¶i cã bµn tay qu¶n lý, ®iÒu tiÕt cña Nhµ níc. Vµ c«ng cô h÷u hiÖu nhÊt mµ th«ng qua nã nhµ níc thÓ hiÖn vai trß ®iÒu tiÕt cña m×nh ®ã lµ thµnh ph©n KTNN. ChØ cã KTNN míi cã thÓ b¶o ®¶m v÷ng ch¾c ®Þnh híng XHCN, ®¶m b¶o cho lîi Ých cña ngêi lao ®éng, kh¾c phôc nh÷ng tiªu cùc, khuyÕt tËt vµ h¹n chÕ cña c¬ chÕ thÞ trêng, ph©n phèi l¹i thu nhËp quèc d©n mét c¸ch c«ng b»ng lµ ®éng lùc thóc ®Èy ph¸t triÓn vµ t¨ng trëng kinh tÕ, g¾n liÒn víi c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n, víi tiÕn bé vµ c«ng b¨ng x· héi. Vai trß ®ã cña KTNN ®· ®îc chøng Tµi chÝnh doanh nghiÖp 43D 10 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ minh qua thc tiÔn ph¸t triÓn kinh tÕ vµ æn ®Þnh x· héi ë níc ta sau ®æi míi ®Õn nay: §Çu nh÷ng n¨m 1990 mÆc dï gÆp ph¶i hoµn c¶nh hÕt søc khã kh¨n, kh¾c nghiÖt nh: thÓ chÕ x· héi ë Liªn X« vµ c¸c níc §«ng ¢u sôp ®æ. MÜ thùc hiÖn chÝnh s¸ch bao v©y, cÊm vËn, khñng ho¶ng kinh tÕ, tµi chÝnh khu vùc 1997 – 1998 t¸c ®éng m¹nh, thiªn tai liªn tiÕp x¶y ra viÖc chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ tõ tËp trung bao cÊp sang kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN cã nh÷ng thêi c¬ vµ thuËn lîi míi nhng bao hµm c¶ nh÷ng khã kh¨n th¸ch thøc. Song chóng ta vÉn ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu to lín vµ rÊt quan träng GDP n¨m 2000 t¨ng gÊp 2 lÇn n¨m 1990, t×nh h×nh chÝnh trÞ x· héi c¬ b¶n æn ®Þnh, ®êi sèng cña c¸c tÇng líp nh©n d©n ®îc c¶i thiÖn, quèc phßng an ninh ®îc t¨ng cêng, søc m¹nh vÒ mäi mÆt cña níc ta ®· lín h¬n nhiÒu so víi 10 n¨m tríc. KÕt qu¶ trªn cã ®îc lµ do sù l·nh ®¹o ®óng ®¾n cña §¶ng, trong ®ã KTNN gãp phÇn rÊt to lín. N¨m 2000 DNNN lµm ra 39,5% GDP vµ ®ãng gãp 39,2% tæng thu ng©n s¸ch, chiÕm 50% kim ng¹ch xuÊt khÈu DNNN lµ ®èi t¸c chñ yÕu trong hîp t¸c ®Çu t níc ngoµi, chiÕm 98% sè dù ¸n liªn doanh víi níc ngoµi. DNNN cã n¨ng lùc s¶n xuÊt kinh doanh lín, c¬ cÊu ngµy cµng hoµn thiÖn vµ tõng bíc më réng thÞ trêng trong vµ ngoµi níc. C¸c tæng c«ng ty cã quy m« lín tuy chØ chiÕm 24,8% tæng sè DNNN nhng n¾m gi÷ 65% tæng sè vèn vµ 61% sè lao ®éng, tr×nh ®é c«ng nghÖ qu¶ lý cã nhiÒu tiÕn bé. ChÊt lîng, hiÖu qu¶, søc c¹nh tranh cña DNNN ®îc n©ng lªn, gãp phÇn chñ yÕu ®Ó KTNN thùc hiÖn ®îc vai trß chñ ®¹o, ®¶m b¶o æn ®Þnh chÝnh trÞ – x· héi. §©y còng lµ lùc lîng quan träng thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch x· héi, kh¾c phôc hËu qu¶ thiªn tai vµ ®¶m b¶o s¶n xuÊt dÞch vô thiÕt yÕu cho an ninh quèc phßng. Cã thÓ kh¼ng ®Þnh KTNN nãi chung vµ c¸c DNNN nãi riªng ®· gãp phÇn quan träng vµo thµnh tùu to lín cña sù nghiÖp ®æi míi ®a ®Êt níc tho¸t ra khái khñng ho¶ng kinh tÕ – x· héi. §øng v÷ng tríc nh÷ng t¸c ®éng cña khñng ho¶ng kinh tÕ quèc tÕ, khu vùc. T¹o tiÒn ®Ò cho thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ theo ®Þnh híng XHCN. Thø hai lµ KTNN lu«n n¾m gi÷ nh÷ng vÞ trÝ then chèt, träng yÕu trong nÒn kinh tÕ quèc d©n do ®ã chØ cã KTNN míi cã kh¶ n¨ng chi phèi, dÉn d¾t c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c, ®¶m b¶o ®îc c¸c môc tiªu ph¸t triÓn KT-XH, thùc hiÖn CNH-H§H trong ®iÒu kiÖn thÞ trêng vÉn cha hoµn thiÖn, ngêi d©n cã thu nhËp thÊp, tÝch luü kh«ng ®ñ t¹o nguån ®Çu t c¬ b¶n, kinh tÕ t nh©n Tµi chÝnh doanh nghiÖp 43D 11 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ cßn nhá bÐ th× DNNN cã vai trß huy ®éng vèn ®Çu t x©y dùng nh÷ng c«ng tr×nh lín, hiÖn ®¹i. MÆt kh¸c víi sù ph¸t triÓn ngµy cµng cao cña nÒn kinh tÕ ®ßi hái ph¶i cã mét c¬ së h¹ tÇng tèt ®Ó b¶o ®¶m cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nhanh, m¹nh vµ bÒn v÷ng. Nhng thêng th× nh÷ng ngµnh nµy ®ßi hái ph¶i cã vèn ®Çu t lín, thêi gian thu håi vèn chËm hoÆc cã l·i suÊt thÊp nh c¸c ngµnh: giao th«ng vËn t¶i, gi¸o dôc, y tÕ, n¨ng lîng vv…§Ó thùc hiÖn ®îc ®iÒu ®ã ®ßi hái Nhµ níc ph¶i ®Çu t trùc tiÕp vµo c¸c lÜnh vùc nµy nh»m cñng cè thªm néi lùc cho thµnh phÇn KTNN ®Ó ®¹t ®îc c¸c môc ®Ých: dÉn d¾t nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn theo ®Þnh híng XHCN, ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn mét c¸ch toµn diÖn, v÷ng ch¾c, chèng khñng ho¶ng kinh tÕ, ng¨n ngõa nh÷ng ®ét biÕn xÊu trong nÒn kinh tÕ. Ngoµi ra DNNN lµ lùc lîng vËt chÊt chñ lùc ®Ó nhµ níc can thiÖp, b×nh æn thÞ trêng, h¹n chÕ ¶nh hëng xÊu cña ngµnh nghÒ ®éc quyÒn tù nhiªn cã t¸c h¹i lín cho nÒn kinh tÕ. Thø ba, trong xu thÕ toµn cÇu ho¸ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, chØ cã DNNN lµ nh÷ng ®¬n vÞ tæ chøc kinh tÕ lín cña quèc gia lµ cã ®ñ kh¶ n¨ng hîp t¸c liªn doanh víi c¸c c«ng ty lín quèc tÕ ®ång thêi lµm ®èi träng víi hä trªn thÞ trêng trong níc vµ v¬n ra thÞ trêng quèc tÕ, gãp phÇn quan träng x©y dùng nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ cña ®Êt níc. Kh«ng chØ riªng ViÖt Nam mµ Trung Quèc còng lµ níc chñ tr¬ng x©y dùng CNXH th«ng qua ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng mµ KTNN gi÷ vai trß chñ ®¹o, víi tØ träng trªn70% cña chÕ ®é c«ng h÷u trong toµn bé nÒn kinh tÕ song Trung Quèc vÉn gi÷ møc t¨ng trëng kinh tÕ vµo lo¹i cao nhÊt thÕ giíi, ®¹t kho¶ng trªn díi 10% liªn tôc trong nhiÒu n¨m vµ ®ang cã dù b¸o cho r»ng trong t¬ng lai kh«ng xa Trung Quèc sÏ trë thµnh nÒn kinh tÕ sè mét thÕ giíi, lín h¬n c¶ Mü vÒ gi¸ trÞ tuyÖt ®èi. Ngay chÝnh ë c¸c níc t b¶n, DNNN còng cßn cã vai trß kh«ng nhá. Theo ®¸nh gi¸ cña UNDP, DNNN trong c¸c níc t b¶n ph¸t triÓn vÉn cßn chiÕm kho¶ng 10%. Tõ nh÷ng lý do trªn ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh KTNN cã vai trß chñ ®¹o vµ sù tån t¹i cña KTNN lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan vµ chØ cã ph¸t huy vai trß chñ ®¹o cña KTNN th× chóng ta míi cã mét nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ. Bëi v× KTNN n¾m gi÷ phÇn lín tµi s¶n cña nÒn kinh tÕ cho nªn t¹o ra khèi lîng hµng ho¸ dÞch vô c«ng céng lín chi phèi gi¸ c¶ thÞ trêng, dÉn ®¸t gi¸ c¶ thÞ trêng b»ng chÝnh chÊt lîng, gi¸ c¶ cña s¶n phÈn dÞch vô do m×nh cung cÊp. Th«ng qua ®ã Nhµ níc cã thÓ kiÓm so¸t ®îc thÞ trêng, x©y dùng nÒn kinh tÕ Tµi chÝnh doanh nghiÖp 43D 12 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ níc ta trë thµnh mét nÒn kinh tÕ v÷ng m¹nh toµn diÖn lu«n chñ ®éng héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ cã søc c¹nh tranh cao trªn thÞ trêng quèc tÕ. 1.Vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ níc Nh chóng ta ®· biÕt vai trß chñ ®¹o cña KTNN trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan vµ trong thêi kú qu¸ ®é hiªn nay vai trß Êy l¹i ®îc thÓ hiªn s©u s¾c vµ cÊp thiÕt h¬n bao giê hÕt. §¹i héi §¶ng VIII ®· kh¼ng ®Þnh KTNN cã 4 vai trß: - Lµm ®ßn bÈy ®Èy nhanh t¨ng trëng kinh tÕ vµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi. - Më ®êng, híng dÉn, hç trî c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c cïng ph¸t triÓn. - Lµ lùc lîng vËt chÊt ®Ó thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý ®iÒu tiÕt vÜ m«. - T¹o nÒn t¶ng cho chÕ ®é x· héi míi. Víi h×nh thøc tæ chøc ®a d¹ng vµ ph¹m vi réng kh¾p ë c¸c lÜnh vùc kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ ®Êt níc. TÝnh chÊt chñ ®¹o cña KTNN thÓ hiÖn qua c¸c néi dung chÝnh sau ®©y: Néi dung thø nhÊt còng lµ néi dung quan träng nhÊt cña KTNN ®ã lµ KTNN thùc hiÖn chøc n¨ng ®iÒu tiÕt hÖ thèng kinh tÕ x· héi th«ng qua c¸c c«ng cô x· héi kh¸c nhau trong ®ã DNNN lµ c«ng cô thiÕt yÕu. ë níc ta c¸c DNNN ®îc h×nh thµnh ë c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt – kinh doanh ®îc coi lµ kh«ng hÊp dÉn bëi kh¶ n¨ng sinh lêi thÊp. Ch¼ng h¹n lµ khu vùc s¶n xuÊt s¶n phÈm c«ng céng. Thùc hiÖn chøc n¨ng ®iÒu tiÕt cña DNNN theo híng nµy t¹o ra tÝnh c©n ®èi gi÷a c¸c ngµnh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Víi t c¸ch lµ c«ng cô ®iÒu tiÕt, viÖc h×nh thµnh vµ tån t¹i cña c¸c DNNN trong lÜnh vùc s¶n xuÊt kinh doanh nµo ®ã kh«ng cè ®Þnh, lu«n ®îc nhµ níc thùc hiÖn theo ph¬ng ch©m: ë ®©u, khi nµo nÒn kinh tÕ kinh quèc d©n dang cÇn më réng s¶n xuÊt kinh doanh mét mÆt hµng cô thÓ nµo ®ã mµ c¸c doanh nghiÖp d©n doanh hoÆc kh«ng ®ñ søc kinh doanh hoÆc chèi tõ th× ë ®ã vµ khi ®ã cÇn cã sù cã mÆt cña DNNN. §Õn mét lóc nµo ®ã khi c¸c doanh nghiÖp d©n doanh ®· ®ñ søc ®¸p øng nhu cÇu thÞ trêng, DNNN cã thÓ rót khái thÞ trêng ®ã nhêng chç cho c¸c doanh nghiÖp d©n doanh, qu¸ tr×nh ®ã diÔn ra mét c¸ch liªn tôc, lÆp ®i lÆp l¹i ë mäi lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ h×nh thµnh vai trß ®iÒu tiÕt cña DNNN. Tµi chÝnh doanh nghiÖp 43D 13 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Chøc n¨ng ®iÒu tiÕt cña DNNN cßn thÓ hiÖn ë viÖc ®iÒu tiÕt kinh tÕ trong ph¹m vi tõng vïng. ë tõng vïng còng diÔn ra hiÖn tîng c¸c doanh nghiÖp d©n doanh chØ ®æ x« vµo kinh doanh c¸c mÆt hµng dÔ sinh lîi nhuËn nªn dÉn ®Õn nh÷ng mÊt c©n ®èi trong s¶n xuÊt kinh doanh cña tõng vïng. ChÝnh DNNN còng ph¶i xuÊt hiÖn ë c¸c ngµnh mµ nh÷ng vïng kinh tÕ cña ®Êt níc ®ang ®ßi hái nh»m ®iÒu tiÕt cung cÇu ë c¸c vïng ®ã. Chøc n¨ng ®iÒu tiÕt vïng cña DNNN ®Æc biÖt quan träng ®èi víi c¸c vïng xa, vïng s©u vµ vïng n«ng th«n. Néi dung thø hai. Do KTNN n¾m gi÷ phÇn lín tµi s¶n cña nÒn kinh tÕ nªn t¹o ra gi¸ trÞ hµng ho¸ vµ dÞch vô c«ng céng kh¶ dÜ chi phèi ®îc gi¸ c¶ thÞ trêng, dÉn d¾t gi¸ c¶ thÞ trêng b»ng chÝnh chÊt lîng vµ gi¸ c¶ cña s¶n phÈm vµ dÞch vô do m×nh cung cÊp ®ång thêi t¹o ra c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô cã t¸c dông thóc®Èy c¸c ngµnh vµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn. Néi dung thø ba. KTNN kiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng cña thÞ trêng vèn vµ thÞ trêng tiÒn tÖ ®Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m« cña nhµ níc. C¸c c«ng cô tµi chÝnh, tiÒn tÖ, tÝn dông lµ c¸c c«ng cô chÝnh yÕu cña nhµ níc trong qu¶n lý kinh tÕ vÜ m«. Nh vËy, thµnh phÇn KTNN thÓ hiÖn vai trß chñ ®¹o ë chç: chi phèi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c, lµm biÕn ®æi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c theo ®Æc tÝnh cña m×nh (dÉn d¾t c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn theo ®Þnh híng XHCN) t¹o c¬ së h¹ tÇng cho nÒn kinh tÕ hµng ho¸, chiÕm gi÷ c¸c ngµnh kinh tÕ then chèt vµ träng yÕu cña x· héi, lµm ®ßn bÈy ®Èy nhanh t¨ng trëng kinh tÕ g¾n liÒn víi c«ng b»ng x· héi. §ãng gãp phÇn lín vµo tæng s¶n phÈm quèc néi (GDP) cña toµn x· héi. Do ®ã x¸c ®Þnh néi dung chñ ®¹o cña khu vùc KTNN theo c¸c tÝnh chÊt nªu trªn sÏ gióp chóng ta trong viÖc ®Þnh híng ®óng viÖc s¾p xÕp l¹i c¸c tæ chøc kinh tÕ hiÖn cã, ®Þnh híng cho ho¹t ®éng ®Çu t cña Ng©n Hµng Nhµ Níc vµ thiÕt lËp c¸c ®Þnh chÕ yÓm trî ph¸t triÓn chung IV. Thùc tr¹ng cña kinh tÕ nhµ níc hiÖn nay 1. Quy m« vµ tæ chøc cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ChØ tÝnh trong 10 n¨m tõ 1990 – 2000. Chóng ta ®· 3 lÇn thùc hiÖn viÖc c¶i c¸ch ®æi míi DNNN. LÇn thø nhÊt thùc hiÖn vµo nh÷ng n¨m tõ 1990 – 1993 víi môc ®Ých tæ chøc l¹i s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp quèc doanh. LÇn thø hai tõ n¨m 1994 – 1997, chóng ta ®· thµnh lËp 18 Tµi chÝnh doanh nghiÖp 43D 14 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Tæng c«ng ty 91 vµ 77 Tæng c«ng ty 90. LÇn thø ba chóng ta thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ c¸c DNNN vµ ngay sau ®ã lµ viÖc giao b¸n, kho¸n vµ cho thuª c¸c DNNN. Sau 3 lÇn c¶i c¸ch ®æi míi DNNN th× n¨m 2000 so víi n¨m 1990 quy m« cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ®· gi¶m tõ 12300 doanh nghiÖp xuèng cßn 5280, nh÷ng doanh nghiÖp cã vèn díi 10 tû ®ång chiÕm tíi 76,1%. Tuy cã sù gi¶m sót vÒ quy m« nhng c¸c DNNN vÉn ®¹t ®îc møc t¨ng trëng m¹nh. Trong 5 n¨m tõ 1991-1995 tèc ®é t¨ng trëng b×nh qu©n cña DNNN ®¹t 11,7%. tØ lÖ ®ãng gãp vµo tæng s¶n phÈm quèc d©n GDP ®¹t 40,3%. §ång thêi qu¸ tr×nh tæ chøc s¾p xÕp l¹i doanh nghiÖp nhµ níc ®· më réng quy m« vèn cña c¸c doanh nghiÖp, gi¶m ®îc sù tµi trî ®¸ng kÓ cña ng©n s¸ch nhµ níc, mét sè ngµnh míi ®· vµ ®ang ¸p dông c«ng nghÖ cao thùc sù mang l¹i hiÖu qu¶ ®¸ng kÓ nh: dÇu khÝ, n¨ng lîng, bu chÝnh viÔn th«ng vv… Trong ®ã quyÒn chñ ®éng cña c¸c s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp ®îc ph¸t huy. Tuy vËy c¬ cÊu tæ chøc cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc hiÖn nay cßn tån t¹i nhiÒu bÊt cËp, h¹n chÕ nh viÖc doanh nghiÖp ho¹t ®éng ch«ng chÐo vÒ ngµnh nghÒ kinh doanh, cÊp qu¶n lý. Cßn c¸c doanh nghiÖp cïng thuéc mét ngµnh th× ph©n bè rÊt ph©n t¸n, manh món thuéc nhiÒu c¬ quan qu¶n lý kh¸c nhau. VÝ dô nh ë ®Þa bµn Hµ Néi c¸c ngµnh s¶n xuÊt thiÕt bÞ cã 35 ®¬n vÞ, trong ®ã cã 27 doanh nghiÖp do Trung ¬ng qu¶n lý nhng l¹i ®îc tËp trung vµo 7 ®Çu mèi qu¶n lý kh¸c nhau. Bé C«ng nghiÖp cã 8 doanh nghiÖp, Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n cã 8 doanh nghiÖp vµ Bé X©y dùng cã 7 doanh nghiÖp. 2. Kü thuËt vµ c«ng nghÖ trong c¸c doanh nghiÖp nhµ níc KÓ tõ khi chóng ta chuyÓn ®æi c¬ chÕ kinh tÕ tõ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu bao cÊp (m« h×nh kinh tÕ chØ huy híng néi) sang c¬ chÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN cã sù qu¶n lý cña nhµ níc. §¶ng ta ®· nhanh chãng vËn dông nh÷ng bµi häc thµnh c«ng vÒ c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ cña c¸c níc trªn thÕ giíi ®Ó chuyÓn sang m« h×nh kinh tÕ híng ngo¹i. §iÒu nµy ®· t¹o cho KTNN nãi riªng vµ tæng thÓ nÒn kinh tÕ níc ta cã nhiÒu thuËn lîi trong vÊn ®Ò chuyÓn giao c«ng nghÖ. Song nh×n chung hiÖn nay tr×nh ®é khoa häc c«ng nghÖ níc ta cßn l¹c hËu, thÊp kÐm. So víi c¸c níc l¸ng giÒng chóng ta cßn kÐm xa, chóng ta chËm 10 n¨m so víi Trung Quèc, chËm tõ 2030 n¨m so víi §µi Loan ë thêi ®iÓm b¾t ®Çu c«ng nghiÖp ho¸. Tµi chÝnh doanh nghiÖp 43D 15 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ §ång thêi víi qu¸ tr×nh tiÕp nhËn vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ KTNN ë níc ta cßn ®ang x©y dùng cho m×nh chiÕn lîc ph¸t triÓn mang tÝnh tæng thÓ, l©u dµi bao gåm c¶ nghiªn cøu, øng dông vµ thö nghiÖm.v.v. §iÒu nµy ®· vµ ®ang ®em l¹i nh÷ng hiÖu qu¶ to lín vµ thiÕt thùc. HiÖn nay ®· cã nhiÒu ngµnh thuéc thµnh phÇn KTNN t¹o ra nh÷ng lo¹i s¶n phÈm kh«ng chØ cã søc c¹nh tranh m¹nh ë thÞ trêng néi ®Þa mµ cßn cã søc c¹nh tranh m¹nh trªn thÞ trêng quèc tÕ nh : dÖt may, chÕ biÕn thuû h¶i s¶n…Ngoµi ra KTNN còng ®ang híng sù ph¸t triÓn vµo nh÷ng nghµnh, lÜnh vùc cã tr×nh ®é khoa häc kü thuËt c«ng nghÖ hiÖn ®¹i nh: tin häc, sinh häc, vËt liÖu míi, tù ®éng ho¸. §iÒu nµy ®ßi hái nhµ níc ph¶i cã nh÷ng s¸ch lîc ®óng ®¾n khuyÕn khÝch vµ b¾t buéc c¸c doanh nghiÖp ®Çu t vµo nghiªn cøu vµ ®æi míi c«ng nghÖ. §ã lµ yÕu tè vËt chÊt quan träng t¹o ®µ cho c¸c doanh nghiÖp nhµ níc gi÷ v÷ng vÞ trÝ then chèt ®i ®Çu vÒ øng dông khoa häc vµ c«ng nghÖ, nªu g¬ng vÒ n¨ng suÊt lao ®éng, chÊt lîng s¶n phÈm vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ. MÆc dï vËy viÖc ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ ë níc ta hiÖn nay cßn tån t¹i rÊt nhiÒu h¹n chÕ, do ®ã khi thùc hiÖn hîp t¸c, chuyÓn giao c«ng nghÖ víi níc ngoµi cÇn tiÕp thu nh÷ng thµnh tùu khoa häc kü thuËt c«ng nghÖ míi nhÊt, tiªn tiÕn nhÊt tr¸nh kh«ng ®Ó cho ViÖt Nam trë thµnh “b·i th¶i c«ng nghª “ cña c¸c níc ph¸t triÓn. §Ó thùc hiÖn ®îc ®iÒu ®ã th× c¸c DNNN ph¶i ®Çu t cho viÖc ®µo t¹o vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc tr¸nh viÖc ch¶y m¸u chÊt x¸m bëi trong thêi gian qua, cïng víi sù ph¸t triÓn m¹nh cña khu vùc kinh tÕ t nh©n vµ khu vùc kinh tÕ cã vèn ®Çu t níc ngoµi ®· xuÊt hiÖn xu thÕ bá doanh nghiÖp nhµ níc ®Ó ra lµm ngoµi víi ®ång l¬ng cao h¬n trong khi ®ã c¸c doanh nghiÖp nhµ níc rÊt cÇn nh÷ng ngêi cã kh¶ n¨ng tr×nh ®é ®Ó nghiªn cøu, thö nghiªm, øng dông…c¸c lo¹i c«ng nghÖ míi. 3. Tæ chøc qu¶n lý cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc. Nh÷ng c¶i tæ c¬ chÕ qu¶n lý nhµ níc tõ n¨m 1981 ®Õn nµy cã thÓ coi lµ mét bíc c¸ch m¹ng trong m« h×nh tæ chøc kinh tÕ x· héi cña nÒn kinh tÕ. Chóng ta ®· c¬ b¶n chuyÓn ®îc c¸c DNNN tõ chç lµ mét ph©n xëng trong xÝ nghiÖp kinh tÕ quèc doanh sang vai trß mét ph¸t nh©n cã quyÒn tæ chøc vµ kinh doanh hµng ho¸ ®éc lËp. Tuy nhiªn c¬ chÕ qu¶n lý míi cßn víng ë mét sè ®iÓm nh c¬ chÕ thùc khi së h÷u nhµ níc vÉn tá ra cha hiÖu qu¶ do vÉn tån t¹i c¸c m¶nh cña chÕ ®é chñ qu¶n hµnh chÝnh tríc kia ( nh duyÖt dù ¸n ®Çu t míi, bæ nhiÖm c¸n bé chñ chèt, kiÓm tra chøc n¨ng cña c¬ quan chñ qu¶n…) Tµi chÝnh doanh nghiÖp 43D 16 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ ®ång thêi l¹i buéc ph¶i thõa nhËn quyÒn tù chñ qu¸ réng r·i cña doanh nghiÖp, do ®ã dÉn ®Õn doanh nghiÖp võa lµm võa lo, cßn c¬ quan qu¶n lý nhµ níc vÉn thÝch can thiÖp trùc tiÕp qu¸ nhiÒu vµo c«ng viÖc cña doanh nghiÖp mµ kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm §iÓn h×nh cho t×nh tr¹ng nµy lµ vô viÖc cña c«ng ty DÖt Nam §Þnh. Mét phÇn ho¹t ®éng sai nguyªn t¾c tµi chÝnh cña DÖt Nam §Þnh lµ ®Çu t vµo 26 dù ¸n kh«ng hiÖu qu¶ song c¶ 26 dù ¸n nµy ®Òu ®îc Bé C«ng NghiÖp ký duyÖt, c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ níc kiÓm tra thanh tra võa ph©n t¸n võa chång chÐo ( do c¸c v¨n b¶n ph¸p quy cò m©u thuÉn víi nhau song kh«ng ®îc sµng läc ) Nhng ®ång thêi l¹i kh«ng cã mét c¬ quan nhµ níc nµo chÞu tr¸ch nhiÖm cho sù mÊt m¸t tµi s¶n cña nhµ níc. Cuèi cïng phã mÆc cho doanh nghiÖp ph¶i tù b¶o toµn vèn. Song chóng ta quªn r»ng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng mçi doanh nghiÖp, dï lµ DNNN ®i ch¨ng n÷a ®Òu ®¹i diÖn cho mét lîi Ých ®éc lËp, ®ã lµ lîi Ých doanh nghiÖp. NÕu nhµ níc kh«ng qu¶n lý tèt ( mµ ®iÒu nµy khã lµm ®îc nÕu kh«ng cã nh÷ng tiªu chuÈn tèt vÒ kÕ to¸n, thèng kª, kiÓm to¸n ) th× doanh nghiÖp s½n sµng biÕn lîi nhuËn thµnh chi phÝ hîp ph¸p díi d¹ng l¬ng thëng cho c¸n bé vµ c«ng nh©n. Ngoµi ra cßn cã nh÷ng khã kh¨n trong viÖc ph©n ®Þnh thua lç do rñi ro hay do sù thiÕu tr¸ch nhiÖm cña nh÷ng ngêi cã liªn quan chÝnh v× thÕ cã thÓ thÊy t×nh tr¹ng tµi chÝnh kh«ng râ rµng vµ cùc kú bª bèi cña DNNN hiÖn nay thÓ hiÖn qua nî khã ®ßi trë thµnh phæ biÕn, doanh nghiÖp kh«ng thÓ ph¸ s¶n v× chñ nî kh«ng ®Ö ®¬n… Lµ hËu qu¶ cña chÝnh t×nh tr¹ng thÓ chÕ ho¸ së h÷u nhµ n íc cha t×m ®îc h×nh thøc hîp lý. 4. HiÖu qu¶ cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc. VÊn ®Ò hiÖu qu¶ cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc vµ ®Æc biÖt quan träng v× ®· lµ doanh nghiÖp kinh doanh ®¬ng nhiªn ph¶i cã hiÖu qu¶ th× míi tån t¹i ph¸t triÓn. Thùc tÕ c¸c DNNN cña chóng ta bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu to lín ®· vµ ®ang béc lé nh÷ng yÕu kÐm kh¸ nghiªm träng: Quy m« c¸c DNNN cßn nhá (vèn b×nh qu©n chØ lµ 12 tØ ®ång) C¬ cÊu cã nhiÒu bÊt hîp lý, c«ng nghÖ l¹c hËu, qu¶n lý yÕu kÐm, cha thùc sù tù chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm trong kinh doanh. KÕt qu¶ kh¶o s¸t 10 ngµnh cho thÊy ngoµi mét sè doanh nghiÖp cã tr×nh ®é c«ng nghÖ hiÖn ®¹i hoÆc trung b×nh cña thÕ giíi vµ khu vùc, sè cßn l¹i l¹c hËu so víi thÕ giíi tõ 10 ®Òn 20 n¨m, thËm chÝ 30 n¨m. §Õn th¸ng 5-2001 míi chØ cã 4,1% tæng sè doanh nghiÖp Tµi chÝnh doanh nghiÖp 43D 17 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ nhµ níc ®¹t tiªu chuÈn chÊt lîng quèc tÕ. KÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc còng cha t¬ng xøng víi c¸c nguån lùc ®· cã vµ sù hç trî ®Çu t cña nhµ níc: trong 4 n¨m (1997 - 2000) ng©n s¸ch nhµ níc ®· ®Çu t thªm cho DNNN gÇn 8200 tØ ®ång, gi·n nî 540 tØ ®ång, gi¶m tÝnh khÊu hao 200 tØ ®ång vµ cho vay u ®·i ®Çu t 9000 tØ ®ång. §Õn n¨m 2000 sè doanh nghiÖp nhµ níc lµm ¨n cã hiÖu qu¶ míi chØ lµ 40% bÞ lç liªn tôc chiÕm tíi 29%. T×nh h×nh ®óng nh vËy nhng tõ ®ã ®Ó ®i ®Õn kh¼ng ®Þnh chØ cã c¸c doanh nghiÖp t nh©n míi cã l·i vµ DNNN chØ cã thua lç, kÐm hiÖu qu¶ lµ hoµn toµn kh«ng ®óng. NhËn ®Þnh nµy thiÕu c¶ c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn, coi mét sè hiÖn tîng trïng víi b¶n chÊt, bëi nÕu ®i s©u nghiªn cøu chóng ta còng dÔ thÊy kh«ng chØ DNNN míi thua lç mµ còng cã nhiÒu doanh nghiÖp t nh©n còng thua lç. Khñng ho¶ng kinh tÕ tµi chÝnh khu vùc víi nh÷ng hËu qu¶ nÆng nÒ vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi cã thÓ coi lµ khñng ho¶ng cña kinh tÕ t nh©n. Thùc tÕ ë thµnh phè H¶i Phßng ( còng nh ë nhiÒu ®Þa ph¬ng kh¸c ) cho thÊy, tØ lÖ nî qu¸ h¹n cña c¸c kho¶n vay tÝn dông ng©n hµng cña doanh nghiÖp t nh©n vµo kho¶ng 36% tÝnh ®Õn th¸ng 6-2001 cao gÊp ®«i so víi DNNN trong ®ã phÇn lín lµ nî khã cã kh¶ n¨ng thanh to¸n. Trong tæng sè c¸c DNNN cã ®Õn 70% lµ ho¹t ®éng cã l·i vµ khi l·i khi lç. Sè DNNN thua lç tuy cßn nhiÒu nhng chØ lµ thiÓu sè. ë Trung Quèc cã 500 doanh nghiÖp hµng ®Çu lµ c¸c DNNN lín s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶ lµm ®Çu tÇu thóc ®Èy kinh tÕ c¶ níc ph¸t triÓn. ë nhiÒu níc kh¸c còng ®Òu cã DNNN ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ vµ doanh nghiÖp t nh©n bÞ thua lç ph¶i ph¸ s¶n. Nh vËy thua lç, hiÖu qu¶ thÊp lµ ®ång hµnh cña c¶ DNNN vµ doanh nghiÖp t nh©n. Cã nhiÒu nguyªn nh©n kh«ng liªn quan ®Õn së h÷u doanh nghiÖp trong ®ã cã nguyªn nh©n rÊt c¬ b¶n lµ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh cña níc ta cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n, biÕn ®éng rñi ro lín c¸c doanh nghiÖp cßn nhiÒu h¹n chÕ yÕu kÐm, nhÊt lµ tr×nh ®é qu¶n lý, kinh nghiÖm th¬ng trêng. 5. Nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc míi ®èi víi doanh nghiÖp nhµ níc trong thêi gian tíi. Trong t¬ng lai kh«ng xa DNNN ph¶i ®èi mÆt víi hai søc Ðp c¹nh tranh lín, søc Ðp c¹nh tranh thø nhÊt lµ c¹nh tranh víi c¸c doanh nghiÖp thuéc thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c vµ chuÈn bÞ cho mét cuéc c¹nh tranh víi c¸c doanh nghiÖp níc ngoµi, c¸c tËp ®oµn kinh tÕ m¹nh, c¸c tËp ®oµn kinh tÕ siªu quèc Tµi chÝnh doanh nghiÖp 43D 18 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ gia sau khi chóng ta hoµn thµnh tiÕn tr×nh ra nhËp vµo AFTA hay sau khi hiÖp ®Þnh tù do th¬ng m¹i ViÖt-Mü cã hiÖu lùc thi hµnh. VÒ c¸c doanh nghiÖp thuéc thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c: ë níc ta sau khi cã luËt doanh nghiÖp ra ®êi chØ trong mét thêi gian ng¾n, c¸c doanh nghiÖp thuéc thµnh phÇn kinh tÕ dùa trªn chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt ph¸t triÓn mét c¸ch rÇm ré ngêi ta vÝ nh h×nh ¶nh “ nÊm mäc sau c¬n ma” c¶ níc cã kho¶ng 23000 doanh nghiÖp lo¹i nµy ®Çu t mét kho¶n vèn kho¶ng 25000 tØ ®ång vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸. Ngoµi mét sè lÜnh vùc s¶n xuÊt kinh doanh thuéc lÜnh vùc ®éc quyÒn nhµ níc, cßn l¹i c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh«ng ®ßi hái vèn ®Çu t lín th× t nh©n ®ang lÊn dÇn thÞ phÇn cña DNNN. Mét khu vùc kh¸c còng lµ mét ®èi thñ c¹nh tranh ®¸ng kÓ víi DNNN lµ c¸c doanh nghiÖp thuéc thµnh phÇn kinh tÕ cã vèn ®Çu t cña níc ngoµi, c¸c doanh nghiÖp nµy cã u thÕ h¬n c¸c DNNN vÒ vèn, c«ng nghÖ hiÖn ®ang ®îc nhµ níc ta khuyÕn khÝch vµ u ®·i, ®ang len lái vµo mét sè c¸c lÜnh vùc kinh tÕ lín cña níc ta nh: dÇu khÝ, chÕ biÕn thuû h¶i s¶n, x©y dùng c«ng nghiÖp, s¶n xuÊt ho¸ chÊt, xi m¨ng…®¸ng chó ý h¬n c¶ lµ n¨m 2000 tèc ®é t¨ng tr ëng cña DNNN chØ cã 11% th× doanh nghiÖp t b¶n t nh©n t¨ng 14% vµ doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi t¨ng trªn 20%, do ®ã trong thêi gian tíi nÕu níc ta kh«ng cã biÖn ph¸p ®Ó cñng cè søc m¹nh cña DNNN th× DNNN sÏ bÞ lÊn ¸t ngay trªn thÞ trêng s©n nhµ. Khi chóng ta hoµn thµnh tiÕn tr×nh ra nhËp AFTA vµ thùc hiÖn hiÖp ®Þnh th¬ng m¹i ViÖt-Mü th× søc c¹nh tranh sÏ cô thÓ ho¸ b»ng c¹nh tranh hµng ho¸, hay yÕu tè quan träng nhÊt lµ chÊt lîng hµng ho¸ vµ gi¸ c¶ h¶ng ho¸. HiÖn t¹i ngoµi mét sè mÆt hµng nh ho¸ mü phÈm, ®å nhùa, than, mét sè ho¸ chÊt c¬ b¶n…Gi¸ cña ta rÎ h¬n cña n íc ngoµi, cßn l¹i mét sè mÆt hµng nh giÊy, ph©n bãn, xi m¨ng, hµng ®iÖn tö, hµng c¬ khÝ…Th× hµng cña ta ®Òu cao h¬n hµng níc ngoµi tõ 20-40% Hai cuéc c¹nh tranh trªn ®©y chÝnh lµ vÊn ®Ò cÊp b¸ch vµ nghiªm träng ®èi víi c¸c DNNN. Trong thêi gian tíi níc ta cÇn ph¶i ®Èy m¹n viÖc c¶i tæ, x©y dùng, s¾p xÕp…®Ó KTNN gi÷ ® îc vai trß chñ ®¹o, dÉn d¾t c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. V. Nh÷ng gi¶i ph¸p c¶i c¸ch, ®æi míi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ nhµ níc. Tµi chÝnh doanh nghiÖp 43D 19 §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ ViÖc c¶i c¸ch ®æi míi thµnh phÇn KTNN nãi chung vµ c¸c DNNN nãi riªng trong giai ®o¹n hiÖn nay lµ cùc kú cÇn thiÕt vµ cÊp b¸ch trong chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®Êt níc. §Ó tæ quèc v÷ng bíc trªn con ®êng CNH H§H, t¹i héi nghÞ lÇn thø 3 ban chÊp hµnh Trung ¬ng §¶ng kho¸ IX ®· th«ng qua nghÞ quyÕt vÒ viÖc tiÕp tôc s¾p xÕp, ®æi míi, ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ cña DNNN. Trªn c¬ së ®ã, nh»n t¨ng cêng vai trß chñ ®¹o cña KTNN trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, viÖc ®Þnh híng s¾p xÕp ph¸t triÓn DNNN trong thêi gian tíi bao gåm nh÷ng gi¶i ph¸p lín sau: 1. VÒ ®Þnh híng s¾p xÕp, ph¸t triÓn doanh nghiÖp nhµ níc ho¹t ®éng kinh doanh vµ ho¹t ®éng c«ng Ých. 1.1 §èi víi doanh nghiÖp ho¹t ®éng kinh doanh. Nhµ níc gi÷ 100% vèn ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng kinh doanh trong lÜnh vùc ®éc quyÒn nhµ níc, bao gåm: vËt liÖu næ, ho¸ chÊt ®éc, chÊt phèng x¹, hÖ thèng truyÒn t¶i ®iÖn quèc gia, m¹ng trôc th«ng tin quèc gia, s¶n xuÊt thuèc l¸ ®iÕu. Nhµ níc gi÷ cæ phÇn chi phèi hoÆc gi÷ 100% vèn ®èi víi DNNN ho¹t ®éng kinh doanh trong c¸c ngµnh vµ lÜnh vùc: b¸n bu«n l¬ng thùc, b¸n bu«n x¨ng dÇu, s¶n xuÊt ®iÖn, khai th¸c c¸c kho¸n s¶n quan träng, s¶n xuÊt mét sè s¶n phÈm c¬ khÝ, ®iÖn tö, c«ng nghÖ th«ng tin, s¶n xuÊt kim lo¹i ®en, kim lo¹i mµu, s¶n xuÊt ho¸ chÊt c¬ b¶n, ph©n ho¸ häc, thuèc b¶n vÖ thùc vËt, s¶n xuÊt xi m¨ng c«ng nghiÖp x©y dùng, s¶n xuÊt mét sè hµng tiªu dïng vµ c«ng nghÖ thùc phÇm quan träng, s¶n xuÊt ho¸ dîc thuèc ch÷a bÖnh, vËn t¶i hµng kh«ng, ®êng s¾t, viÔn d¬ng, khinh doanh tiÒn tÖ, b¶o hiÓm, xæ sè kiÕn thiÕt, dÞch vô viÔn th«ng c¬ b¶n; chñ yÕu lµ c¸c doanh nghiÖp cã quy m« lín, cã ®ãng gãp lín cho ng©n s¸ch, ®i ®Çu trong viÖc øng dông c«ng nghÖ mòi nhän c«ng nghÖ cao vµ gãp phÇn quan träng æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m«. Nh÷ng doanh nghiÖp ho¹t ®éng kinh doanh b¶o ®¶m nhu cÇu thiÕt yÕu cho ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn cho ®ång bµo n«ng th«n, ®ång bµo c¸c d©n téc ë miÒn nói, vïng s©u, vïng xa. Nhµ níc gi÷ cæ phÇn ®Æc biÖt trong mét sè trêng hîp cÇn thiÕt: ChuyÓn c¸c doanh nghiÖp mµ nhµ níc gi÷ 100% sang h×nh thøc c«ng ty TNHH mét chñ së h÷u lµ nhµ níc hoÆc c«ng ty cæ phÇn gåm c¸c cæ ®«ng lµ c¸c DNNN. Tµi chÝnh doanh nghiÖp 43D 20