Tài liệu Kc092 hình thái ktxh

PhÇn më ®Çu I. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi: Lý luËn, h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi lµ lý luËn c¬ b¶n cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö do C. M¸c x©y dùng lªn. Nã cã vÞ trÝ quan träng trong triÕt häc M¸c. Lý luËn ®ã ®· ®îc thõa nhËn Lý luËn khoa häc vµ lµ ph¬ng ph¸p luËn c¬ b¶n trong viÖc nghiªn cøu lÜnh vùc x· héi. Nhê cã lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi, lÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö loµi ngêi, M¸c ®· chØ râ nguån gèc, ®éng lùc bªn trong, néi t¹i cña sù ph¸t triÓn x· héi, chØ râ ®îc b¶n chÊt cña tõng chÕ ®é x· héi. Lý luËn ®ã gióp chóng ta nghiªn cøu mét c¸ch ®øng ®¾n vµ khoa häc sù vËn hµnh cña x· héi trong giai ®o¹n ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh còng nh tiÕn tr×nh vËn ®éng lÞch sö nèi chung cña x· héi loµi ngêi Song, ngµy nay. §øng tríc sù sôp ®æ cña c¸c níc x· héi chñ nghÜa §«ng ¢u, lý luËn ®ã ®ang ®îc phª ph¸n tõ nhiÒu phÝa. Sù phª ph¸n ®ã kh«ng ph¶i tõ phÝa kÎ thï cña chñ nghÜa M¸c mµ cßn c¶ mét sè ngêi ®· tõng ®i theo chñ nghÜa M¸c. Hä cho r»ng lý luËn, h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi cña chñ nghÜa M¸c ®· lçi thêi trong thêi ®¹i ngµy nay. Ph¶i thay thÕ nã b»ng mét lý luËn kh¸c, ch¼ng h¹n nh lý luËn vÒ c¸c nÒn v¨n minh. ChÝnh v× vËy lµm râ thùc chÊt lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi, gi¸ trÞ khoa häc vµ tÝnh thêi ®¹i cña nã ®ang lµ mét ®ßi hái cÊp thiÕt . VÒ thùc tiÔn, ViÖt Nam ®ang tiÕn hµnh c«ng cuéc x©y dùng ®Êt níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. C«ng cuéc ®ã ®ang ®Æt ra hµng lo¹t vÊn ®Ò ®ßi hái c¸c nhµ khoa häc trªn c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau ph¶i tËp chung nghiªn cøu gi¶i quyÕt. Trªn c¬ së lµm râ gi¸ trÞ khoa häc cña lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi , viÖc vËn dông lý luËn ®ãvµo ®iÒu kiÖn ViÖt Nam; v¹ch ra nh÷ng mèi liªn hÖ hîp quy luËt vµ ®Ò ra c¸c gi¶i ph¸p nh»m ®¶m b¶o thùc hiÖn th¾ng lîi c«ng cuéc x©y dùng ®Êt níc ViÖt Nam thµnh mét níc giµu, m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh còng lµ mét nhiÖm vô thùc tiÔn ®ang ®Æt ra. ChÝnh v× nh÷ng lý do trªn viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi: “Häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi víi sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam” cã ý nghÜa thiÕt thùc c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn. I. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu. 1 a. Môc ®Ých: Gãp phÇn t×m hiÓu gi¸ trÞ khoa häc cña lý luËn, h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi vµ viÖc vËn dông nã vµo ®iÒu kiÖn níc ta hiÖn nay. b. NhiÖm vô: nªu râ thùc chÊt cña lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi vµ chøng minh lý luËn ®ã vÉn gi÷ nguyªn gi¸ trÞ. VËn dông lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi, chng minh c«ng cuéc x©y dùng ®Êt níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. Ph©n tÝch thùc tiÔn x©y dùng ®Êt níc trong thêi gian qua vµ qua c¸c gi¶i ph¸p ®a c«ng cuéc x©y dùng ®Êt níc ®Õn thµnh c«ng. III. Ph¹m vi nghiªn cøu: Chøng minh gi¸ trÞ khoa häc vµ tÝnh thêi ®¹i cña lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi. 2 PhÇn Néi Dung Ch¬ng I : Néi Dung Cña Lý LuËn H×nh Th¸i Kinh TÕ - x· héi 1 -Quan niÖm duy vËt vÒ lÞch sö vµ häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi. Tríc khi cã chñ nghÜa M¸c, chñ nghÜa duy t©m ®· gi÷ vÞ trÝ thèng trÞ trong viÖc gi¶i thÝch lÞch sö. Kh«ng nh÷ng c¸c nhµ triÕt häc duy t©m mµ ngay c¶ nh÷ng nhµ t tëng tiªn tiÕn tríc M¸c còng ®øng trªn lËp trêng duy t©m ®Ó gi¶i thÝch c¸c hiÖn tîng lÞch sö x· héi. Ngêi ta xuÊt ph¸t tõ mét sù thËt lµ trong giíi tù nhiªn, th× lùc lîng tù nhiªn ho¹t ®éng tù ®éng, kh«ng cã ý thøc; cßn trong x· héi, nh©n tÕ ho¹t ®éng lµ con ngêi cã lý tÝnh, cã ý thøc vµ ý trÝ. C¨n cø vµo sù thËt Êy ngêi ta ®i ®Õn kÕt luËn sai lÇm r»ng: Trong giíi tù nhiªn, th× tÝnh quy luËt, tÝnh tÊt nhiªn thèng trÞ. Sù thay ®æi cña ngµy ®ªm, sù thay ®æi cña bèn mïa, sù biÕn hãa cña khÝ hËu vµ nh÷ng hiÖn tîng kh«ng phô thuéc vµo ý vµ chÝ vµ ý thøc cña ngêi ta, cßn nh÷ng sù kiÖn lÞch sö th× do ho¹t ®éng tù gi¸c vµ ý chÝ cña ngêi ta, tríc hÕt lµ cña nh÷ng nh©n vËt lÞch sö, nh÷ng l·nh tô, anh hïng quyÕt ®Þnh ; ý chÝ cña ngêi ta cã thÓ thay ®æi tiÕn tr×nh lÞch sö. ChÝnh v× vËy, ®¸ng lÏ ph¶i lÊy sù ph¸t triÓn cña c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt cña x· héi ®Ó gi¶i thÝch lÞch sù, ®éng lùc lÞch sö, b¶n chÊt cña con ngêi; gi¶i thÝch tù nhiªn x· héi, qu©n ®iÓm chÝnh trÞ, chÕ ®é chÝnh trÞ... ngêi ta l¹i ®i tõ ý thøc con ngêi, tõ nh÷ng t tëng lý luËn vÒ chÝnh trÞ, vÒ triÕt häc, ph¸p luËt... ®Ó gi¶i thÝch toµn bé lÞch sö x· héi. Nguyªn nh©n gi¶i thÝch cña sù duy t©m vÒ lÞch sö chÝnh lµ ë chç c¸c nhµ triÕt häc tríc kia ®· coi ý thøc x· héi ®Ó ra vµ quyÕt dÞnh tån t¹i x· héi. Quan ®iÓm nµy cã nh÷ng thiÕu sãt c¨n b¶n nh sau: Kh«ng v¹ch ra ®îc b¶n chÊt cña c¸c hiÖn tîng x· héi, nguyªn nh©n vËt chÊt cña nh÷ng hiÖn têng Êy. Kh«ng t×m ra nh÷ng quy luËt phæ biÕn chi phèi sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña x· héi. Kh«ng thÊy vai trß quyÕt ®Þnh cña qu©n chóng nh©n d©n trong lÞch sö. 3 Kh¸c víi c¸c nhµ triÕt häc tríc ®©y, khi nghiªn cøu x· héi, C.M¸c ®· lÊy con ngêi lµm xuÊt ph¸t ®iÓm cho häc thuyÕt cña m×nh. Con ngêi mµ M¸c nghiªn cøu kh«ng ph¶i con ngêi trõu tîng, con ngêi biÖt lËp, cè ®Þnh mµ lµ con ngêi hiÖn thùc ®ang sèng vµ ho¹t ®éng, tríc hÕt lµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt, t¸i s¶n xuÊt ra ®êi sèng hiÖn thùc cña m×nh. §ã lµ con ngêi cô thÓ, con ngêi cña tù nhiªn vµ x· héi. B¾t ®Çu tõ viÖc nghiªn cøu con ngêi trong ®êi sçng x· héi, «ng nhËn thÊy “... con ngêi cÇn ph¶i ¨n, uèng, ë vµ mÆc, tríc khi cã thÓ lo ®Õn viÖc lµm chÝnh trÞ, khoa häc, nghÖ thuËt, t«n gi¸o...” (2) Muèn vËy con ngêi ph¶i s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt tho¶ m·n nhu cÇu cña chÝnh m×nh. S¶n xuÊt vËt chÊt lµ mét ®iÒu kiÖn c¬ b¶n cña mäi x· héi, lµ hµnh ®éng lÞch sö mµ hiÖn nay còng nh hµng tr¨m n¨m tríc ®©y ngêi ta vÉn ph¶i tiÕn hµnh tõng ngµy, tõng giê cèt ®Ó duy tr× cuéc sèng cña con ngêi. Tuy nhiªn s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt chÝ lµ yÕu tè nÒn t¶ng cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña con ngêi. ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn con ngêi kh«ng ngõng ho¹t ®éng ®Ó s¶n xuÊt, t¸i s¶n xuÊt ra: b¶n chÊt con ngêi, c¸c quan hÖ x· héi vµ n¨ng lùc tinh thÇn, trÝ tuÖ. M¸c chØ râ, trªn c¬ së vËt chÊt s¶n xuÊt vËt chÊt, trªn c¬ së tån t¹i x· héi, con ngêi ®· s¶n sinh ra ý thøc nh ®¹o ®øc, t«n gi¸o, hÖ t tëng còng nh h×nh th¸i ý thøc kh¸c. M¸c vµ ¡ng-ghen ®· nghiªn cøu b¶n chÊt, gèc rÔ cña vÊn ®Ò, ®ång thêi kh«ng h¹ thÊp vai trß cña c¸ nh©n trong lÞch sö, kh«ng xem thêng vai trß, t¸c dông cña ý thøc, ý trÝ, ®éng c¬ thóc ®Èy hä. Nhng c¸c «ng còng lu ý r»ng b¶n th©n ý thøc chóng kh«ng ph¶i lµ nhng nguyªn nh©n xuÊt ph¸t, mµ lµ nh÷ng nguyªn nh©n ph¸t sinh cña qu¸ tr×nh lÞch sö, b¶n th©n chóng cuèi cïng còng cÇn ®îc gi¶i thÝch tõ nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt cña ®êi sèng. X· héi loµi ngêi lµ mét hÖ thèng phøc t¹p vÒ b¶n chÊt vµ cÊu tróc. ViÖc nghiªn cøu v¹ch ra nh÷ng quy luËt chung nhÊt cña toµn bé x· héi chØ cã thÓ ®îc thùc hiÖn trªn c¬ së mét hÖ thèng nh÷ng ph¹m trï cho triÕt häc duy vËt vÒ lÞch sö v¹ch ra ®Ó gi¶i thÝch x· héi: t×nh th¸i kinh tÕ-x· héi s¶n xuÊt vËt chÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng, giai cÊp vµ quan hÖ giai cÊp, d©n téc vµ quan hÖ d©n téc, c¸ch mµng x· héi, nhµ níc vµ ph¸p luËt, h×nh th¸i ý thøc x· héi,v¨n ho¸, c¸ nh©n vµ x· héi... Nh vËy, chñ nghÜa duy vËt vÒ lÞch sö lµ lý luËnvµ ph¬ng ph¸p dÔ nhËn thøc x· héi. Nã võa cung cÊp trÝ thøc, võa cung cÊp ph¬ng ph¸p ho¹t ®éng nh»m t×m kiÕm tri thøc míi cho c¸c khoa häc x· héi cô thÓ. Nã gióp chóng ta x¸c ®Þnh ®óng vÞ trÝ cña mçi hiÖn tîng x· héi, xuÊt 4 ph¸t tõ c¸ch gi¶i quyÕt ®óng ®¾n vÊn ®Ò b¶n cña triÕt häc trong lÜnh vùc x· héi, thÊy ®îc sù t¸c ®éng biÖn chøng gi÷a tÝnh quy luËt vµ tÝnh ngÉu nhiªn trong lÞch sö, gi÷a nh©n tè kh¸ch quan nh©n tè chñ quan, gi÷a hiÖn tîng kinh tÕ vµ hiÖn tîng chÝnh trÞ... Nã ®em l¹i quan hÖ vÒ sù thèng nhÊt trong toµn bé tÝnh ®a d¹ng phong phó cña ®êi sèng x· héi. ViÖc ¸p dông triÖt ®Ó chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµo viÖc xem xÐt c¸c hiÖn tîng x· héi, theo Lª Nin ®· kh¾c phôc ®îc nh÷ng khuyÕt ®iÓm c¨n b¶n cña c¸c lý luËn lÞch sö tríc ®©y. Còng tõ ®©y mäi hiÖn tîng x· héi, còng nh b¶n th©n ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi ®îc nghiªn cøu trªn mét c¬ së lý luËn khoa häc. Thùc chÊt cña quan niÖm duy vËt lÞch sö cã thÓ tèm t¾t nh sau: 1. Tån t¹i mét x· héi quyÕt ®Þnh ý thøc x· héi, ph¬ng thøc s¶n xuÊt vËt chÊt quyÕt ®Þnh c¸c qu¸ tr×nh sinh ho¹t x· héi, chÝnh trÞ vµ tinh thÇn nãi chung. 2. Trong s¶n xuÊt con ngêi cã nh÷ng quan hÖ nhÊt ®Þnh gäi lµ quan hÖ s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. C¸c lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn ®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh sÏ m©u thuÉn gay g¾t víi quan hÖ s¶n xuÊt ®· cã. Tõ chç lµ h×nh thøc ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, c¸c Êy l¹i k×m h·m sù ph¸t triÓn cña chóng khi ®ã sÏ x¶y ra c¸ch m¹ng x· héi thay thÕ x· héi nµy b»ng mét x· héi kh¸c. 3. Toµn bé quan hÖ s¶n xuÊt hîp thµnh c¬ cÊu kinh tÕ cña x· héi hay c¬ së h¹ tÇng trªn ®ã x©y dùng mét kiÕn tróc thîng tÇng khi c¬ së h¹ tÇng thay ®æi th× kiÕn tróc thîng tÇng còng thay ®æi Ýt nhiÒu nhanh chãng. 4. Sù ph¸t triÓn cña x· héi lµ sù thay thÕ h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi thÊp b»ng h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cao h¬n. Trong nh÷ng kÕt luËn trªn cÇn nhÊn m¹nh thªm r»ng ý thøc x· héi, kiÕn tróc thîng tÇng thuéc vµo 7 x· héi, vµo c¬ së h¹ tÇng song chóng cã tÝnh ®éc lËp t¬ng ®èi vµ cã t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi tån t¹i x· héi vµ c¬ së h¹ tÇng. Trong quan niÖm duy vËt vÒ lÞch sö th× häc thuyÕt vÒ h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi cã mét vÞ trÝ ®Æc biÖt. Nã chØ ra con ®êng ph¸t triÓn cã tÝnh quy luËt cña x· héi loµi ngêi. Sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi ; lµ sù thay thÕ nh÷ng h×nh th¸i kinh tÕ x· héi 5 cao h¬n. Sù ph¸t triÓn Êy kh«ng ph¶i diÔn ra mét c¸ch tuú tiÖn mµ diÔn ra theo c¸c quy luËt kh¸h quan, theo con ®êng lÞch sö tù nhiªn. 1.2) C¸c yÕu tè c¬ b¶n cÊu thµnh mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. S¶n xuÊt vËt chÊt lµ c¬ së cña ®êi sèng x· héi, quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi, cho lªn xuÊt ph¸t tõ con ngêi hiÖn thùc, tríc hÕt ph¶i xuÊt ph¸ttõ s¶n xuÊt ®Ó ®i tíi c¸c mÆt kh¸c cña x· héi, t×m ra c¸c quy luËt vËn ®éng ph¸t triÓn khach quan cña x· héi. M¸c ®· ph¸t hiÖn ra trong s¶n xuÊt cã hai mÆt kh«ng thÓ t¸ch rêi nhau. Mét mÆt, lµ quan hÖ gi÷a ngêi víi tù nhiªn, mÆt kh¸c lµ quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi. Quan hÖ gi÷a ngêi víi tù nhiªn ®ã lµ lùc lîng s¶n xuÊt biÓu hiÖn quan hÖ gi÷a ngêi víi tù nhiªn. Tr×nh ®é cña lùc lîng thÓ hiÖn tr×nh ®é chinh phôc tù nhiªn cña loµi ngêi. Lùc lîng s¶n xuÊt bao gåm: - Ngêi lao ®éng víi nh÷ng kinh nghiÖm s¶n xuÊt, thãi quen lao ®éng, biÕt sö dông t liÖu s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt. * T liÖu s¶n xuÊt do x· héi t¹o ra, tríc hÕt lµ c«ng cô lao ®éng. * T liÖu s¶n xuÊt gåm ®èi tîng lao ®éng vµ t liÖu lao ®éng. Trong t liÖu lao ®éng cã c«ng cô lao ®éng vµ nh÷ng t liÖu lao ®éng kh¸c cÇn thiÕt cho viÖc vËn chuyÓn b¶o qu¶n s¶n phÈm... * §èi tîng lao ®éng bao gåm bé phËn cña giíi tù nhiªn ®îc ®a vµo s¶n xuÊt. ThÝ dô ®Êt canh t¸c, nguån níc... Con ngêi kh«ng chØ t×m trong giíi tù nhiªn nh÷ng ®èi tîng cã s½n, mµ cßn s¸ng t¹o ra b¶n th©n ®èi tîng lao ®éng. Sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt cã liªn quan tíi viÖc ®a nh÷ng ®èi tîng ngµy cµng míi h¬n vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. * §iÒu ®ã hoµn toµn cã tÝnh quy luËt bëi nh÷ng vËt liÖu míi më réng kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña con ngêi. *T liÖu lao ®éng lµ vËt hay lµ phøc hîp vËt thÓ mµ con ngêi ®Æt gi÷a m×nh víi ®èi tîng lao ®éng, chóng dÉn chuyÒn t¸c ®éng cña con ngêi víi ®èi tîng lao ®éng. §èi tîng lao ®éng vµ t liÖu lao ®éng lµ nh÷ng yÕu tè vËt chÊt cñat qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt hîp thµnh t liÖu s¶n xuÊt míi. 6 * Trong t liÖu lao ®éng c«ng cô lao ®éng lµ hÖ thèng x¬ng cèt, b¾p thÞt cña s¶n xuÊt vµ lµ tiªn chÝ quan träng nhÊt, trong quan hÖ x· héi víi giíi tù nhiªn. Cïng víi sù c¶i tiÕn vµ hoµn thiÖn c«ng cô lao ®éng th× kinh nghiÖm s¶n xuÊt cña loµi ngêi còng ®îc ph¸t triÓn vµ phong phó thªm, nh÷ng nghµnh s¶n xuÊt míi xuÊt hiÖn, sù ph©n c«ng lao ®éng ph¸t triÓn. Tr×nh ®é ph¸t triÓn t liÖu s¶n xuÊt mµ chñ yÕu lµ c«ng cô lao ®éng lµ thíc ®o tr×nh ®é chinh phôc tù nhiªn cña loµi ngêi, lµ c¬ së x¸c ®Þnh tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, lµ tiªu chuÈn ®Ó ph©n biÖt sù kh¸c nhau gi÷a c¸c thêi ®¹i kinh tÕ theo M¸c. “Nh÷ng thêi ®¹i kinh tÕ kh¸c nhau kh«ng ph¶i ë chç chóng s¶n xuÊt b»ng c¸ch nµo”. §èi víi mçi thÕ hÖ, nh÷ng t liÖu lao ®éng do thÕ hÖ tríc ®Ó l¹i, trë thµnh ®iÓm xuÊt ph¸t cña sù ph¸t triÓn t¬ng lai. Nhng nh÷ng t liÖu lao ®éng chØ trë thµnh lùc lîng tÝch cùc c¶i biÕn ®èi tîng lao ®éng khi chóng kÕt hîp víi lao ®éng sèng. T liÖu lao ®éng dï cã ý nghÜa lín lao ®Õn ®©u, nhng nÕu t¸ch khái ngêi lao ®éng th× còng kh«ng ph¸t huy ®îc t¸c dông kh«ng thÓ trë thµnh lùc lù¬ng s¶n xuÊt cña x· héi. Con ngêi kh«nh chØ ®¬n thuÇn chÞu sù quy dÞnh kh¸ch quan cña ®iÒu kiÖn lÞch sö mµ nã cßn lµ chñ thÓ tÝch cùc t¸c dông c¶i t¹o ®iªï kiÖn sèng.Hä kh«ng chØ sö dông nh÷ng c«ng cô lao ®éng hiÖn ®¹i cã mµ cßn s¸ng chÕ ra nh÷ng c«ng cô lao ®éng míi. N¨ng suÊt lao ®éng lµ thíc ®o tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lc lîng lao ®éng s¶n xuÊt ®ång thêi xÐt cïng nã lµ nh©n tè quan träng nhÊt cho sù th¾ng lîi cña mét trËt tù x· héi míi. MÆt thø hai cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ mèi quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi gäi lµ quan hÖ s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt lµ mèi quan hÖ c¬ b¶n cña mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. Mçi kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt tiªu biÓu cho s¶n xuÊt kinh tÕ x· héi nhÊt ®Þnh. Quan hÖ s¶n xuÊt bao gåm nh÷ng mÆt c¬ b¶n sau ®©y. - Quan hÖ së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt. - Quan hÖ qu¶n lý vµ ph©n c«ng lao ®éng. - Quan hÖ ph©n phèi s¶n xuÊt lao ®éng;. Ba mÆt nãi trªn cã quan hÖ h÷u c¬ víi nhau kh«ng t¸ch rêi nhau, trong ®ã quan hÖ së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi tÊt c¶ nh÷ng quan hÖ kh¸c. B¶n chÊt cña b¸t kú quan hÖ s¶n xuÊt nµo còng ®Òu phô thuéc 7 vµo vÊn ®Ò nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu trong x· héi ®îc gi¶i quyÕt nh thÕ nµo. Mçi quan hÖ s¶n xuÊt cã mét chÕ ®é qu¶n lý s¶n xuÊt riªng. ChÕ ®é së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt nh thÕ nµo th× chÕ ®é qu¶n lý s¶n xuÊt còng nh thÕ Êy. Trong chÕ ®é chiÕm h÷u t nh©n th× ngêi chiÕm h÷u t liÖu s¶n xuÊt trë thµnh kÎ qu¶n lý s¶n xuÊt, con ngêi lao ®éng kh«ng cã t liÖu s¶n xuÊt trë thµnh ngêi bÞ qu¶n lý. Cßn trong chÕ ®é qu¶n lý x· héi th× ngêi lao ®éng ®îc ®Æt vµo trong c¸c mèi quan hÖ së h÷u vµ qu¶n lý mét c¸ch trùc tiÕp ®ång thêi cã c¬ chÕ b¶o ®¶m hiÖu qu¶ quyÒn lùc cña nh©n d©n. Trªn c¬ së nghiªn cøu, hai mÆt cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt M¸c- Anghen ®a ra kh¸i niÖm míi lµ “Ph¬ng thøc s¶n xuÊt”. Theo 2 «ng th× “mét h×nh thøc ho¹t ®éng nhÊt ®Þnh cña nh÷ng c¸ nh©n Êy, mét h×nh thøc nhÊt ®Þnh cña sù biÓu hiÖn ®êi sèng cña hä, mét ph¬ng thøc sinh sèng nhÊt ®Þnh”. ( C.M¸c-Ph.Anghen tuyÓn tËp, tËp I . nxb ST. HN ) C.M¸c ®· nªu ph¸t hiÖn míi vÒ mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt trong qu¸ tr×nh ®i lªn chñ nghÜa x· héi lùc lîng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh “h×nh thøc giao tiÕp tíi mét giai ®o¹n nhÊt ®Þnh, trong sù ph¸t triÓn cña chóng, c¸c lùc lîng s¶n xuÊt gi÷a m©u thuÉn víi “h×nh thøc giao tiÕp” hiÖn t¹i. M©u thuÉn nµy ®îc gi¶i quyÕt b»ng mét cuéc c¸ch m¹ng x· héi. VÒ sau “h×nh thøc giao tiÕp” míi ®Õn lît nã l¹i kh«ng phï hîp víi c¸c lùc lîng s¶n xuÊt ®ang ph¸t triÓt, l¹i biÕn thµnh s¶n xuÊt “xiÒng xÝch” trãi buéc lîng s¶n xuÊt vµ b»ng con ®êng c¸ch m¹ng x· héi “h×nh thøc giao tiÕp” ®· lçi thêi, l¹c hËu. Lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt hîp thµnh nh÷ng quan hÖ vËt chÊt cña x· héi. Ngoµi nh÷ng quan hÖ vËt chÊt trong ®êi sèng x·héi con tån t¹i c¸c quan hÖ tinh thÇn, t tëng. Do vËy chóng ta cÇn ph¶i nghiªn cøu mèi quan hÖ v©t chÊt trong ®êi sèng x· héicßn tån t¹i c¸c quan hÖ tinh thÇn, t tëng .Do vËy chóng ta cÇn ph¶i nghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷a c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng C¬ së h¹ tÇng lµ to¸n bé nh÷ng quan hª s¶n xuÊt hîp thµnh c¬ cÊu kinh tÕ cña mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nhÊt ®Þnh . C¬ së h¹ tÇng cña mét x· héi cô thÓ ®ao gåm nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ, quan hÖ s¶n xuÊt tån d cña x· héi tríc vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ mÇm 8 mèng cña x· héi sau. Nh÷ng ®Æc trng do tÝnh chÊt cña c¬ së h¹ tÇng lµ do quan hÖ s¶n xuèt thèng trÞ quy ®Þnh. Trong x· héi cã giai cÊp ®èi kh¸ng, tÝnh chÊt giai cÊp cña c¬ së h¹ tÇng lµ do kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ quy ®Þnh. TÝnh chÊt ®èi kh¸ng giai cÊp vµ sù xung ®ét giai cÊp b¾t nguån tõ ngay trong c¬ së h¹ tÇng. KiÕn tróc thîng tÇng bao gåm: Nh÷ng t tëng chÝnh trÞ , ph¸p luËt, triÕt häc , ®¹o ®øc, t«n gi¸o, nghÖ thuËt. Nh÷ng tæ chøc vµ thiÕt chÕ kh¸c (nhµ níc, chÝnh ®¸ng, gi¸o héi, c¸c ®oµn thÓ...) Nh vËy, kiÕn tróc thîng tÇng lµ toµn bé nh÷ng t tëng x· héi, nh÷ng thiÕt chÕ t¬ng øng vµ nh÷ng quan hÖ néi t¹i cña chóng h×nh thµnh trªn mét c¬ së h¹ tÇng nhÊt ®Þnh. C¸c yÕu tè kiÕn tróc thîng tÇng t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau vµ ®Òu n¶y sinh trªn c¬ së h¹ tÇng. Trong ®ã c¸c tæ chøc chÝnh trÞ, ph¸p luËt cã liªn hÖ trùc tiÕp víi c¬ së h¹ tÇng, cßn c¸c yÕu tè triÕt häc, nghÖ thuËt, t«n gi¸o, chØ cã quan hÖ gi¸n tiÕp víi nã. Trong x· héi cã ®èi kh¸ng giai cÊp, c¬ së h¹ tÇng tån t¹i nh÷ng quan hÖ ®èi kh¸ng th× kiÕn tróc thîng tÇng còng mang tÝnh chÊt ®èi kh¸ng. Ph¶n ¸nh tÝnh chÊt ®èi kh¸ng cña c¬ së h¹ tÇng biÓu hiÖn ë sù sung ®ét vµ cuéc ®Êu tranh t tëng cña c¸c giai cÊp ®èi kh¸ng. Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng biÓu hiÖn: Vai trß quyÕt ®Þnh cña c¬ së h¹ tÇng ®èi víi kiÕn tróc thîng tÇng thÓ hiÖn tríc hÕt ë chç quan hÖ s¶n xuÊt nµo thèng trÞ th× t¹o ra kiÕn tróc thîng tÇng t¬ng øng; giai cÊp nµo chiÕm ®Þa vÞ thèng trÞ vÒ tinh thÇn th× còng chiÕm ®Þa vÞ trong ®êi sèng x· héi. M©u thuÉn trong lÜnh vùc kinh tÕ quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt m©u thuÉn trong vÊn ®Ò t tëng. Cuéc sèng ®Êu tranh trong lÜnh vùc chÝnh trÞ, t tëng lµ biÓu hiÖn cña nh÷ng m©u thuÉn ®èi kh¸ng trong lÜnh vùc kinh tÕ, vµ khiÕn nh÷ng biÕn ®æi h¹ tÇng. Sù biÕn ®æi ®ã diÔn ra trong h×nh th¸i còng nh di chuyÓn tõ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nµy sang h×nh th¸i kinh tÕ x· héi kh¸c. Trong x· héi cã ®èi kh¸ng giai cÊp sù biÕn ®æi ®ã diÔn ra theo cuéc ®Êu tranh giai cÊp gay go phøc t¹p gi÷a giai cÊp thèng trÞ vµ giai cÊp bÞ trÞ khi c¸ch m¹ng 9 x· héi bá qua xo¸ bá c¬ së h¹ tÇng còng thay thÕ b¨ngf c¬ së h¹ tÇng míi th× thèng trÞ giai cÊp thèng trÞ xo¸ bá vµ ®îc thay thÕ b»ng giai cÊp thèng trÞ míi, bé m¸y nhµ níc ®îc h×nh thµnh thay thÕ bé m¸y nhµ níc cò ®ång thêi bé m¸y nhµ níc míi ®îc h×nh thµnh. C¬ së h¹ tÇng cò mÊt ®i th× kiÕn tróc thîng tÇng cña nã víi tÝnh c¸ch lµ mét chØnh thÓ thèng trÞ còng mÊt theo Song còng cã nh÷ng nh©n tè riªng lÎ cña kiÕn tróc thîng tÇng Êy cßn tån t¹i rÊt dai d¼ng sau khi c¬ së kinh tÕ sinh ra nã ®· bÞ tiªu diÖt. Còng cã yÕu tè nµo ®ã cña kiÕn tróc thîng tÇng cò ®îc giai cÊp cÇm quyÒn míi duy tr× l¹i x©y dùng kiÕn tróc thîng tÇng míi. Nh vËy, sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña kiÕn tróc thîng tÇng do c¬ h¹ tÇng quyÕt ®Þnh, ®ång thêi nã cßn cã quan hÖ kÕ thõa ®èi víi c¸c yÕu tè cña kiÕn tróc thîng tÇng cña x· héi cò . TÝnh quyÕt ®Þnh cña c¬ së h¹ tÇng ®èi víi kiÕn tróc thîng tÇng diÔn ra rÊt phøc t¹p trong qu¸ tr×nh chuyÓn tõ mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nµy sang mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi kh¸c . MÆt kh¸c, kiÕn tróc thîng tÇng lu«n lµ lùc lîng t¸c ®éng m¹nh mÏ trªn toµn bé c¸c mÆt cña ®êi sèng x· héi, vµ t¸c ®éng tÝch cùc l¹i c¬ së h¹ tÇng sinh ra nã . §iÒu ®ã thÓ hiÖn ë chøc n¨ng x· héi cña kiÕn tróc thîng tÇng lµ b¶o vÖ vµ duy tr×, cñng cè vµ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng sinh ra nã, ®Êu tranh xo¸ bá c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng cò. KiÕn tróc thîng tÇng cã t¸c dông to lín ®èi víi c¬ së h¹ tÇng khi nã t¸c ®éng cïng chiÒu víi quy luËt vËn ®éng cña c¬ së h¹ tÇng, tr¸i l¹i khi nã t¸c ®éng ngîc l¹i víi quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan nã sÏ c¶n trë sù ph¸t triÓn cña c¬ së h¹ tµng. Nh÷ng t¸c dông k×m h·m sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ tiÕn bé x· héi cña nã chØ t¹m thêi, sím muén sÏ bÞ c¸ch m¹ng khuÊt phôc. Qu¸ nhÊn m¹nh hoÆc thæi phång vai trß cña kiÕn tróc thîng tÇng hoÆc phñ nhËn tÊt yÕu cña kinh tÕ x· héi, sÏ kh«ng tr¸nh khái ra vµo cña chñ nghÜa duy t©m kh¸ch quan, vµ kh«ng thÓ nhËn thøc ®óng ®¾n sù ph¸t triÓn cña lÞch sö. Tãm l¹i, khi xem xÐt x· héi víi t c¸ch lµ mét chØnh thÓ toµn vÑn cã cÊu tróc phøc t¹p C.M¸c & Ph.Anghen ®Ò cËp ®Õn 3 yÕu tè c¬ b¶n nhÊt cña nã lµ lùc lîng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt vµ kiÕn tróc thîng tÇng mçt mÆt ®ã cã vai trß nhÊt ®Þnh vµ t¸c ®éng ®Õn mÆt kh¸c t¹o lªn sù vËn ®éng cña c¬ thÓ x· héi. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c nh©n tè trªn ®©y ®îc ph¶n ¸nh vµo kh¸i niÖm häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö. H×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ mét ph¹m trï cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö dïng ®Ó chØ x· héi ë tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn lÞch sö nhÊt ®Þnh, víi nh÷ng 10 quan hÖ s¶n xuÊt cña nã thÝch øng víi lùc lîng s¶n xuÊt ë tr×nh ®é nhÊt ®Þnh vµ víi mét kiÕn tróc thîng tÇng ®îc x©y dùng trªn nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt ®ã . Lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cña chñ nghÜa duy vËt, lÞch sö chØ râ kÕt cÊu c¬ b¶n vµ phæ biÕn cña x· héi bao gåm lùc lîng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt vµ kiÕn tróc thîng tÇng, chØ râ c¬ thÓ vËn ®éng x· héi chÝnh lµ sù ho¹t ®éng cña quy luËt vÒ sù phï hîp cña c¸c quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt cßn tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt, quy luËt c¬ së h¹ tÇng quyÕt ®Þnh kiÕn tróc thîng tÇng, vµ c¸c quy luËt kh¸c. ChÝnh do sù t¸c ®éng cña c¸c quy luËt kh¸ch quan ®ã mµ nguån gèc s©u xa lµ sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt lµm cho h×nh th¸i kinh tÕ x· dîc thay thÕ b»ng h×nh thÕ kinh tÕ x· héi cao h¬n. Sù thÕ nhËn tõ thÊp ®Õn cao cña h×nh th¸i kinhtÕ x· héi cao h¬n diÔn ra nh mét qu¸ tr×nh tù nhiªn.. 1.3.Sù ph¸t triÓn cña h×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn. M¸c viÕt “ t«i coi sù ph¸t triÓn cña h×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn ”. sau nµy Lª-nin còng kh¼ng ®Þnh quan ®iÓm trªn ®©y cña Mac khi viÕt: “ChØ cã nh÷ng quan ®iÓm x· héi vµ nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt vµ ®em quy nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt vµo tr×nh ®é cña nh÷ng lc lîng s¶n xuÊt th× ngêi ta míi cã ®îc c¬ së v÷ng ch¾c ®Ó quan niÖm sù ph¸t triÓn cña nh÷ng h×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn . Qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn cã nguån gèc s©u xa ë sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Nh÷ng lùc lîng s¶n xuÊt cã ®îc b»ng t¹o ra n¨ng lùc thùc tiÔn cña con ngêi song kh«ng ph¶i con ngêi lµm theo ý muèn chñ quan mµ dùa trªn nh÷ng lùc s¶n xuÊt ®· ®¹t do thÕ hÖ tríc t¹o ra. ChÝnh tÝnh chÊt tr×nh ®é s¶n xuÊt ®· quy ®Þnh mét c¸ch kh¸ch quan h×nh thøc cña quan hÖ s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nh mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn. Trong c¸c quy luËt kh¸ch quan chi phèi sù ho¹t ®éng, ph¸t triÓn cña h×nh th¸i kinh tÕ x· héi theo quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt lµ quan träng nhÊt, cã vai trß quyÕt ®Þnh nhÊt. Mét mÆt cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt lùc lîng s¶n xuÊt lµ yÕu tè ®¶m b¶o tÝnh kÕ thõa trong sù ph¸t triÓ tiÕn lªn cña x· héi, quy ®Þnh ph ¬ng híng s¶n xuÊt tõ thÊp ®Õn cao. MÆt thø hai cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt - quan hÖ s¶n xuÊt biÓu hiÖn tÝnh gi¸n ®o¹n trong s¶n xuÊt ph¸t triÓn cña lÞch sö. Nh÷ng 11 quan hÖ s¶n xuÊt lçi thêi ®îc xo¸ bá vµ thay thÕ b»ng nh÷ng kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt míi cao h¬n vµ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi míi cao h¬n ra ®êi. Nh vËy, sù xuÊt hiÖn, ph¸t triÓn cña h×nh th¸i kinh tÕ x· héi, sù chuyÓn biÕn tõ h×nh th¸i nµy sang h×nh th¸i kh¸c cao h¬n ®îc gi¶i thÝch tríc hÕt b»ng sù t¸c ®éng cña quy luËt trªn. §ã lµ khuynh híng tù t×m ®êng cho m×nh ph¸t triÓn vµ thay thÕ cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. .Quan ®iÓm cña C. M¸c, ¡nghen vµ V.I .Lªnin vÒ con ®êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi bá qua chÕ ®é TBCN 1.4 a. Quan ®iÓm cña C.M¸c vµ ¡nghen vÒ sù bá qua trong lêi tùaviÕt cho b¶n tuyªn ng«n cña ®¶ng céng s¶n C.M¸c vµ ¡nghen nhÊn m¹nh ‘B©y giê thö hái c«ng x· n«ng th«n Nga, c¸i h×nh thøc ®· bÞ ph©n gi¶i Êy cña chÕ ®é c«ng h÷u xung ®ét nguyªn thuû, cã thÓ chuyÓn thÈng lªn chøc cao, céng s¶n chñ nghÜa vÒ së h÷u ruéng ®Êt hay kh«ng hay lµ tríc hÕt .nã ph¶i tr¶i qua qu¸ tr×nh tan vì nh no ®· tr¶i qua trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö cña ph¬ng t©y”. Ngµy nay, lêi gi¶i ®¸p duy nhÊt cho c©u hái Êy lµ thÕ nµy ; nÕu c¸ch m¹ng Nga b¸o hiÖu cuéc c¸ch m¹ng v« s¶n ë ph¬ng t©y vµ nÕu 2 cuéc c¸ch m¹ng bæ xung cho nhau th× thÕ kh«ng ruéng ®Êt cña Nga hiÖn nay nÕu cã thÓ lµ khëi ®iÓm cña sù tiÕn truyÓn céng s¶n chñ nghÜa Trong t¸c phÈm ‘Bµn vÒ vÊn ®Ò ë Nga” Ph.Ang Ghen viÕt “ Nhng mét ®iÒu tÊt yÕu ®Ó lµm mét ®iÒu ®ã nay vÉn cßn lµ T b¶n Chñ nghÜa. ChØ khi nµo nÒn kinh tÕ T b¶n chñ nghÜa bÞ ®¸nh b¹i ë quª h¬ng cña nã vµ ë c¸c ph¸t ®¹t, chØ khi nµo níc l¹c hËu qua tÊm g¬ng Êy mµ biÕt ®îc r»ng “ViÖc ®îc tiÕn hµnh nh thÕ nµo” nh÷ng lùc lîng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i víi t c¸ch së h÷u c«ng céng ®· ®îc sö dông nh thÕ nµo ®Ó phôc vô toµn thÓ x· héi, th× nh÷ng níc l¹c hËu Êy míi cã thÓ bíc vµo con ®êng ph¸t triÓn rót ng¾n nh vËy. Nh thÕ th¾ng lîi cña c¸c níc Êy sÏ ®îc ®¶m b¶o”. ( C¸c M¸c - Ph. Anghen. TuyÓn tËp . T1.) Nh vËy theo Ph. Anghen nh÷ng níc l¹c hËu, tiÕn t b¶n chñ nghÜa chø kh«ng riªng g× níc Nga, ®Òu cã thÓ ®i lªn Chñ nghÜa x· héi b»ng con ®êng ph¸t triÓn bá qua nh÷ng ®iÒu kiÖn kiÖn quyÕt nhÊt ®Þnh. Trong ®ã cã ®iÒu kiÖn lµ c¸ch m¹ng v« s¶n ®· thµnh c«ng ë t©y ©u. 12 §iÒu kiÖn thø 2 . C¸c níc tiÕn t b¶n nh chñ nghÜa nh©n d©n lao ®éng díi sù l·nh ®¹o cu¶ ®¶ng céng s¶n ®· lµm c¸ch m¹ng dµnh ®îc chÝnh quyÒn tõ giai cÊp thèng trÞ . §iÒu kiÖn kiÖn thø 3 :Cac níc ®ã ph¶i ®îc sù gióp ®ì cña c¸c níc ph¬ng t©y ®· hoµn thµnh c¸ch m¹ng v« s¶n. Trong c¸c ®iÒu kiÖn nªu trªn th× ®iÒu kiÖn toµn lµ quan träng nhÊt b. Quan ®iÓm cña V.I Lª nin vÒ ph¸t triÓn bá qua. Theo LªNin cã 2 h×nh thøc qu¸ ®é gi¸n tiÕp. Lª nin cho r»ng nh÷ng nh÷ng níc míi ph¸t truyÓn th× cã thÓ ®i lªn chñ nghÜa x· héi b»ng qu¸ ®é trùc tiÕp . Ngîc l¹i, nh÷ng níc l¹c hËu cã thÓ ®i lªn chñ nghÜa x· héi b»ng qu¸ ®é gi¸n tiÕp . Thùc chÊt cña h×nh thøc qu¸ ®é gi¸n tiÕp lµ sù thay ®æi quan ®iÓm cña Lªnin vÒ c¸ch ®i lªn cña chñ nghÜa x· héi cña nh÷ng níc tiÕn t b¶n chñ nghÜa . NÕu ë giai ®o¹n ®Çu «ng quan niÖm bíc chuyÓn lªn chñ nghÜa x· héi lµ trùc tiÕp, vµ tÊt nhiªn lµ nhanh chãng, th× giê ®©y «ng cho r»ng viÖc chuyÓn nh vËy ph¶i ®îc thùc hiÖn qua nhiÒu kh©u trung gian, qua bíc chuyÓn gi¸n tiÕp vµ ®¬ng nhiªn lµ rÊt phøc t¹p vµ l©u dµi. ¤ng còng nªu lªn nh÷ng ®iÒu kiÖn nh÷ng níc l¹c hËu vÒ kinh tÕ cßn tån t¹i c¸c quan hÖ tiÒn t b¶n chñ nghÜa qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi: Ph¬ng thøc s¶n xuÊt cña x· héi ®Ó tá ra râ th«i vÒ mÆt lÞch sö. §éi tiÒn phong chÝnh trÞ cña giai cÊp c«ng nh©n cã ®ñ quyÕt t©m cïng toµn d©n giµnh chÝnh quyÒn. Cã sù gióp ®ì cña giai cÊp c«ng nh©n ®· giµnh ®îc chÝnh quyÒn ë níc t b¶n ph¸t triÓn h¬n. Ch¬ng II: VËn dông lý h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi vµo ®iÒu kiÖn viÖt nam hiÖn nay. 2.1/ Thùc tiÔn c¸ch m¹ng ViÖt Nam Sau khi ®Êt níc thèng nhÊt, c¶ níc ®· qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c«ng cuéc x©y ®ùng chñ nghÜa x· héi. §¶ng ta lu«n vËn lý luËn cña chñ nghÜa m¸c Lªnin, trong®ã cã lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi vµo viÖc ®Ò c¸c chñ tr¬ng ph¸t truyÓn ®Êt níc, tuy nhiªn do chñ quan duy ý trÝ cßn cã quan niÖm Êu trÜ vÒ chñ nghÜa x· héi 13 Lùc lîng s¶n xuÊt yÕu tè ®¶m b¶o tinh tÕ thõa trong sù ph¸t truyÓn tiÕn lªn cña x· héi, quy ®Þnh khuynh híng ph¸t truyÓn tõ thÊp ®Õn cao. MÆt thø hai cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt- quan hÖ s¶n xuÊt biÓu hiÖn tÝnh gi¸n ®o¹n trong s¶n xuÊt tuyÕn lÞch sö. Nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt lçi thêi ®îc xo¸ bá vµ thay thÕ b»ng nh÷ng kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt míi cao h¬n vµ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi míi cao h¬n ra ®êi. Nh vËy, sù xuÊt hiÖn, ph¸t triÓn cña h×nh th¸i kinh tÕx· héi ,sù chuyÓn biÕn tõ h×nh th¸i nµy sang h×nh th¸i kh¸c cao h¬n ®îc gi¶i thÝch tríc hÕt b»ng sù t¸c ®éng cña qui luËt trªn. §ã lµ khuynh híng tù t×m ®êng cho m×nh ph¸t triÓn vµ thay thÕ cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi. 2.2/ Quan ®iÓm cña C.M¸c, Ph Anghen vµ V.I. Lªnin vÒ con ®êng ®i lªn CNXH bá qua chÕ ®é TBCN. a. Quan ®iÓm cña C.M¸c vµ Anghen vÒ sù ph¸t triÓn bá qua. Trong lêi tùa viÕt cho b¶n “tuyªn ng«n cña ®¶ng céng s¶n” M¸c vµ Anghen nhÊn m¹nh: “B©y giê thö hái c«ng x· n«ng th«n Nga, c¸c h×nh thøc ®· bÞ ph©n gi¶i Êy cña chÕ ®é c«ng h÷u ruéng ®©t nguyªn thuû, cã thÓ chuyÓn th¼ng lªn h×nh thøc cao, céng s¶n chñ nghÜa vÒ së h÷u ruéng ®Êt hay kh«ng, hay lµ tríc hÕt, nã ph¶i tr¶i qua qu¸ tr×nh tan r· nh nã ®· tr¶i qua trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö cña ph¬ng t©y. Ngµy nay, lêi gi¶i ®¸p duy nhÊt cho c©u hái Êy lµ thÕ nµy : NÕu c¸ch m¹ng Nga b¸o hiÖu cuéc c¸ch m¹ng v« s¶n ë ph¬ng t©y vµ nÐu 2 cuéc c¸ch m¹ng Êy bæ sung cho nhau th× chÕ ®é ruéng ®Êt cña Nga hiÖn nay sÏ cã thÓ khëi ®iÓm cña sù ph¸t truyÓn céng s¶n chñ nghÜa. Trong t¸c phÈm “bµn vÒ x· héi ë Nga” Ph ¡ghen viÕt “Nhng mét ®iÒu kiÖn tÊt yÕu ®Ó lµm ®îc viÖc ®ã lµ tÊm g¬ng vµ ñng hé tÝch cùc cña ph¬ng t©y cho tíi nay vÉn cßn lµ t b¶n chñ nghi·. ChØ khi nµo kinh tÕ c¬ ®¶n chñ nghÜa bÞ ®¸nh b¹i ë quª h¬ng cña nã vµ ë nh÷ng níc ph¸t ®¹t, chØ khi nµo nh÷ng níc l¹c hËu qua tÊm g¬ng Êy mµ biÕt ®îc r»ng “ViÖc ®ã ®îc tiÕn hµnh nh thÕ nµo”Nh÷ng lùc lîng s¶n xuÊt c«ng ngiÖp hiÖn ®¹i víi t c¸ch lµ së h÷u c«ng céng ®· ®îc sö dông nh thÕ nµo ®Ó phôc vô toµn thÓ x· héi, th× nh÷ng níc l¹c hËu Êy míi cã thÓ bíc vµo con ®êng ph¸t triÓn rót ng¾n nh vËy. Nh thÕ th¾ng lîi cña c¸c níc Êy sÏ ®îc ®¶m b¶o”. (C¸c M¸c- PH. Anghen TuyÓn tËp. T 1.) Nh vËy theo PH. Anghen nh÷ng níc l¹c hËu, c¸c níc tiÒn t b¶n chñ nghÜa chø kh«ng riªng g× níc Nga, ®Òu cã thÓ ®i lªn chñ nghÜa x· héÞ b»ng nh÷ng 14 con ®êng ph¸t triÓn bá qua nh÷ng ®iÒu kiÖn trªn kiªn quyÕt nhÊt ®Þnh. Trong ®ã cã ®iÒu kiÖn lµ c¸ch m¹ng v« s¶n ®· thµnh c«ng ë T©y ¢u. §iÒu kiÖn thø 2: C¸c níc trªn t b¶n chñ nghÜa nh©n d©n lao ®éng díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n ®· lµm theo c¸ch m¹ng giµnh ®îc chÝnh quyÒn tõ tay giai cÊp thèng trÞ. §iÒu kiÖn thø ba: C¸c níc ®ã ph¶i ®îc sù gió ®ì cña c¸c níc Ph¬ng T©y ®· hoµn thµnh c¸ch m¹ng v« s¶n. Trong c¸c ®iÒu kiÖn nªu trªn th× ®iÒu kiÖn ®Çu lµ quan träng nhÊt. b/ Quan ®iÓm cña V.I. Lª-nin vÒ ph¸t triÓn bá qua. Theo Lª-nin cã 2 h×nh thøc qu¸ ®é; qu¸ ®é trùc tiÕp vµ qu¸ ®é gi¸n tiÕp. Lª-nin cho r»ng nh÷ng níc mµ chñ nghÜa t b¶n ®· ph¸t triÓn th× cã thÓ ®i lªn chñ nghÜa x· héi. B»ng qu¸ ®é trùc tiÕp . Ngîc l¹i, nh÷ng níc l¹c hËu cã thÓ ®i lªn chñ nghÜa x· héi b»ng qu¸ ®é gi¸n tiÕp . Thùc chÊt cña h×nh thøc qu¸ ®é gi¸n tiÕp nµy lµ quan ®iÓm cña LªNin vÒ c¸ch ®i lªn chñ nghÜa x· héi cña c¸c níc tiÕn t b¶n chñ nghÜa . NÕu ë giai ®o¹n «ng quan niÖm chuyÓn lªn chñ nghÜa x· héi lµ trùc tiÕp, vµ tÊt nhiªn lµ nhanh chãng, th× thùc hiÖn qua nhiÒu kho¶n trung gian ,qua bíc chuyÓn gi¸n tiÕp vµ ®¬ng nhiªn lµ rÊt phøc t¹p vµ l©u dµi. «ng còng nªu lªn nh÷ng ®iÒu kiÖn vµ nh÷ng níc l¹c hËu vÒ kinh tÕ cßn tån t¹i c¸c quan hÖ tiÒn t b¶n chñ nghÜa qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi: Ph¬ng thøc s¶n xuÊt cña x· héi ®· lçi thêi vÒ mÆt lÞch sö ®éi tiªn phong chÝnh trÞ cña giai cÊp c«ng nh©n cã ®ñ quyÕt t©m cïng toµn d©n giµnh chÝnh quyÒn. - Cã sù gióp ®ì cña giai cÊp c«ng nh©n ®· giµnh ®îc chÝnh quyÒn ë níc t b¶n ph¸t triÓn h¬n. Ch¬ng III: VËn dông lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi vµo ®iÒu kiÖn viÖt nam hiÖn nay. 3.1. TÝnh tÊt yÕu cña con ®êng ®Þnh híng XHCN. Níc ta lµ níc l¹c hËu vÒ kinh tÕ l¹i bÞ ®Õ quèc thùc d©n thèng trÞ mét thêi gian dµi c¬ së vËt chÊt kü thuËt cßn nghÌo vµ l¹c hËu . 15 §¶ng ta kh¼ng ®Þnh sau khi ViÖt Nam tiÕn hµnh c«ng cuéc c¸ch mµng x· héi chñ nghÜa , x©y dùng chñ nghÜa x· héi tõ mét níc tiÕn tõ b¶n chñ nghÜa bá qua chñ nghÜa t b¶n sù lùa chän trªn 2 c¨n cø sau ®©y. Mét lµ, chØ cã CNXH míi gi¶i phãng ®îc nh©n d©n lao ®éng tho¸t khái ¸p bøc, bãc lét bÊt c«ng ®em l¹i cuéc sèng Êm lo h¹nh phóc cho nh©n d©n Hai lµ, th¾ng lîi cña cuéc c¸ch m¹ng th¾ng lîi Nga n¨m 1971 ®· më ra mét thêi ®¹i míi, t¹o kh¶ n¨ng thùc hiÖn cho c¸c d©n téc l¹c hËu tiÕn lªn con ®êng CNXH. Sù lùa chän Êy kh«ng m©u thuÉn víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö tî nhiªn cña XHCN, kh«ng m©u thuÉn víi h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cñ chñ nghÜa M¸c Lª-nin. Trong ®iÒu kiÖn cô thÓ sù lùa chän Êy chÝnh lµ sù lùa chän con ®êng rót ng¾n bá qua chÕ ®é TBCN. Con ®êng CNXH cho phÐp chóng ta cã thÓ ph¸t triÓn nhanh lùc lîng s¶n xuÊt theo híng ngµy cµng hiÖn ®¹i, gi¶i quyÕt cã hiÖu qu¶ c¸c vÊn ®Ò x· héi ph¸t triÓn x· héi theo chiÒu híng tiÕn bé võa cã thÓ tr¸nh cho x· héi vµ nh©n d©n lao ®éng ph¶i tr¶ gi¸ cho c¸c vÊn ®Ò cña x· héi t b¶n mµ tríc hÕt lµ chÕ ®é ngêi bãc lét ngêi, lµ quan hÖ bÊt b×nh ®¼ng ngêi víi ngêi. 3.2.Thùc tiÔn vÒ c¸ch m¹ng viÖt nam. Sau khi thèng nhÊt ®Êt níc, c¶ níc ®· qu¸ ®é ®i lªn CNXH, ®¶ng ta lu«n vËn dông lý luËn cña chñ nghÜa M.Lªnin trong ®ã cã lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi vµo viÖc ®Ò ra c¸c chñ tr¬ng ph¸t triÓn ®Êt níc, tuy nhiªn do chñ quan duy ý trÝ cßn cã quan niÖm Éu trÝ vÒ CNXH vµ lo l¾ng cã ngay CNXH lªn chóng ta m¾c ph¶i mét sè quyÕt ®iÓm nghiªm träng c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn. Mét lµ, tõ chç kh¼ng ®Þnh viÖt nam qu¸ ®é th¼ng lªn CNXH bá qua giai ®o¹n ph¸t triÓn TBCN, chóng ta ®· cã mét nhËn thøc hÕt sai lµm lµ bá qua tÊt c¸c nh÷ng g× thuéc vÒ CNTB, kh«ng tiÕp thu nh÷ng yÕu tè hîp lý, tÝch cùc cña nã vµo sù ph¸t triÓn, v« h×nh chóng ta ®· tõ bá nh÷ng thµnh tùu cña nh©n lo¹i ®¹t ®îc lµm cho chóng ta kh«ng tËn dông ®îc c¸c kh©u trung gian c¸c bíc qu¸ ®é cÇn thiÕt ®Ó v÷ng ch¨c chÕ ®é x· héi víi trªn c¬ së tiÕp thu kÕ thõa cã chän läc nh÷ng tinh hoa do nh©n lo¹i ®· t¹o ra. Hai lµ, nhËn thøc nh©n gian vÒ CNXH trong qu¸ tr×nh x©y dùng CNXH, do chóng ta nhËn thøc cha ®Çy ®ñ vµ hÕt sc gian nan vÒ CNXH, vµ do t tëng n«n nãng muèn cã ngay CNXH trong thêi gian g¾n cho lªn dÉn ®Õn thc hiÖn 16 x©y dùng CNXH ch¼ng nh÷ng chóng ta kh«ng ®¹t ®îc môc tiªu ®Ò ra mµ cßn ph¸ ho¹i nghiªm träng s¶n xuÊt vµ lµm n¶y sinh nhiÒu tiªu cùc vÒ x· héi. ë níc ta, bÖnh chñ quan duy ý trÝ ®· tõng thÓ hiÖn ë chç ®¸nh gi¸ t×nh h×nh thiÕu kh¸ch quan, say sa víi th¾ng lîi, kh«ng thÊy hÕt khã kh¨n, phøc t¹p, v¹ch ra c¸c môc tiªu kh¸ cao, coi thêng viÖc khuyÕn khÝch lîi Ých thùc chÊt, cêng ®iÖu ®éng lùc tinh thÇn, muèn bá qua giai ®oan tÊt yÕu ®Ó tiÕn nhanh, kh«ng t«n träng c¸c quy luËt kh¸ch quan. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña XH XHCN còng nh chñ nghÜa x· héi, lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn, tu©n theo c¸c quy luét kh¸ch quan. V× vËy, lÕu con ngêi muèn thay ®æi x· héi theo ý muèn chñ quan hay muèn dïng mÖnh lÖnh ®Ó xo¸ bá c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn tù nhiªn cña nã th× kh«ng tr¸nh khái “sù trí trªu”. §øng tríc thùc tÕ, khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi n¶y sinh vµ ngµy trë nªn trÇm träng, §¶ng céng s¶n ViÖt Nam ®Ò ra ®æi míi ®Êt níc ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI. §Ó thùc hiÖn th¾nglîi c«ng cuéc CNXH ë níc ta, chóng ta ph¶i nç lùc h¬n n÷a trong viÖc nhËn thøc vµ sö dông quy luËt kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn x· héi, trong ®ã vÒ h×nh th¸i x· héi 17 phÇn III: KÕt luËn Lý luËn h×nh thµnh kinh tÕ x· héi lµ mét trong nh÷ng thµnh tùu khoa häc mµ C. M¸c ®· ®Ó l¹i cho nh©n lo¹i. ChÝnh nhê xuÊt ph¸t tõ con ngêi hiÖn thùc con ngêi ®ang sèng hiÖn thùc cña m×nh, C. M¸c ®· v¹ch ra s¶n xuÊt vËt chÊt lµ c¬ së ®êi sèng x· héi. X· héi lµ mét hÖ thèng mµ trong ®ã quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña lùc lîng s¶n xuÊt. Sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña X· héi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn. C¸c h×nh thµnh kinh tÕ x· héi thay thÕ nhau tõ thÊp ®Õn cao th«ng qua c¸ch m¹ng x· héi. Sù vËn ®éng ph¸t triÓn cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. Sù vËn ®éng ph¸t triÓn cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi võa bÞ chi phèi bëi c¸c quy luËt chung, võa bÞ t¸c ®éng bëi c¸c ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ cña tõng quèc gia, tõng d©n téc. MÆc dï hiÖn nay, x· héi loµi ngêi cã nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c víi C.M¸c, Lý luËn h×nh thµnh kinh tÕ x· héi vÉn gi÷ nguyªn gi¸ trÞ. Nã lµ ph¬ng ph¸p luËn thùc sù khoa häc ®Ó ph©n chia giai ®o¹n ph¸t triÓn, xem xÐt mçi quan hÖ lÉn nhau gia c¸c mÆt trong ®êi sèng x· héi nh quy luËt vËn ®éng, ph¸t triÓn tõ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. Lý luËn ®ã kh«ng tham väng gi¶i thÝch ®îc tÊt c¶ c¸c mÆt cña ®êi sèng x· héi lµ nã ®ßi hái b»ng c¸c ph¬ng ph¸p tiÕp cËn khoa häc kh¸c. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña thùc tiÔn x· héi vµ khoa häc, loµi ngêi ngµy nay còng t×m ra nh÷ng ph¬ng ph¸p tiÕp cËn míi vÒ x· héi, nhng kh«ng ph¶i v× thÕ mµ lý luËn h×nh thµnh kinh tÕ x· héi trë lªn lçi thêi. Cïng víi viÖc kh¸i qu¸t lý luËn h×nh thµnh kinh tÕ x· héi, c¸c nhµ kinh ®iÓn cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin ®· v¹ch ra c¸c quy luËt ph¸t sinh ph¸t triÓn vµ diÖt vong cña nã. Tõ ®ã, c¸c ¤ng ®i ®Õn dù ®o¸n vÒ sù ra ®êi cña h×nh thµnh kinh tÕ x· héi céng s¶n chñ nghÜa mµ giai ®o¹n thÊp lµ chñ nghÜa x· héi. Lý luËn ®ã còng cung cÊp cho chóng ta mét ph¬ng ph¸p luËn thùc sù khoa häc ®Ó ph©n tÝch. Sù vËn ®éng ph¸t triÓn ®Çy ®ñ m©u thuÉn hiÖn nay cña nh©n lo¹i. Nã cho thÊy: M¨c dï chñ nghÜa x· héi bÞ khñng ho¶ng dÉn ®Õn sù sôp ®æ cña Liªn X« vµ §«ng ¢u, chñ nghÜa t b¶n vÉn tiÕp tôc ph¸t triÓn vµ ®¹t ®îc nhiÒu thµnh tùu, nh÷ng tÊt yÕu cña chñ nghÜa t b¶n sÏ ®îc thay thÕ b»ng h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cao h¬n theo dù ®o¸n cña c¸c nhµ kinh ®iÓn chñ nghÜa M¸c Lª-nin. Lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi còng lµ ph¬ng ph¸p luËn khoa häc ®Ó ta ph©n tÝch c«ng cuéc x©y dùng ®Êt níc hiÖn nay, luËn chøng ®îc tÊt yÕu cña ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam. Ph©n tÝch ®óng nguyªn nh©n cña t×nh 18 h×nh khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi vµ chØ ra ®îc: §æi míi theo ®Þnh híng cña x· héi võa phï hîp víi xu híng ph¸t triÓn thêi ®¹i võa phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña ViÖt Nam. Nh vËy cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng: Lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi vÉn gi÷ nguyªn gi¸ trÞ khoa häc vµ ®óng thêi ®¹i cña nã. Nã lµ ph¬ng ph¸p luËn thùc sù khoa häc ®Ó ph©n tÝch thêi ®¹i còng nh cña c«ng cuéc x©y dùng ®Êt níc hiÖn ®¹i ë ViÖt Nam. 19