Lêi më ®Çu
Lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi lµ lý luËn c¬ b¶n vµ gi÷ mét vÞ trÝ
hÕt søc quan träng cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö do K.Marx x©y dùng nªn.
Lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi ®· ®îc thõa nhËn lµ lý luËn khoa häc vµ lµ
ph¬ng ph¸p luËn c¬ b¶n trong viÖc nghiªn cøu lÜnh vùc häc. Nhê cã lý luËn
hÝnh thaÝ kinh tÕ – x· héi, lÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö x· héi häc K. Marx ®·
chØ râ nguån gèc, ®éng lùc bªn trong, néi t¹i cña sù ph¸t triÓn x· héi, chØ râ
®îc b¶n chÊt cña tõng chÕ ®é x· héi. Nh vËy qua lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ –
x· héi gióp chóng ta nghiªn cøu mét c¸ch ®óng ®¾n vµ khoa häc vËn hµnh
cña x· héi trong mçi giai ®o¹n nhÊt ®Þnh.
Nhng ngµy nay, ®øng tríc nh÷ng sù kiÖn lín nh sù sôp ®æ cña c¸c níc
x· héi chñ nghÜa ë §«ng ¢u, ®Æc biÖt lµ Liªn X« - ngän cê ®Çu cña chñ nghÜa
x· héi, lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi bÞ phª ph¸n tõ rÊt nhiÒu phÝa sù phª
ph¸n kh«ng chØ tõ phÝa ®èi lËp cña chñ nghÜa Marx- Lªnin mµ cßn c¶ mét sè
ngêi ®· tõng ®i theo con ®êng cña chñ nghÜa Marx – Lªnin. Nãi chung hä
cho r»ng: lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi ®· lçi thêi, l¹c hËu kh«ng thÓ ¸p
dông vµo ®iÒu kiÖn hiÖn nay mµ ph¶i thay thÕ b»ng mét lý luËn kh¸c. Tríc
t×nh h×nh ®ã buéc chóng ta lµm râ thùc chÊt cña lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ x·
héi vµ gi¸ trÞ vÒ mÆt khoa häc, tÝnh thêi ®¹i cña nã lµ rÊt cÇn thiÕt ; vÒ thùc
tiÔn níc ta ®ang trong qu¸ tr×nh x©y dùng ®Êt níc theo ®Þnh híng x· héi chñ
nghÜa. Trong qu¸ tr×nh ®ã rÊt nhiÒu vÊn ®Ò khã kh¨n ®îc ®Æt ra ®ßi hái ph¶i
nghiªn cøu gi¶i quyÕt.
§Ó gãp phÇn lµm râ h¬n vÒ lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi víi nh÷ng
gi¸ trÞ khoa häc cña nã, em xin cã mét vµi ph©n tÝch vÒ vÊn ®Ò trªn nh»m
hiÓu thªm vÒ tÝnh ®óng ®¾n cña nã.
PhÇn I
Néi dung cña h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi
1)
Kh¸i niÖm.
H×nh th¸i kinh tÕ – x· héi lµ mét ph¹m trï cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö
dïng ®Ó chØ x· héi ë tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn lÞch sö nhÊt ®Þnh, víi nh÷ng
quan hÖ s¶n xuÊt cña nã thÝch øng víi lùc lîng s¶n xuÊt ë mét tr×nh ®é nhÊt
®Þnh vµ víi mét kiÕn tróc thîng tÇng ®îc x©y dùng lªn trªn nh÷ng quan hÖ s¶n
xuÊt ®ã.
KÕt cÊu vµ chøc n¨ng cña c¸c yÕu tè cÊu thµnh h×nh th¸i kinh tÕ – x·
héi.
X· héi kh«ng ph¶i lµ tæng sè nh÷ng hiÖn tîng, sù kiÖn rêi r¹c nh÷ng c¸
nh©n riªng lÎ. X· héi lµ mét chØnh thÓ toµn vÑn cã c¬ cÊu phøc t¹p. Trong ®ã
cã nh÷ng mÆt c¬ b¶n nhÊt lµ lùc lîng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt vµ kiÕn tróc
thîng tÇng. Mçi mÆt cã vai trß nhÊt ®Þnh vµ t¸c ®éng ®Õn mÆt kh¸c t¹o nªn sù
vËn ®éng cña c¬ thÓ x· héi. ChÝnh tÝnh toµn vÑn cña nã ®îc ph¶n ¸nh b»ng
kh¸i niÖm h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi.
Lùc lîng s¶n xuÊt lµ nÒn t¶ng vËt chÊt kü thuËt cña mçi h×nh th¸i kinh tÕ
– x· héi. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña mçi h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi xÐt
®Õn cïng lµ do lùc lîng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. Lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn qua
c¸c h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi nèi tiÕp nhau tõ thÊp lªn cao thÓ hiÖn tÝnh liªn
tôc trong sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi.
Quan hÖ s¶n xuÊt – quan hÖ gi÷a ngêi vµ ngêi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
– lµ nh÷ng quan hÖ c¬ b¶n, ban ®Çu vµ quyÕt ®Þnh tÊt c¶ mèi quan hÖ x· héi
kh¸c, kh«ng cã mèi quan hÖ ®ã th× kh«ng thµnh x· héi vµ quy luËt x· héi. Mçi
h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi l¹i cã mét kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt cña nã t¬ng øng
víi tr×nh ®é nhÊt ®Þnh cña lùc lîng s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt, ®ã lµ tiªu
chuÈn kh¸ch quan ®Ó ph©n biÖt x· héi cô thÓ nµy víi x· héi cô thÓ kh¸c, ®ång
thêi tiªu biÓu cho mét giai ®o¹n ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña lÞch sö.
Nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt lµ bé x¬ng cña ¬ thÓ x· héi hîp thµnh c¬ së h¹
tÇng. Trªn c¬ së nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt ®ã h×nh thµnh nªn nh÷ng quan ®iÓm
vÒ chÝnh trÞ, ph¸p lý, ®¹o ®øc, triÕt häc v.v...vµ nh÷ng thiÕt chÕ t¬ng øng hîp
thµnh kiÕn tróc thîng tÇng x· héi mµ chøc n¨ng x· héi cña nã lµ b¶o vÖ, duy
tr× vµ ph¸t triÓn c¬ s¬ h¹ tÇng sinh ra nã.
Ngoµi nh÷ng mÆt c¬ b¶n cña x· héi ®· ®Ò cËp ë trªn – lùc lîng s¶n xuÊt,
quan hÖ s¶n xuÊt vµ kiÕn tróc thîng tÇng – th× cßn cã nh÷ng quan hÖ d©n téc
quan hÖ gia ®×nh vµ c¸c sinh ho¹t x· héi kh¸c.
2. Sù ph¸t triÓn cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù
nhiªn.
LÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi ®· tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n nèi tiÕp nhau tõ
thÊp ®Õn cao. T¬ng øng víi mçi giai ®o¹n lµ mét h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi.
Sù vËn ®éng thay thÕ nhau cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi trong lÞch sö
®Òu do t¸c ®éng cña quy luËt kh¸ch quan, ®ã lµ qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn cña
2
x· héi. Marx viÕt : “T«i coi sù ph¸t triÓn cña nh÷ng h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi
lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn ”.
C¸c mÆt c¬ b¶n hîp thµnh mét h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi: lùc lîng s¶n
xuÊt quan hÖ s¶n xuÊt vµ kiÕn tróc thîng tÇng kh«ng t¸ch rêi nhau, mµ liªn hÖ
biÖn chøng víi nhau h×nh thµnh nªn nh÷ng quy luËt phæ biÕn cña x· héi. §ã lµ
quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt, quy luËt c¬ së h¹ tÇng quyÕt ®Þnh kiÕn tróc thîng tÇng vµ c¸c
quy luËt x· héi kh¸c. ChÝnh do t¸c ®éng cña quy luËt kh¸ch quan ®ã, mµ c¸c
h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi vËn ®éng vµ ph¸t triÓn thay thÕ nhau tõ thÊp lªn cao
trong lÞch sö nh mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn kh«ng phô thuéc vµo ý trÝ,
nguyÖn väng chñ quan cña con ngêi.
Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö tù nhiªn cña x· héi cã nguån gèc s©u xa ë sù
ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt.
Nh÷ng lùc lîng s¶n xuÊt ®îc t¹o ra b»ng n¨ng thùc tiÔn cña con ngêi
xong kh«ng ph¶i con ngêi lµm ra theo ý muèn chñ quan. B¶n th©n n¨ng lùc
thùc tiÔn cña con ngêi còng bÞ quy ®Þnh bëi nhiÒu ®iÒu kiÖn kh¸ch quan nhÊt
®Þnh. Ng¬× ta lµm ra lùc lîng s¶n xuÊt cña m×nh dùa trªn nh÷ng lùc lîng s¶n
xuÊt ®· ®¹t ®îc trong mét h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi ®· cã s½n do thÕ hÖ tríc
t¹o ra. ChÝnh tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt ®· quy ®Þnh mét c¸ch
kh¸ch quan tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é quan hÖ s¶n xuÊt, do ®ã, xÐt ®Õn cïng lùc l îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña h×nh th¸i kinh tÕ
– x· héi nh mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn.
Trong c¸c quy luËt kh¸ch quan chi phèi sù vËn ®éng ph¸t triÓn cña c¸c
h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi th× quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt cã
vai trß quyÕt ®Þnh nhÊt. Lùc lîng s¶n xuÊt, mét mÆt cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt,
lµ yÕu tè b¶o ®¶m tÝnh kÕ thõa trong sù ph¸t triÓn lªn cña x· héi quy ®Þnh
khuynh híng ph¸t triÓn tõ thÊp. Quan hÖ s¶n xuÊt lµ mÆt thø hai cña ph¬ng
thøc s¶n xuÊt biÓu hiÖn tÝnh gi¸n ®o¹n trong sù ph¸t triÓn cñ lÞch sö. Nh÷ng
quan hÖ s¶n xuÊt lçi thêi ®îc xo¸ bá vµ ®îc thay thÕ b»ng nh÷ng kiÓu quan hÖ
s¶n xuÊt míi cao h¬n vµ h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi míi cao h¬n ra ®êi. Nh
vËy, sù xuÊt hiÖn, sù ph¸t triÓn cña h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi, sù chuyÓn biÕn
tõ h×nh th¸i ®ã lªn h×nh th¸i cao h¬n ®îc gi¶i thÝch tríc hÕt b»ng sù t¸c ®éng
cña quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña
lùc lîng s¶n xuÊt. Quy luËt ®ã lµ khuynh híng tù t×m ®êng cho m×nh trong sù
ph¸t triÓn thay thÕ c¸c h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi. Nghiªn cøu con ®êng tæng
3
qu¸t cña sù ph¸t triÓn lÞch sö ®îc quy ®Þnh bëi quy luËt chung cña sù vËn
®éng cña nÒn s¶n xuÊt vËt chÊt chóng ta nh×n thÊy logic cña lÞch sö thÕ giíi.
V¹ch ra con ®êng tæng qu¸t cña lÞch sö, ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ gi¶i
thÝch ®îc râ rµng sù ph¸t triÓn x· héi trong mçi thêi ®iÓm cña qu¸ tr×nh lÞch
sö. LÞch sö cô thÓ v« cïng phong phó, cã hµng lo¹t nh÷ng yÕu tè lµm cho qu¸
tr×nh lÞch sö ®a d¹ng vµ thêng xuyªn biÕn ®æi, kh«ng thÓ xem xÐt qu¸ tr×nh
lÞch sö nh mét ®êng th¼ng.
Theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö, nh©n tè quyÕt ®Þnh qu¸
tr×nh lÞch sö, xÐt ®Õn cïng lµ nÒn s¶n xuÊt ®êi sèng hiÖn thùc. Nhng nh©n tè
kinh tÕ kh«ng ph¶i lµ nh©n tè duy nhÊt quyÕt ®Þnh c¸c nh©n tè kh¸c nhau cña
kiÕn tróc thîng tÇng ®Òu cã ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh lÞch sö. NÕu kh«ng tÝnh
®Õn sù t¸c ®éng lÉn nhau cña c¸c nh©n tè ®ã th× kh«ng thÊy hµng lo¹t nh÷ng
sù ngÉu nhiªn mµ tÝnh tÊt yÕu kinh tÕ xuyªn qua ®Ó tù v¹ch ra ®êng ®i cho
m×nh. V× vËy ®Ó hiÓu lÞch sö cô thÓ th× cÇn thiÕt ph¶i tÝnh ®Õn tÊt c¶ c¸c nh©n
tè b¶n chÊt cã tham gia trong qu¸ tr×nh t¸c ®éng lÉn nhau ®ã.
Cã nhiÒu ngyuªn nh©n lµm cho qu¸ tr×nh chung cña lÞch thÕ giíi cã tÝnh
®a d¹ng: ®iÒu kiÖn cña m«i trêng ®Þa lý cã ¶nh hëng nhÊt ®Þnh ®Õn sù ph¸t
triÓn x· héi. §Æc biÖt ë buæi ban ®Çu cña sù ph¸t triÓn x· héi, thh× ®iÒu kiÖn
cu¶ m«i trêng ®Þa lý lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n quy ®Þnh qu¸ tr×nh
kh«ng ®ång ®Òu cña lÞch sö thÕ giíi, cã d©n téc ®i lªn, cã d©n téc tr× trÖ l¹c
hËu. Còng kh«ng thÓ kh«ng tÝnh ®Õn sù t¸c ®éng cña nh÷ng yÕu tè nh nhµ níc,
tÝnh ®éc ®¸o cña nÒn v¨n ho¸ cña truyÒn thèng cña hÖ t tëng vµ t©m lý x· héi
v.v...®èi víi tiÕn tr×nh lÞch sö.
§iÒu quan träng trong lÞch sö lµ sù ¶nh hëng lÉn nhau gi÷a c¸c d©n téc.
Sù ¶nh hëng ®ã cã thÓ diÔn ra díi nh÷ng h×nh thøc rÊt kh¸c nhau tö chiÕn
tranh vµ cíp ®o¹t ®Õn viÖc trao ®æi hµng ho¸ vµ giao lu v¨n ho¸. Nã cã thÓ ®îc thùc hiÖn trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi tõ kinh tÕ, khoa häc
– kü thuËt ®Õn hÖ t tëng. Trong ®iÒu kiÖn cña thêi ®¹i ngµy nay, cã nh÷ng níc
ph¸t triÓn kü thuËt r¸t nhanh chãng, nhê n¾m v÷ng vµ sö dông nh÷ng thµnh
tùu khoa häc- kü thuËt cña c¸c níc kh¸c. ¶nh hëng cña ý thøc hÖ ®· cã mét ý
nghÜa l¬n lao trong lÞch sö.
Kh«ng thÓ hiÓu ®îc tÝnh ®éc ®¸o cña c¸c níc riªng biÖt nÕu kh«ng tÝnh
®Õn sù ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu cña sù ph¸t triÓn lÞch sö thÕ giíi mét d©n téc
nµy tiÕn lªn phÝa tríc, mét sè d©n téc kh¸c l¹i ngõng trÖ, mét sè níc do hµng
lo¹t nh÷ng nguyªn nh©n cô thÓ l¹i bá qua mét h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi nµo
4
®ã. §iÒu ®ã chøng tá lµ sù kÕ tôc thay thÕ c¸c h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi
kh«ng gièng nhau ë tÊt c¶ c¸c d©n téc.
Tuy nhiªn, trong toµn bé tÝnh ®a d¹ng cña lÞch sö cña c¸c d©n téc kh¸c
nhau th× trong mçi thêi kú lÞch sö cô thÓ vÉn cã khuynh híng chñ ®¹o nhÊt
®Þnh cña sù ph¸t triÓn x· héi. §Ó x¸c ®Þnh ®Æc trng cña giai ®o¹n nµy hay giai
®o¹n kh¸c cña lÞch sö thÕ giíi phï hîp víi khuynh híng lÞch sö chñ ®¹o, ®ã lµ
kh¸i niÖm thêi ®¹i lÞch sö.
Kh¸i niÖm thêi ®¹i lÞch sö cã thÓ g¾n liÒn víi thêi gian mµ mét h×nh th¸i
kinh tÕ- x· héi nhÊt ®Þnh thèng trÞ. ThÝ dô, khi chóng ta nãi vÒ thêi ®¹i x· héi
chiÕm h÷u n« lÖ hay thêi ®¹i phong kiÕn lµ g¾n chóng vµo thêi gian mµ nh÷ng
h×nh th¸i kinh tÕ- x· héi ®ã thèng trÞ. Kh¸i niÖm thêi ®¹i còng cã thÓ g¾n víi
nh÷ng giai ®o¹n nhÊt ®Þnh cña mét h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi nhÊt ®Þnh.
§Ó v¹ch râ ®îc xu híng cña thêi ®¹i, theo Lªnin, cÇn ph¶i kh¼ng ®Þnh
xem giai cÊp nµo lµ trung t©m cña thêi ®¹i, quy ®Þnh néi dung chñ yÕu cña
thêi ®¹i ®ã.
Kh¸c víi kh¸i niÖm h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi x¸c ®Þnh ®Æc trng cña mét bíc ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña x· héi, kh¸i niÖm thêi ®¹i lÞch sö thÓ hiÖn tÝnh
nhiÒu vÎ cña c¸c qu¸ tr×nh ®ang diÔn ra trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh ë mét
giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh. Trong cïng mét thêi ®¹i, ë cïng mét bé phËn kh¸c
nhau cña nh©n lo¹i cïng tån t¹i nh÷ng h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi kh¸c nhau.
Trong cïng mét thêi ®¹i cã nh÷ng bé phËn, nh÷ng phong trµo hoÆc tiÕn lªn
phÝa tríc, hoÆc tho¸i lu, hoÆc ®i lÖch theo mét híng nµo ®ã.
Cuèi cïng, kh¸i niÖm thêi ®¹i g¾n liÒn víi sù qu¸ ®é tõ mét h×nh th¸i
kinh tÕ, x· héi nµy sang mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi kh¸c. ThÝ dô, qu¸ ®é tõ
chñ nghÜa phong kiÕn sang chñ nghÜa t b¶n ®îc gäi lµ thêi ®¹i phôc hng, thêi
®¹i c¸ch m¹ng t s¶n.
Gi¸ n¨m 1996 t¬ng ®¬ng víi 80% tæng gi¸ trÞ c¸c kho¶n ®Çu t nµy vµo
Th¸i Lan tr¸i víi nh÷ng nhËn ®Þnh th«ng thêng vÒ chñ nghÜa t b¶n, nhµ níc t
b¶n ®ãng vai trß quan träng trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ®iÒu chØnh sù vËn
®éng cña nÒn s¶n xuÊt x· héi mµ nhiªï khi víi sù nç lùc tíi møc quyÕt liÖt cña
nã. C¸c níc t b¶n ®· vît qua nhiÒu cuéc khñng ho¶ng d÷ déi.
Nhng vÊn ®Ò ®Æt ra lµ, liÖu víi tÊt c¶ sù t¨ng trëng vµ vËn ®éng trªn ®©y
cã trë thµnh chiÒu híng ph¸t triÓn v÷ng bÒn vµ cã kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt nh÷ng
vÊn ®Ò c¬ b¶n cña chñ nghÜa t b¶n hay kh«ng?
Víi môc ®Ých bÊt di bÊt dÞch lµ ch¹y theo lîi nhuËn, quy luËt tuyÖt ®èi
cña chñ nghÜa t b¶n mµ K. Marx ®· ph¸t triÓn – quy luËt s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ
5
thÆng d - vÉn ®ang chi phèi toµn bé c¬ chÕ vËn hµnh cña nã, chñ nghÜa t b¶n,
kh«ng bao giê t¹o ®îc sù æn ®Þnh l©u dµi cho nÒn kinh tÕ. Ngay c¶ khi cã mét
bÒ ngoµi phÇn vÞnh th× nguy c¬ khñng ho¶ng vÉn tiÒm tµng vµ s½n sµng bïng
lªn ngay trong lßng nã. §©y lµ cuéc khñng ho¶ng cña c¶ hÖ thèng chø kh«ng
ph¶i chØ mét vµi níc trong hÖ thèng. Dï cã vai trß khèng chÕ vÒ kinh tÕ, song
c¸c níc t b¶n chñ nghÜa vÉn lu«n bÞ lÖ thuéc vµo nh÷ng yÕu tè bªn ngoµi, thêng xuyªn vÊp ph¶i sù ph¶n kh¸ng cña vïng “ngo¹i vi” §iÓn h×nh lµ có rèc
dÇu löa sau cuéc chiÕn tranh vïng vÞnh. LiÖu chñ nghÜa t b¶n cã thÓ tù do,
mÆc søc lµm ma lµm giã vµ liÖu cßn lµm chuyÖn nµy ®îc bao l©u n÷a trªn c¸c
®Þa bµn h¶i ngo¹i? Ngêi ta cßn thÊy sù c¹nh tranh tµn khèc theo quy luËt cña
mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng tù do vµ ch¹y theo lîi nhuËn hÕt søc rèi ren vµ phøc
t¹p. Ngµy cµng næi lªn trong chñ nghÜa t ban nh÷ng ®èi s¸ch nh»m lo¹i trõ
nhau, vµ do ®ã nã tiÒm tµng mét t×nh thÕ kh«ng æn ®Þnh. Ch¼ng h¹n, ngay
nh÷ng n¨m 1994 vµ 1995, chóng ta chøng kiÕn sù giµnh dËt vÞ trÝ hµng ®Çu
trong quan hÖ tiÒn tÖ quèc tÕ gi÷a ®ång Yªn (NhËt) vµ ®ång ®«la (Mü), cïng
víi cuéc chiÕn th¬ng m¹i gi÷a EU vµ Mü vÒ chuèi ®· thÓ hiÖn sù c¹nh tranh
gay g¾t gi÷a c¸c cêng quèc t b¶n chñ nghÜa khi ngÊm ngÇm, lóc c«ng khai ®·
®Èy c¹nh tranh b¸o sù khèc liÖt míi. Tuy nhiªn nh÷ng m©u thuÉn nµy cña c¸c
níc t b¶n chñ nghÜa kh«ng cßn ®îc ®em ra gi¶i quyÕt b»ng nh÷ng cuéc chiÕn
tranh ®Ém m¸u mµ b©y giê chóng ®· ®îc gi¶i quyÕt b»ng sù nhîng bé lÉn
nhau nhng nh÷ng m©u thuÉn cña c¸c níc nµy vÉn kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®îc.
Dï kh«ng phñ nhËn c¶i vÖ bÒ ngoµi phÇn vÞnh cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ
cïng nh÷ng mãn lîi nhuËn khæng lå cña chñ nghÜa t b¶n nh ng kh«ng ai
kh«ng thÊy mét cuéc khñng ho¶ng v¨n ho¸ s©u s¾c, kh«ng lèi tho¸t trong x·
héi t b¶n hiÖn ®¹i. Næi bËt lªn ®©y c¸i l« gÝc sinh lîi tµi chÝnh lÊn ¸n c¶ phóc
lîi con ngêi. B¶n th©n con ngêi kh«ng cßn lµ ®èi tîng phôc vô s¶n xuÊt mµ dêng nh bÞ quy vÒ mét bé phËn cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ chØ nh vËy (quy luËt
Taylor. Tõ ®ã, v¨n ho¸ bÞ th¬ng m¹i lÊn ¸t c«ng viÖc ®µo t¹o gi¸o dôc con ngêi
trë nªn quÌ quÆt, vô lîi nh kiÓu chÕ t¹o ra ngêi m¸y chø kh«gn ph¶i nh»m
môc ®Ých h×nh thµnh nh÷ng con ngêi víi tÊt c¶ sù ph¸t triÓn phong phó cña nã.
Ngay c¶ nh÷ng sinh ho¹t cao cÊp cña con ngêi (s¸ng t¹o nghÖ thuËt, v¨n ho¸)
còng bÞ chi phèi tíi møc ®ång nhÊt víi c«ng nghÖ, víi th¬ng m¹i, ®i tíi huû
diÖt cã tÝnh con ngêi còng v× c¸i l«gÝc sinh lîi cña chñ nghÜa t b¶n mµ m«i trêng sinh th¸i bÞ x©m ph¹m tµn tÖ vµ ë c¸i vïng “ngo¹i vi” m«i trêng còng bÞ tíc ®o¹t vµ bÞ bãc lét tíi møc khã tëng tîng næi.
6
MÆt kh¸c, chñ nghÜa t b¶n vÉn kh«ng gi¶i quyÕt ®îc c¸c tÖ n¹n cè h÷u
cña nã, nhÊt lµ n¹n thÊt nghiÖp vµ nÕu tÖ ph©n biÖt chñng téc vèn lµ ung nhät
cña x· héi hiÖn ®¹i, chñ nghÜa t b¶n kh«ng t×m c¸ch tiªu diÖt nã, mµ t¸i l¹i
trong nhiÒu lóc nhiÒu n¬i nã vÉn dïng ®Ó phôc vô cho quyÒn lîi vÞ kû cña giai
cÊp t s¶n. Ngay c¶ quyÒn b×nh ®¼ng cña phô n÷ vÉn ®ang l©m vµo t×nh tr¹ng
tåi tÖ nhÊt, ®Æc biÖt lµ ë c¸c lÜnh vùc tiÒn c«ng, viÖc lµm vµ c¸c quan hÖ x· héi
vµ c¸c ®iÒu kiÖn sinh ho¹t. Mét t×nh tr¹ng n÷a lµ sù ph¸t triÓn cña khoa häc kü
thuËt nhÊt lµ c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng hiÖn ®¹i vèn lµ s¶n phÈm cña
v¨n minh- v¨n ho¸ th× kh«ng hiÕm n¬i ®· ®îc sö dông ®Ó chèng l¹i v¨n ho¸,
v¨n minh v× môc ®Ých th¬ng m¹i. Ngêi ta còng lÇm tëng vÒ lßng tõ thiÖn cña
c¸c chÝnh quyÒn t s¶n vµ giíi chñ khi thÊy ®©u ®ã ë hä cã nh÷ng c¶i c¸ch vÒ
mÆt phóc lîi, nhng kú thùc ®ã lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng cuéc ®Êu tranh ngµy cµng
cã ý thøc cña giai cÊp c«ng nh©n, thêng lµ do c¸c chÝnh ®¶ng c¸nh t¶ lµm
nßng cèt vµ h¬n n÷a ®ã chÝnh lµ ®iÒu mµ giai cÊp t s¶n b¾t buéc ph¶i lµm ®Ó
b¶o vÖ lîi Ých l©u dµi cña hä.
NÕu trªn c¸c lÜnh vùc kinh tÕ – x· héi, chñ nghÜa t b¶n hiÖn ®¹i lu«n t×m
®ñ c¸ch ®Ó ®iÒu chØnh vµ thÝch nghi víi nh÷ng ®iÒu kiÖn míi nh»m vît qua
nh÷ng cuéc khñng ho¶ng, t×m con ®êng ph¸t triÓn, th× trong lÜnh vùc chÝnh trÞ
còng vËy. Bµi häc lÞch sö cho thÊy, vÊn ®Ò lín nhÊt ®èi víi c¸c nhµ níc t s¶n
lµ ng¨n chÆn ®îc c¸c c¬n b·o t¸p c¸ch m¹ng thêng ph¸t sinh do sù bÊt m·n
cao ®é cña giai cÊp c«ng nh©n, hoÆc tiÕp theo nh÷ng thêi kú hçn lo¹n cña x·
héi, mµ trong ®ã giai cÊp t s¶n x©u xÐ lÉn nhau ®Ó bßn rót x¬ng tuû cña nh©n
d©n lao ®éng. Giai cÊp t s¶n ®· vµ ®ang cè g¾ng xoa dÞu m©u thuÉn c¬ b¶n
nµy b»ng mäi thñ ®o¹n. mét khi quyÒn lîi vÞ kû cña giai cÊp t s¶n bÞ ®ông
ch¹m th× kÓ c¶ chñ nghÜa t b¶n nhµ níc hay c¸c mÆt trËn liªn minh díi c¸c tªn
gäi kh¸c nhau, cuèi cïng ®Òu tan vì. Râ rµng vÊn ®Ò kh«ng thÓ ®îc gi¶i quyÕt
nÕu nh m©u thuÉn c¬ b¶n Êy kh«ng ®îc gi¶i quyÕt.
Trong t×nh h×nh ®ã chñ nghÜa t b¶n c¶i l¬ng l¹i xuÊt ®Çu lé diÖn. NhiÒu
chÝnh trÞ gia, häc gi¶ t s¶n thêng nªu ra chiªu bµi x· héi sÏ biÕn ®æi vÒ c¬ b¶n
kh«ng ph¶i b»ng ®Êu tranh c¸ch m¹ng mµ b»ng sù chuyÓn biÕn dÇn nhËn thøc
vµ lßng ch¾c Èn cña giai cÊp t s¶n, sè kh¸c th× rªu rao vÒ c¸c kh¶ n¨ng gi¶i
quyÕt nh÷ng m©u thuÉn gi÷a t b¶n vµ lao ®éng n»m ngay trong qu¸ tr×nh thùc
hiÖn nh÷ng nhiÖm vô s¶n xuÊt. NghÜa lµ, theo hä cÇn ph¶i tiÕn hµnh “cuéc c¶i
c¸ch trÝ tuÖ vµ ®¹o ®øc” ngay tríc khi giµnh ®îc chÝnh quyÒn tõ giai cÊp t s¶n.
tÊt c¶ chØ lµ mÞ d©n bëi trong t×nh h×nh hiÖn nay mµ giai cÊp t s¶n ®ang lµm ra
7
søc cñng cè lùc lîng vµ s½n sµng tiªu diÖt bÊt cø mét sù ph¶n kh¸ng nµo hay
mét ý ®å nµo ®ông tíi sù tån vong cña chÝnh quyÒn t s¶n.
Ngêi ta còng ®ang cè chÕ ®é tam quyÒn ph©n lËp vµ coi ®©y lµ ®iÒu kiÖn
®Ó ®¶m b¶o cho nÒn d©n chñ chÝnh trÞ thËm chÝ ®Ó ®¶m b¶o cho chÝnh quyÒn t
s¶n biÕn dÇn thµnh chÝnh quyÒn nh©n d©n trªn c¬ së nh÷ng yÕu tè c«ng lý cña
ph¸p luËt vµ nh÷ng yÕu tè tù do d©n chñ cña nghÞ trêng. Ngêi ta còng ®ang
khuyÕch tr¬ng vÒ chÕ ®é tam quyÒn ph©n lËp g¾n víi chÕ ®é ®a ®¶ng vèn lµ
s¶n phÈm cña giai cÊp t s¶n cã t¸c dông ng¨n ngõa nã trë thµnh ph¸t xÝt ®éc
tµi. Nhng thËt lµ v« lý nÕu chÝnh quyÒn t s¶n vµ chÕ ®é ®a ®¶ng mµ nã cho
phÐp tån t¹i ®i ngîc quyÒn lîi cña giai cÊp t s¶n. Thùc ra, Phi- ®en Cax- t¬ro
nãi, c¸i ®a cùc vµ c¸i ph©n cùc mµ hä cæ vò khuyÕch tr¬ng trªn kia, cuèi cïng
còng chØ quy vÒ c¸i ®¬n cùc vµ ®éc t«n lµ quyÒn lîi cña giai cÊp t s¶n mµ th«i.
Mü lµ mét vÝ dô ®iÎn h×nh.
GÇn ®©y, ngêi ta còng lu«n bµn luËn nhiÒu vÒ mét yÕu tè trong nÒn chÝnh
trÞ cña c¸c níc chñ nghÜa t b¶n ph¸t triÓn lµ chÕ ®é x· héi d©n chñ ë mét sè níc tõng ®îc coi lµ kiÓu mÉu chÝnh trÞ cho c¸c t b¶n. §óng lµ kh«ng ai phñ
nhËn ®îc mét sè thµnh tùu quan träng vÒ kinh tÕ – x· héi mµ c¸c níc nµy ®¹t
®îc vµ mét thêi t¹o ra c¸i ¶o tëng vÒ mét lèi tho¸t cho chñ nghÜa t b¶n lµ cã
thÓ thay ®æi ®îc hoµn toµn thùc tr¹ng mµ kh«ng thay ®æi thùc chÊt nhng hiÖn
nay t×nh h×nh ®· kh«ng nh ngêi ta mong muèn. Nh÷ng vÊn ®Ò cè h÷u cña chñ
nghÜa t b¶n mét thêi ®îc kho¶ lÊp nay l¹i næi lªn.
Cuèi cïng nÕu quan s¸t mét c¸ch kh¸ch quan trªn b×nh diÖn c¸c mèi
quan hÖ quèc tÕ, ngêi ta kh«ng thÓ kh«ng thÊy râ sè phËn cña c¸c níc t b¶n
ch nghÜa ph¸t triÓn nãi riªng vµ vËn mÖnh cña chñ nghÜa t b¶n nãi chung. Chñ
nghÜa t b¶n kh«ng thÓ sö dông m·i nh÷ng biÖn ph¸p ®µn ¸p, khai th¸c hay lîi
dông nh tríc ®©y ®èi víi c¸c níc thuéc thÕ giíi thø ba. VÞ trÝ vµ quyÒn lîi cña
hä ë c¸c níc thø ba lu«n bÞ th¸ch thøc vµ ®e do¹. Nh÷ng mãn nî cò liÖu cã
m·i lµ xÝch xiÒng ®èi víi c¸c níc thÕ giíi thø ba, khi ngµy cµng cã nhiÒu níc
®ßi xo¸ nî gi¶m nî hoÆc ho·n tr¶ nî v« thêi h¹n? vµ c¸c nhµ níc thÕ giíi thø
ba liÖu cã cam chÞu m·i nh÷ng cuéc trao ®æi bÊt b×nh ®¼ng víi c¸c níc t b¶n
trong khi hä kh«ng thiÕu c¬ héi cã lîi trong trao ®æi víi c¸c níc kh¸c vµ gi÷a
hä v¬i nhau ? ®iÒu nµy ®· trùc tiÕp lµm lung lay ®Þa vÞ vµ chi phèi sè phËn cña
chñ nghi· t b¶n.
ThËm chÝ, ngay sau sù sôp ®æ cña nhñ nghÜa x· héi ë Liªn X« vµ §«ng
¢u, liÖu sù æn ®Þnh cña chñ nghÜa t b¶n cã ®ñ søc chøng tá chñ nghÜa t b¶n lµ
con ®êng ph¸t triÓn tèi u cña nh©n lo¹i ? kh«ng bëi v× chñ nghÜa t b¶n vÉn
8
kh«ng tho¸t khái nh÷ng c¨n bÖnh “th©m c¨n cè ®Õ” cña nã, dï “mèi ®e do¹
céng s¶n” tëng nh nhÑ ®i. Chñ nghÜa t b¶n vÉn kh«ng kh¸t väng x©m ph¹m
nÒn ®éc lËp cña c¸c quèc gia, trµ ®¹p quyÒn lîi tù do cña c¸c d©n téc b»ng ®ñ
h×nh thøc can thiÖp vò trang th« b¹o cuéc chiÕn ë K«s«v« - hay ©m mu diÔn
biÕn hoµ b×nh víi nh÷ng cuéc chiÕn tranh nhung lôa kÝch ®éng vµ x« ®Èy c¸c
níc vµo cuéc chÐm giÕt ®Ém m¸u ë kh¾p c¸c ch©u lôc.Vµ ngêi ta còng ®ang
chøng thùc khèi m©u thuÉn ngµy cµng lín vµ c¨ng th¼ng gi÷a c¸c níc t b¶n
ph¸t triÓn trong cuéc x©u xÐ giµnh vÞ trÝ hµng ®Çu trong trËt tù thÕ giíi hiÖn
nay, m©u thuÉn ®ã ®ang trë thµnh nguy c¬ ®e do¹ kh«ng nh÷ng chÝnh sè phËn
hä mµ cßn c¶ nh©n lo¹i. §ã lµ b»ng chøng kh«ng g× chèi bá ®îc.
2, L«gÝc tÊt yÕu “Sù vÜ ®¹i vµ tÝnh tÊt yÕu nhÊt thêi cña b¶n th©n chÕ ®é t
s¶n” ®Õn chñ nghÜa x· héi.
Râ rµng, chñ nghÜa t b¶n kh«ng ph¶i ®îi ®Õn ngµy nay, mµ c¸ch ®©y h¬n
200 n¨m, “trong qu¸ tr×nh thèng trÞ giai cÊp cha ®Çy mét thÕ kû, ®· t¹o ra
nh÷ng lùc lîng s¶n xuÊt nhiÒu h¬n vµ ®å sé h¬n, lùc lîng s¶n xuÊt cña tÊt c¶
c¸c thÕ hÖ tríc hîp l¹i”, nh C.M¸c viÕt trong tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n ,
vµ “giai cÊp t s¶n ®· ®ãng mét vai trß hÕt søc c¸ch m¹ng trong lÞch sö”. Ngµy
nay, chñ nghÜa t b¶n ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu to lín vÒ tin häc, tù ®éng ho¸,
c«ng nghÖ sinh häc, vËt liÖu míi...Cïng víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc qu¶n lý
cã thÓ nãi nh÷ng thµnh tùu Êy®· lµm thay ®æi lín n¨ng lùc ho¹t ®éng s¸ng t¹o
cña con ngêi, ®em l¹i n¨ng suÊt lao ®éng vµ thu nhËp quèc d©n rÊt cao ë c¸c
níc t b¶n ph¸t triÓn vµ níc c«ng nghiÖp míi.
Nãi nh C.M¸c “sù vÜ ®¹i” ®ã lµ mét sù thËt. Chóng ta ghi nhËn mét c¸ch
kh¸ch quan, tÊt c¶ nh÷ng bíc ph¸t triÓn míi cña nã víi t c¸ch lµ nh÷ng thµnh
tùu cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i ®ång thêi nh lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn còng thÕ quèc
tÕ ®èi víi ho¹t ®éng cu¶ chóng ta.
Nhng còng kh«ng v× thÕ. Mµ chóng ta l¹i r¬i vµo ¶o väng nh mét sè ngêi
®ang ra søc cè ®Õn møc “t« son tr¸t phÊn” cho chñ nghÜa t b¶n. MÆc dï chñ
nghÜa t b¶n cã kh«ng Ýt u ®iÓm ®¹t trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi loµi
ngêi, nhng nã nhÊt ®Þnh kh«ng ph¶i lµ chÕ ®é cuèi cïng tèt ®Ñp mµ loµi ngêi
h»ng m¬ íc. Dï cho cã sù ®iÒu chØnh, thay h×nh ®æi d¹ng chñ nghÜa t b¶n vÉn
kh«ng hÒ thay ®æi b¶n chÊt, kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®îc m©u thuÉn gi÷a tÝnh chÊt
x· héi ho¸ cña lùc lîng s¶n xuÊt ngµy cµng cao víi viÖc chiÕn h÷u t b¶n chñ
nghÜa vÒ t liÖu s¶n xuÊt, vÉn kh«ng ®îc gi¶i quyÕt m©u thuÉn gi÷a t b¶n vµ lao
®éng. Chñ nghÜa t b¶n vÉm t×m mäi thñ ®o¹n bãc lét ngêi lao ®éng lµm thuª
vµ kiÕm lîi nhuËn b»ng c¸ch bßn rót gÝa trÞ thÆng d ngµy cµng khñng khiÕp: tõ
9
211% (n¨m 1950) t¨ng vät lªn 300% (n¨m 1990). ThÕ t¬ng ®èi æn ®Þnh cña nã
vÉn kh«ng ®ñ che lÊp vµ xo¸ ®i nguy c¬ bÞ thay thÕ vÒ vËn mÖnh lÞch sö bÞ
thay thÕ cña nãm, cho dï, nã cßn tiÒm tµng ph¸t triÓn song ®ã kh«ng ph¶i lµ
biÖn ph¸p ®óng ®¾n cho sù ph¸t triÓn cña lÞch sö loµi ngêi vµ cho dï nh ai ®ã
nãi r»ng, ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa t b¶n lµ sèng b»ng th¸ch thøc cña chÝnh
m×nh vµ b¶n chÊt cña nã lµ thÝch nghi vµ chuyÓn ho¸ ®Ó kh«ng ngõng ph¸t
triÓn, th× luËn ®iÓm Êy vÉn kh«ng lµm thay ®æi thùc tÕ lµ: chñ nghÜa t b¶n
kh«ng bao giê vµ cha bao giê gi¶i quyÕt ®îc tËn gèc nh÷ng m©u thuÉn vµ
nh÷ng cuéc khñng ho¶ng cña chÝnh nã.
Chóng ta ®ang sèng trong thêi kú “lÞch sö ng¾n l¹i”. Ngêi ta ®ang nãi
nhiÒu ®Õn viÖc häc tËp chñ nghÜa t b¶n, thËm chÝ sau nh÷ng kinh nghiÖm ph¶i
tr¶ gi¸ ®¾t cña c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi, ngêi ta l¹i cã lóc tin r»ng
cã thÓ t×m thÊy ë chñ nghÜa t b¶n nh÷ng lêi gi¶i ®¸p ®Çy ®ñ cho mäi vÊn ®Ò
ch¼ng h¹n: m« h×nh Thôy §iÓn, ph¬ng ph¸p qu¶n lý NhËt B¶n, nÒn d©n chñ
Mü...thêng ®îc coi nh nh÷ng kiÓu mÉu. Nh÷ng kinh nghiÖm lÞch sö ®· sím
chØ ra sai lÇm cña nhËn thøc lÖch l¹c mét chiÒu ®ã. §óng lµ c¸ch qu¶n lý kinh
tÕ còng nh viÖc qu¶n lý x· héi cña chñ nghÜa t b¶n cã nh÷ng ®iÒu ®¸ng ®Ó häc
tËp ®ã kh«ng ®îc quªn nh÷ng d÷ kiÖn c¨n b¶n lµ môc tiªu mµ mçi x· héi ®Æt
ra: c¬ së vËt chÊt vµ tinh thÇn nh÷ng c¬ cÊu truyÒn thèng cña tõng x· héi: ®iÒu
kiÖn mäi mÆt ®îc x¸c ®Þnh trong tõng giai ®o¹n lÞch sö. Bµn vÒ vÊn ®Ò nµy,
nhµ kinh tÕ häc NhËt B¶n N«- ru – si –ma ®· viÕt trong t¸c phÈm næi tiÕng
“ v× sao NhËt B¶n thµnh c«ng” r»ng “ Thµnh c«ng cña NhËt B¶n ®em sang Anh
sÏ kh«ng ®¹t thµnh c«ng nh vËy, v× mét lý do ®¬n gi¶n ngêi NhËt kh¸c ngêi
Anh”. H¼n lµ kh«ng hiÓu ®îc ®iÒu ®¬n gi¶n Êy mµ gÇn ®©y cã ngêi nh÷ng
toan bµn tíi c¸i gäi lµ “ Kh¶ n¨ng tiÕn tíi chñ nghÜa x· héi cña b¶n th©n chñ
nghÜa t b¶n” hay “ Nh÷ng m¬ íc cña chñ nghÜa x· héi th× chÝnh chñ nghÜa T
b¶n sÏ thùc hiÖn”. Hä cÇn lu ý r»ng, nh÷ng nguy c¬ cña chñ nghÜa t b¶n kh«ng
nh÷ng vÉn cßn ®ã, mµ ngµy mét tiÒm tµng vµ nÆng nÒ h¬n n»m “ ngoµi vßng
kiÓm so¸t cña chÝnh nã, trùc tiÕp ph¬ng h¹i ®Õn ®êi sèng nh©n lo¹i. Nãi nh cè
tæng thèng Ph¸p, «ng Ph. Mit t¬ r¨ng: “ Chñ nghÜa t b¶n thuÇn nhÊt gièng nh
c¸nh rõng rËm, hÖ thèng x· héi nµy lu«n lµm n¶y sinh nh÷ng bÊt b×nh ®¼ng
míi. TÊt c¶ ®iÒu ®ã sÏ dÉn tíi c¸i g×?”
Cuèi cïng ®iÒu ®ã sÏ dÉn tíi mét c©u hái: Víi b¶n chÊt vµ tiÒn ®å cña t
b¶n nh vËy th× chÝnh nã sÏ ®i vÒ ®©u? c©u tr¶ lêi kh«ng thÓ kh¸c ®îc lµ chñ
nghÜa x· héi. §iÒu Êy còng tÊt yÕu lµ “ Sù vÜ ®¹i vµ tÝnh tÊt yÕu nhÊt thêi cña
b¶n th©n chÕ ®é t s¶n” n»m trong dßng vËn ®éng cña x· héi loµi ngêi. Nh C
10
Mac ®a nãi mµ CMac l¹i kh«ng cã ý ®Þnh “nghÜ ra” ®iÒu ®ã. V× “trong tµi liÖu
cña CMac, ngêi ta kh«ng thÊy m¶y may mét ý ®Þnh nµo nh»m ®a nh÷ng ¶o tëng nh»m ®Æt ra nh÷ng ®iÒu vu v¬ nh÷ng ®iÒu mµ ngêi ta kh«ng thÓ nµo biÕt
®îc. Mac ®Æt vÊn ®Ò chñ nghÜa céng s¶n gièng nh mét nhµ tù nhiªn häc ®Æt ra,
ch¼ng h¹n, vÊn ®Ò tiÕn ho¸ cña mét gièng sinh vËt míi, mét khi ®· biÕt nguån
gèc cña nã vµ ®Þnh ®îc híng râ rÖt biÕn ®æi cña nã”
Chñ nghÜa t b¶n hiÖn ®¹i, trªn thùc tÕ, ®· ®¹t ®îc sù vÜ ®¹i nhÊt ®Þnh nµo
®ã nhng nã l¹i kh«ng ®ñ søc vît qua ®îc nh÷ng m©u thuÉn co b¶n tron qu¸
tr×nh ph¸t triÓn, l¹i bÞ giíi h¹n bái ngìng kh«ng thÓ tr·nh ®îc cña sù khñng
ho¶ng, nªn tÊt yÕu nã ph¶i bÞ thay thÕ v× thuéc tÝnh nhÊt thêi cña chÝnh nã. Dï
thÕ nµo ®i n÷a, xÐt díi gãc ®é cña v¨n ho¸ v¨n minh, nghÜa lµ gãc ®é cña chñ
nghÜa nh©n ®¹o ch©n chÝnh, chñ nghÜa t b¶n, ngay trong sù phån vinh vÒ kinh
tÕ cña nã, ®ang ®Æt loµi ngêi tríc mét cuéc khñng ho¶ng s©u s¾c, ngay trong
sù ®iÒu chØnh vÒ chÝnh trÞ, x· héi, nã ®ang ®i ngîc l¹i ®ßi hái cña thêi ®¹i
chóng ta, ®ã lµ hoµ b×nh, ®éc lËp d©n téc, d©n chñ vµ tiÕn bé x· héi ®ã lµ t¹o
ra sù ph¸t triÓn toµn diÖn con ngêi chø kh«ng ph¶i lµ t¸i ra s¶n xuÊt t b¶n-®iÒu
mµ chñ nghÜa t b¶n ®ang cè søc lµm.
V× vËy vËn mÖnh lÞch sö cña chñ nghÜa t b¶n kÕt thóc sÏ ph¶i tíi håi ®Þnh
®o¹t víi sù më ra mét kû nguyªn lÞch sö míi cña loµi ngêi-®ã lµ chñ nghÜa x·
héi l« gÝc tÊt yÕu trªn c¬ së b¶n chÊt vµ tiÒn ®å cña chÝnh chñ nghÜa t b¶n hiÖn
nay.
HiÖn cã? §ã lµ mét nÒn kinh tÕ häc vÒ c¬ b¶n kh¸c h¼n quan ®iÓm cò.
KiÓu kinh tÕ nµy ®îc Boulding gäi lµ kiÓu kinh tÕ häc kiÓu con tµu vò trô. §ã
lµ quan ®iÓm vÒ mét con tµu vò trô lao vµo kh«ng gian víi m«tk ®éi bay vµ
mét lîng tµi nguyªn quý gi¸ cã h¹n. Trõ nguån n¨ng lîng mÆt trêi sù sèng cßn
cña ®éi bay vµ vËn hµnh c¸c hÖ thèng hç trî ®êi sèng cña hä phô thuéc vµo
b¶o tån kho tµi nguyªn trªn con tµu. Thùc tÕ nµy buéc ph¶i ®Ò ra nh÷ng
nguyªn t¾c c¨n b¶n cho nÒn kinh tÕ kiÓu con tµu vò trô.
Theo m« t¶ cña Boulding, ®êi sèng cña nh÷ng ngêi trªn con tµu vó trô
t¨ng lªn phô thuéc vµo viÖc hä cã sö dông vµ t¸i sinh mét c¸ch h÷u hiÖu hay
kh«ng c¸c tµi nguyªn hiÖn cã ®Ó tríc tiªn ®¸p øng c¸c nhu cÇu thiÕt th©n, råi
tuú theo lîng thÆng d cã ®îc, míi tho¶ m·n nhu cÇu cao h¬n cña hä . Bëi lÏ,
bÊt cø tµi nguyªn nµo bÞ lo¹i ra, nghÜa lµ ®èi víi nh÷ng ngêi trªn tµu lµ mÊt
11
m¸t h¼n, th× ®ã lµ dÊu hiÖu trôc trÆc nghiªm träng cña hÖ thèng. Môc tiªu lµ
kÐo dµi tuæi thä cña s¶n phÈm, h¬n lµ t¨ng tèc ®é phÕ th¶i chung; vµ lµ thay
thÕ c¸c vËt liÖu b»ng c«ng nghÖ th«ng tin trong viÖc thiÕt kÕ c¸c hÖ thèng hç
trî ®êi sèng cña c¸c s¶n phÈm.
ChØ cã thÓ duy tr× ®êi sèng trªn con tµu b»ng sù hîp t¸c gi÷a c¸c thµnh
viªn trªn con tµu. Mçi ngêi ®Òu ph¶i c¶m thÊy cã phÇn tr¸ch nhiÖm duy tÌi hÖ
thèng vµ s½n sµng chÊp nhËn nguån tµi nguyªn ph©n phèi vµ c«ng b»ng. Do
®ã, chóng ta cã thÓ kÕt luËn r»ng kh«ng thÓ coi gia t¨ng s¶n lîng kinh tÕ trªn
con tµu lµ tiÕn bé, nÕu nã kh«ng dùa trªn tiÕn tr×nh s¶n xuÊt bÒn v÷ng vµ ®îc
ph©n phèi c«ng b»ng gi÷a c¸c thµnh viªn.
Ngµy nay, thiªn nhiªn ®ang lu ý víi chóng ta ®ang bÞ chi phèi bëi quan
®iÓm tr¸i ngîc víi thùc tÕ còng nh quan ®iÓm tiÒn C«picnic cho r»ng mÆt trêi
quay quanh tr¸i ®Êt. TÊt c¶ chóng ta cïng sèng trªn mét con tµu, chø kh«ng
ph¶i trªn ®ång cá bao la kh«ng biªn giíi. Ngµy nay, do d©n sè chóng ta qu¸
®«ng, lßng ham muèn cña chóng ta qu¸ lín vµ c«ng nghÖ chóng ta qu¸ m¹nh
mÏ nªn kh«ng thÓ sèng b»ng huyÒn tho¹i cò. Nay chóng ta ph¶i häc c¸ch nh×n
vµ t duy hîp víi thùc tÕ cña chóng ta. Chóng ta ph¶i häc g¾n hÖ thèng vµ c«ng
nghÖ cña con ngêi víi hÖ thèng m«i sinh sao cho cã thÓ t¨ng n¨ng suÊt cña hÖ
sinh th¸i v× lîi Ých l©u dµi cña nh©n lo¹i.
Sù trçi dËy cña c¸c níc thø ba:
Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña m×nh, mét bíc tiÕn quan träng cña c¸c níc
chñ nghÜa t b¶n ®ã lµ giai ®o¹n tÝch luü c¬ b¶n. Sau thÕ chiÕn II, cã rÊt nhiÒu
níc dµnh ®îc ®éc lËp vÒ chÝnh trÞ, tuy nhiªn nÒn kinh tÕ cña hä vÉn cßn phô
thuéc mét c¸ch nÆng nÒ víi c¸c níc t b¶n ph¸t triÓn, hä lµ n¬i cung cÊp
nguyªn liÖu, nh©n c«ng rÎ m¹t vµ lµ thÞ trêng tiªu thô hµng hãa cña c¸c níc t
b¶n ph¸t triÓn. Mét c«ng cô cña c¸c níc t b¶n ph¸t triÓn ®Ó g¾n chÆt c¸c níc
thuéc thÕ giíi thø ba ®ã lµ c¸c kho¶n nî mµ c¸c níc nµy nî c¸c níc t b¶n
ph¸t triÓn.
Tuy nhiªn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c¸c níc thuéc thÕ giíi thø ba ®·
biÕt liªn kÕt víi nhau ®Êu tranh ®ßi c¸c níc t b¶n ph¸t triÓn xo¸ vµ gi¶m nî.
Tríc xu thÕ nµy c¸c níc t b¶n ph¸t triÓn ®· ph¶i nhîng bé vµ ®· ph¶i tuyªn bè
xo¸ vµ gi¶m nî cho c¸c níc thuéc diÖn nghÌo nhÊt. Xu thÕ nµy ®· lµm thay
®æi chÝnh s¸ch cña c¸c níc t b¶n ph¸t triÓn víi c¸c níc thuéc thÕ giíi thø ba,
®ã lµ chÝnh s¸ch b×nh ®¼ng cïng cã lîi th«ng qua c¸c h×nh thøc c«ng cô kinh
tÕ, nh th¬ng m¹i quèc tÕ, ®Çu t vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ.
12
Ngoµi nh÷ng quan hÖ kinh tÕ víi c¸c níc t b¶n ph¸t triÓn th× c¸c níc
thuéc thÕ giíi thø ba còng ®Èy m¹nh quan hÖ bu«n b¸n song ph¬ng, ®a ph¬ng
víi nhau ngµy cµng m¹nh mÏ.
Vai trß cña c¸c tæ chøc quèc tÕ :
Ngµy nay, trong c¸c quan hÖ quèc tÕ gi÷a c¸c níc víi nhau th× c¸c tæ
chøc quèc tÕ ngµy cµng ®ãng vai trß quan träng. C¸c tæ chøc qu«c tÕ kh«ng
nh÷ng ®ãng vai trß quan träng trong viÖc ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ c¸c níc víi
nhau mµ cßn lµ lùc lîng chñ yÕu ®Êu tranh, gióp ®ì vµ t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn
cho c¸c níc thuéc thÕ giíi thø ba.
Nh÷ng vÊn ®Ò n¶y sinh trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña loµi ngêi nh «
nhiÔm m«i trêng, liªn kÕt kinh tÕ qu«c tÕ, kh«ng thÓ gi¶i quyÕt bëi mét níc
riªng rÏ mµ cÇn ph¶i cã sù liªn kÕt gi÷a c¸c quèc gia víi nhau th«ng qua tæ
chøc quèc tÕ ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ã mét c¸ch ®ång bé nhÊt qu¸n.
Víi tiÕn tr×nh toµn cÇu ho¸ nh hiÖn nay, c¸c tæ chøc quèc tÕ l¹i cµng ®ãng
vai trß quan träng, ®Æc biÖt trong lÜnh vùc toµn cÇu ho¸ vÒ kinh tÕ, sù di
chuyÓn vèn, quan hÖ mËu dÞch cÇn th«ng qua c¸c tæ chøc quèc tÕ ®Ó ®iÒu
chØnh.
C¬ cÊu giai cÊp:
Do tèc ®ä ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt vµ lùc lîng s¶n xuÊt, n¨ng
suÊt lao ®éng ®îc n©ng cao, c¬ cÊu giai cÊp x· héi ë níc t b¶n ph¸t triÓn cã sù
thay ®æi râ rÖt, ®Æc biÖt lµ sù t¨ng nhanh vÒ sè lîng cña tÇng líp trug gian. Do
nh÷ng ngµnh nghÒ truyÒn thèng bÞ thu hÑp, c¸c ngµnh dÞch vô vµ c«ng nghiÖp
míi ra ®êi vµ ph¸t triÓn dÉn tíi tÇng líp “c«ng nh©n ¸o tr¾ng”, nh©n viªn khoa
häc kü thuËt, c¸n bé qu¶n lý, tÇng líp trÝ tuÖ ...ngµy mét ®«ng ®¶o. Hä ®ang
trë thµnh tÇng líp x· héi chñ yÕu cña c¸c níc t b¶n ph¸t triÓn. TÇng líp nµy cã
®êi sèng vËt chÊt kh¸ cao, cã tr×nh ®é d©n trÝ cao. Hä còng chÝnh lµ lùc lîng
lao ®éng cho mét nÒn kinh tÕ míi, nÒn kinh tÕ tri thøc.
13
PhÇn II. VËn dông lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi
vµo ®iÒu kiÖn ViÖt nam hiÖn nay.
1. TÊt yÕu kh¸ch quan cña con ®êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi.
ViÖc vËn dông lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cña chñ nghÜa Mac-Lªnin
vµo viÖc ®Ò ra chiÕn lîc cho c¸ch m¹ng ViÖt nam tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi. §êng lèi c¸ch m¹ng do chñ tÞch Hå ChÝ Minh vµ §¶ng ta nªu ra lµ sù vËn dông
s¸ng t¹o h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi vµo ®iÒu kiÖn ViÖt nam. §¶ng ta ®· kh¼ng
®Þnh r»ng sau khi ViÖt nam tiÕn hµnh c«ng viÖc c¸ch m¹ng d©n chñ nh©n d©n
sÏ tiÕn lªn lµm cuéc c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa.
§©y lµ sù lùa chän ®óng híng ®i vµ x¸c ®Þnh môc tiªu cña sù ph¸t triÓn.
CHóng ta ®Òu biÕt, ®èi víi §¶ng ta, viÖc lùa chän vµ x¸c ®Þnh nµy ®Æt ra ngay
tõ n¨m 1930 vµ lu«n lu«n ®óng víi mäi sù biÕn ®éng trong thùc tiÔn ph¸t triÓn
cña c¸ch m¹ng ViÖt nam, trong lÞch sö ®Êu tranh c¸ch m¹ng cña §¶ng vµ cña
d©n téc chÝnh c¬ng, s¸ch lîc v¾n t¾t do NguyÔn ¸i Quèc khëi th¶o vµ luËn v¨n
chÝnh trÞ cña §¶ng n¨m 1930 ®· ghi râ C¸ch m¹ng ViÖt nam sÏ ®i theo con ®êng “lµ t s¶n d©n quyÒn c¸ch m¹ng ®Ó ®i tíi x· héi céng s¶n” bá qua giai ®o¹n
ph¸t triÓn t b¶n chñ nghÜa. Sù lùa chän nµy lµ kÕt qu¶ trùc tiÕp n¶y sinh tõ sù
gi¸c ngé chñ nghÜa M¸c-Lªnin, chñ nghÜa x· héi khoa häc ë l·nh tô NguyÔn
¸i Quèc sau mét thËp niªn (1911-1920) ®i t×m ®êng cøu níc vµ ®· t×m thÊy
chñ nghÜa Lªnin, ®· nhËn thøc râ c¸ch m¹ng ViÖt nam sÏ ®i theo con ®êng
C¸ch m¹ng th¸ng Mêi “§êng c¸ch mÖnh” (1927) lµ t¸c phÈm lý luËn macxÝt
®Çu tiªn ®îc x©y dùng trªn nÒn mãng cña t tëng ®ã. Trong t¸c phÈm quan
träng nµy NguyÔn ¸i Quèc ®· chØ râ:
“Trong thÕ giíi b©y giê chØ cã c¸ch mÖnh Nga lµ ®· thµnh c«ng vµ thµnh
c«ng ®Õn n¬i, nghÜa lµ d©n chóng ®îc hëng c¸i tù do h¹nh phóc, b×nh ®¼ng
thËt, chø kh«ng ph¶i tù do vµ b×nh ®¼ng gi¶ dèi nh ®Õ quèc Ph¸p khoe khoang
bªn Nam An” Ngêi kh¼ng ®Þnh, chØ cã chñ nghÜa Lªnin lµ ch©n chÝnh nhÊt,
ch¾c ch¾n nhÊt vµ c¸ch mÖnh nhÊt mµ chóng ta sÏ ®i theo. Tõ bíc ngoÆt n¨m
1920, khi NguyÔn ¸i Quèc trë thµnh ngêi cégn s¶n vµ cho ®Õn nh÷ng n¨m sau
nµy. NGêi ®Òu nhÊt qu¸n kh¼ng ®Þnh, gi¶i phãng giai cÊp, gi¶i phãng d©n téc
chØ cã thÓ thùc hiÖn ®îc b»ng con ®êng c¸ch m¹ng v« s¶n, b»ng cuéc x©y
dùng chñ nghÜa x· héi míi, x· héi céng s¶n chñ nghÜa.
Khi miÒn B¾c ®· ®îc gi¶i phãng nhng miÒn Nam cßn ph¶i tiÕp tôc chiÕn
®Çu v× ®éc lËp tù do cña Tæ Quèc, t×nh h×nh lóc ®ã ®Æt ra c©u hái: MiÒn B¾c
cã nªn bíc ngay vµo thêi kú qu¸ ®é ®Ó x©y dùng chñ nghÜa x· héi hay kh«ng
khi khi môc tiªu ®éc l¹ap d©n téc cha ®îc gi¶i quyÕt xong ë miÒn Nam? §¶ng
ta kh¼ng ®Þnh lµ ph¶i ®ång thêi tiÕn hµnh hai nhiÖm vô c¸ch m¹ng: tiÕp tôc
14
cuéc c¸ch m¹ng d©n téc d©n chñ ë miÒn Nam vµ tiÕn hµnh x©y dùng chñ
nghÜa x· héi ë miÒn B¾c. Sù lùa chän nµy ®· ®îc thùc tiÔn x¸c nhËn lµ hoµn
toµn ®óng ®¾n. Kh«ng cã sù hËu thuÉn cña chñ nghÜa x· héi ë miÒn B¾c, c¸ch
m¹ng miÒn Nam sÏ kh«ng cã nh÷ng ®¶m b¶o vËt chÊt vµ tinh thÇn cÇn thiÕt
cho th¾ng lîi.
Khi miÒn Nam ®· ®îc gi¶i phãng, ®Êt níc thèng nhÊt, mét vÊn ®Ò còng
®îc ®Æt ra lµ miÒn Nam sÏ cïng miÒn B¾c tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi hay t¹m
thêi dõng l¹i mét thêi gian ®Ó phôc håi sau chiÕn tranh? Cã thÓ nãi, sù lùa
chän nµy lµ mét thö th¸ch kh«ng kÐm phÇn phøc t¹p. §¶ng quyÕt ®Þnh c¶ níc
cïng ®i lªn chñ nghÜa x· héi. QuyÕt ®Þnh nµy ®· ®îc thùc tiÔn x¸c nhËn hoµn
toµn ®óng ®¾n.
Vµo gi÷a nh÷ng n¨m 80, kinh tÕ x· héi níc ta l©m vµo cuéc khñng
ho¶ng trÇm träng, chÕ ®é x· héi chñ nghÜa ë Liªn X« vµ §«ng ¢u ®ang chao
®¶o. Nhng còng chÝnh vµo lóc Êy, §¶ng ta ®· quyÕt ®Þnh ®êng lèi ®æi míi, chñ
tr¬ng x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬
chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc, theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, héi
nhËp vµ më cöa víi bªn ngoµi. Mét lÇn n÷a sù kh¼ng ®Þnh cña §¶ng ta vÒ con
®êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi ®· ®îc thùc tiÔn x¸c nhËn lµ ®óng ®¾n.
Vµo gi÷a nh÷ng n¨m 80, kinh tÕ – x· héi níc ta l©m vµo cuéc khñng
ho¶ng trÇm träng chÕ ®é x· héi chñ nghÜa ë Liªn X« vµ §«ng ¢u ®ang chao
®¶o. Nhng còng chÝnh vµo lóc Êy, §¶ng ta ®· quyÕt ®Þnh ®êng lèi ®æi míi, chñ
tr¬ng x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬
chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc, theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, héi
nhËp vµ më cöa víi bªn ngoµi. Mét lÇn n÷a sù kh¼ng ®Þnh cña §¶ng ra vÒ con
®êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi ®· ®îc thùc tiÔn x¸c nhËn lµ ®óng ®¾n.
Cã thÓ nãi, nh÷ng quyÕt s¸ch cña §¶ng ta ë thêi kú nµy thÓ hiÖn sù n¨ng
®éng vÒ t duy lý luËn g¾n liÒn víi sù mÉn c¶m vÒ thùc tiÔn cïng b¶n lÜnh
chÝnh trÞ v÷ng vµng. §ã lµ sù kh¼ng ®Þnh tÝnh tÊt yÕu cña sù ®æi míi theo ®Þnh
híng x· héi chñ nghÜa: ®æi míi ®Ó ph¸t triÓn, ®Ó tho¸t khái t×nh tr¹ng khñng
ho¶ng, ®Ó vît qua nh÷ng k×m h·m cña m« h×nh cò – m« h×nh hµnh chÝnh bao
cÊp, ®Ó gi¶i phãng vµ khai th¸c mäi tiÒm n¨ng ph¸t triÓn cña x· héi nh»m thùc
hiÖn môc tiªu d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh. §æi míi
kh«ng ph¶i lµ tõ bá chñ nghÜa x· héi, mµ lµ kh¼ng ®Þnh tÝnh quy luËt cña con
®êng ph¸t triÓn ®ã lµm cho c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi c«ng b»ng
v¨n minh. ®óng víi quy luËt kh¸ch quan h¬n phï hîp víi hoang c¶nh, ®iÒu
kiÖn thùc tÕ cña ®Êt níc víi xu thÕ, ®Æc ®iÓm cña thÕ giíi hiÖn ®¹i. §æi míi lµ
15
®Ó x©y dùng chñ nghÜa x· héi hiÖu qu¶ h¬n lµm cho chñ nghÜa x· héi béc lé
vµ kh¼ng ®Þnh b¶n chÊt u viÖt cña nã, tõng bíc ®Þnh h×nh vµ ph¸t triÓn trong
thùc tÕ, lµm cho “®êi sèng vËt chÊt ngµy cµng t¨ng, ®êi sèng tinh thÇn ngµy
cµng tèt, x· héi ngµy cµng v¨n minh, tiÕn bé” ®Ó cho nh©n d©n ta cã cuéc sèng
Êm no, h¹nh phóc®îc häc hµnh tiÕn bé vµ ph¸t triÓn mäi kh¶ n¨ng s¸ng t¹o
cña m×nh” ®Ó cho “d©n thùc sù lµ chñ vµ lµm chñ lÊy x· héi vµ cuéc sèng cña
m×nh? Nh Hå ChÝ Minh ®· nhÊn m¹nh.
Nh vËy, ®i lªn x· héi chñ nghÜa lµ tÊt yÕu kh¸ch quan, vµ nã ®îc thÓ hiÖn
trong c«ng cuéc ®æi míi cña §¶ng ta, ®æi míi ®Ó x¸c lËp mét sù æn ®Þnh míi
nh»m lµm cho ®Êt níc ®¹t tíi sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng. §iÒu ®ã cã ngi· lµ chóng
ta ph¶i x¸c ®Þnh con ®êng x©y dùng chñ nghÜa x· héi víi sù n¨ng ®éng h¬n
n÷a tichs cùc h¬n n÷a, vµ phï hîp h¬n n÷a víi t×nh h×nh thÕ giíi hiÖn ®¹i. ChÕ
®é x· héi chñ nghÜa mµ chóng ta ®ang x©y dùng sÏ lµ chÕ ®é ph¸t hiÖn vµ sö
dông tèt nhÊt nh÷ng nguån lùc cña chÝnh m×nh, trong ®ã søc m¹nh quyÕt ®Þnh
chÝnh lµ nguån lùc con ngêi. §ã lµ môc tiªu quan träng nhÊt cña chñ nghÜa x·
héi.
2. Nh÷ng nhiÖm vô cña thêi kú qu¸ ®é
Thêi kú qu¸ ®é lµ thêi kú t¹o c¬ së vËt chÊt vµ con ngêi cho chñ nghÜa x·
héi trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn nµy, víi ®iÒu kiÖn vµ hoµn c¶nh cña ViÖt nam, ®·
®Æt ra cho chóng ta nh÷ng nhiÖm vô sau:
Thùc hiÖn c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc ®Ó x©y dùng
c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho nÒn s¶n xuÊt lín hiÖn ®¹i. C«ng cuéc nµy ®Æt ra
nh÷ng nhiÖm vô lín mµ chóng ta cÇn gi¶i quyÕt: Cô thÓ lµ: t¹o ra nh÷ng ®iÒu
kiÖn thiÕt yÕu vÒ vËt chÊt, kü thuËt, con ngêi vµ khoa häc c«ng nghÖ, huy ®éng
mäi ngêi vèn, nguån lùc lao ®éng lµm cho nÒn kinh tÕ t¨ng trëng nhanh nhng
bÒn v÷ng vµ trªn c¬ së n©ng cao mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi. Qu¸ tr×nh c«ng
nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc cÇn ph¶i thùc hiÖn ngay mét sè néi dung c¬
b¶n sau;
+ T¨ng thªm tèc ®é vµ tû träng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp trong nÒn kinh tÕ
quèc d©n
+Dùa trªn sù thay ®æi vÒ c«ng nghÖ chóng ta ph¶i chuyÓn dÞch c¬ cÊu
nÒn kinh tÕ dÉn ®Õn t¨ng trëng nhanh vµ l©u bÒn.
+ KhuyÕn khÝch vµ ®µo t¹o nh÷ng tµi n¨ng trÎ nh»m t¹o ra ®éi ngò c¸n
bé kü thuËt cã tr×nh ®é cao.
+ Thùc hiÖn chuyÓn giao c«ng nghÖ kÕt hîp víi n¨ng lùc s¸ng t¹o cña
quÇn chóng. Muèn vËy ph¶i n¾m b¾t ®Çy ®ñ chÝnh x¸c c¸c th«ng tin cÇn thiÕt
16
th«ng qua, c¸c c«ng ty t vÊn trong vµ ngoµi níc ®Ó ®¶m b¶o lùa chän c«ng
nghÖ chÝnh x¸c. Më réng liªn kÕt liªn doanh víi níc ngoµi ®Ó cã thÓ khai th¸c
c«ng nghÖ tiªn tiÕn mét c¸ch trùc tiÕp.
- X©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo
®Þnh híng chñ nghÜa x· héi vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña
nhµ níc. Muèn vËy cÇn ph¶i chÊn chØnh ®æi míi vµ ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ khu
vùc doanh nghiÖp nhµ níc ®Ó lµm tèt vai trß hç trî vµ thóc ®Èy c¸c thµnh phÇn
kinh tÕ kh¸c cïng ph¸t triÓn. T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c
ph¸t triÓn theo ®óng ph¸p luËt vµ quan träng nhÊt lµ ph¶i tõng bíc híng vµo
con ®êng t b¶n nhµ níc.
- Ph¶i thËn träng trong sù ph¸t triÓn x· héi, më réng giao lu v¨n ho¸
víi níc ngoµi, ph¶i cã biÖn ph¸p h÷u hiÖu chèng l¹i sù th©m nhËp cña c¸c lo¹i
v¨n ho¸ ®éc h¹i. KÕ thõa vµ ph¸t triÓn c¸c truyÒn thèng v¨n ho¸ tèt ®Ñp cña
d©n téc.
- CÇn ph¶i tiÕp tôc ®æi míi bé m¸y nhµ níc theo híng tiÕn bé dùa trªn
nh÷ng c¬ së sau:
+ Chèng quan liªu chuyªn quyÒn ®éc ®o¸n trong bé m¸y nhµ níc.
+ Ph¶i ph©n biÖt râ chøc n¨ng c¶u c¸c cÊp c¸c ngµnh.
+ Ph¶i ®a ra mét hÖ thèng ph¸p luËt chÆt chÏ ®ång bé vµ cã tÝnh
kh¶
thi. Ph¶i ®¶m b¶o thùc hiÖn nghiªm chØnh mäi luËt ph¸p ®Ò ra.
+ Ph¶i cã chÝnh s¸ch va quy m« ®µo t¹o båi dìng nh÷ng c¸n bé cã n¨ng
lùc phï hîp víi yªu cÇu ®æi míi vµ ph¸t triÓn ®Êt níc. §ßng thêi ph¶i sö dông
hîp lý nguån nh©n lùc cho phï hîp víi tõng giai ®o¹n.
17
KÕt luËn
Tãm l¹i h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi lµ mét trong nh÷ng thµnh tùu khoa
häc mµ Cm¸c ®· ®Ó l¹i cho nh©n lo¹i. Lý luËn ®ã ®· chØ ra: x· héi lµ mét hÖ
thèng mµ trong ®ã quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña
lùc lîng s¶n xuÊt, vµ c¸c quan hÖ s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh mµ trªn ®ã dùng lªn mét
kiÕn tróc thîng tÇng ph¸p lý vµ chÝnh trÞ còng nh c¸c h×nh th¸i x· héi t¬ng
øng. §ång thêi lý luËn còng chØ ra r»ng sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña c¸c h×nh
th¸i kinh tÕ – x· héi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn. Th«ng qua c¸ch m¹ng
x· héi, c¸c h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi thay thÕ nhau tõ thÊp lªn cao. Tuy nhiªn
sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi võa bÞ chi phèi
bëi c¸c quy ®Þnh chung, võa bÞ t¸c ®éng bëi ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ cña c¸c
quèc gia.
Ngµy nay, x· héi loµi ngêi ®· cã nh÷ng ph¸t triÓn m¹nh mÏ h¬n rÊt nhiÒu
ra víi thêi Cm¸c. Nhng sù ph¸t triÓn ®ã vÉn dùa trªn c¬ së lýý luËn h×nh th¸i
kinh tÕ chÝnh trÞ x· héi vÉn gi÷ nguyªn gi¸ trÞ cña nã trong mäi giai ®o¹n. Tuy
nhiªn lý lu¹n h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi kh«ng cã tham väng gi¶i thÝch tÊt c¶
c¸c hiÖn tîng cña ®êi sèng x· héi mµ nã ®ßi hái ®îc bæ sung b»ng c¸c ph¬ng
ph¸p tiÕp cËn míi vÒ x· héi, kh«ng ph¶i v× thÕ mµ lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ –
x· héi trë nªn lçi thêi.
Lý luËn vÒ h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi ®· chØ ra con ®êng ®i lªn chñ
nghÜa x· héi lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan vµ chÝnh nã ®· ®Ò ra nh÷ng híng ®i
®óng ®¾n vµ tõ ®ã ®a ra nh÷ng gi¶i ph¸p cho c«ng cuéc x©y dùng ®Êt níc ta
ngµy cµng ph¸t triÓn tíi mét ®Ønh cao míi.
Nh vËy ta cã thÓ ch¾c ch¾n ®Ó kh¼ng ®Þnh r»ng: h×nh th¸i kinh tÕ – x·
héi vÉn cßn d÷ nguyªn gi¸ trÞ khoa häc vµ tÝnh thêi ®¹i cña nã. Nã thËt sù lµ
ph¬ng ph¸p luËn khoa häc ®Ó ph©n tÝch thêi ®¹i hiÖn nay nãi chung vµ c«ng
cuéc x©y dùng ®Êt níc ë ViÖt nam nãi riªng.
MÆc dï t¸c gi¶ ®· cã nhiÒu cè g¾ng nhng do sù h¹n chÕ vÒ chñ quan
còng nh kh¸ch quan nªn ch¾c ch¾n r»ng tiÓu luËn nµy cha thÓ hoµn h¶o nh
mong ®îi. T¸c gi¶ xin mong ®îc sù gãp ý cña thÇy c« vµ c¸c b¹n.
18
- Xem thêm -
.DOC 
18 
23132 
105 
