Lêi më ®Çu
TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi:
Bíc vµo thiªn niªn kû thø ba, khoa häc vµ c«ng nghÖ ®· trë thµnh yÕu tè
cèt tö cña sù ph¸t triÓn, lµ lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp cña nÒn kinh tÕ toµn cÇu.
§iÒu nµy ®îc ph¶n ¸nh râ trong viÖc ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch vµ chiÕn lîc ph¸t
triÓn khoa häc, c«ng nghÖ vµ kinh tÕ cña nhiÒu níc trªn thÕ giíi. Tuy nhiªn tuú
thuéc vµo tr×nh ®é sù ph¸t triÓn cô thÓ cña tõng níc mµ x©y dùng chiÕn lîc,
chÝnh s¸ch ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ mang tÝnh ®a d¹ng vµ ®Æc thï ®èi víi
tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn cô thÓ phï hîp víi hoµn c¶nh, ®iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt
cña mçi quèc gia. Vµ ®iÒu nçi bËt rót ra ë c¸c chiÕn lîc, chÝnh s¸ch ®ã ë tÊt c¶
c¸c níc trªn thÕ giíi tõ nh÷ng níc cã nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i ®øng hµng ®Çu thÕ giíi
nh Mü, NhËt, Ph¸p,...cho ®Õn nh÷ng níc cã nÒn kinh tÕ chËm ph¸t triÓn vµ l¹c
hËu nh ViÖt Nam , Lµo , Campuchia, mét sè níc Trung §«ng ...®ã chÝnh lµ quan
®iÓm:"Sù ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ lµ mét ph¬ng híng quan träng míi ,
cã tÝnh quyÕt ®Þnh trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ quèc gia…"Bëi vËy viÖc nghiªn
cøu kinh nghiÖm x©y dùng c¸c chÝnh s¸ch vµ chiÕn lîc ph¸t triÓn khoa häc vµ
c«ng nghÖ cña c¸c níc trªn thÕ giíi vµ trong khu vùc ®Ó ¸p dông vµ ph¸t huy
mét c¸ch s¸ng t¹o vµo hoµn c¶nh cña ®Êt níc m×nh cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng
®èi víi c¸c níc trªn con ®êng c«ng nghiÖp ho¸- hiªn ®¹i ho¸ nãi chung vµ ®èi víi
ViÖt Nam nãi riªng hiÖn nay.
Trong thêi ®¹i ngµy nay, khi nÒn v¨n minh n«ng nghiÖp dÇn dÇn nhêng
chç cho nÒn v¨n minh c«ng nghiÖp th× t¬ng øng víi nã thuËt ng÷ ''c«ng nghiÖp
ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸" còng Ýt ®îc sö dông mµ thay thÕ vµo ®ã lµ c¸c thuËt ng÷ khoa
häc mang tÝnh chÊt hiÖn ®¹i ,phï hîp víi xu thÕ cña mét thêi ®¹i míi "thêi ®¹i tri
thøc" nh "t¨ng trëng", "ph¸t triÓn"," cÊt c¸nh theo lèi ho¸ rång"…MÆc dï
vËy,chóng ta kh«ng thÓ phñ nhËn c«ng nghiÖp ho¸- hiÖn ®¹i ho¸ lu«n lu«n lµ vÊn
®Ò hµng ®Çu trong c¸c lÝ luËn vÒ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c quèc gia trªn thÕ
giíi .ThËt vËy ,lÞch sö ph¸t triÓn cña nh©n lo¹i trong vµi tr¨m n¨m tríc ®ã ®· cho
thÊy con ®êng mµ c¸c níc chËm tiÕn cÇn ph¶i ®i theo,kh«ng thÓ lµ c¸i g× kh¸c
ngoµi viÖc biÕn ®æi nÒn kinh tÕ theo c¬ cÊu hîp lý ,ph¸t triÓn n¨ng ®éng dùa trªn
c¬ së khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i .§Ó ®¹t ®îc môc ®Ých ®ã,®iÒu tÊt yÕu lµ ph¶i
®a ®Êt níc ®i lªn con ®êng c«ng nghiÖp ho¸- hiªn ®¹i ho¸ bëi ®ã lµ ph¬ng thøc
duy nhÊt ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ thÕ giíi, vµ bÊt k× mét quèc gia nµo bá qua qu¸
tr×nh nµy ®Òu sÏ trë nªn qu¸ chËm , qu¸ l¹c hËu so víi bíc ®i cña thÕ giíi.Cã thÓ
coi ®ã lµ quy luËt ViÖt Nam kh«ng thÓ ®øng ngoµi.
Chóng ta ®Òu biÕt ,c«ng nghiÖp ho¸ ®îc coi lµ s¶n phÈm trùc tiÕp cña cuéc
c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp cuèi thÕ kû XVII, cßn hiÖn ®¹i ho¸ lµ s¶n phÈm tÊt yÕu
cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt gi÷a thÕ kû XX. Ngµy nay, trong bèi c¶nh
0
cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, c«ng nghiÖp ho¸ g¾n liÒn víi
hiÖn ®¹i ho¸ ®îc xem lµ nÊc thang ®¸nh dÊu tr×nh ®é ph¸t triÓn míi cña nÒn v¨n
minh nh©n lo¹i. Chóng ta kh«ng thÓ phñ nhËn nh÷ng thµnh tùu vÒ khoa häc còng
nh nhiÒu lÜnh vùc kh¸c trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi .Ch¼ng h¹n, viÖc sö dông
n¨ng lîng nguyªn tö, n¨ng lîng mÆt trêi ®· lµm gi¶m sù phô thuéc cña con ngêi
vµo nguån n¨ng lîng kho¸ng s¶n, viÖc chÕ t¹o ra c¸c tªn löa víi c«ng suÊt cùc
lín dïng nhiªn liÖu ho¸ häc, hçn hîp ë d¹ng láng hoÆc r¾n. Víi hÖ thèng ®éng
lùc míi nµy, con ngêi ®· t¹o ra ®îc tèc ®é vò trô cÊp mét (7,9km/s),phãngvÖ tinh
nh©n t¹o ®Çu tiªn cña tr¸i ®Êt (n¨m 1957), tèc ®é vò trô cÊp hai (11,2 km/s)
phãng c¸c tµu vò trô th¸m hiÓm c¸c hµnh tinh thuéc hÖ mÆt trêi nh mÆt tr¨ng,
Sao ho¶, Sao kim…(n¨m 1959) vµ ®Æc biÖt lµ ®a con ngêi ®Æt ch©n lªn mÆt tr¨ng
(n¨m 1981) më ra kû nguyªn chiÕn lîc chinh phôc vò trô. Sù ra ®êi cña c¸c vËt
liÖu tæng hîp kh«ng nh÷ng gióp con ngêi gi¶m sù phô thuéc vµo tµi nguyªn
thiªn nhiªn kh«ng t¸i sinh ®îc mµ cung cÊp cho con ngêi nguån vËt liÖu míi cã
tÝnh n¨ng u viÖt h¬n vµ t¸i sinh ®îc…Do ®ã vÊn ®Ò ®Æt ra cho mçi quèc gia trªn
con ®êng thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸- hiªn ®¹i ho¸ lµ ë chç cÇn n¾m b¾t xu thÕ
ph¸t triÓn tÊt yÕu, kh¸ch quan cña thêi ®¹i, khai th¸c tèi ®a nh÷ng thêi c¬, thuËn
lîi vµ h¹n chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt mäi nguy c¬, bÊt lîi ®Ó thùc hiÖn thµnh c«ng
nghiÖp sù nghiÖp ®ã.
§èi víiViÖt Nam hiÖn nay, c«ng nghiÖp ho¸- hiªn ®¹i ho¸ kh«ng chØ lµ
qu¸ tr×nh mang tÝnh tÊt yÕu mµ ®ã cßn lµ mét ®ßi hái bøc thiÕt. §øng tríc thùc
tr¹ng ®Êt níc tõ mét nÒn kimh tÕ tiÓu n«ng ®ang phÊn ®Êu v¬n lªn ®¹t ®Õn môc
tiªu:" D©n giµu ,níc m¹nh,x· héi c«ng b»ng d©n chñ v¨n minh" l¹i vèn lµ mét
níc nghÌo bÞ chiÕn tranh tµn ph¸ nhiÒu n¨m, t×nh tr¹nh khñng kho¶ng kinh tÕ x·
héi vÉn cha chÊm døt, l¹m ph¸t cßn ë møc cao, s¶n xuÊt cha æn ®Þnh, béi chi
ng©n s¸ch lín, lao ®éng thÊt nghiÖp hoÆc kh«ng ®ñ viÖc lµm ngµy cµng t¨ng
(riªng ë thµnh thÞ chiÕm tíi 7%), tæng s¶n phÈm quèc d©n (GNP) tÝnh theo ®Çu
ngêi thÊp nhÊt thÕ giíi: 220$ (th¸ng9/1993) thÊp h¬n c¶ Lµo, B¨ngladesh, chØ
b»ng 1/9 Th¸i Lan, b»ng 1/4 cña Malaixia, b»ng 1/45 cña §µi Loan…G¾n liÒn
víi nÒn kinh tÕ ®ã l¹i lµ lèi lµm ¨n t¶n m¹n, tuú tiÖn cña s¶n xuÊt nhá; nh÷ng
thãi quen cò cña thêi k× bao cÊp trong s¶n xuÊt, kinh doanh vÉn cßn tån t¹i cho
tíi ngµy nay, ¶nh hëng kh«ng nhá tíi sù t¨ng trëng cña nÒn kinh tÕ ®Êt níc trong
qu¸ tr×nh toµ cÇu ho¸. V× vËy c«ng nghiÖp ho¸- hiªn ®¹i ho¸ cßn lµ quy luËt tÊt
yÕu cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi nh»m ®¸p øng nhu cÇu, lîi Ých cña
c¸c tÇng líp nh©n d©n vµ c¶ d©n téc.
NhËn thøc râ vai trß ®ã, §¶ng vµ nhµ níc, ta ®· cã nhiÒu nghÞ quyÕt quan
träng vÒ khoa häc - c«ng nghÖ vµ kh¼ng ®Þnh: "Cïng víi gi¸o dôc, ®µo t¹o khoa
häc vµ c«ng nghÖ lµ quèc s¸ch hµng ®Çu, lµ ®éng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ -x· héi, lµ
®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó gi÷ v÷ng ®éc lËp d©n téc vµ x©y dùng thµnh c«ng chñ
nghÜa x· héi. C«ng nghiÖp ho¸- hiªn ®¹i ho¸ ®Êt níc b»ng c¸ch dùa vµo khoa
häc, c«ng nghÖ" Nh vËy, vai trß ®éng lùc, lµ lùc lîng s¶n xuÊt hµng ®Çu cña khoa
häc vµ c«ng nghÖ ®· ®îc §¶ng ta nhÊt qu¸n kh¼ng ®Þnh vµ lµ ®iÒu tÊt yÕu kh«ng
1
thÓ thay ®æi ®îc. Song vÊn ®Ò ®Æt ra lµ lµm sao ®Ó khoa häc vµ c«ng nghÖ ®¶m
nhËn ®îc vai trß ®ã? Hay nãi c¸ch kh¸c, trong ®iÒu kiÖn ®Êt níc ta hiÖn nay ®Ó
ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ phï hîp víi vµi trß "Lµ lùc lîng s¶n xuÊt hµng
®Çu trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸- hiªn ®¹i ho¸ " th× chóng ta ph¶i lµm g×? §ã
lµ mét vÊn ®Ò rÊt bøc b¸ch hiÖn nay tríc thùc trang khoa häc - c«ng nghÖ cña ®Êt
níc cßn ph¸t triÓn chËm vµ cha ®i vµo cuéc sèng mÆc dï tiÒm n¨ng lµ kh«ng
nhá.
Nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò khoa häc vµ c«ng nghÖ trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp
ho¸- hiÖn ®¹i ho¸ kh«ng chØ lµ c«ng tr×nh khoa häc cña c¸c c¬ quan, tæ chøc, c¸
nh©n, mµ cßn lµ cña toµn thÓ x· héi. Vµ cho tíi nay, chóng ta còng ®· thu ®îc
nhiÒu kÕt qu¶ kh«ng nhá trong viÖc nghiªn cøu, gãp phÇn gióp cho ®Êt níc hoµn
thµnh môc tiªu lµ mét níc c«ng nghiÖp vµo nh÷ng n¨m 2020. Lµ mét sinh viªn,
em còng muèn gãp mét phÇn nhá c«ng søc cña m×nh vµo sù nghiÖp nghiªn cøu
khoa häc cña ®Êt níc. Nghiªn cøu vÒ ®Ò tµi "Khoa häc vµ c«ng nghÖ lµ lùc lîng
s¶n xuÊt hµng ®Çu trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸- hiªn ®¹i ho¸ ë níc ta"
lµ mét vÊn ®Ò lín cÇn cã thêi gian vµ sù hiÓu biÕt còng nh sù ®Çu t nhiÒu. MÆc
dï rÊt cè g¾ng nhng em kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt trong viÖc thu thËp
th«ng tin . Song víi sù gióp ®ì tËn t×nh cña thÇy em ®· hoµn thµnh bµi viÕt nµy.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy !
ch¬ng i
Nguån gèc vµ c¬ së lý luËn
1. Lùc lîng s¶n xuÊt trong lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi cña
M¸c:
XuÊt ph¸t tõ quan niÖm cho r»ng lÞch s÷ x· héi loµi ngêi lµ qu¸ tr×nh
con ngêi thêng xuyªn s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt, M¸c ®· x©y dùng nªn häc
thuyÕt vÒ h×nh th¸i kinh tÕ -x· héi . Ho¹t ®éng s¶n xuÊt bao gåm: s¶n xuÊt vËt
chÊt, s¶n xuÊt tinh thÇn vµ s¶n xuÊt ra chÝnh b¶n th©n con ng êi lµ ®Æc trng vèn
cã cña x· héi loµi ngêi mµ trong ®ã s¶n xuÊt vËt chÊt ®ãng vai trß cùc k× quan
träng. Nã lµ ®éng lùc, lµ nÒn t¶ng cña c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt cßn l¹i cña x·
héi. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËt chÊt, con ngêi sö dông c¸c c«ng cô lao ®éng
thÝch hîp vµ t¸c ®éng c¶i t¹o giíi tù nhiªn nh»m t¹o ra cña c¶i vËt chÊt ®Ó
tho¶ m·n nhu cÇu cña m×nh. Trong s¶n xuÊt, con ngêi kh«ng chØ quan hÖ víi
giíi tù nhiªn mµ gi÷a nh÷ng con ngêi cÇn ph¶i cã mèi liªn hÖ vµ quan hÖ nhÊt
®Þnh víi nhau, tøc lµ viÖc s¶n xuÊt chØ diÔn ra trong khu«n khæ cña nh÷ng mçi
liªn hÖ vµ quan hÖ x· héi. Cã nh vËy con ngêi míi cã thÓ biÕn ®æi ®îc giíi tù
nhiªn, biÕn ®æi ®êi sèng x· héi ®ång thêi biÕn ®æi chÝnh b¶n th©n con ngêi.Trong biÖn chøng tù nhiªn, ¡nghen ®· viÕt "Lao ®éng lµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n
®Çu tiªn cña toµn bé ®êi sèng loµi ngêi vµ nh thÕ ®Õn mét møc mµ trªn mét ý
nghÜa nµo ®ã ta ph¶i nãi :lao ®éng ®· s¸ng t¹o ra b¶n th©n con ngêi ". Nh vËy
2
theo quan niÖm cña c¸c nhµ s¸ng lËp chñ nghÜa M¸c, trong lÞch sö s¶n xuÊt
vËt chÊt cña nh©n lo¹i ®· h×nh thµnh nªn mèi quan hÖ phæ biÕn ®ã lµ: lùc l îng
s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt hîp thµnh ph¬ng thøc s¶n xuÊt. Trong ®ã lùc lîng s¶n xuÊt "biÓu hiÖn cho mèi quan hÖ gi÷a con ngêi víi tù nhiªn, thÓ hiÖn
n¨ng lùc thùc tiÔn cña con ngêi trong qóa tr×nh s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt".
Lùc lîng s¶n xuÊt bao gåm ngêi lao ®éng víi kÜ n¨ng lao ®éng cña hä vµ t
liÖu s¶n xuÊt mµ tríc hÕt lµ c«ng cô lao ®éng . Søc lao ®éng cña con ng êi vµ t
liÖu s¶n xuÊt, kÕt hîp víi nhau t¹o thµnh lùc lîng s¶n xuÊt. Vµ quan hÖ s¶n
xuÊt lµ "quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi trong qóa tr×nh s¶n xuÊt". Mçi ph¬ng thøc
s¶n xuÊt ®Æc trng cho mét h×nh th¸i kinh tÕ -x· héi nhÊt ®Þnh, nã lµ sù thèng
nhÊt gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt ë mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh vµ quan hÖ s¶n xuÊt t ¬ng
øng, ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi tÊt c¶ c¸c mÆt cña ®êi sèng x· héi: kinh
tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸ vµ x· héi. Vµ lÞch sö x· héi loµi ngêi ch¼ng qua lµ lÞch
sö ph¸t triÓn kÕ tiÕp nhau cña c¸c ph¬ng thøc s¶n xuÊt. Ph¬ng thøc s¶n xuÊt
cò, l¹c hËu ®îc thay thÕ b»ng ph¬ng thøc s¶n xuÊt míi tiÕn bé h¬n. Trong mçi
ph¬ng thøc s¶n xuÊt th× lùc lîng s¶n xuÊt lµ yÕu tè ®éng ®ãng vai trß quyÕt
®Þnh. Lùc lîng s¶n xuÊt lµ thíc ®o n¨ng lùc thùc tiÔn cña con ngêi trong qu¸
tr×nh c¶i t¹o tù nhiªn nh»m ®¶m b¶o cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn x· héi loµi
ngêi, lµm thay ®æi mèi quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi vµ tõ ®ã dÉn tíi sù thay ®æi
c¸c mèi quan hÖ x· héi. Trong t¸c phÈm "Sù khèn cïng cña triÕt häc", M¸c
viÕt: " Nh÷ng quan hÖ x· héi ®Òu g¾n liÒn mËt thiÕt víi nh÷ng lùc l îng s¶n
xuÊt míi, loµi ngêi thay ®æi ph¬ng thøc s¶n xuÊt, c¸ch kiÕm sèng cña m×nh,
loµi ngêi thay®æi tÊt c¶ nh÷ng mèi quan hÖ x· héi cña m×nh". Khi lùc l îng s¶n
xuÊt tríc hÕt lµ t liÖu s¶n xuÊt thay ®æi vµ ph¸t triÓn th× quan hÖ s¶n xuÊt tÊt
yÕu còng thay ®æi vµ ph¸t triÓn theo, khi ®ã b¾t ®Çu thêi ®¹i cña mét cuéc
c¸ch m¹ng x· héi. Nh vËy, lùc lîng s¶n xuÊt kh«ng chØ lµ yÕu tè kh¸ch quan,
n¨ng ®éng nhÊt cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt mµ cßn lµ yÕu tè cÊu thµnh nÒn t¶ng
vËt chÊt cña toµn thÓ nh©n lo¹i.
Trong sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, khoa häc ®ãng vai trß ngµy cµng
to lín. Sù ph¸t triÓn cña khoa häc g¾n liÒn víi s¶n xuÊt vµ lµ ®éng lùc m¹nh mÏ
thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Ngµy nay, khoa häc ph¸t triÓn vµ ®¹t ®îc nhiÒu
thµnh tùu to lín. Khi mµ con ngêi ®· tr¶i qua ba cuéc ®¹i c¸ch m¹ng c«ng
nghiÖp lÇn thø nhÊt, lÇn thø hai vµ lÇn thø ba th× khoa häc trë thµnh nguyªn
nh©n trùc tiÕp cña nhiÒu biÕn ®æi to lín trong s¶n xuÊt, trong ®êi sèng vµ trë
thµnh "lùc lîng s¶n xuÊt hµng ®Çu", lµ yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu ®îc ®Ó lµm cho lùc
lîng s¶n xuÊt cã ®éng lùc ®Ó t¹o nªn nh÷ng bíc ph¸t triÓn nh¶y vät t¹o thµnh
cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. Cã thÓ nãi r»ng :"khoa häc vµ
c«ng nghÖ hiÖn ®¹i lµ ®Æc trng cho lùc lîng s¶n xuÊt hiÖn ®¹i. CacM¸c ®· tõng
dù b¸o: " Theo ®µ ph¸t triÓn cña ®¹i c«ng nghiÖp, viÖc t¹o ra cña c¶i thùc tÕ trë
nªn Ýt phô thuéc vµo tr×nh ®é chung cña khoa häc vµ vµo sè lîng lao ®éng ®· chi
phÝ h¬n vµo søc m¹nh cña nh÷ng t¸c nh©n ®îc khëi ®éng trong thêi gian lao
®éng, vµ b¶n th©n nh÷ng t¸c nh©n, ®Õn lît chóng ( hiÖu qu¶ to lín cña chóng )
3
tuyÖt ®èi kh«ng t¬ng øng víi thêi gian lao ®éng trùc tiÕp cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra
chóng mµ ®óng ra chóng phô thuéc vµo tr×nh ®é chung cña khoa häc vµ vµo sù
tiÕn bé cña kü thuËt, hay lµ phô thuéc vµo viÖc øng dông khoa häc Êy vµo s¶n
xuÊt …" vµ trong thêi ®¹i ngµy nay ®· kh¼ng ®Þnh: ph¸t triÓn x· héi héi kh«ng
thÓ dùa trªn nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cña khoa häc- c«ng nghÖ hiÖn ®¹i.
Theo quan niÖm cña M¸c, mçi h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi ®îc h×nh thµnh tõ
nhiÒu yÕu tè, nhiÒu mèi quan hÖ nh: mèi quan hÖ gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan
hÖ s¶n xuÊt, gi÷a c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng…C¸c yÕu tè, c¸c mèi
quan hÖ nµy lu«n cã sù t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau t¹o thµnh ®éng lùc néi t¹i cña
sù ph¸t triÓn x· héi, thóc ®Èy tiÕn bé x· héi. XuÊt ph¸t tõ quan niÖm ®ã, CacM¸c
®· cho r»ng ngay trong cïng mét h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi th× kh«ng ph¶i bÊt cø
lóc nµo nã còng ®îc thÓ hiÖn díi mét h×nh thøc gièng nhau. ChÝnh v× lÏ ®ã, M¸c
®ßi hái ph¶i vËn dông ph¬ng ph¸p ph©n tÝch lÞch sö cô thÓ khi sö dông ph¹m trï
h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi vµo vÖc xem xÐt, ph©n tÝch mét x· héi cô thÓ, ph¶i lµm
râ ®îc vai trß, vÞ trÝ vµ sù t¸c ®éng cña nh÷ng quan hÖ x· héi ®ã trong ®êi sèng
x· héi. ChØ cã nh vËy chóng ta míi cã thÓ rót ra nh÷ng kÕt luËn cã tÝnh quy luËt
cña mét x· héi cô thÓ khi ¸p dông ph¹m trï h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi vµo viÖc
nghiªn cøu x· héi ®ã. Vµ xÐt cho ®Õn cïng, th× sù s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt ra ®êi
sèng hiÖn thùc x· héi míi lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh tiÕn tr×nh ph¸t lÞch sö cña nh©n
lo¹i hµng ngh×n n¨m qua. Ph.Anghen nãi: '' Theo quan niÖm duy vËt vÒ lÞch sö,
nh©n tè quyÕt ®Þnh trong qu¸ tr×nh lÞch sö xÐt ®Õn cïng lµ s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n
xuÊt ®êi sèng hiÖn thùc. C¶ t«i lÉn M¸c cha bao giê kh¼ng ®Þnh g× h¬n thÕ…".
LÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n kh¸c nhau, øng
víi mçi giai ®o¹n cña sù ph¸t triÓn ®ã lµ mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nhÊt ®Þnh,
vµ sù tiÕn bé x· héi chÝnh lµ sù vËn ®éng theo híng hoµn thiÖn dÇn cña c¸c h×nh
th¸i kinh tÕ x· héi, lµ sù thay ®æi h×nh th¸i kinh th¸i kinh tÕ l¹c hËu lçi thêi b»ng
h×nh th¸i kinh tÕ x· héi tiÕn bé, hiÖn ®¹i h¬n mµ gèc rÔ s©u xa cña nã lµ sù ph¸t
triÓn kh«ng ngõng cña lùc lîng s¶n xuÊt. Nã lµ nÒn t¶ng, lµ c¬ së vËt chÊt-kÜ
thuËt, lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ thay thÕ lÉn nhau cña c¸c
h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi. M¸c viÕt: ''T«i coi sù ph¸t triÓn cña nh÷ng h×nh th¸i
kinh tÕ-x· héi lµ mét qóa tr×nh lÞch sö tù nhiªn" nhng sù ph¸t triÓn x· héi ch¼ng
nh÷ng cã thÓ diÔn ra b»ng con ®êng ph¸t triÓn tuÇn tù tõ h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi
nµy lªn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi kh¸c, mµ cßn cã thÓ diÔn ra b»ng con ®êng bá
qua mét giai ®o¹n ph¸t triÓn nµo ®ã, mét h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi nµo ®ã trong
nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan vµ hoµn c¶nh lÞch sö cô thÓ.
Dùa trªn nh÷ng t tëng cô thÓ cña häc thuyÕt M¸c vÒ h×nh th¸i kinh tÕ-x·
héi víi vai trß then chèt cña lùc lîng s¶n xuÊt lµ c¬ së lý luËn cho phÐp chóng ta
kh¼ng ®Þnh sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ theo ®Þnh híng XHCN lµ
nhiÖm vô trung t©m xuyªn suèt trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH bá qua giai ®o¹n
ph¸t triÓn CNTB, lµ quy luËt kh¸ch quan trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña d©n téc ta.
2. Khoa häc vµ c«ngnghÖ trong nÒn kinh tÕ toµn cÇu.
4
Trong nöa thÕ kû qua, viÖc duy tr× tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ vµ t¹o ra c«ng ¨n
viÖc lµm lu«n lu«n ®øng ë vÞ trÝ cao trong trong danh môc nh÷ng u tiªn hµng ®Çu
cña nhiÒu níc trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. KÕt qu¶ cña
nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c nhµ khoa häc ®· cho thÊy r»ng Ýt nhÊt mét
nöa møc t¨ng trëng kinh tÕ toµn cÇu lµ nhê nh÷ng tiÕn bé khoa häc-c«ng nghÖ
®em l¹i th«ng qua viÖc chóng gãp phÇn lµm t¨ng thªm hiÖu qu¶ ®Çu t cña c¸c
nguån vèn vµ n¨ng suÊt lao ®éng x· héi còng nh t¹o ra s¶n phÈm vµ dÞch vô míi
tho¶ m·n nhu cÇu ngµy cµng cao cña x· héi. ChÝnh v× vËy khoa häc vµ c«ng
nghÖ ®ãng vai trß rÊt lín trong c¸c chiÕn lîc t¨ng trëng kinh tÕ cña c¸c níc ph¸t
triÓn va ®ang ph¸t triÓn. Sù thµnh c«ng cña c¸c níc trong viÖc ®¹t tíi nh÷ng môc
tiªu vÒ khoa häc c«ng nghÖ ®Ó t¹o ra t¨ng trëng kinh tÕ ®· t¸c ®éng trùc tiÕp tíi
søc c¹nh tranh vµ dÉn tíi kÕt qu¶ lµ lµm t¨ng tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ. NÕu nh
trong thiªn niªn kû thø nhÊt, than ®¸, søc giã, søc níc, søc m¹nh c¬ b¾p cña ngêi
vµ gia sóc lµ nguån n¨ng lîng chñ yÕu th× tíi gÇn thiªn niªn kû thø hai, ®ã lµ dÇu
khÝ, m¸y h¬i níc, ®iÖn, n¨ng lîng nguyªn tö ph©n h¹ch. HiÖn nay nh©n lo¹i ®ang
tiÕn vµo thiªn niªn kû thø ba dùa trªn nÒn t¶ng cña c¸c nghµnh c«ng nghiÖp cao
nh c«ng nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ n¨ng lîng h¹t nh©n, tæng hîp nhiÖt h¹ch,
c«ng nghÖ nan«… Cã thÓ nãi r»ng tõ vÞ trÝ ®i sau, tæng hîp c¸c kinh nghiÖm ë
hai thiªn niªn kû ®Çu, khoa häc vµ c«ng nghÖ ®· trë thµnh ®éng lùc ph¸t triÓn
hµng ®Çu cña nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi, lµ lùc lîng dÉn ®êng vµ lµ lùc lîng s¶n
xuÊt trùc tiÕp cña nÒn kinh tÕ toµn cÇu ho¸. Cã thÓ nãi ®©y lµ cuéc c¸ch m¹ng
khoa häc c«ng nghÖ míi nhÊt trong khoa häc tù nhiªn, lµ cuéc c¸ch m¹ng khoa
häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. §Ó lµm râ vai trß cña khoa häc c«ng nghÖ trong nÒn
kinh tÕ toµn cÇu, ta cÇn t×m hiÓu thÕ nµo lµ khoa häc, c«ng nghÖ, lµ cuéc c¸ch
m¹ng khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i.
Khoa häc lµ mét kh¸i niÖm thÓ hiÖn ë nhiÒu néi dung kh¸c nhau: khoa
häc lµ mét h×nh th¸i ý thøc x· héi, lµ mét c«ng cô nhËn thøc; khoa häc lµ mét
lÜnh vùc ho¹t ®éng x· héi; khoa häc lµ mét hÖ thèng tri thøc cña nh©n lo¹i ®îc
thÓ hiÖn b»ng nh÷ng kh¸i niÖm, ph¸n ®o¸n, häc thuyÕt…Tuy nhiªn ®Þnh nghÜa
cho r»ng khoa häc lµ mét hÖ thèng chØnh thÓ c¸c tri thøc cña tiÕn tr×nh lÞch sö x·
héi ®îc coi lµ ®Þnh nghÜa ®Çy ®ñ nhÊt díi gãc ®é lÞch sö ph¸t triÓn cña khoa häc.
Ngoµi ra, khoa häc cßn ®îc hiÓu lµ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña con ngêi ®Ó cã ®îc
hÖ thèng tri thøc vÒ thÕ giíi víi chøc n¨ng lµm cho con ngêi n¾m ®îc nh÷ng quy
luËt cña hiÖn thùc kh¸ch quan ,ngµy cµng lµm chñ ®îc nh÷ng ®iÒu kiÖn sinh ho¹t
tù nhiªn vµ x· héi
C«ng nghÖ tríc hÕt lµ tËp hîp tri thøc g¾n liÒn vµ t¬ng øng víi mét tËp
hîp kü thuËt (Nh m¸y mãc, thiÕt bÞ, ph¬ng tiÖn…)bao gåm c¸c tri thøc vÒ ph¬ng
ph¸p, kü n¨ng, bÝ quyÕt, kinh nghiÖm…®îc sö dông theo mét quy tr×nh hîp lý ®Ó
vËn hµnh, tËp hîp kü thuËt ®ã, t¸c ®éng vµo ®èi tîng lao ®éng t¹o ra s¶n phÈm
phôc vô cho nhu cÇu cña con ngêi. C«ng nghÖ tõ chç chØ dïng trong c¸c ho¹t
®éng lao ®éng s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt theo sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña nÒn
5
kinh tÕ toµn cÇu th× giê ®©y kh¸i niÖm ®ã ®îc sö dông víi nghÜa réng h¬n vµ
trong nhiÒu lÜnh vùc ho¹t ®éng cña con ngêi .
NÕu nh trong nhiÒu thÕ kû tríc ®©y khoa häc chØ ph¸t triÓn mét c¸ch ®éc
lËp riªng rÏ th× tíi ®Çu thÕ kû 20 mèi quan hÖ mËt thiÕt gi÷a khoa häc- c«ng
nghÖ ®· t¹o nªn cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i cña x· héi loµi
ngêi, ®¸nh dÊu "qu¸ tr×nh khoa häc c«ng nghÖ biÕn thµnh lùc lîng s¶n xuÊt trùc
tiÕp lµ ®iÒu kiÖn cÇn ®Ó ®a lùc lîng s¶n xuÊt lªn mét bíc ph¸t triÓn míi". Cho tíi
nay cha cã mét c«ng tr×nh nµo ®a ra ®Þnh nghÜa cô thÓ vÒ cuéc c¸ch m¹ng khoa
häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, song vÒ ®¹i thÓ ta cã thÓ hiÓu ®ã lµ sù thay ®æi c¨n b¶n
trong b¶n th©n c¸c lÜnh vùc khoa häc c«ng nghÖ còng nh mèi quan hÖ vµ chøc
n¨ng x· héi cña chóng, khiÕn cho c¬ cÊu vµ ®éng th¸i ph¸t triÓn cña c¸c lùc lîng
s¶n xuÊt còng bÞ thay ®æi hoµn toµn. ë nÐt kh¸i qu¸t nhÊt cã thÓ ®Þnh nghÜa cuéc
c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i lµ sù biÕn ®æi tËn gèc lùc lîng s¶n xuÊt
cña x· héi hiÖn ®¹i, ®îc thùc hiÖn víi vai trß dÉn ®êng cña khoa häc c«ng nghÖ
trong toµn bé chu tr×nh: "khoa häc - c«ng nghÖ - s¶n xuÊt- con ngêi - m«i trêng
". Cã thÓ nãi r»ng sù ph¸t triÓn cña khoa häc c«ng nghÖ ®· ®a v¨n minh nh©n
lo¹i qu¸ ®é sang mét giai ®o¹n ph¸t triÓn míi vÒ chÊt. §ã lµ kÕt qu¶ cña qu¸
tr×nh tÝch luü l©u dµi c¸c kiÕn thøc khoa häc cña viÖc ®æi míi c«ng nghÖ s¶n
xuÊt, vµ viÖc t¨ng quy m« sö dông kü thuËt míi. Trong ®ã sù ph¸t triÓn cã tÝnh
tiÕn ho¸ vµ c¸c dÞch chuyÓn cã tÝnh chÊt cã tÝnh c¸ch m¹ng ®· cïng t¹o ®iÒu kiÖn
cho nhau ph¸t triÓn. Trong lÜnh vùc s¶n xuÊt còng nh trong c¸c ngµnh tri thøc
khoa häc ®Òu cã thÓ quan s¸t thÊy nh÷ng sù lu©n phiªn ®Æc s¾c cña cuéc nh¶y
vät vµ sù ph¸t triÓn tuÇn tù trong nhiÒu lÜnh vùc nh :
Trong ngµnh n¨ng lîng, sö dông n¨ng lîng níc, c¬ b¾p, giã, than, ®iÖn,
dÇu löa råi n¨ng lîng nguyªn tö vµ hiÖn nay chÝnh lµ n¨ng lîng nhiÖt h¹ch.
Trong lÜnh vùc s¶n xuÊt, tõ hîp t¸c lao ®éng gi¶n ®¬n qua giai ®o¹n c«ng
trêng thñ c«ng råi tiÕn lªn ph¬ng thøc s¶n xuÊt ®¹i c¬ khÝ víi c¸c quy tr×nh s¶n
xuÊt vµ c«ng nghÖ ®îc c¬ giíi ho¸ tæng hîp, xuÊt hiÖn c¸c hÖ thèng m¸y mãc,
t¹o ra c¸c m¸y tù ®éng, tù ®éng ho¸ ®ång bé, hÖ thèng s¶n xuÊt linh ho¹t.
Trong s¶n xuÊt vËt liÖu, chuyÓn tõ nguyªn liÖu n«ng nghiÖp, c¸c lo¹i vËt
liÖu x©y dùng truyÒn thèng ( nh gç, g¹ch, ®¸…), sö dông kim lo¹i ®en ( nh s¾t
gang…) lµ chñ yÕu sang sö dông kim lo¹i mµu, chÊt dÎo, bª t«ng, c¸c vËt liÖu
kÕt cÊu (omposite), vËt liÖu th«ng minh vËt liÖu siªu dÉn…
Trong c«ng nghÖ s¶n xuÊt, chÕ t¹o tõ s¶n xuÊt thñ c«ng, tiÕn lªn b¸n tù
®éng råi tíi c«ng nghÖ tù ®éng ho¸( tù ®éng ho¸ thiÕt kÕ - chÕ t¹o …), c«ng nghÖ
th«ng tin ( tin häc, viÔn th«ng vò trô…) c«ng nghÖ nano, c«ng nghÖ sinh häc,
c«ng nghÖ h¹t nh©n, c«ng nghÖ kh«ng gian, c«ng nghÖ vËt liÖu míi…
Sù khëi ®Çu cña c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®· ®a con ngêi
tiÕn vµo mét kØ nguyªn míi, kØ nguyªn cña tri thøc. §©y lµ bíc qu¸ ®é trong sù
6
ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ hoµn toµn chØ dùa trªn c¬ së khoa häc trong
mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi vµ c¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt, biÕn b¶n th©n
khoa häc thµnh nÒn c«ng nghiÖp tri thøc trong thêi ®¹i tri thøc, nÒn kinh tÕ c«ng
nghiÖp sÏ trë thµnh nÒn kinh tÕ th«ng tin (hay cßn gäi lµ nÒn kinh tÕ tri thøc, nÒn
kinh tÕ tin häc, nÒn kinh tÕ m¹ng…)
Nh vËy cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i dùa trªn c¬ së cèt
lâi lµ cuéc c¸ch m¹ng vi ®iÖn tö diÔn ra tõ ®Çu thËp niªn 60 vµ c¸c thµnh tùu
khoa häc kÜ thuËt lín nhÊt cña thÕ kØ XX th× ®ã lµ "bíc qu¸ ®é díi sù chØ ®¹o víi
vai trß dÉn ®êng cña khoa häc sang qu¸ tr×nh tæ chøc l¹i vÒ c¨n b¶n c«ng nghÖ
s¶n xuÊt, ®iÒu tiÕt c¸c quy tr×nh c«ng nghÖ víi quy m« ngµy cµng t¨ng, tæ chøc
l¹i tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc ®êi sèng x· héi dùa trªn c¬ së nh÷ng ngµnh c«ng nghÖ cao
mµ c¸c cuéc c¸ch m¹ng tríc ®ã cha ®ñ ®iÒu kiÖn t¹o ra mét c¸ch hoµn chØnh nh:C«ng nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ sinh häc, c«ng nghÖ vËt liÖu míi, c«ng nghÖ
n¨ng lîng míi c«ng nghÖ tù ®éng ho¸ trªn c¬ së kØ thuËt v× ®iÖn tö ". Th©m nhËp
vµo tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi, cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ
hiÖn ®¹i ®· t¹o ®iÒu kiÖn tiÕt kiÖm tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ c¸c nguån lùc x·
héi. Cho phÐp chi phèi t¬ng ®èi c¸c ph¬ng tiÖn s¶n xuÊt ®Ó cïng t¹o ra cïng mét
khèi lîng hµng ho¸ tiªu dïng. KÕt qu¶ lµ kÐo theo sù thay ®çi c¬ cÊu cña nÒn s¶n
xuÊt x· héi ,lµm thay ®æi tËn gèc lùc lîng s¶n xuÊt mµ khoa häc c«ng nghÖ lµ
yÕu tè hµng ®Çu. Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®· t¸c ®éng s©u
s¾c mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi loµi ngêi,®a con ngêi tiÕn vµo thêi ®¹i míithêi ®¹i cña nÒn kinh tÕ tri thøc.
7
ch¬ng II
c«ng nghiÖp ho¸ -hiÖn ®¹i ho¸ ë viÖt nam
I: sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ho¸ -hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt
Nam.
1.1 C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ lµ g× ?
LÞch sö loµi ngêi tr¶i qua 5 -6 ngµn n¨m (Tríc thÕ kû XVIII) thêi kú
c«ng trêng thñ c«ng, gÇn 300 n¨m thêi kú ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ nhng chØ
mÊt gÇn 120 n¨m ®Ó hoµn thµnh thêi kú c«ng nghiÖp ho¸ ®Çu tiªn, sau ®ã ë
c¸c níc Mü, T©y ¢u chØ tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ trong vßng 80 n¨m, NhËt
B¶n 60 n¨m…vµ ngµy nay ViÖt Nam còng nh nhiÒu quèc gia kh¸c trªn thÕ
giíi ®ang tÝch cùc rót ng¾n kho¶ng c¸ch, tiÕn dÇn tíi nÒn v¨n minh nh©n lo¹i
còng chÝnh b»ng C«ng nghiÖp ho¸-hiÖn ®¹i ho¸. C¸c níc ®· ®i qua giai ®o¹n
ph¸t triÓn TBCN ®i vµo thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH tiÕn hµnh thùc hiÖn qu¸
tr×nh t¸i c«ng nghiÖp nh»m ®iÒu chØnh, bæ sung vµ hoµn thiÖn c¬ së vËt chÊt
kü thuËt vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i theo yªu cÇu cña chÕ ®é x· héi héi míi. C¸c n íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn chËm nhÊt lµ c¸c níc n«ng nghiÖp l¹c hËu th× tiÕn
lªn CNXH ®Ó x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt nhÊt thiÕt ph¶i c«ng nghiÖp
ho¸ ®Ó t¹o ra c¬ së vËt chÊt kü thuËt lµm tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ-X·
héi.VËy ta nªn hiÓu vÒ ph¹m trï c«ng nghiÖp ho¸nh thÕ nµo ?
Quan niÖm ®¬n gi¶n nhÊt vÒ c«ng nghiÖp ho¸ cho r»ng: "c«ng nghiÖp
ho¸ ®a ®Æc tÝnh c«ng nghiÖp cho mét ho¹t ®éng, trang bÞ (cho mét vïng, mét
níc), c¸c nhµ m¸y, c¸c lo¹i c«ng nghiÖp …".Quan niÖm mang tÝnh triÕt tù nµy
®îc h×nh thµnh dùa trªn c¬ së kh¸i qu¸t qu¸ tr×nh h×nh thµnh lÞch sö c«ng
nghiÖp ho¸ ë c¸c níc T©y ¢u, B¾c Mü.
Nghiªn cøu ®Þnh nghÜa vÒ ph¹m trï c«ng nghiÖp ho¸ cña c¸c nhµ kinh tÕ
Liªn X« (cò), Cuèn "Gi¸o khoa vÒ kinh tÕ chÝnh trÞ "cña Liªn X« ® îc dÞch
sang tiÕng ViÖt ®· ®Þnh nghÜa: "c«ng nghiÖp ho¸ XHCN lµ ph¸t triÓn ®¹i c«ng
nghiÖp, tríc hÕt lµ c«ng nghiÖp nÆng, sù ph¸t triÓn cÇn thiÕt cho viÖc c¶i t¹o
toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n dùa trªn c¬ së vËt chÊt kü thuËt tiªn tiÕn. Cuèn
tõ ®iÓn tiÕng ViÖt ®· gi¶i thÝch: "C«ng nghiÖp ho¸ lµ qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn
s¶n xuÊt c¬ khÝ lín trong tÊt c¶ c¸c ngµnh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ ®Æc
biÖt c«ng nghiÖp nÆng dÇn tíi sù t¨ng nhanh tr×nh ®é trang bÞ kü thuËt cho lao
®éng vµ n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. Quan ®iÓm c«ng nghiÖp ho¸ lµ qu¸ tr×nh
x©ydùng vµ ph¸t triÓn ®¹i c«ng nghiÖp tríc hÕt lµ c«ng nghiÖp nÆng cña c¸c
nhµ kinh tÕ häc Liªn X« (cò) ®îc chóng ta tiÕp nhËn, ¸p dông vµo C«ng
nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ cña ®Êt níc ngay tõ nh÷ng n¨m 1960 víi néi dung
chñ ®¹o lµ "¦u tiªn ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nÆng mét c¸ch hîp lý, ®ång thêi
gia søc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp nhÑ...nh»m x©y dùng c¬ së vËt
chÊt kü thuËt cho CNXH". Nhng trªn thùc tÕ, chóng ta ®· ph¶i tr¶ gi¸ cho sù
8
nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ XHCN theo kiÓu ®ã khi ¸p ®Æt m« h×nh c«ng nghiÖp
ho¸ XHCN ë Liªn x« vµo níc ta mµ kh«ng xuÊt ph¸t tõ thùc tr¹ng ®Êt níc lµ
mét níc n«ng nghiÖp l¹c hËu. Tuy nhiªn, dï kh«ng ®¹t ®îc môc tiªu ®Ò ra
trong nh÷ng n¨m ®Çu tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ nhng còng nhê ®ã mµ chóng
ta ®· x©y dùng ®îc mét c¬ së vËt chÊt kü thuËt nhÊt ®Þnh, t¹o ra tiÒm lùc míi
vÒ nhiÒu mÆt ®Æc biÖt lµ kinh tÕ, quèc phßng, v¨n ho¸, chÝnh trÞ …gãp phÇn
cho cuéc kh¸ng chiÕn trêng kú cña d©n téc, b¶o ®¶m ®îc phÇn nµo ®êi sèng
vËt chÊt cña nh©n d©n.
§Õn n¨m 1963, tæ chøc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp cña liªn hiÖp quèc ®· ® a
ra ®Þnh nghÜa vÒ C«ng nghiÖp ho¸ lµ: "C«ng nghiÖp ho¸ mét qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn kinh tÕ". Trong qu¸ tr×nh nµy, mét bé phËn ngµy cµng t¨ng c¸c nguån
cña c¶i quèc d©n ®îc ®éng viªn ®Ó ph¸t triÓn c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu ngµnh ë
trong níc víi kü thuËt hiÖn ®¹i. §Æc ®iÓm cña c¬ cÊu kinh tÕ nµy lµ "cã mét
bé phËn lu«n thay ®æi ®Ó s¶n xuÊt ra t liÖu s¶n xuÊt, hµng tiªu dïng vµ cã kh¶
n¨ng ®¶m b¶o cho toµn bé nÒn kinh tÕ vµ x· héi ".Theo quan ®iÓm nµy, qu¸
tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ®îc hiÓu lµ qu¸ tr×nh réng lín vµ s©u s¾c víi nhiÒu môc
tiªu chø kh«ng ph¶i chØ nh»m thùc hiÖn mét môc tiªu duy nhÊt lµ kinh tÕ kü
thuËt nh tríc kia. Dùa trªn c¬ së kü thuËt ®ã, chóng ta nhËn thøc râ ®îc sai
lÇm cña m×nh trªn con ®êng c«ng nghiÖp ho¸ XHCN theo kiÓu cò, cøng nh¾c
vµ kÐm hiÖu qu¶. C¶ lý luËn vµ thùc tiÔn ®Òu chØ ra r»ng: Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn
®Çy khã kh¨n, thö th¸ch tõ t×nh tr¹ng kinh tÕ l¹c hËu sang tr¹ng th¸i kinh tÕ
ph¸t triÓn hiÖn ®¹i kh«ng thÓ kh«ng tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ vµ cïng víi
c«ng nghiÖp ho¸ lµ hiÖn ®¹i ho¸. C«ng nghiÖp ho¸ ph¶i g¾n liÒn víi hiÖn ®¹i
ho¸ vµ lµ hai qu¸ tr×nh nèi tiÕp vµ ®an xen lÉn nhau. Tríc ®ã, ë c¸c níc Mü vµ
T©y ¢u, hä ®· tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ kh¸ l©u råi míi ®i vµo hiÖn ®¹i ho¸
vµ cho tíi nay, qu¸ tr×nh nµy vÉn cßn ®ang tiÕp tôc. Ta cã thÓ hiÓu: HiÖn ®¹i
ho¸ lµ qu¸ tr×nh chèng l¹i sù tôt hËu cñ¹ sù bïng næ cña cuéc c¸ch m¹ng khoa
häc c«ng nghÖ ®ang diÔn ra trªn thÕ giíi. Nh vËy, xÐt vÒ mÆt lÞch sö qu¸ tr×nh
c«ng nghiÖp ho¸ diÔn ra tríc qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i ho¸. Kinh nghiÖm cña cuéc
®æi míi ®Êt níc theo ®Þnh híng XHCN ë níc ta cho thÊy r»ng: "c«ng nghiÖp
ho¸ nhÊt thiÕt ph¶i g¾n liÒn víi hiÖn ®¹i ho¸ ".T¹i héi nghÞ Trung ¬ng kho¸
VII (Th¸ng7/1994) vµ kho¸ VIII(Th¸ng 6/1995) §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh:
"C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¨n b¶n, toµn diÖn
c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, dÞch vô vµ qu¶n lý kinh tÕ, x· héi tõ sö
dông lao ®éng thñ c«ng lµ chÝnh sang sö dông mét c¸ch phæ biÕn søc lao ®éng
cïng víi c«ng nghÖ vµ ph¬ng ph¸p tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i dùa trªn sù ph¸t triÓn
cña cång nghiÖp vµ tiÕn bé khoa häc - c«ng nghÖ, t¹o ra n¨ng suÊt lao ®éng
x· héi cao "(V¨n kiÖn héi nghÞ lÇn thø 7 Ban chÊp hµnh Trung ¦¬ng kho¸
VIII ).
Víi quan niÖm nµy, vÒ c¬ b¶n ®· ph¶n ¸nh ®îc ph¹m vi réng cña qu¸
tr×nh C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸, chØ ra ®îc c¸i cèt lâi cña nã lµ c¶i biÕn
lao ®éng thñ c«ng, l¹c hËu thµnh lao ®éng sö dông lao ®éng tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i
9
®Ó ®¹t ®îc n¨ng suÊt lao ®éng cao, g¾n c«ng nghiÖp ho¸ víi hiÖn ®¹i ho¸, x¸c
®Þnh râ vai trß cña c«ng nghiÖp, cña khoa häc - c«ng nghÖ trong sù nghiÖp
c«ng nghiÖp ho¸. Nh vËy vÒ c¬ b¶n c«ng nghiÖp ho¸ theo ®Þnh híng XHCN:
"lµ mét cuéc c¸ch m¹ng s©u s¾c trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi."
1.2 C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ lµ qu¸ tr×nh tÊt yÕu kh¸ch quan
Ngay tõ nh÷ng n¨m 60, khi b¾t ®Çu tiÕn hµnh c«ng cuéc ®æi míi ®Êt níc,
§¶ng vµ nhµ níc ta ®· nhËn râ tÝnh quy luËt vµ vai trß C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn
®¹i ho¸ trong tiÕn hµnh vËn ®éng, ph¸t triÓn cña c¸c níc trªn thÕ giíi nãi
chung,ViÖt Nam nãi riªng vµ x¸c ®Þnh: "C«ng nghiÖp ho¸ lµ nhiÖm vô trung t©m
thêi k× qu¸ ®é lªn CNXH". Víi ®êng lèi c«ng nghiÖp ho¸ XHCN chñ tr¬ng ph¸t
triÓn c«ng nghiÖp nÆng mµ träng t©m lµ ngµnh c¬ khÝ chÕ t¹o ®· dÉn ®Õn nh÷ng
sai lÇm c¬ b¶n vÒ mÆt lý luËn lÉn thùc tiÔn. Trong suèt h¬n mét phÇn t thÕ kØ,
chóng ta ®· ®Æt c«ng nghiÖp ho¸ XHCN ë vÞ trÝ ®èi lËp hoµn toµn víi "c«ng
nghiÖp ho¸ TBCN", coi viÖc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp lµ gi¶i ph¸p ®óng ®¾n ®Ó x©y
dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho CNXH mµ "quªn" mÊt vai trß cña n«ng nghiÖp
vµ c«ng nghiÖp nhÑ trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Chóng ta chØ ®¬n gi¶n coi c«ng
nghiÖp ho¸ lµ "Mét qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn s¶n xuÊt ®îc c¬ khÝ hãa trong tÊt c¶
c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n ". Quan niÖm nµy b¾t nguån tõ nhËn thøc gi¸o ®iÒu,
m¸y mãc cña §¶ng vµ nhµ níc ta vÒ m« h×nh c«ng nghiÖp ho¸ XHCN cña Liªn
X« mµ kh«ng xuÊt ph¸t tõ thùc tr¹ng kinh tÕ x· héi cña ®Êt níc còng nh bèi c¶nh
quèc tÕ lóc bÊy giê. Trong nh÷ng n¨m ®Çu tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ ®Êt níc,
tuy nÒn c«ng nghiÖp cña níc ta ®· ®îc ®Çu t kh¸ lín nhng víi quan niÖm nh vËy
vÒ c«ng nghiÖp ho¸ ®· dÉn ®Õn hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ rÊt thÊp
,thËm chÝ cßn kÐo theo c¶ n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp nhÑ còng r¬i vµo t×nh
tr¹ng ®×nh trÖ nghiªm träng. NhiÒu nhµ m¸y, xÝ nghiÖp quèc d©n lµm ¨n thua lç
kÐo dµi, tû träng cu¶ ngµnh c«ng nghiÖp trong tæng s¶n phÈm quèc d©n kh«ng
®¸ng kÓ, nî níc ngoµi chång chÊt, ®êi sèng cña nh©n d©n gÆp rÊt nhiÒu khã
kh¨n. Nghiªm träng h¬n, nÒn kinh tÕ l©m vµo t×nh tr¹ng thiÕu hôt lín, mÊt c©n
®èi mét c¸ch c¨n b¶n, kh«ng cã tÝch luü vµ r¬i vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng kinh
tÕ -x· héi kÐo dµi. Sù ph¸t triÓn kinh tÕ chØ chó träng vµo chiÒu réng ®· kh«ng
t¹o ra ®îc nh÷ng yÕu tè cÇn thiÕt ®Ó ph¸t triÓn theo chiÒu s©u, tÝnh n¨ng ®éng vµ
s¸ng t¹o cña c¸ nh©n còng nh tËp thÓ bÞ k×m h·m vµ kh«ng cã c¬ héi ®îc thÓ
hiÖn vµ ®iÒu tÊt yÕu lµ chóng ta ph¶i tr¶ mét gi¸ qu¸ ®¾t cho ®êng lèi c«ng
nghiÖp ho¸ XHCN theo kiÓu ®ã .
NhËn thøc ®îc hËu qu¶ ®ã, §¶ng vµ nhµ níc ta ®· kÞp thêi ®a ra chiÕn lîc c«ng nghiÖp ho¸ míi phï hîp víi hoµn c¶nh ®Êt níc. ThÕ nhng khi lo¹i bá
®êng lèi "c«ng nghiÖp ho¸XHCN" theo lèi cò, ngêi ta bá lu«n c¶ c«ng nghiÖp
ho¸ chØ nh¾c ®Õn "ph¸t triÓn ", "t¨ng trëng", "cÊt c¸nh " …chø kh«ng ®Ò cËp
tíi c«ng nghiÖp ho¸ n÷a. Nhng thö hái nh÷ng kh¸i niÖm ®ã ®Æt trong ®iÒu
kiÖn cô thÓ cña níc ta hiÖn nay sÏ lµ g× nÕu kh«ng ph¶i chÝnh lµ c«ng nghiÖp
ho¸. ViÖc chóng ta tõ bá mét quan ®iÓm sai lÇm vÒ c«ng nghiÖp ho¸ vµ c¸ch
10
thøc tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ theo lèi chñ quan duy ý chÝ, kÐm hiÖu qu¶
hoµn toµn kh«ng cã ý nghÜa lµ phñ nhËn tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña c«ng
nghiÖp ho¸. Mäi lý thuyÕt vÒ ph¸t triÓn trªn thÕ giíi hiÖn thêi ®Òu kh«ng bá
qua mét trong nh÷ng néi dung chñ yÕu kh«ng thÓ thiÕu cña nã lµ c«ng nghiÖp
ho¸. §¶ng vµ nhµ níc ta x¸c ®Þnh: "X©y dùng ®Êt níc ta thµnh mét níc c«ng
nghiÖp cã c¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn ®¹i, c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý, quan hÖ s¶n
xuÊt tiÕn bé, phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, ®êi sèng
vËt chÊt vµ tinh thÇn cao, an ninh quèc phßng v÷ng ch¾c, d©n giµu n íc m¹nh,
x· hé c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. V× vËy ®èi víi mét n íc nghÌo nh ViÖt
Nam, kh«ng cßn con ®êng ph¸t triÓn nµo kh¸c ngoµi con ®êng c«ng nghiÖp
ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Ngµy nay trªn thÕ giíi, c«ng nghiÖp ho¸ vÉn ®îc coi lµ ph¬ng híng chñ ®¹o, lµ con ®êng tÊt yÕu ph¶i tr¶i qua cña c¸c níc ®ang ph¸t
triÓn. ë níc ta khi nh÷ng t tëng c¬ b¶n trong häc thuyÕt cña CacM¸c vÒ h×nh
th¸i kinh tÕ-x· héi ®îc nhËn thøc l¹i mét c¸ch s©u s¾c víi t c¸ch lµ c¬ së lý
luËn cho c«ng cuéc ®æi míi ®Êt níc. C«ng nghiÖp ho¸ ®îc xem lµ mét qu¸
tr×nh thùc hiÖn chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi nh»m c¶i biÕn x· héi, g¾n
víi viÖc h×nh thµnh b¶n chÊt u viÖt cña chÕ ®é míi. So víi c¸c níc trong khu
vùc cã ®iÓm xuÊt ph¸t t¬ng tù nh níc ta hiÖn nay, chóng ta ®ang ë t×nh tr¹ng
tôt hËu xa h¬n. Trong bèi c¶nh quèc tÕ vµ khu vùc hiªn thêi, chóng ta cÇn vµ
cã thÓ tiÕn hµnh "c«ng nghiÖp ho¸ ®uæi kÞp ", ®ång thêi "c«ng nghiÖp ho¸ g¾n
liÒn víi hiÖn ®¹i ho¸ " ®· më ra con ®êng t¾t, rót ng¾n kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c
níc ®ang ph¸t triÓn víi c¸c níc tiªn tiÕn. Thùc tÕ lÞch sö ®· cho thÊy: NhiÒu
níc ch©u ¸ nh: Singapo, §µi Loan, Hµn Quèc …chØ trong mét thêi gian ng¾n
tõ mét níc kÐm ph¸t triÓn ®· trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp míi (NIC). §ã lµ
nh÷ng tÊm g¬ng kinh nghiÖm cho chóng ta häc hái vµ v¬n lªn .C«ng nghiÖp
ho¸ ®i ®«i víi hiÖn ®¹i ho¸ kÕt hîp nh÷ng bíc tiÕn tuÇn tù vÒ c«ng nghÖ víi
viÖc tranh thñ nh÷ng c¬ héi ®i t¾t ®ãn ®Çu h×nh thµnh nh÷ng mòi nhän ph¸t
triÓn theo tr×nh ®é tiÕn tiÕn cña khoa häc - c«ng nghÖ thÕ giíi. Mét ®iÒu râ
rµng lµ chóng ta kh«ng thÓ thùc hiÖn tèt qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ víi néi
dung c¨n b¶n lµ c¬ khÝ ho¸ c¸c ngµnh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n råi míi tiÕn
hµnh hiÖn ®¹i ho¸. MÆt kh¸c khi thùc hiÖn c¬ khÝ ho¸ c¸c ngµnh s¶n xuÊt, ta
kh«ng thÓ dùa trªn c¬ së sñ dông m¸y mãc l¹c hËu mµ ph¶i sö dông kü thuËt
vµ c«ng nghÖ s¶n xuÊt hiÖn ®¹i .Víi ý nghÜa ®ã, c«ng nghiÖp ho¸ ph¶i g¾n liÒn
víi hiÖn ®¹i ho¸. Trong thêi ®¹i hiÖn nay, C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ ë n íc ta cã nhiÒu ®Æc ®iÓm kh¸c víi C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ ë nhiÒu n íc
kh¸c, nhng xÐt vÒ tæng thÓ nã lµ mét qu¸ tr×nh réng lín, phøc t¹p bao hµm
nh÷ng néi dung c¬ b¶n sau:
Mét lµ : C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ qóa tr×nh trang bÞ vµ trang bÞ
l¹i c«ng nghÖ hiÖn ®¹i cho tÊt c¶ c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n, tr íc hÕt lµ c¸c
ngµnh chiÕm vÞ trÝ träng yÕu. LÞch sö c«ng nghiÖp ho¸ trªn thÕ giíi cho thÊy
r»ng, qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ g¾n liÒn víi cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kÜ
thuËt vµ c«ng nghÖ. §Õn gi÷a thÕ kØ XX, cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng
11
nghÖ hiÖn ®¹i l¹i t¹o ra nh÷ng bíc ®ét ph¸ míi trong sù ph¸t triÓn cña lùc lîng
s¶n xuÊt, ®em l¹i tÝnh chÊt hiÖn ®¹i cho c¸c t liÖu s¶n xuÊt, cho kÜ thuËt, tr×nh
®é tæ chøc vµ qu¶n lý tiªn tiÕn vv …§ã lµ nh÷ng yÕu tè cÊu thµnh néi dung
c«ng nghÖ mµ sù ph¸t triÓn cña nã lµ vÊn ®Ò cèt lâi cña C«ng nghiÖp ho¸ HiÖn ®¹i ho¸. ChÝnh v× vËy trong thêi ®¹i ngµy nay, c«ng nghiÖp ho¸ lu«n ®ßi
hái ph¶i trang bÞ vµ trang bÞ l¹i c«ng nghÖ cho c¸c ngµnh kinh tÕ g¾n liÒn víi
qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ë c¶ phÇn cøng lÉn phÇn mÒm cña c«ng nghÖ. Tuy
nhiªn, c¸ch thøc tiÕn hµnh ë c¸c níc l¹i kh«ng gièng nhau, cã níc tiÕn hµnh
b»ng c¸ch tù nghiªn cøu , s¸ng chÕ, tù trang bÞ c«ng nghÖ míi cho c¸c ngµnh
kinh tÕ trong níc ,mét sè níc kh¸c l¹i tiÕn hµnh th«ng qua chuyÓn giao c«ng
nghÖ, cã níc th× kÕt hîp gi÷a hai h×nh thøc tù nghiªn cøu vµ chuyÓn giao c«ng
nghÖ. Nh vËy cã thÓ nãi c«ng nghiÖp ho¸- hiÖn ®¹i ho¸ lµ qu¸ tr×nh chuyÓn
nÒn s¶n xuÊt x· héi tõ tr×nh ®é c«ng nghÖ thÊp lªn tr×nh ®é c«ng nghÖ hiªn ®¹i
cïng víi sù dÞch chuyÓn lao ®éng thÝch øng c¬ cÊu ngµnh, nghÒ.
Hai là: Qóa tr×nh c«ng nghiÖp ho¸- hiÖn ®¹i ho¸ kh«ng chØ liªn quan tíi
ph¸t triÓn c«ng nghiÖp mµ lµ qu¸ tr×nh bao hµm tÊt c¶ c¸c ngµnh ,c¸c lÜnh vùc
ho¹t ®éng cña mét níc. Nã thóc ®Èy viÖc h×nh thµnh mét c¬ cÊu kinh tÕ míi,
hîp lý cho phÐp khai th¸c tèt nhÊt nguån lùc vµ lîi thÕ cña ®Êt níc. NÒn kinh
tÕ cña mçi níc lµ mét thÓ thèng nhÊt c¸c ngµnh, c¸c lùc lîng quan hÖ biÖn
chøng v¬Ý nhau,sù thay ®æi ë ngµnh kinh tÕ, sù thay ®æi ë ngµnh kinh tÕ, ë
lÜnh vùc ho¹t ®éng nµy sÏ kÐo theo sù thay ®æi ë c¸c ngµnh c¸c lÜnh vùc kh¸c
vµ ngîc l¹i. V× thÕ, qu¸ tr×nh C«ng nghiÖp ho¸- HiÖn ®¹i ho¸ g¾n liÒn víi qu¸
tr×nh ph©n c«ng lao ®éng x· héi víi nh÷ng ®Æc ®iÓm mang tÝnh quy luËt. XÐt
vÒ tæng thÓ, c¬ cÊu kinh tÕ cña mçi níc ®îc cÊu thµnh bëi ë bé phËn n«ng
nghiÖp - c«ng nghiÖp vµ dÞch vô.
Trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ sù chuyÓn dÞch c¸c ngµnh
diÔn ra theo xu híng tõ n«ng nghiÖp - c«ng nghiÖp - dÞch vô ®Õn c«ng nghiÖp n«ng nghiÖp dÞch vô. ë giai ®o¹n ®Çu n«ng nghiÖp gi÷ vÞ trÝ then chèt nhng ®Õn
mét tr×nh ®é ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh khi nhu cÇu vÒ l¬ng thùc, thùc phÈm ®îc b¶o
®¶m th× c«ng nghiÖp sÏ ®îc ®Èy lªn trªn.Tuy c«ng nghiÖp ho¸ kh«ng ®ång nhÊt
víi ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nhng kh«ng thÓ tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ nÕu kh«ng
ph¸t triÓn c«ng nghiÖp v÷ng m¹nh , chiÕm vÞ trÝ hµng ®Çu trong c¬ cÊu nÒn kinh
tÕ quèc d©n. Bªn c¹nh ®ã, c¸c ho¹t ®éng dÞch vô cßn lµ ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn
c¸c ngµnh kinh tÕ vµ c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n
Ba lµ: C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ lµ qu¸ tr×nh kinh tÕ, kü thuËt võa
qu¸ tr×nh kinh tÕ-x· héi.Trong qu¸ tr×nh ®Èy m¹nh C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i
ho¸,qu¸ tr×nh kinh tÕ-x· héi cã quan hÖ biÖn chøng víi nhau ë c¶ tÇm vÜ m« lÉn
vi m«, vµ víi c¶ qua tr×nh kinh tÕ -kü thuËt. Víi ý nghÜa ®ã khi xem xÐt sù t¸c
®éng vµ hiÖu qu¶ cña c«ng nghiÖp ho¸ ph¶i cã quan ®iÓm toµn diÖn kh«ng dõng
l¹Ø ë khÝa c¹nh kinh tÕ-kü thuËt mµ ph¶i xem xÐt khÝa c¹nh kinh tÕ-x· héi cña nã.
Do ®ã xÐt cho ®Õn cïng C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ lµ qu¸ tr×nh x©y dùng
12
vµ ph¸t triÓn v¨n ho¸, trong ®ã nguån lùc con ngêi, gia t¨ng gi¸ trÞ vµ vai trß con
ngêi lµ néi dung cèt lâi .
Bèn lµ: C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ còng ®ång thêi lµ qu¸ tr×nh më
réng kinh tÕ quèc tÕ trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay nÒn kinh tÕ níc ta kh«ng thÓ t¨ng
trëng vµ ph¸t triÓn m¹nh nÕu kh«ng thiÕt lËp mèi quan hÖ kinh tÕ víi níc ngoµi.
Bëi vËy C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ theo híng héi nhËp quèc tÕ nh»m thu
hót vèn ®Çu t, c«ng nghÖ thÞ trêng, kinh nghiÖm cña c¸c níc ®i tríc ®Èy m¹nh
chiÕn lîc xuÊt khÈu, n¨ng lùc c¹nh tranh ®· trë thµnh mét xu thÕ chung cña thêi
®¹i. Mçi níc trë thµnh mét bé phËn cña hÖ thèng kinh tÕ thÕ giíi cã t¸c ®éng t¬ng hç lÉn nhau vµ chÞu sù biÕn ®éng kinh tÕ-x· héi chung cña thÕ giíi. V× thÕ,
cÇn ph¶i tÝnh ®Õn viÖc g¾n C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ víi viÖc x©y dùng hÖ
thèng kinh tÕ më, t¨ng cêng quan hÖ th¬ng m¹i, tÝch cùc liªn kÕt kinh tÕ quèc
tÕ .
N¨m lµ: C«ng nghiÖp ho¸-HiÖn ®¹i ho¸ kh«ng ph¶i lµ môc ®Ých tù th©n
mµ lµ mét ph¬ng thøc cã tÝnh phæ biÕn ®Ó thùc hiÖn môc tiªu ph¸t triÓn cña
mçi níc. B¶n th©n c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ mét hiÖn tîng cã tÝnh phæ
biÕn, nghÜa lµ tõ kÐm ph¸t triÓn trë thµnh ph¸t triÓn, tõ l¹c hËu trë thµnh tiªn
tiÕn hiÖn ®¹i, c¸c níc ®Òu ph¶i tiÕn hµnh C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ víi
nh÷ng nÐt chung lµ qu¸ tr×nh trang bÞ kü thuËt hiÖn ®¹i cho c¸c ngµnh kinh tÕ,
x©y dùng c¬ së vËt chÊt-kü thuËt hiÖn ®¹i, khai th¸c cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc
cña ®Êt níc t¹o ra n¨ng suÊt lao ®éng x· héi cao, b¶o ®¶m nhÞp ®é ph¸t triÓn
kinh tÕ x· héi nhanh vµ bÒn v÷ng.
Cã thÓ nãi r»ng, C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ ë níc ta hiÖn nay lµ mét
cuéc c¸ch m¹ng toµn diÖn vµ s©u s¾c trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng cña
x· héi, mµ nhiªm vô lín lao cña cuéc c¸ch m¹ng ®ã lµ" t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn
thiÕt yÕu vÒ vËt chÊt-kü thuËt, vÒ con ngêi vµ khoa häc-c«ng nghÖ. Thóc ®Èy
chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, nh»m huy ®éng vµ sö dông cã hiÖu qu¶ mäi nguån
lùc, kh«ng ngõng t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng x· héi, lµm t¨ng hiÖu qu¶ thùc hiÖn
c«ng b»ng vµ tiÕn bé x· héi, b¶o vÖ vµ c¶i thiÖn m«i trêng sinh th¸i.
2: TÝnh ®Æc thï cña C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ ë níc ta.
Trong nh÷ng n¨m qua sù nghiÖp C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ vÒ c¬
b¶n ®· lµm thay ®æi bé mÆt ®Êt níc vµ cuéc sèng nh©n d©n, còng cè v÷ng ch¾c
®éc lËp d©n téc vµ chÕ ®é XHCN, n©ng cao vÞ thÕ vµ uy tÝn cña níc ta trªn thÞ trêng quèc tÕ. Nhng bªn c¹nh ®ã ,nÒn kinh tÕ níc ta vÉn cha cã sù ph¸t triÓn v÷ng
ch¾c,hiÖu qu¶ vµ søc c¹nh tranh thÊp, c¸c vÊn ®Ò vÒ v¨n ho¸-x· héi ngµy cµng trë
nªn bøc xóc, gay g¾t, c¬ chÕ chÝnh s¸ch kh«ng ®ång bé vµ cha t¹o ®îc ®éng lùc
m¹nh mÏ ®Ó ph¸t triÓn…Trong hoµn c¶nh ®ã, §¶ng ta vÉn kiªn ®Þnh thùc hiÖn ® êng cèi ®Èy m¹nh C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸, x©y dùng nÒn kinh tÕ ®éc lËp
13
tù chñ ®Ó nhanh chãng ®a níc ta c¬ b¶n trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp theo híng hiÖn ®¹i .
NhËn ®Þnh vÒ t×nh h×nh ph¸t triÓn cña thÕ giíi trong thÕ kØ XXI. NghÞ
quyÕt ®¹i héi cña §¶ng ®· nªu râ: "ThÕ kØ XXI sÏ tiÕp tôc cã nhiÒu biÕn ®æi
,khoa häc vµ c«ng nghÖ sÏ cã bíc nh¶y vät. Kinh tÕ tri thøc cã vai trß ngµy cµng
nçi bËt trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt. Toµn cÇu ho¸ kinh tÕ lµ mét
xu thÕ kh¸ch quan". Nh÷ng nÐt míi Êy trong t×nh h×nh thÕ giíi vµ khu vùc t¸c
®éng m¹nh mÏ ®Õn t×nh h×nh níc ta. Tríc m¾t nh©n d©n ta cã c¶ c¬ héi lÉn th¸ch
thøc lín. MÆc dï chóng ta cßn nhiÒu thiÕu sãt trong thùc tiÔn tiÕn hµnh C«ng
nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ mµ chóng ta cÇn kh¾c phôc vµ s÷a ch÷a nhng nh×n
chung, c¶ thÕ vµ lùc cña níc ta ®Òu cã sù biÕn ®æi râ rÖt vÒ chÊt. Chóng ta ®·
tho¸t khái c¸c cuéc khñng kho¶ng nghiªm träng kÐo dµi, t¹o ra ®îc tiÒn ®Ò cÇn
thiÕt ®Ó chuyÓn sang giai ®o¹n míi, ®Èy m¹nh C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸
®Êt níc. Kh«ng nh÷ng vËy ®Êt níc cßn cã nhiÒu tiÒm n¨ng lín vÒ tµi nguyªn
còng nh nguån lùc con ngêi, t×nh h×nh chÝnh trÞ x· héi c¬ b¶n æn ®Þnh, nh©n d©n
®Æt niÒm tin vµo sù l·nh ®¹o cña §¶ng, m«i trêng hoµ b×nh sù hîp t¸c quèc tÕ vµ
nh÷ng xu thÕ tÝch cùc trªn thÕ giíi t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó chóng ta tiÕp tôc ph¸t huy
néi lùc vµ lîi thÕ so s¸nh, tranh thñ ngo¹i lùc, nguån vèn, c«ng nghÖ míi, kinh
nghiÖm qu¶n lý, më réng thÞ trêng. Bªn c¹nh ®ã lµ nh÷ng th¸ch thøc mµ c¸c níc
®ang tiÕn hµnh C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ nh níc ta ph¶i tÝnh ®Õn lµ u thÕ
vÒ nguån lao ®éng vµ nguyªn liÖu ngµy cµng gi¶m so víi sù ph¸t triÓn cña c«ng
nghÖ tù ®éng ho¸, chÊt lîng lao ®éng æn ®Þnh ®ang lµm gi¶m u thÕ vÒ viÖc xuÊt
khÈu lao ®éng sang c¸c níc ph¸t triÓn .MÆt kh¸c, c«ng nghÖ tiªn tiÕn ®· n©ng tû
träng chÊt x¸m trong gi¸ thµnh s¶n phÈm khiÕn cho gi¸ thµnh cña c¸c nguån
nguyªn liÖu th« vµ nguyªn liÖu s¬ chÕ cã kÌm theo lîng chÊt x¸m thÊp gi¶m ®i
nhanh chãng. §iÒu nµy ®· vµ ®ang ®e do¹ nghiªm träng tíi xu híng xuÊt khÈu
nguyªn liÖu ë c¸c níc, trong ®ã cã ViÖt Nam .V× vËy viÖc lùa chän ®i theo con ®êng C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ tÊt yÕu ph¶i gi¶i quyÕt nh÷ng th¸ch thøc ®ã.
Tríc hÕt, khã kh¨n trong viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng th¸ch thøc nµy lµ do ®éi ngò c¸n
bé chuyªn m«n nghiÖp vô cña chóng ta cßn thiÕu vµ yÕu, bÊt cËp víi sù ph¸t
triÓn cña khoa häc -c«ng nghÖ. Ngoµi ra §¶ng ta cßn ph¶i x©y dùng c¬ vËt chÊt
kü thuËt v÷ng m¹nh, kÕt cÊu h¹ tÇng t¬ng xøng ®Ó tiÕn hµnh c¸c c«ng tr×nh
nghiªn cøu thùc nghiÖm, sö dông c«ng nghÖ vµ mét hÖ thèng th«ng tin cho viÖc
®Þnh híng, lùa chän c«ng nghÖ. ViÖc nµy cÇn rÊt nhiÒu vèn trong khi ®ã t×nh
h×nh ng©n s¸ch níc ta hÕt søc h¹n hÑp, t×nh tr¹ng thiÕu vèn lµ phæ biÕn. V× vËy
trong ®iÒu kiÖn: "ThuËn lîi vµ khã kh¨n, thêi c¬ vµ nguy c¬ ®an xen nhau.
Chóng ta ph¶i chñ ®éng n¾m thêi c¬, v¬n lªn ph¸t triÓn m¹nh vµ v÷ng m¹nh, t¹o
ra c¸c thÕ lùc míi, ®ång thêi lu«n lu«n tØnh t¸o, kiªn quyÕt ®Èy lïi vµ kh¾c phôc
c¸c nguy c¬, kÓ c¶ nh÷nh nguy c¬ míi n¶y sinh, ®¶m b¶o ph¸t triÓn ®óng híng.ViÖc n¾m b¾t c¬ héi, vît qua th¸ch thøc, ph¸t triÓn m¹nh mÏ trong thêi kú
míi,®ã lµ vÊn cã ý nghÜa sèng cßn ®èi víi §¶ng vµ nh©n d©n ta".(V¨n kiÖn ®¹i
héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII, NXB chÝnh trÞ quèc giaHµ Néi n¨m 1996 ,
14
trang 79-80 vµ v¨n kiÖn ®ai héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn IX,. NXB chÝnh trÞ quèc
gia Hµ Néi n¨m 2001 trang 67-68)
Nh vËy, ®èi víi ®Êt níc ta hiÖn nay, vÊn ®Ò ®Æt ra lµ cÇn tiÕn hµnh C«ng
nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ nh thÕ nµo cho thÝch hîp? Trong bèi c¶nh mµ cuéc
c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ trªn
ph¹m vi toµn cÇu vµ xu thÕ quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ ngµy cµng s©u réng,
m« h×nh c«ng nghiÖp ho¸ hçn hîp (kÕt hîp gi÷a thay thÕ nhËp khÈu víi ®Èy
m¹nh xuÊt khÈu) theo híng héi nhËp quèc tÕ lµ xu híng cã triÓn väng rÊt lín
ë níc ta, vÒ c¬ b¶n C«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc còng vËn ®éng
theo híng ®ã. Nhng xÐt theo cô thÓ, víi ph¬ng ch©m "rót ng¾n kho¶ng c¸ch,
võa cã nh÷ng bíc tuÇn tù võa cã nh÷ng bíc nh¶y vät" c«ng cuéc C«ng nghiÖp
ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ë níc ta kh«ng nh÷ng kh¸c c¸c níc kh¸c vÒ néi dung, h×nh
thøc, quy m«, c¸ch thøc tiÕn hµnh mµ kh¸c c¶ vÒ môc tiªu chiÕn l îc. ChÝnh sù
kh¸c biÖt nµy ®· lµm nªn tÝnh ®Æc thï cña sù nghiÖp C«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn
®¹i ho¸ ë níc ta :
Thø nhÊt: C«ng nghiÖp ho¸ g¾n liÒn víi hiÖn ®¹i ho¸. KÕt hîp c«ng nghÖ
truyÒn thèng víi c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, tranh thñ ®i s©u vµo hiÖn ®¹i ho¸ ë
nh÷ng kh©u quyÕt ®Þnh.Trong ®iÒu kiÖn c¸ch m¹ng khoa häc-c«ng nghÖ hiÖn
®¹i ®ang cã nh÷ng bíc ph¸t triÓn nhanh chãng víi xu thÕ quèc tÕ ho¸ nÒn kinh
tÕ hiÖn nay, c«ng nghiÖp ho¸ ph¶i g¾n liÒn víi hiÖn ®¹i ho¸. Thùc chÊt cña qu¸
tr×nh hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ lµ kh«ng ngõng n©ng cao tr×nh ®é ph¸t triÓn cña
lùc lîng s¶n xuÊt theo tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña khoa häc vµ c«ng nghÖ trªn thÕ
giíi. Tuy nhiªn, nÕu ta kh«ng kÞp thêi sö dông c¸c kü thuËt vµ c«ng nghÖ hiÖn
®¹i ®Ó hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ th× nguy c¬ tôt hËu sÏ rÊt cao. Nh ng nÕu dån
mäi sù ®Çu t cho viÖc trang bÞ kü thuËt vµ c«ng nghÖ th× l¹i cã nguy c¬ l·ng
phÝ vÒ tiÒn n¨ng vµ n¶y sinh nhiÒu vÊn ®Ò x· héi kh¸c. §Ó kh¾c phôc nghÞch
lý nµy, chóng ta cÇn ¸p dông ®ång thêi nhiÒu tr×nh ®é khoa häc vµ c«ng nghÖ
mµ c¸c níc ®i tríc ®· thùc hiÖn ë nh÷ng thêi ®iÓm kh¸c nhau. Cã nh vËy
chóng ta míi cã thÓ tõng bíc hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ võa khai th¸c ®îc c¸c
nguån lùc vµ lîi thÕ cña ®Êt níc. Cô thÓ h¬n, chóng ta cÇn biÕt kÕt hîp gi÷a
nh¶y vät thñ c«ng lªn hiªn ®¹i, víi bíc ®i tuÇn tù tõ thñ c«ng: Nöa c¬ khÝ, c¬
khÝ, tù ®éng ho¸…®ång thêi ph¸t huy tÝnh u viÖt, hiÖn ®¹i ho¸ nÒn c«ng nghÖ
truyÒn thèng, gi÷ g×n b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc. ë níc ta viÖc tiÕp nhËn chuyÓn
giao vµ ph¸t triÓn c«ng nghÖ cho qu¸ tr×nh C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ lµ
hÕt søc cÇn thiÕt song quan träng h¬n lµ ph¶i cã c¬ chÕ chÝnh s¸ch hîp lý ®Ó
viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ ®¹t ®îc môc tiªu khai th¸c vµ sö dông cã hiÖu qu¶
kinh tÕ, võa b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i. Cã nh vËy, chóng ta míi cã ®îc c«ng
nghÖ míi, hiÖn ®¹i cã hµm lîng chÊt x¸m cao, c«ng nghÖ s¹ch kÕt hîp ®îc c¸c
môc tiªu kinh tÕ vµ sinh th¸i.
Thø hai: C«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®îc thùc hiÖn trong bèi c¶nh nÒn
kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN lÊy hiÖu qu¶ kinh tÕ-x· héi lµm tiªu chuÈn
15
c¬ b¶n. Tríc ®©y, c«ng nghiÖp ho¸ ®îc tiÕn hµnh theo c¬ chÕ tËp trung, quan
liªu bao cÊp kÕ ho¹ch ho¸ cao ®é th× giê ®©y, c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸
®îc thùc hiÖn theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc. C¬ chÕ thÞ trêng t¹o ra c¬ héi vµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho con ngêi tham gia vµo c¸c ho¹t
®éng kinh tÕ-x· héi ®a d¹ng, cho sù dÞch chuyÓn c¬ cÊu lao ®éng, t¹o cho con
ngêi cã thÓ chñ ®éng lùa chän lao ®éng vµ viÖc lµm … Nãi mét c¸ch kh¸i
qu¸t, c¬ chÕ thÞ trêng cã t¸c dông lµm chñ thÓ cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ n¨ng ®éng, biÕt tÝnh to¸n vµ lu«n ®Ò cao tÝnh hiÖu qu¶. Tuy
nhiªn, c¬ chÕ thÞ trêng còng cã nhiÒu h¹n chÕ cña nã mµ nÕu kh«ng ®îc chñ
®éng kh¾c phôc, ®iÒu tiÕt th× qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ sÏ
kh«ng ®¹t ®îc môc tiªu æn ®Þnh x· héi vµ bÒn v÷ng cña m«i trêng. Thùc tÕ,
kh¸ch quan nµy ®ßi hái ph¶i cã sù qu¶n lý cña nhµ níc th«ng qua hÖ thèng
ph¸p luËt vµ c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ-x· héi .
C«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ theo ®Þnh híng XHCN ph¶i híng vµo viÖc
u tiªn ph¸t triÓn sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn cña c¸c nghµnh, c¸c lÜnh vùc, c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ ... cã kh¶ n¨ng ®em l¹i tÝch luü nhanh, lín vµ hiÖu qu¶
kinh tÕ cao ®Ó ®¹t ®îc môc tiªu d©n giµu níc m¹nh. MÆt kh¸c, c«ng nghiÖp
ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ cßn ph¶i ®¶m b¶o môc tiªu x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n
minh, ®¶m b¶o an ninh quèc gia vµ sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Khi hiÖu qu¶ ®¹t
®îc sÏ kÐo theo hiÖu qu¶ x· héi vµ ngîc l¹i ®¹t ®îc hiÖu qu¶ x· héi sÏ t¹o nªn
®éng lùc thóc ®Èy hiÖu qu¶ kinh tÕ. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i mäi lóc mäi n¬i
hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ hiÖu qu¶ x· héi ®Òu tû lÖ vµ song hµnh víi nhau mµ ta ph¶i
lÊy hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi lµm thíc ®o chñ yÕu quyÕt ®Þnh chÝnh s¸ch, ph¬ng
híng ph¸t triÓn, ph¬ng híng ®Çu t vµ trang bÞ c«ng nghÖ cho tõng ngµnh tõng
thµnh phÇn kinh tÕ, tõng doanh nghiÖp .
Thø ba: C«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ lµ sù nghiÖp cña toµn d©n, tÊt c¶
c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, trong ®ã kinh tÕ nhµ níc gi÷ vai trß chñ ®¹o. Quan
®iÓm nµy thÓ hiÖn ë chç, tríc hÕt c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ph¶i xuÊt
ph¸t tõ lîi Ých, nguyÖn väng cña nh©n d©n, ®ã lµ thùc hiÖn môc tiªu d©n giµu
níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. Bªn c¹nh ®ã sù nghiÖp c«ng
nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ lµ do nh©n d©n thùc hiÖn b»ng søc lao ®éng, tµi
n¨ng, sù s¸ng t¹o, b»ng c¶ tµi s¶n toµn d©n, ph¸t huy søc m¹nh vµ lîi thÕ so
s¸nh cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ víi vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ níc. Vµ,
c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ chØ thùc sù lµ sù nghiÖp cña nh©n d©n vµ do
nh©n d©n khi x©y dùng ®îc vµ thùc hiÖn tèt c¬ chÕ ph¸t huy quyÒn lµm chñ
cña nh©n d©n, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó nh©n d©n tham gia x©y dùng ®êng lèi c«ng
nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ vµ kiÓm tra qu¸ tr×nh thùc hiÖn ® êng lèi ®ã. Cã thÓ
nãi r»ng viÖc huy ®éng mäi nguån lùc trong nh©n d©n vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn
kinh tÕ x· héi lµ biÖn ph¸p quan träng b¶o ®¶m sù thµnh c«ng cña c«ng cuéc
c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc .
16
Thø t: C«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ g¾n liÒn víi viÖc " x©y dùng nÒn
kinh tÕ ®éc lËp tù chñ ®i ®«i víi chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ". Më cöa
nÒn kinh tÕ lµ sù ®æi míi mang tÝnh bíc ngoÆt trong t duy vµ quan ®iÓm cña
§¶ng vµ nhµ níc. Më cöa c¶ bªn trong lÉn bªn ngoµi lµ ®iÒu kiÖn ®Ó kÕt hîp
sø mÖnh cña d©n téc víi sø mÖnh cña thêi ®¹i, khai th¸c tæng hîp nguån lùc
bªn trong vµ nguån lùc bªn ngoµi cho c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i
ho¸. T¹i ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh: “ gi÷
v÷ng ®éc lËp tù chñ ®i ®«i víi më réng hîp t¸c quèc tÕ, ®a ph¬ng ho¸, ®a
d¹ng ho¸ quan hÖ ®èi ngo¹i. Dùa vµo nguån lùc trong níc lµ chÝnh ®i ®«i víi
tranh thñ tèi ®a nguån lùc bªn ngoµi. X©y dùng mét nÒn kinh tÕ më réng, héi
nhËp víi khu vùc vµ thÕ giíi". X©y dùng nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ tøc lµ x©y
dùng nÒn kinh tÕ më dùa trªn c¬ së ph¸t triÓn hîp t¸c ®a ph ¬ng híng m¹nh
vµo xuÊt khÈu vµ thay thÕ nhËp khÈu nh»m t¹o ra nguån vèn cho c«ng nghiÖp
ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ .
Thø n¨m: khoa häc vµ c«ng nghÖ ®îc x¸c ®Þnh lµ nÒn t¶ng vµ ®éng lùc
cña c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸. VÒ thùc chÊt, c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i
ho¸ lµ qu¸ tr×nh c¶i biÕn lao ®éng thñ c«ng, l¹c hËu thµnh lao ®éng sö dông kü
thuËt, c«ng nghÖ hiÖn ®¹i nh»m t¹o ra n¨ng suÊt lao ®éng x· héi ngµy cµng
cao. Do ®ã, nãi ®Õn c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ lµ nãi ®Õn viÖc ¸p dông
nh÷ng tiÕn bé khoa häc vµ c«ng nghÖ vµo c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh,
dÞch vô vµ qu¶n lý kinh tÕ x· héi. Trong thêi ®¹i ngµy nay, khoa häc vµ c«ng
nghÖ thùc sù lµ nÒn t¶ng vµ lµ ®éng lùc cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn
®¹i ho¸. Ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ, g¾n khoa häc vµ c«ng nghÖ víi s¶n
xuÊt vµ ®êi sèng chÝnh lµ mÉu chèt ®¶m b¶o sù thµnh c«ng cña c«ng nghiÖp
ho¸ hiÖn ®¹i ho¸. NhËn thøc ®îc ®iÒu ®ã, §¶ng ta ®· cã nhiÒu nghÞ quyÕt quan
träng vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ nh: T¹i héi nghÞ lÇn thø VII, ban chÊp hµnh
TW kho¸ VII ®· kh¼ng ®Þnh : “Khoa häc c«ng nghÖ lµ nÒn t¶ng cña c«ng
nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ”: Héi nghÞ lÇn thø II ban chÊp hµnh TW kho¸ VIII
mét lÇn n÷a nhÊn m¹nh: “Cïng víi gi¸o dôc-®µo t¹o, khoa häc vµ c«ng nghÖ
lµ quèc s¸ch hµng ®Çu, lµ ®éng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, lµ ®iÒu kiÖn cÇn
thiÕt ®Ó gi÷ v÷ng ®éc lËp d©n téc vµ x©y dùng thµnh c«ng XHCN. C«ng
nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc ph¶i b»ng vµ dùa vµo khoa häc-c«ng nghÖ”;
Vµ t¹i ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX quan ®iÓm: Coi ph¸t triÓn khoa
häc vµ c«ng nghÖ lµ quèc s¸ch hµng ®Çu lµ nÒn t¶ng, lµ ®éng lùc ®Èy m¹nh
c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸. Muèn vËy chóng ta ph¶i g¾n ho¹t ®éng
nghiªp cøu khoa häc vµ c«ng nghÖ víi thùc tiÔn, víi qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp
ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸, ph¶i t¨ng cêng vèn ®Çu t vµ t×m ra ®éng lùc cho sù ph¸t
triÓn cña b¶n th©n nã. §éng lùc ®ã chÝnh lµ lîi Ých cña nh÷ng nhµ nghiªn cøu,
ph¸t minh, øng dông cã hiÖu qu¶ cña khoa häc vµ c«ng nghÖ .
Thø s¸u: C«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ph¶i lÊy viÖc ph¸t huy nguån lùc
con ngêi lµm yÕu tè c¬ b¶n cho sù ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng. Sù ph¸t triÓn
nh vò b·o cña khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ngµy nay ®ang lµm thay ®æi
17
c¨n b¶n nÒn s¶n xuÊt x· héi. NÕu tríc ®©y qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn
®¹i ho¸ tËp trung khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn th× b©y giê c«ng nghiÖp ho¸
- hiÖn ®¹i ho¸ l¹i híng vµo viÖc khai th¸c con ngêi, ®Æc biÖt lµ tiÒm n¨ng trÝ
tuÖ cña con ngêi lµm yÕu tè c¬ b¶n. MÆt kh¸c, c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸
kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ ®¹t ®îc môc tiªu t¨ng trëng ph¸t triÓn nhanh bÒn v÷ng
vÒ lîng mµ cßn lµ vÒ chÊt, tríc hÕt lµ phóc lîi nh©n d©n. Do ®ã, qu¸ tr×nh c«ng
nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ngµy nay ®ßi hái ph¶i biÕt nu«i dìng, ph¸t triÓn vµ
khai th¸c cã hiÖu qu¶ nguån lùc con ngêi. Nh vËy ®èi víi níc ta, thùc hiÖn ®êng lèi c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®ßi hái ph¶i nç lùc ph¸t huy mäi lîi
thÕ so s¸nh vèn cã cña ®Êt níc, tËn dông mäi c¬ héi ®Ó cã thÓ nhanh chãng
®¹t ®îc tr×nh ®é c«ng nghÖ tiªn tiÕn, tranh thñ øng dông ë møc cao h¬n, phæ
biÕn h¬n c¸c thµnh tùu míi vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ; tõng bíc ph¸t triÓn nÒn
kinh tÕ tri thøc, lÊy ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, khoa häc vµ c«ng nghÖ lµm
nÒn t¶ng vµ ®éng lùc cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ .
3.Khoa häc vµ c«ng nghÖ lµ lùc lîng s¶n xuÊt hµng ®Çu.
3.1> Khoa häc vµ c«ng nghÖ lµ nÒn t¶ng vµ ®éng lùc cña sù nghiÖp
c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸.
Trong thêi ®¹i ngµy nay, c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc vµ ®êi
sèng x· héi kh«ng thÓ kh«ng dùa trªn nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cña khoa häc vµ c«ng
nghÖ hiÖn ®¹i. Khi chóng ta nãi ®Õn vai trß nÒn t¶ng vµ ®éng lùc cña khoa häc vµ
c«ng nghÖ trong tiÕn tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ còng lµ nãi ®Õn c«ng
nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ dùa trªn c¬ së khoa häc vµ c«ng nghÖ. Quan ®iÓm nµy
h¬n mét tr¨m n¨m tríc CacM¸c ®· tõng dù b¸o: “ Theo ®µ ph¸t triÓn cña ®¹i
c«ng nghiÖp, viÖc t¹o ra cña c¶i thùc tÕ trë nªn Ýt phô thuéc vµo thêi gian lao
®éng vµ sè lîng lao ®éng ®· chi phÝ h¬n lµ vµo søc m¹nh cña nh÷ng t¸c nh©n ®îc
khëi ®éng trong thêi gian lao ®éng, vµ b¶n th©n nh÷ng t¸c nh©n, ®Õn lît chóng
(hiÖu qu¶ to lín cña chóng) tuyÖt ®èi kh«ng t¬ng øng víi thêi gian lao ®éng trùc
tiÕp cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra chóng, mµ ®óng ra, chóng phô thuéc vµo tr×nh ®é
chung cña khoa häc vµ vµo sù tiÕn bé cña kü thuËt, hay lµ phô thuéc vµo sù øng
dông khoa häc Êy vµo s¶n xuÊt”,vµ ngµy nay còng ®îc §¶ng vµ nhµ níc ta kh¼ng
®Þnh râ trong c¸c v¨n kiÖn cña §¶ng, ®Æc biÖt lµ trong nghÞ quyÕt c¸c héi nghÞ
TW VII ( kho¸ VII), héi nghÞ TW II (kho¸ VIII) vµ kÕt luËn Héi nghÞ TW VI
(kho¸ IX) vÒ ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ. NhËn ®Þnh ®ã cña CacM¸c ngµy
cµng ®îc thùc tiÔn ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ x¸c nhËn. Khoa häc vµ c«ng
nghÖ hiÖn ®¹i kh«ng chØ lµ yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi
cña mét quèc gia mµ cßn lµ yÕu tè then chèt trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, lµ yÕu tè “quyÕt ®Þnh lîi thÕ c¹nh tranh vµ tèc ®é ph¸t triÓn
cña c¸c quèc gia”. §èi víi níc ta hiÖn nay, vai trß cña khoa häc vµ c«ng nghÖ l¹i
cµng trë lªn ®Æc biÖt quan träng khi mµ chóng ta ®ang trªn con ®êng rót ng¾n
giai ®o¹n ph¸t triÓn ®Ó sím trë thµnh mét x· héi hiÖn ®¹i. Ngay tõ khi míi b¾t
®Çu tiÕn hµnh c«ng cuéc ®æi míi ®Êt níc , §¶ng ta ®· x¸c ®Þnh: khoa häc vµ
18
c«ng nghÖ lµ lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp quan träng hµng ®Çu cho x· héi. C«ng
nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc v× môc tiªu d©n giµu níc m¹nh,x· héi c«ng
b»ng,d©n chñ,v¨n minh ph¶i dùa trªn nÒn t¶ng vµ ®éng lùc cña khoa häc – c«ng
nghÖ. Vai trß nÒn t¶ng chØ ®îc ph¸t huy khi ®Êt níc cã mét nÒn khoa häc c«ng
nghÖ ph¸t triÓn, ®ñ kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt ®îc nh÷ng nhiÖm vô chñ yÕu vÒ khoa
häc vµ c«ng nghÖ do yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi cña quèc gia ®Æt ra.Vai trß
®éng lùc cña khoa häc vµ c«ng nghÖ ®îc thÓ hiÖn th«ng qua sù ®æi míi kh«ng
ngõng cña c«ng nghÖ vµ s¶n phÈm,t¹o ra n¨ng suÊt, chÊt lîng,vµ søc c¹nh tranh
cao cña nÒn kinh tÕ trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ toµn cÇu ho¸ ®ang
lµ xu híng cña toµn nh©n lo¹i. ChØ khi nµo khoa häc vµ c«ng nghÖ thùc sù trë
thµnh lùc lîng s¶n xuÊt hµng ®Çu th× vai trß nÒn t¶ng vµ ®éng lùc cña nã míi trë
nªn v÷ng ch¾c vµ m¹nh mÏ. §èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn nãi chung vµ ViÖt
Nam nãi riªng, muèn ®Èy nhanh tiÕn tr×nh ®æi míi ®Êt níc th× ®iÒu tÊt yÕu lµ
ph¶i tiÕn hµnh song song c¶ hai qóa tr×nh: võa thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn
®¹i ho¸ võa x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn khoa häc c«ng nghÖ trong hoµn c¶nh
tiÒm lùc kinh tÕ ®Êt nîc cßn rÊt h¹n hÑp vµ nhá bÐ. §iÒu nµy chØ cã thÓ thùc hiÖn
®îc mét khi ho¹t ®éng khoa häc vµ c«ng nghÖ g¾n liÒn víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt,
kinh doanh, dÞch vô vµ qu¶n lý kinh tÕ x· héi.
Trong thÕ kû XX , chøng kiÕn nh÷ng thµnh tùu to lín cña cuéc c¸ch m¹ng
khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®· vµ ®ang ®Èy nhanh sù ph¸t triÓn cña lùc lîng
s¶n xuÊt, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, lµm chuyÓn biÕn m¹nh mÏ c¬ cÊu kinh tÕ
cña c¸c quèc gia, vµ lµm thay ®æi s©u s¾c mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi loµi ngêi .
MÆt kh¸c, trªn b¶n ®å kinh tÕ thÕ giíi, xuÊt hiÖn nhãm c¸c níc míi c«ng nghiÖp
ho¸ (NIC) sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai còng kh«ng n»m ngoµi sù ¶nh hëng vµ
lan to¶ cña c¸c thµnh tùu khoa häc vµ c«ng nghÖ th«ng qua qu¸ tr×nh chuyÓn
giao vµ tiÕp thu tri thøc khoa häc vµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn. B»ng viÖc thùc hiÖn ®êng lèi c«ng nghiÖp ho¸ dùa vµo khoa häc vµ c«ng nghÖ, biÕt tËn dông c¸c c¬
héi ®Ó tiÕp nhËn vµ lµm chñ nhanh chãng c¸c c«ng nghÖ míi, thay ®æi ph¬ng
thøc s¶n xuÊt dùa trªn lao ®éng thñ c«ng vµ khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn
sang øng dông c¸c kü thuËt c¬ khÝ ho¸, tù ®éng ho¸ theo híng t¹o ra gi¸ trÞ gia
t¨ng cao,®Èy nhanh tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ mµ c¸c níc nµy nhanh chãng rót
ng¾n thêi gian tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ ®Êt níc,t¨ng nhanh thu nhËp b×nh qu©n
®Çu ngêi, ®ång thêi kh¼ng ®Þnh tiÒm n¨ng, vÞ thÕ cña m×nh trªn trêng quèc tÕ.
Bíc vµo thÕ kû XXI, c¶ thÕ giíi ®ang cuèn theo xu thÕ ph¸t triÓn cña nÒn
kinh tÕ tri thøc. C¸c níc ph¸t triÓn ®ang chuyÓn dÇn sang nÒn kinh tÕ tri thøc víi
®Æc ®iÓm lµ nÒn kinh tÕ biÕt khai th¸c, biÕt ph¸t huy triÖt ®Ó tiÒm n¨ng cña chÊt
x¸m, cña nh÷ng ý tëng s¸ng t¹o vµ ®Æc biÖt lµ tri thøc vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ
phôc vô cho c¸c môc tiªu chiÕn lîc cña x· héi. Xu thÕ nµy më ra nhiÒu c¬ héi
míi cho c¸c nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn víi ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp nh»m ®Þnh híng
chiÕn lîc ph¸t triÓn phï hîp víi xu thÕ chung lµ thu hót vµ sö dông tri thøc khoa
häc vµ c«ng nghÖ ®Ó tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. §iÒu nµy
®ång nghÜa víi viÖc quèc gia nµo x©y dùng ®îc khoa häc vµ c«ng nghÖ ®ñ kh¶
19
- Xem thêm -
.DOC 
33 
38785 
79 
