Tài liệu Hướng dẫn quản lý môi trường trong đầu tư nuôi trồng thủy sản ở việt nam (nxb cần thơ 2006) bộ thủy sản, 250 trang

H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG NUÔI TR NG THU S N VI T NAM UT Tháng 6/2006 Tài li u M ng l c xây d ng theo yêu c u c a B Thu s n và Ngân hàng Th gi i b i Vi n Qu n lý Thu s n Vi n Nghiên c u Nuôi tr ng Thu s n 1 i các Trung tâm Nuôi tr ng Thu s n Châu Á-Thái Bình D Tr ng i h c C n Th Qu Qu c t v! B o v Thiên nhiên ng L I NÓI U B Thu s n (MOFI) Vi t Nam và Ngân hàng Th gi i r t hân h nh gi i thi u tài li u h ng d n quan tr ng v qu n lý môi tr ng trong ngành nuôi tr ng thu s n Vi t Nam. Nuôi tr ng thu s n là m t trong nh ng ngành kinh t quan tr ng nh t c a Vi t Nam do ã có óng góp quan tr ng vào xóa ói gi m nghèo, t o ra kim ng ch xu t kh u cao và có ti m n ng phát m nh trong th i gian t i. V i l i th so sánh l n và tính n ng ng ngày càng t ng trong kinh doanh, ngh nuôi tr ng thu s n ang trên à t ng tr ng. B Thu s n ang ph n u a giá tr kim ng ch xu t kh u các s n ph m thu s n t 2,6 t USD n m 2005 lên 4 t USD vào n m 2010, trong ó nuôi tr ng thu s n là ngu n óng góp quan tr ng cho s t ng tr ng này. M c dù có ti m n ng l n nh ng nuôi tr ng thu s n hi n ang ph i i m t v i các thách th c v môi tr ng có liên quan n s c nh tranh ngày càng t ng v ngu n tài nguyên t và n c nh ng n i di n ra ho t ng nuôi tr ng thu s n. Chính vì th c n ph i t ng c ng qu n lý môi tr ng gi m b t các tác ng môi tr ng tiêu c c c a ngh này n ngu n tài nguyên thiên nhiên. Báo cáo nghiên c u này c chu n b b i m t nhóm chuyên gia Vi t Nam v i s h tr c a m t s chuyên gia khu v c và qu c t cùng v i t v n c a ng i nuôi tr ng thu s n, h i nông dân, các c quan chính ph , các t! ch c phi chính ph và các chuyên gia trên kh"p t n c. Nghiên c u ch# ra nh ng thách th c chính i v i nuôi tr ng thu s n và a ra m t b h ng d n qu n lý và xây d ng c n ph i u tiên khi u t vào nuôi tr ng thu s n trong giai o n ti p theo. Báo cáo c$ng cung c p các khuy n ngh quan tr ng cho vi c th c hi n các h ng d n nh%m t o thu&n l i cho vi c s' d(ng r ng rãi các h ng d n này trong nuôi tr ng thu s n. B Thu s n và Ngân hàng Th gi i xin g'i l i cám n n Chính ph )an M ch vì ã tài tr cho nghiên c u này, n các chuyên gia c a nhóm công tác thu c các vi n Nghiên c u Nuôi tr ng Thu s n 1, 2, 3, tr ng ) i h c C n Th , Vi n Qu n lý Thu s n ()an M ch), M ng l i các trung tâm nuôi tr ng thu s n Châu Á - Thái Bình D ng (NACA), Qu* Qu c t v B o v Thiên nhiên (WWF), T! ch c L ng nông c a Liên h p qu c (FAO) vì nh ng óng góp và h p tác trong vi c th c hi n nghiên c u và chu n b báo cáo này. B Thu s n Vi t Nam Ngân hàng Th gi i i CÁC T" VI#T T$T BSP BMP CIB Danida DARD DPF DoA DOFI DONRE DoST DPC EC ECC FAO GAP GoV MARD MOF MOFI MOLISA MONRE MOST MOSTE MPA MPI NACA NAFEC NAFIQAVED PPC RIA VAC VASEP VBARD VIFEP VIFINET VINAFIS WTO Ngân hàng Chính sách Qu n lý th c hành t t Ngân hàng Công Th ng C quan H tr phát tri n qu c t c a )an M ch S Nông nghi p và phát tri n nông thôn S K ho ch và Tài chính V( Nuôi tr ng thu s n S Thu s n S Tài nguyên và Môi tr ng S Khoa h c và K* thu&t U ban nhân dân huy n N ng l c môi tr ng S c t i môi tr ng T! ch c L ng nông th gi i Quy ph m th c hành nuôi tr ng thu s n t t Chính ph Vi t Nam–th ng dùng ch# các c quan qu n lý nhà n c B Nông nghi p và phát tri n nông thôn B Tài chính B Thu s n B Lao ng, Th ng binh và Xã h i B Tài nguyên và Môi tr ng B Khoa h c và Công ngh B Khoa h c, Công ngh và Môi tr ng Khu b o t n bi n B K ho ch và ) u t M ng l i các trung tâm Nuôi tr ng thu s n Châu Á-Thái Bình D ng Trung tâm Khuy n ng Trung ng C(c Qu n lý ch t l ng, an toàn v sinh và thú y thu s n U ban nhân dân t#nh Vi n nghiên c u Nuôi tr ng thu s n Mô hình V n – Ao - Chu ng Hi p h i ch bi n và xu t kh u thu s n Vi t Nam Ngân hàng Nông nghi p và phát tri n nông thôn Vi t Nam Vi n Kinh t và Quy ho ch thu s n Vi t Nam H th ng các Vi n nghiên c u thu s n và nuôi tr ng thu s n Vi t Nam H i Ngh cá Vi t Nam T! ch c Th ng m i th gi i ii TÓM T$T T%NG QUÁT Báo cáo nghiên c u v thu s n và ngành nuôi tr ng thu s n Vi t Nam do B Thu s n (MOFI) và Ngân hàng Th gi i th c hi n n m 2004 k t lu&n ngành nuôi tr ng thu s n ã có óng góp r t l n vào phát tri n kinh t và xoá ói gi m nghèo Vi t Nam. Nghiên c u c$ng l u ý r%ng s phát tri n c a nuôi tr ng thu s n, c bi t là vùng ven bi n, ã góp ph n vào các v n môi tr ng nh s suy thoái c a các sinh c nh s ng ven b và các tác ng môi tr ng khác. ) t c k ho ch nhà n c ra cho s phát tri n nuôi tr ng thu s n trong giai o n ti p theo, trong ó có giá tr xu t kh u các s n ph m nuôi tr ng thu s n t 2,5 t USD vào n m 2010, th c hi n các bi n pháp t ng c ng qu n lý môi tr ng trong nuôi tr ng thu s n là h t s c quan tr ng nh%m phát tri n b n v ng ngành này. Tài li u này a ra nh ng phân tích v các tác ng và nguy c môi tr ng có liên quan n s phát tri n c a nuôi tr ng thu s n Vi t Nam và h ng d n v giám sát, qu n lý th c hành t t cho s phát tri n c a ngành này trong giai t ng lai. Ph n 1 nêu tóm t"t các k t qu nghiên c u chính và các h ng d n cho s phát tri n ti p theo c a nuôi tr ng thu s n. Ph n 2 cung c p chi ti t các k t qu c a nghiên c u thí i m. Các h ng d n c trình bày Ph n 1 d a trên các nghiên c u thí i m v t t c các loài nuôi tr ng thu s n ch y u Vi t Nam nh ng i sâu h n vào các mô hình nuôi phù h p v i các t#nh nghèo ven bi n và ng b%ng mi n B"c, mi n Trung và mi n Nam. Tài li u có nhi u ch • • • • • • • • ng, m i ch ng c&p n n m t trong các mô hình nuôi/loài nuôi chính: Nuôi tôm ven bi n Nuôi cá mú/cá giò (b p) l ng trên bi n Nuôi tôm hùm l ng trên bi n Nuôi cá tra/basa trong bè và trong ao n c ng t Nuôi cá tr"m c+ trong bè n c ng t Nuôi cá chép/cá rô phi trong ao n c ng t và mô hình k t h p (VAC) Nuôi nhuy n th ven bi n (nghêu/ngao) Tr ng rong ven bi n D a trên các k t qu có c t các nghiên c u thí i m, báo cáo ánh giá các v n môi tr ng và xu t các th c hành qu n lý t t, nh%m cung c p m t b h ng d n mang tính kh thi h tr s phát tri n c a ngành trong giai o n ti p theo. Ph n cu i c a tài li u a ra các khuy n ngh quan tr ng cho vi c th c hi n các h ng d n môi tr ng; nó nh n m nh r%ng s u t c a nhà n c và t nhân vào qu n lý môi tr ng và nâng cao n ng l c giám sát là vô cùng c n thi t cho s phát tri n b n v ng c a nuôi tr ng thu s n c$ng nh cho n n kinh t Vi t Nam. iii M&C L&C Ph n 1 1.1. Gi i thi u.........................................................................................................................................1 1.1.1 B i c nh.....................................................................................................................................1 1.1.2 M c ích và ph ng pháp ........................................................................................................1 1.1.3 C u trúc c a Báo cáo................................................................................................................2 1.2 Nuôi tr ng thu s n Vi t Nam ....................................................................................................4 1.2.1 B i c nh.....................................................................................................................................4 1.2.2 Chính sách c a Chính ph .......................................................................................................5 1.2.3 Th ch và các bên có liên quan...............................................................................................7 1.2.3 Các mô hình nuôi và s n ph m nuôi tr ng thu s n.............................................................13 1.2.4 Tóm l i .....................................................................................................................................17 1.3 ánh giá môi tr ng nuôi tr ng th y s n...................................................................................18 1.3.1 T ng quan................................................................................................................................18 1.3.2 Tác ng c a thay i môi tr ng n nuôi tr ng thu s n .................................................19 1.3.3 Tác ng môi tr ng c a nuôi tr ng thu s n ......................................................................21 1.3.4 Nh ng t n th t do các v n môi tr ng .............................................................................28 1.3.5 Tri n v ng n n m 2010 .......................................................................................................28 1.4 Qu n lý t t trong nuôi tr ng thu s n.........................................................................................30 1.4.1 Gi i thi u .................................................................................................................................30 1.4.2 V trí tr i nuôi và quy ho ch không gian ...............................................................................31 1.4.3 Các mô hình nuôi, thi t k và xây d ng.................................................................................32 1.4.4 Ngu n n c và qu n lý ngu n n c......................................................................................33 1.4.5 Các ngu n cung c p gi ng và du nh p các loài ngo i lai.....................................................34 1.4.6 Th c n và qu n lý th c n ....................................................................................................35 1.4.7 Qu n lý s c kho ng v t th y sinh và ki m soát b nh d ch...............................................36 1.4.8 Ch t l ng và an toàn v sinh cho các s n ph m thu s n ..................................................37 1.4.9 Các l i ích xã h i, xoá ói gi m nghèo và vi c làm...............................................................38 1.4.10 Các v n v qu n lý liên ngành.........................................................................................39 1.5 T'ng c ng th( ch cho qu n lý nuôi tr ng thu s n ................................................................41 1.5.1 Gi i thi u .................................................................................................................................41 1.5.2 Nâng cao n ng l c cho các th ch công...............................................................................42 1.5.3 Các t ch c xã h i và các t ch c phi chính ph ..................................................................42 1.5.4 Nâng cao n ng l c cho khu v c t nhân...............................................................................43 1.5.5 Nâng cao n ng l c cho các c quan a ph ng ph i h p các n l c và th c thi các v n b n pháp quy, các chi n l c.............................................................................................43 1.5.6 Ph i h p liên ngành................................................................................................................44 1.6 Th c thi và các hành ng sau khi th c thi................................................................................44 Ph n 2 và Ph) l)c 2. Mô t h th ng nuôi tr ng thu s n và các h ng d*n................................................................50 2.1. Ngh! nuôi tôm ven bi(n ...............................................................................................................50 2.1.1 Tình hình m t hàng và mô t h th ng..................................................................................50 2.1.2 !ánh giá v môi tr ng ..........................................................................................................70 2.1.3 Ph ng h ng th c hi n qu n lý t t h n .............................................................................81 2.1.4 Trách nhi m t ch c th c hi n ..............................................................................................84 2.2 Nuôi cá song/cá giò l ng bi(n .......................................................................................................85 2.2.1. Miêu t tình hình loài nuôi và h th ng nuôi .......................................................................85 2.2.2 !ánh giá v môi tr ng ..........................................................................................................91 2.2.3. Các h ng d"n th c hành qu n lý t t h n ...........................................................................97 2.2.4. Trách nhi m th c thi ...........................................................................................................104 iv 2.3. Nuôi tôm hùm l ng bi(n ............................................................................................................106 2.3.1 Tình hình m t hàng và mô t h th ng................................................................................106 2.3.2 !ánh giá v môi tr ng ........................................................................................................116 2.3.3 Các h ng d"n th c hành qu n lý t t h n..........................................................................121 2.3.4 Trách nhi m th c thi ............................................................................................................126 2.4. Nuôi n c ng t (cá tra/basa) .....................................................................................................127 2.4.1 Tình hình m t hàng và mô t h th ng................................................................................127 2.4.2 !ánh giá môi tr ng.............................................................................................................147 2.4.3 Các h ng d"n th c hành qu n lý t t h n..........................................................................157 2.5. Nuôi ao cá chép/cá tr+m c,........................................................................................................160 2.5.1 Tình hình nuôi cá n c ng t và mô t h th ng .................................................................160 2.5.2 !ánh giá môi tr ng.............................................................................................................169 2.5.3 Các h ng d"n th c hành qu n lý t t h n..........................................................................174 2.5.4 Trách nhi m th c thi ............................................................................................................177 2.6. Nuôi cá l ng n c ng t ..............................................................................................................178 2.6.1 Mô t h th ng.......................................................................................................................178 2.6.2 !ánh giá môi tr ng.............................................................................................................185 2.6.3 Các h ng d"n cho qu n lý t t h n .....................................................................................187 2.7. Nuôi nhuy-n th( ven bi(n ..........................................................................................................189 2.7.1 Mô t h th ng.......................................................................................................................189 2.7.2 !ánh giá môi tr ng.............................................................................................................202 2.7.3 Các h ng d"n th c hành qu n lý t t h n..........................................................................205 2.7.4 Trách nhi m th c thi ............................................................................................................208 2.8. Tr ng rong bi(n ven bi(n (Gracilaria và Kapaphycus)............................................................210 2.8.1 Tình hình m t hàng và mô t h th ng................................................................................210 2.8.2 !ánh giá môi tr ng.............................................................................................................218 2.8.3 Các h ng d"n th c hành qu n lý t t h n..........................................................................221 2.8.4 Trách nhi m th c thi ............................................................................................................224 Ph) l)c 1: Tài li u tham kh o ..........................................................................................................225 Ph) l)c 2: Danh sách nh.ng ng i tham gia h i th o và thành viên nhóm nghiên c u ............231 Ph) l)c 3: Các quy /nh c a chính ph liên quan n nuôi tr ng thu s n ................................233 Ph) l)c 4: B ng t0ng h p các hành ng qu n lý môi tr ng cho t1ng loài nuôi ......................238 v Ph n 1: H ng d*n ngành 1.1. Gi i thi u 1.1.1 B i c nh Báo cáo nghiên c u v Ngành Thu s n và nuôi tr ng thu s n Vi t Nam do B Thu s n và Ngân hàng Th gi i th c hi n n m 2004 ã k t lu&n Ngành Thu s n ã có óng góp r t l n vào t ng tr ng kinh t và xoá ói gi m nghèo Vi t Nam. ) c bi t là nuôi tr ng thu s n ang phát tri n m nh áp ng nhu c u ngày càng t ng v các s n ph m thu s n và ã tr thành ngành s n xu t c u tiên phát tri n hàng u c a Chính ph trong giai o n ti p theo. , các t#nh ven bi n và mi n núi phía B"c, nuôi tr ng thu s n c Chính ph c bi t quan tâm phát tri n vì nó có vai trò quan tr ng trong xoá ói gi m nghèo nh ng vùng sâu, vùng xa. Bên c nh nh ng óng góp vào phát tri n kinh t và xoá ói gi m nghèo, phát tri n nuôi tr ng thu s n Vi t Nam c bi t t i vùng ven bi n c$ng ã gây ra nh ng v n v môi tr ng, trong ó có s xu ng c p c a h sinh thái ven b và các tác ng tiêu c c khác i v i môi tr ng. M(c tiêu c a ngành nuôi tr ng thu s n Vi t Nam là t giá tr s n l ng xu t kh u 2.5 t USD/n m vào n m 2010 s- làm t ng thêm m i nguy v m t môi tr ng n u nh không c quy ho ch và qu n lý t t h n. Báo cáo c a B Thu s n/Ngân hàng th gi i ã xác nh tính c p thi t c a vi c nâng cao qu n lý môi tr ng trong nuôi tr ng thu s n t c s phát tri n b n v ng trong giai o n ti p theo. Tài li u này nh%m cung c p h ng d n v qu n lý môi tr ng t t h n trong nuôi tr ng thu s n cho B Thu s n và Ngân hàng Th gi i. Nó d a trên các nghiên c u chi ti t v tác ng và qu n lý môi tr ng trong nuôi tr ng thu s n Vi t Nam, bao g m các nghiên c u thí i m các mô hình nuôi tr ng thu s n c l a ch n và ánh giá nh ng k t qu ã t c. Tài li u c$ng cung c p nh ng h ng d n s b v u t nuôi tr ng thu s n thân thi n v i môi tr ng. Nh ng v n môi tr ng mà nuôi tr ng thu s n c a các n c khác ang ph i i m t c$ng c mô t và t vào hoàn c nh c a Vi t Nam. Nghiên c u này c$ng xem xét k* nh ng thu&n l i và khó kh n khi áp d(ng các nguyên t"c qu c t v th c hành qu n lý t t trong nuôi tr ng thu s n c a Ch ng trình liên k t v Nuôi tôm và môi tr ng do Ngân hàng Th gi i/NACA/WWF/FAO xây d ng vào hoàn c nh th c t c a Vi t Nam. 1.1.2 M c ích và ph ng pháp M(c ích chính c a nghiên c u này là xây d ng các h ng d n gi m thi u tác ng môi tr ng trong quy ho ch và qu n lý u t nuôi tr ng thu s n Vi t Nam, t ó có th t i u hóa s óng góp c a nuôi tr ng thu s n vào công cu c xoá ói gi m nghèo mà v n b o m an toàn v môi tr ng. Báo cáo này c&p nh ng i t ng nuôi tr ng thu s n chính Vi t Nam, nh ng c bi t quan tâm n các mô hình nuôi phù h p v i các t#nh ven bi n và ng b%ng nghèo mi n B"c, mi n Trung và mi n Nam c a Vi t Nam. ) b o m có th s' d(ng có hi u qu các h ng d n, các c ch hi n có và ti m n ng th c hi n và tri n khai các khuy n ngh a ra trong h ng d n ã c nghiên c u và xem xét. Trách nhi m c a các c quan ch c n ng và các bên có liên quan tham gia vào vi c ánh giá tác ng môi tr ng ã c phân tích và xu t các h ng d n có th phát huy tác d(ng t i a trong c ch hi n nay. Bên c nh ó, m t xem xét ánh giá thông qua các nghiên c u thí i m v 8 i t ng nuôi tr ng thu s n ã c th c hi n (B ng 1). Nhi u nhóm nghiên c u thu c nhi u c quan và t! ch c ã c giao th c hi n các nghiên c u thí i m d i s h tr c a m t nhóm chuyên gia t v n qu c t . Trong quá trình nghiên c u thí i m m i nhóm ã th c hi n các ho t ng sau: Ph n 1- H ng d n ngành Trang 1 • • • • • • • • Thu th&p các s li u th c p (công tác chu n b cho vi c xem xét các tài li u/thông tin môi tr ng có liên quan n nuôi tr ng th y s n Vi t Nam nói chung và n m i loài nuôi/mô hình nuôi nói riêng) L a ch n a i m i th c a cho các nghiên c u thí i m c a các mô hình nuôi/loài nuôi ã c l a ch n Th c hi n các nghiên c u thí i m c a các mô hình nuôi/loài nuôi ã c l a ch n Ti n hành phân tích h th ng qu n lý môi tr ng trong nuôi tr ng thu s n và qu n lý ngu n tài nguyên có liên quan Vi t Nam Phân tích, x' lý các s li u ã thu th&p c và vi t báo cáo T! ch c h i th o xem xét và th ng nh t các k t qu và các khuy n ngh Hoàn ch#nh báo cáo cu i cùng trình lên B Thu s n/Ngân hàng Th gi i Nghiên c u nuôi cá n c ng t bao g m phân tích k* v nuôi tr ng thu s n mi n núi và các l i ích môi tr ng c a lo i hình nuôi tr ng thu s n này Công tác l a ch n a i m ã c th c hi n v i s t v n c a B Thu s n và các nhóm nghiên c u trong giai o n kh i ng d án (tháng 2/2006). Các loài c l a ch n bao g m các loài thu c u tiên phát tri n c a B Thu s n và rong bi n vì kh n ng h p thu dinh d .ng và không òi òi h+i cao v các y u t u vào c$ng nh k* thu&t nuôi. ) c i m khi n nó tr thành i t ng nuôi r t phù h p cho các c ng ng dân c nghèo (B ng 1). B ng 1 T!ng quan v các loài nuôi và vùng nuôi c l a ch n Mô hình nuôi/ loài nuôi Nuôi tôm ven bi n nghiên c u thí i m T2nh nghiên c u thí i(m Qu ng Ninh, Ngh An Cà Mau/) ng b%ng sông C'u Long Nuôi cá l ng trên bi n (Cá mú/cá giò) Qu ng Ninh (H Long) và H i Phòng Nuôi tôm hùm l ng trên bi n Khánh Hòa/Phú Yên Nuôi cá tra, cá ba sa trong bè và ao n Nuôi cá chép/cá tr"m c+ trong bè n Nuôi n c ng t c ng t c ng t cá chép/rô phi/VAC/ ru ng lúa Nuôi nhuy n th ven bi n An Giang/) ng b%ng sông C'u Long Tuyên Quang Ngh An (Có nghiên c u thêm t#nh mi n núi) ) ng b%ng sông C'u Long t t c các Nam ) nh B n Tre Tr ng rong ven bi n (rong câu và rong s(n) H i Phòng Ninh Thu&n Nghiên c u c ti n hành t tháng 4-6/2006 và k t thúc v i m t h i th o do B Thu s n t! ch c vào ngày 23/6/2006 t i Vi n nghiên c u nuôi tr ng thu s n 1. Các i bi u tham d ã xem xét k t qu c a nghiên c u, d th o h ng d n và xu t k ho ch hành ng ti p theo. Danh sách các thành viên c a nhóm nghiên c u và i bi u tham d h i th o c trình bày trong Ph( l(c 1. 1.1.3 C u trúc c a Báo cáo Báo cáo này Ph n 1- H c chia thành 3 ph n chính: ng d n ngành Trang 2 Ph n 1: H ng d*n Ngành Ph n này trình bày t!ng h p các k t qu nghiên c u g m m t ph n v b i c nh c a nuôi tr ng thu s n Vi t Nam, ánh giá môi tr ng, khuy n ngh các th c hành qu n lý và các xu t th c hi n. M(c ích c a ph n này là cung c p b h ng d n phù h p h tr phát tri n nuôi tr ng thu s n trong t ng lai. Ph n 2: Báo cáo nghiên c u các loài nuôi Ph n này bao g m nhi u ch ng, m i ch ng c&p m t trong các mô hình nuôi/loài nuôi sau: Nuôi tôm ven bi n Nuôi cá mú/cá giò l ng trên bi n Nuôi tôm hùm l ng trên bi n Nuôi cá tra/ basa trong bè và trong ao n c ng t Nuôi cá chép/cá tr"m c+ trong bè n c ng t Nuôi cá chép/cá rô phi trong ao n c ng t và mô hình k t h p VAC Nuôi nhuy n th ven bi n (nghêu/ngao) Tr ng rong ven bi n (rong câu ch# vàng Gracilaria và rong s(n Kapaphycus) Ph) l)c: Các ph( l(c cung c p các thông tin c s chi ti t h n v nghiên c u g m danh sách nh ng ng i tham gia, danh m(c các tài li u tham kh o, các b ng t!ng h p mô t các xu t qu n lý môi tr ng cho m i loài nuôi chính. Ph n 1- H ng d n ngành Trang 3 1.2 Nuôi tr ng thu s n Vi t Nam 1.2.1 B i c nh Nuôi tr ng thu s n Vi t Nam ã phát tri n r t nhanh trong hai th&p k qua a n c ta vào nhóm 10 n c xu t kh u thu s n hàng u c a th gi i, trong ó s n l ng Nuôi tr ng thu s n chi m h n 40%. N m 2005 nuôi tr ng thu s n ã t c h n 1 tri u t n s n ph m v i s n l ng nuôi n c ng t và nuôi n c m n, l có t l t ng ng (B ng 2). Ngành thu s n ã mang l i vi c làm cho trên 2 tri u ng i và t giá tr xu t kh u là 2,65 t USD, riêng nuôi tr ng thu s n chi m trên 1,6 t USD (B Thu s n, 2006a). Di n tích nuôi trên b vào kho ng 1 tri u ha ch a k n di n tích l n m t n c bi n và sông/h c t&n d(ng nuôi cá và nuôi tôm hùm trong các l ng bè. Hoàn thành v t m c k ho ch nhà n c giao trong quy ho ch t!ng th nuôi tr ng thu s n giai o n 1999-2010 c v s n l ng và giá tr , Chính ph và B Thu s n c tính nuôi tr ng thu s n s- t ng tr ng m nh trong giai o n 2006-2010. Tháng 1/2006 B Thu s n ã ti n hành ánh giá l i quy ho ch t!ng th giai o n 2001-2010 và bàn bi n pháp th c hi n k ho ch phát tri n nuôi tr ng thu s n giai o n 2006-2010. Tháng 3/2006 B Thu s n c$ng ã công b k ho ch phát tri n chi ti t h n cho n n m 2010, trong ó ã ch# rõ r%ng Chính ph v n tin t ng vào vi c t c m(c tiêu phát tri n ngành. S n l ng c tính s- t ng h n 25%, cùng v i ó là vi c t o thêm v vi c làm và di n tích nuôi. S gia t ng v kim ng ch xu t kh u t thu s n là ng l c chính xác nh chi n l c phát tri n ng th i b o m s óng góp c a ngành vào công cu c xoá ói, gi m nghèo thông qua vi c !n nh và t o thêm vi c làm cho nh ng ng i ang tham gia vào l/nh v c này. Ch# tiêu phát tri n nuôi tr ng thu s n n n m 2010 c trình bày trong B ng 2. B ng 2 S n l ng nuôi tr ng thu s n n m 2005 và m(c tiêu phát tri n tính c a Chính ph và B Thu s n n n m 2010 theo K t qu th c hi n Ch2 tiêu ! ra cho n n'm 2010 n'm 2005 (MOFI, 2006) (GoV, 1999) (GoV, 2006) S n l ng (t n) 1.437.350 2.000.000 2.000.000 Nuôi n c ng t 958.870 938.000 980.000 Tôm 324.680 360.000 Nuôi cá bi n 3.510 200.000 200.000 Nhuy n th 114.570 380.000 Rong bi n 20.260 50.000 Khác 85.270 Giá tr xu t kh u (tri u USD) 1.627 2.500 Lao ng (ng i) 2.550.000 2.000.000 Di n tích (ha) 959.945 992.000 1.1-1.400.000 N c ng t 318.900 652.000 500-600.000 Bi n và n c m n 641.045 340.000 600-800.000 c (MOFI, 2006) 2.100.000 998.000 400.000 200.000 380.000 50.000 72.000 2.500 2.800.000 1.100.000 - Chính vì phát tri n nhanh, nuôi tr ng thu s n Vi t Nam trong nh ng n m g n ây c$ng ang ph i i m t v i nh ng thách th c l n nh b nh d ch bùng phát, v n an toàn th c ph m cho s n ph m xu t kh u và tiêu th( trong n c, môi tr ng sinh thái b suy thoái và ch t l ng n c x u i, t i m t s vùng ã xu t hi n nh ng mâu thu n v m t xã h i (MOFI, 2005a). Các v n này n y sinh t nh h ng tiêu c c c a vi c t ng nhanh các c s nuôi quy mô nh+ vùng t c%n c i ho c chuy n !i m t cách t nh ng vùng t s n xu t nông nghi p kém hi u qu và r ng ng&p m n sang nuôi tr ng thu s n. Trong khi các mô hình nuôi tr ng thu s n qu ng canh c i ti n c xây d ng r i rác ít tác ng x u n môi tr ng và xã h i thì các mô hình nuôi tr ng thu s n quy mô nh+ t&p trung ã t o nên nh ng tác ng tiêu c c n môi tr ng và xã h i (MOFI, 2005b). V n môi tr ng c bi t nghiêm tr ng t i nh ng khu v c m phá kín, c'a Ph n 1- H ng d n ngành Trang 4 sông và các h sinh thái r ng ng&p m n n i mà môi tr ng s ng nh y c m và vi c trao !i n c b h n ch . H n th n a s phát tri n t phát ã d n n vi c nh h ng l n nhau và t gây ô nhi m, k t qu là b nh d ch bùng phát liên miên d n n thi t h i l n v m t kinh t cho ng i nuôi. Vi c du nh&p và d ch chuy n các loài thu s n ngo i lai làm t ng thêm nguy c do vi c du nh&p các tác nhân gây b nh m i, các nguy c làm nh h ng n s a d ng sinh thái b n a v n ã b t!n th ng nghiêm tr ng. Tr c d oán v phát tri n nuôi tr ng thu s n trong t ng lai, vi c xây d ng chi n l c kh thi cho phát tri n và u t b o m phát tri n nuôi tr ng thu s n b n v ng và t c các ch# tiêu k ho ch ã ra mà v n không gây tác ng tiêu c c n môi tr ng là vô cùng quan tr ng. Nuôi tr ng thu s n không th gi c t c phát tri n nh hi n nay n u không có s c i ti n l n trong qu n lý. Nghiên c u này và các h ng d n kèm theo a ra c s xác nh các v n then ch t và các u t c n thi t. 1.2.2 Chính sách c a Chính ph Các chính sách c a Chính ph Vi t Nam ã và ang ti p t(c h tr t i a cho phát tri n nuôi tr ng thu s n, cùng v i s n ng ng và sáng t o c a nông dân Vi t Nam là nhân t chính làm cho nuôi tr ng thu s n có s t ng tr ng nhanh. Các chính sách c a Chính ph Vi t Nam v phát tri n nuôi tr ng thu s n c th hi n các lu&t và các v n b n d i lu&t nh các ngh nh, quy nh, quy t nh, thông t và quy ch 1 (Ph( l(c 2). Lu&t Thu s n m i ã c Qu c h i thông qua n m 2004. Lu&t Thu s n không quy nh chi ti t các ho t ng trong nuôi tr ng thu s n mà giao cho B Thu s n ch u trách nhi m2 xây d ng các h ng d n, các v n b n d i lu&t và các tiêu chu n cho m(c tiêu phát tri n nuôi tr ng thu s n b n v ng. Lu&t Thu s n trao quy n cho các nhà qu n lý, c bi t c p t#nh, qu n lý các ngu n tài nguyên thông qua vi c xây d ng và th c hi n các v n b n pháp quy và các k ho ch. Lu&t Thu s n c th hi n rõ Ch ng trình Qu c gia v phát tri n nuôi tr ng thu s n – Quy ho ch t!ng th giai o n 1999-2010, trong ó có m(c tiêu phát tri n Ngành. Nh ã c&p trên, B ang rà soát l i quá trình th c hi n Quy ho ch t!ng th và xây d ng ch# tiêu k ho ch cho n n m 2010 trong ó có m t s ch# tiêu cho n n m 2020. Nhi u sáng ki n nh%m khuy n khích phát tri n nuôi tr ng thu s n b n v ng phù h p v i Lu&t Thu s n và các chính sách c a nhà n c ang c B Thu s n và các bên có liên quan tri n khai trên ph m vi c n c. M t lo t các ch ng trình nâng cao n ng l c ti p thu công ngh m i. Các ch ng trình và d án bao g m nhi u ho t ng c p qu c gia nh%m h tr các d án ng tài tr , các d án u t c a các nhà u t trong n c và ngoài n c. Quy ho ch t!ng th c a Chính ph và các ch ng trình phát tri n nuôi tr ng thu s n do B Thu s n ra g m: • • • • Ch ng trình Phát tri n nuôi tr ng thu s n th i k0 1999-2010 (Quy t nh s 224/1999/Q)-BTS) V( Nuôi tr ng Th y s n-B Thu s n Quy ho ch t!ng th phát tri n ngành thu s n n n m 2010 và nh h ng n n m 2020 (Quy t nh s 246/2005/Q)-TTg ngày 6/10/2005) c a Th t ng Chính ph Ch ng trình khuy n ng qu c gia giai o n 1999-2010 (s n xu t gi ng, nuôi tôm sú, ánh b"t xa b , nuôi cá n c ng t, nuôi bi n và n c l , b o qu n sau thu ho ch và ch bi n) c a Trung tâm Khuy n ng Qu c gia Ch ng trình phát tri n gi ng thu s n n n m 2010 (Quy t nh s 112/2004/Q)-TTg) 1 Các thí d( v v n b n pháp lý có liên quan: Quy t nh s 06/2006 v vi c ban hành quy ch qu n lý vùng và c s nuôi tôm an toàn. Ch# th s 32/1998 Quy ho ch t!ng th phát tri n kinh t -xã h i. Quy t nh c a B Thu s n quy nh ch c n ng, trách nhi m, quy n hàn và c c u t! ch c c a các c quan thu c B . Tiêu chu n Ngành 28/2004 v vùng nuôi tôm - i u ki n m b o v sinh an toàn th c ph m. 2 Ngh nh 43/2003 quy nh trách nhi m c a B Thu s n là c quan qu n lý nhà n c v nuôi tr ng thu s n Ph n 1- H ng d n ngành Trang 5 • • • • Ch ng trình hành ng c a B Thu s n v y nhanh công nghi p hoá, hi n i hoá ngành Thu s n giai o n 2001 - 2010 (Ban hành kèm theo quy t nh s 21/2004/Q)BTS ngày 15/9/2004) )ánh giá và t ng c ng n ng l c cho th ch qu n lý khu v c ven bi n và c i thi n i u ki n s ng khu v c mi n Trung do B Thu s n th c hi n t n m 2006-2010 Ch ng trình t ng c ng công tác ph! bi n, giáo d(c pháp lu&t trong ngành Thu s n (Quy t nh s 11 /2004/Q)-BTS) Ch ng trình phát tri n c khí ngành th y s n n n m 2010 - nh h ng n n m 2020 (Quy t nh s 33/2005/Q)-BTS) B Thu s n c$ng ã ra m t s ho t ng chính h tr phát tri n các loài nuôi m i nh ã c&p B ng 2, trong ó có m t s loài c xác nh là c n ph i t ng c ng các bi n pháp qu n lý môi tr ng. Các ho t ng ã c ra th c hi n “c i ti n công ngh ” t 2006-2010 g m: • • • • • • ) y m nh quy ho ch phát tri n nuôi tr ng thu s n b n v ng Xây d ng b n sinh thái s' d(ng k* thu&t nh v v tinh toàn c u GIS xác nh vùng nuôi t i u cho các loài thu s n M r ng mô hình nuôi theo GAP/BMP ra t t c các vùng nuôi tôm và d n d n áp d(ng cho các loài nuôi khác nh cá ba sa, cá rô phi, tôm càng xanh và nuôi cá bi n T&p trung vào vi c xây d ng vùng tr i gi ng “t&p trung”, vùng nuôi tôm “t&p trung” và vùng nuôi cá bi n “t&p trung” Hoàn thi n các quy trình s n xu t gi ng, th c hi n các nghiên c u và xây d ng công ngh s n xu t gi ng cho các loài nuôi bi n, t&p trung vào các loài có giá tr cao nh tôm hùm, nhuy n th và rong bi n Xây d ng các trung tâm gi ng quy mô l n s n xu t ra con gi ng ch t l ng cao, giá thành h và không gây tác ng x u n môi tr ng Nhi u v n v t! ch c và ho t ng c$ng ã ho ch t!ng th giai o n 2006-2010 • • • • c B Thu s n d c&p trong i u ch#nh k Các nguyên t"c quy ho ch phát tri n nuôi tr ng thu s n b n v ng ph i c th ch hoá cùng v i các quy nh rõ ràng v trách nhi m bao g m c vi c nâng cao n ng l c l&p k ho ch và qu n lý cho các c quan qu n lý nhà n c Xác nh các tiêu chu n, gi i h n, các th t(c hành chính c$ng nh ch c n ng và trách nhi m cho các c ng ng có liên quan trong vi c qu n lý tài nguyên thiên nhiên Thi t l&p h th ng giám sát và ánh giá )i u tra, quy ho ch và xây d ng các khu b o t n sinh thái b o v các bãi gi ng t nhiên và các khu v c s ng t nhiên cho các loài, trong ó có c vi c b o v các vùng san hô Trên th c t chi n l c th c hi n chi ti t các v n trên v n ch a th c hi n m t cách có hi u qu v n ch a rõ ràng. H n n a các các v n chính c n gi i quy t. c xây d ng và làm th nào xu t trên v n ch a c&p h t M t n m sau khi phê duy t Quy ho ch T!ng th phát tri n nuôi tr ng thu s n th i k0 1999-2010, Chính ph ã t! ch c m t h i th o qu c t xây d ng chi n l c “Phát tri n nuôi tr ng thu s n b n v ng xoá ói gi m nghèo” – Chi n l c SAPA. Chi n l c SAPA tuân theo Quy ho ch t!ng th 1999-2010 nh ng t&p trung vào vi c xoá ói gi m nghèo thông qua nâng cao n ng l c cho th ch qu n lý và nh&n th c t t h n c a các c ng ng dân c a ph ng. Bi n pháp nh%m th c hi n m(c tiêu b n v ng v m t kinh t xã h i và môi tr ng là xây d ng H ng d n ánh giá tác ng liên ngành và H ng d n l&p quy ho ch nuôi tr ng thu s n ven b b n v ng. H ng d n ánh giá tác ng môi tr ng (EIA) ã c B Thu s n xây d ng v i s h tr c a DANIDA và ang trong giai o n phê duy t l n cu i. H ng d n này sc áp d(ng Ph n 1- H ng d n ngành Trang 6 tr c hoàn thi n các d án phát tri n nuôi tr ng thu s n và là n l c chung c a B Thu s n và B Tài nguyên & Môi tr ng. H ng d n l&p quy ho ch nuôi tr ng thu s n ven b b n v ng c$ng ch a c phê duy t, m c dù quan tr ng, nh ng vi c phê duy t các H ng d n này c$ng skhông bù "p c s thi u h(t các chi n l c qu n lý môi tr ng chi ti t cho các loài nuôi và các vùng nuôi. C n l u ý r%ng trong vài n m t i ây n u Vi t Nam mu n duy trì s t ng tr ng v nuôi tr ng thu s n thì nhu c u ph i u t vào qu n lý môi tr ng s- là r t l n. M c dù nuôi tr ng thu s n ang ph i ch u tác ng x u v m t môi tr ng do nhi u ngành s n xu t khác gây ra, hi n ch# có r t ít các ho t ng qu n lý môi tr ng trong nuôi tr ng thu s n c g i là “)a ngành”. )ây th c s là m t khi m khuy t r t l n cho s phát tri n b n v ng c a ngành. 1.2.3 Th ch và các bên có liên quan H th ng hành chính công Vi t Nam ã có thay !i r t l n t khi áp d(ng chính sách )!i m i vào n m 1986, nh%m chu n b cho t n c chuy n t n n kinh t t&p trung xã h i ch ngh/a sang n n kinh t th tr ng. Vi c Chính ph phê duy t ) án t!ng th v C i cách hành chính công (PAR) vào tháng 9/2001 là m t b c ti p theo c a chính sách này. Nh ng thay !i trong hành chính công kéo dài cho n n m 1990 ã c th hi n qua vi c phân quy n t c p Trung ng cho các a ph ng. T n m 1997 n 2002 nh ng v( vi c c gi i quy t Trung ng gi m t 41% xu ng 22%, trong khi ó các v( vi c c gi i quy t c p a ph ng t ng t 59% lên 78% (Ngu n B Thu s n và Ngân hàng Th gi i, 2005). Vi c s"p x p l i h th ng qu n lý công là m t quá trình lâu dài bao g m các chi n l c nâng cao ý th c ph(c v( dân s , s tham gia c a h th ng hành chính và c a công chúng nói chung trong quá trình !i m i. M c nhanh chóng c a s thay !i có khác nhau gi a các ngành và các a ph ng. M c dù ã có ý th c và hi u bi t y v l i ích c a vi c phân quy n và chia s1 trong vi c ra quy t nh, nh ng sáng ki n này v n còn t ng i m i Vi t Nam và v n ang là nh ng thách th c cho cán b , nhân dân trong quá trình th c hi n, trong ó có c nh ng ng i thu c l/nh v c nuôi tr ng thu s n. D i ây là nh ng mô t tóm t"t v trách nhi m và n ng l c c a các th ch có liên quan trong qu n lý phát tri n nuôi tr ng thu s n. B Thu s n (MOFI) B Thu s n (MOFI) là c quan qu n lý hành chính c p qu c gia i v i nuôi tr ng thu s n Vi t Nam. Trách nhi m c a B Thu s n g m qu n lý ngu n tài nguyên, th c hi n các nghiên c u khoa h c, phát tri n nuôi tr ng thu s n, xây d ng và th c hi n các v n b n pháp quy theo k ho ch và ch# o t Chính ph . B ch u trách nhi m t! ch c và h ng d n các ho t ng khuy n ng , cung c p các tr giúp k* thu&t, ph! bi n thông tin và chuy n giao các ti n b k* thu&t v nuôi tr ng thu s n. Ngoài ra B Thu s n c$ng tham gia vào nghiên c u th tr ng và các ho t ng phát tri n th tr ng khác. B Thu s n ph i h p ho t ng v i các B khác theo ch# o c a Chính ph . B có 11 n v hành chính gi i quy t các nhi m v( c giao (nh V( Nuôi tr ng thu s n, V( K ho ch và Tài chính, V( Khoa h c và Công ngh ) và 9 n v ph(c v( (g m c ba Vi n nghiên c u nuôi tr ng thu s n 1-3). T!ng s cán b công nhân viên c a B hi n nay là 222 ng i (không k lái xe, t p v( và h i viên các hi p h i). Ngân sách cho ho t ng hàng n m c a B hi n kho ng 9 t ng (B Thu s n và Ngân hàng Th gi i, 2005). B Thu s n c$ng là c quan qu n lý nhà n quy ho ch c p qu c gia. Ph n 1- H ng d n ngành c cao nh t trong vi c xây d ng các khu b o t n bi n Trang 7 M c dù t t c các c quan thu c B Thu s n u ít nhi u có trách nhi m trong vi c qu n lý môi tr ng trong l/nh v c ngh cá, nh ng các C(c/V( d i ây óng vai trò chính: V) Khoa h c và Công ngh (DoST) Giúp B tr ng qu n lý các ho t ng có liên quan n khoa h c, công ngh và môi tr ng. V( Khoa h c và Công ngh có trách nhi m xây d ng các v n b n pháp quy v khoa h c, công ngh và môi tr ng thu c l/nh v c ngh cá. T t c các tiêu chu n ngành có liên quan n thu s n u do V( này so n th o, Tuy nhiên trong m t s tr ng h p V( c$ng ph i h p v i các c quan khác trong B Thu s n (nh NAFIQAVED). C)c Qu n lý Ch3t l ng, An toàn v sinh và Thú y Thu s n (NAFIQAVED) là c quan qu n lý nhà n c v m t ch t l ng an toàn v sinh các s n ph m thu s n. C(c có V n phòng chính B và có sáu chi nhánh các vùng tr ng i m v thu s n. T tháng 8/2003, C(c c giao thêm trách nhi m b o v s c kho1 ng v&t d i n c và l .ng c , hi n C(c ang th c hi n Quy ph m th c hành nuôi t t (GAP) v i m(c ích b o m ch t l ng s n ph m thông qua b o v môi tr ng. V) Nuôi tr ng Thu s n (DoA) có trách nhi m xây d ng các chi n l c, quy ho ch t!ng th , k ho ch dài h n và ng"n h n, các ch ng trình, d án v nuôi tr ng thu s n. V( Nuôi tr ng thu s n c$ng có trách nhi m xây d ng các v n b n pháp quy liên quan n nuôi tr ng thu s n trình B Thu s n ban hành nh “Quy ch qu n lý vùng và c s nuôi tôm an toàn” (tháng 4/2006). C quan qu n lý c3p t2nh và huy n: , c p t#nh và huy n, B Thu s n v&n hành thông qua các S Thu s n (DOFI) - 28 t#nh thành ven bi n và phòng thu s n m t s huy n. Huy n là c p hành chính th p h n có m t s cán b chuyên ngành ph( trách m ng nuôi tr ng thu s n. C p xã không có i di n chính th c c a B Thu s n, tuy nhiên các ho t ng có liên quan n nuôi tr ng thu s n ây c th c hi n thông qua các cán b khuy n ng c s . T i các t#nh ng b%ng, các ho t ng nuôi tr ng thu s n do các phòng thu s n thu c các s Nông nghi p và phát tri n nông thôn (DARD) m trách. B Tài nguyên và Môi tr ng (MONRE) B Tài nguyên và Môi tr ng (MONRE) có ch c n ng qu n lý nhà n c v s' d(ng t, m t n c, khoáng s n, môi tr ng, khí t ng h c, thu nh .ng h c. Trách nhi m chính c a B Tài nguyên và Môi tr ng là xây d ng các tài li u pháp lý, các chi n l c phát tri n và các k ho ch hàng n m v vi c s' d(ng tài nguyên thiên nhiên. B c$ng t! ch c và ch# o vi c th c hi n các v n b n pháp quy, các k ho ch, chi n l c ã c duy t và qu n lý3 vi c c p, cho thuê, ph(c h i vi c s' d(ng t và chuy n quy n s' d(ng t. Trách nhi m c a B Tài nguyên và Môi tr ng trong l/nh v c phát tri n nuôi tr ng th y s n là i u ch#nh và ch# o th c hi n các bi n pháp b o v tài nguyên n c, C(c Qu n lý tài nguyên n c giúp B th c hi n nhi m v( này. M t s C(c, V( khác trong B Tài nguyên và môi tr ng c$ng h tr vi c th c hi n các bi n pháp b o v môi tr ng có liên quan n nuôi tr ng thu s n nh V( Môi tr ng, C quan B o v môi tr ng Vi t Nam, V( Khoa h c và Công ngh . S Tài nguyên và Môi tr ng (DONRE) là c quan qu n lý nhà n c c p t#nh v tài nguyên và môi tr ng. B Tài nguyên và Môi tr ng và các s Tài nguyên và Môi tr ng hi n ang c giao nhi m v( ánh giá l i vi c tình hình d(ng t t i m i t#nh. M c dù vi c ánh giá s- th c hi n c v i t s' 3 Bao g m thanh tra UBND các t#nh và thành ph tr c thu c trung ng v nh giá t theo khung giá t và các nguyên t"c, ph ng pháp do Chính ph quy nh v giá t c a các lo i t khác nhau (Ngh nh s 91/2002/N)-CP) Ph n 1- H ng d n ngành Trang 8 d(ng cho nuôi tr ng th y s n nh ng l i có s t v n r t h n ch v i B Th y s n và các s Th y s n. Các B khác Quy ho ch nuôi tr ng th y s n có s tham gia c a nhi u B và C quan qu n lý khác. B Nông nghi p và phát tri n nông thôn (MARD) óng vai trò chính trong vi c qu n lý h th ng th y l i, s' d(ng t, và phân b! l i t c a nh ng ng i có liên quan n v n chuy n !i m(c ích s' d(ng t. B K ho ch và ) u t (MPI), B Tài chính (MOF) tham gia vào quá trình ánh giá, phê duy t ngân sách cho các k ho ch và chi n l c qu n lý nuôi tr ng th y s n các c p Trung ng c$ng nh a ph ng. 4y ban Nhân dân các c3p 2y ban nhân (PC) t#nh và các c p d i có quy n h n và ngh/a v( ban hành các k ho ch qu n lý nuôi tr ng th y s n trong ph m vi qu n lý c a mình trên c s nh ng k ho ch ã c duy t c a c p hành chính cao h n. 2y ban nhân dân các c p ph i phê chu n ngân sách chung và các k ho ch c a a ph ng v s' d(ng tài nguyên và b o m vi c th c hi n các chính sách kinh t xã h i. 2y ban nhân dân các c p có vai trò r t khác nhau trong qu n lý phát tri n nuôi tr ng thu s n tùy theo chính sách t ng a ph ng. , m t s vùng 2y ban nhân dân các c p ang t o i u ki n thu&n l i cho s c i cách trong khi ó 2y ban nhân dân các c p vài n i v n còn b o th ho c phó m c ho t ng này cho các c quan khác (s th y s n). Các c quan nghiên c u, tr i s n xu3t gi ng và các trung tâm khuy n ng Các Vi n nghiên c u nuôi tr ng th y s n (RIAs) g m 3 Vi n (RIA 1,2 và 3) v i nhi u c s nghiên c u tr c thu c trên kh"p t n c. Các Vi n nghiên c u chia thành 5 phòng: phòng Di truy n và Ch n gi ng, phòng K* thu&t nuôi cá n c ng t, phòng Nuôi n c l , phòng Môi tr ng và phòng Kinh t xã h i. Vi n 1 có h n 250 cán b công nhân viên v i r t nhi u kinh nghi m và chuyên ngành khác nhau. Các nhà khoa h c a ra l i khuyên cho các nhà ho ch nh chính sách và cung c p các c s khoa h c cho vi c xây d ng các v n b n pháp quy, các k ho ch, chi n l c, ng th i nâng cao n ng l c cho các trung tâm khuy n ng các c p t#nh, huy n. Các Vi n nghiên c u th y s n ã c B Th y s n giao trách nhi m thi t l&p và v&n hành h th ng c nh báo s m d ch b nh và môi tr ng trong nuôi tr ng th y s n. Các h th ng này hi n ã i vào ho t ng. Các tr ng i h c c$ng góp ph n quan tr ng vào nghiên c u và h tr vi c ra các quy t nh. Trong ó Tr ng ) i h c Thu s n (Nha Trang), Tr ng ) i h c C n Th , Tr ng ) i h c Nông Lâm (hay còn g i là Tr ng ) i h c Nông Lâm thành ph H Chí Minh) có vai trò chính trong xây d ng n ng l c và hình thành các ki n th c v phát tri n ngành nuôi tr ng thu s n. G n ây ã hình thành h th ng các vi n nghiên c u thu s n và nuôi tr ng thu s n Vi t Nam (VIFINET) ó là m t h th ng c a các c quan nghiên c u nh%m khuy n khích s h p tác có hi u qu gi a các c quan nghiên c u và ào t o cho phát tri n nuôi tr ng thu s n b n v ng Vi t Nam. Ban )i u hành VIFINET g m có i di n c a các c quan nghiên c u chính nh 3 vi n nghiên c u nuôi tr ng thu s n và 3 tr ng i h c nêu trên. S Th y s n qu n lý các trung tâm khuy n ng các t#nh ven bi n, trong khi ó các ho t ng khuy n ng cho nuôi tr ng th y s n t i các t#nh sâu trong t li n l i tr c thu c ho c ch# là m t b ph&n trong trung tâm khuy n nông thu c s Nông nghi p và Phát tri n nông thôn. M c dù ã c h tr nhi u t Nhà n c và các nhà tài tr (nh DANIDA) các trung tâm khuy n ng v n ch a ho t ng hi u qu . S thi u h(t v con ng i và n ng l c k* thu&t các m c khác nhau th áp ng s phát tri n r t nhanh s l ng ng i tham gia vào nuôi tr ng th y s n và các v n môi tr ng là nh ng tr ng i chính. Ph n 1- H ng d n ngành Trang 9 Các cán b khuy n ng óng vai trò quan tr ng là c u n i gi a các th ch nhà n c c p trung ng/t#nh v i ng i nuôi. Do s y u kém khâu t! ch c nông dân trong c n c các cán b khuy n ng th ng ph i liên h và thông tin n nh ng nhóm nh+ nông dân. )i u này t n th i gian nh ng c$ng t o nên m i quan h g"n bó thân thi t v i ng i nuôi. S kính tr ng c a nông dân i v i các cán b khuy n ng là ng l c chính d n n s thay !i trong hành vi, thái c a nông dân và thúc y s thành l&p các nhóm/ h i. Kh n ng ti p c&n c a ng i nuôi v i ngu n gi ng và ngu n gi ng ch t l ng cao r t c n thi t cho vi c thi t l&p h th ng nuôi tr ng th y s n an toàn v d ch b nh, thân thi n v i môi tr ng và có hi u qu v kinh t . Ba Vi n nghiên c u nuôi tr ng th y s n qu n lý ba trung tâm gi ng b m3 Qu c gia v i 14 trung tâm s n xu t gi ng phân b d c theo t n c. M c dù s n l ng con gi ng ch t l ng cao c a các trung tâm này có t ng lên nh ng v n ch a áp ng c nhu c u ngày càng t ng, chính vì th các tr i s n xu t gi ng t nhân v n ang c xây d ng r t nhi u các t#nh mi n Trung và mi n Nam làm gi m i s n l ng c a các tr i s n xu t gi ng do nhà n c qu n lý. Tình tr ng thi u con gi ng cho s n xu t nh ng vùng sâu vùng xa và các khu v c kém phát tri n nuôi tr ng thu s n Vi t Nam (Khu v c phía Nam và mi n núi) v n là v n l n c n gi i quy t. Nông dân nuôi tr ng th y s n ) c i m n!i b&t c a ngh nuôi tr ng th y s n Vi t Nam là có r t ông ng i tham gia v i con s lên hàng tr m ngàn ng i. Gi i nông dân nuôi tr ng th y s n không ng nh t, bao g m các h s n xu t quy mô nh+ mang tính t cung t c p ho c cung c p cho th tr ng a ph ng và các trang tr i s n xu t mang tính th ng m i cao. S a d ng v thành ph n c a nh ng ng i s n xu t ng ngh/a v i vi c có r t nhi u m i quan tâm khác nhau c n ph i c cân nh"c k* l .ng khi l&p k ho ch cho phát tri n nuôi tr ng th y s n. Nhìn chung nông dân Vi t Nam không c t! ch c t t thành các t!/nhóm và hi p h i, i u này gây tr ng i trong vi c tham gia vào các quá trình ra quy t nh ( ng qu n lý), chia s1 hi u bi t, thích nghi v i các c h i thay !i… Th c hi n qu n lý môi tr ng òi h+i ng i nông dân ph i thay !i cách s n xu t và tuân th các quy ch m i. Vi c nh ng ng i làm lu&t có th chia s1 ho c trao !i v i các bên có liên quan trong ó có nông dân là y u t quy t nh s thành công c a m i ch ng trình môi tr ng. Các hi p h i và nhóm nông dân hi n có m t trên kh"p t n c. Các t! ch c qu n chúng là m t b ph&n chính th c không th thi u trong h th ng chính quy n c a Vi t Nam, hình thành nên m t m ng riêng trong c c u c a các b Trung ng và s các t#nh. H là thành viên c a M t tr&n T! qu c và có ti ng nói quan tr ng trong Qu c h i. H có qu*, nhân viên và các ch ng trình hành ng riêng. VINAFIS là t! ch c qu n chúng u tiên ho t ng trong nuôi tr ng th y s n, khai thác, ch bi n và d ch v( h&u c n ngh cá. VINAFIS có chi nhánh t i 13 t#nh thành. H i có c c u t! ch c t ng i m+ng và ch a c t! ch c t c p c s . Trong khi ó, s c m nh c a các h i d ng nh s- t ng thêm khi nh ng ng i nông dân t&p h p nhau l i trong các nhóm ho c câu l c b c a mình. Nh ng sáng ki n nh%m h tr vi c thành l&p t! ch c c a nh ng ng i nuôi tr ng th y s n c$ng nh&n c s ng h c a các nhà xu t kh u th y s n và t! ch c c a h (VASEP). Các thành viên c a VASEP c n c thông tin có hi u qu và ng th i v i các hi p h i nông dân gi i quy t nh ng òi h+i ngày càng cao v an toàn th c ph m cho các s n ph m tôm, cá xu t kh u. H i Nông dân (kho ng 10 tri u h i viên) c$ng là m t Ph n 1- H ng d n ngành i di n quan tr ng khác c a nông dân. Trang 10 Các chu5n và quy /nh pháp lu6t Các th c hành c a nông dân ch u s chi ph i l n c a các chu n, truy n th ng và quy nh pháp lu&t trong qu n lý nuôi tr ng th y s n và d a vào nhu c u c a th tr ng. N u các quy t nh qu n lý không h i c các th ch không chính th ng thì các quy nh và các k ho ch phát tri n c$ng s- không c nh ng ng i s' d(ng tài nguyên ch p nh&n và th c hi n y . Qua quá trình l&p quy ho ch theo ph ng pháp có s tham gia c a ng i dân các nhà qu n lý có cs hi u bi t chu n ang th nh hành gi a nh ng ng i nông dân. Nh.ng ng i thu mua và nh.ng nhà ch bi n th y s n Hi p h i nh ng nhà ch bi n và xu t kh u th y s n (VASEP) c thành l&p n m 1998. Hôi viên c a H i ch y u là nh ng nhà s n xu t th y s n l n. H i có vai trò quan tr ng trong vi c t v n cho B Th y s n v chính sách th ng m i và là thành viên chính h ng s phát tri n nuôi tr ng thu s n theo nhu c u th tr ng xu t kh u (B Th y s n, Ngân hàng Th Gi i, 2005). ) t o i u ki n thu&n l i cho hi p h i nh ng nhà ch bi n th y s n và nh ó t ng c ng n ng l c cho các nhà ch bi n quy mô nh+, nên có m c h i phí khác nhau gi a các thành viên VASEP b%ng cách gi nguyên m c h i phí hi n nay v i các công ty xu t kh u áp d(ng ch h i phí th p h n cho các công ty s n xu t các m t hàng ph(c v( cho th tr ng n i a. Trên th c t , s tham gia c a các nhà ch bi n và s n xu t quy mô nh+ hi n v n còn h n ch . VASEP c$ng có vai trò chính trong chi n l c qu ng bá các s n ph m c “dán nhãn sinh thái” trên th tr ng, nh MSC cho s n ph m khai thác ngoài t nhiên và xây d ng các k ho ch ghi nhãn sinh thái cho các s n ph m nuôi tr ng th y s n. Khi Vi t Nam càng thâm nh&p vào các th tr ng m , thì yêu c u v vi c ch ng nh&n các s n ph m thân thi n v i môi tr ng, nh òi h+i c a ng i tiêu dùng Châu Âu và B"c M*, có xu h ng ngày càng t ng. VASEP, v i t cách là i di n chính c a các nhà ch bi n thu s n s- có vai trò r t quan tr ng. Các t0 ch c tín d)ng và t th M t tr n ng ti thu&n l khó kh ng ng i cho nh ng ng i nghèo tham gia vào nuôi tr ng th y s n là thi u v n và khó có kh p c&n tín d(ng vì v&y các t! ch c tín d(ng có vai trò quan tr ng trong vi c t o i u ki n i cho s phát tri n th y s n trong khu v c này. Nh ng ng i nông dân nghèo th ng g p n khi ti p c&n các ngu n vay ph i có th ch p. Có nhi u t! ch c cung c p tín d(ng cho ngành nuôi tr ng th y s n (và ánh b"t) Vi t Nam. Trong s ó có các ngân hàng nhà n c nh Ngân hàng Nông nghi p và Phát tri n nông thôn Vi t Nam (VBARD), Ngân hàng Công th ng (CIB), Ngân hàng Chính sách xã h i (BSP) và Ngân hàng ) u t và phát tri n. H i ph( n , Hôi nông dân và )oàn Thanh niên c$ng ang cung c p tín d(ng cho các h i viên c a mình t các ch ng trình phát tri n c a Qu c gia và t ngu n h tr c a các nhà tài tr n c ngoài. Trong nuôi tr ng thu s n, nh ng ng i buôn bán và cung c p các y u t u vào (nh các công ty th c n) c$ng là m t ngu n tín d(ng quan tr ng cho ng i nuôi và gia ình h t i các a ph ng. Vi t Nam có m t h th ng r t ph c t p cung c p tín d(ng cho u vào nh gi ng và th c n. Tuy nhiên t th ng là ngu n tín d(ng quan tr ng nh t cho nh ng ng i nuôi tr ng th y s n và gia ình h t i các a ph ng. Vi t Nam có h th ng t th ng r t ph c t p cung c p tín d(ng cho u t trong nuôi tr ng th y s n. Ph n 1- H ng d n ngành Trang 11 Các t0 ch c qu n chúng và t0 ch c xã h i H i ph( n , m t hi p h i mang tính qu c gia Vi t Nam r t n ng ng trong vi c khuy n khích ph( n tham gia vào nuôi tr ng th y s n và các ch ng trình tín d(ng nh+ cho nuôi tr ng thu s n thông qua h i ph( n ã ho t ng có hi u qu . )oàn Thanh Niên c$ng là t! ch c qu n chúng quan tr ng có óng góp nhi u vào cung c p thông tin và giúp nông dân ti p c&n c v i các ngu n tín d(ng nh+. )oàn Thanh niên ôi khi c$ng tham gia vào nh ng d án u t nuôi tr ng thu s n l n (lên n nhi u t ng). Hi n nay có nhi u t! ch c phi chính ph qu c t ho t ng Vi t Nam v i m(c ích khuy n khích nuôi tôm b n v ng. N m 1999, Qu* Qu c t v B o v Thiên nhiên (WWF) ph i h p v i Ngân hàng th gi i (WB), T! ch c Nông L ng Th Gi i (FAO) và M ng l i các trung tâm nuôi tr ng th y s n Châu Á- Thái Bình D ng (NACA) thành l&p Ch ng trình Nuôi tôm và môi tr ng, Ch ng trình này hi n ang làm vi c v i nhi u d án t i Vi t Nam và các n c khác.CARE là m t t! ch c phi chính ph khác ang ph i h p v i Chính ph Vi t Nam trong các d án qu n lý tài nguyên thiên nhiên, t&p trung chính vào các c ng ng nghèo và nuôi tr ng th y s n. IUCN- T! ch c b o t n th gi i c$ng ang th c hi n các ho t ng có liên quan n nuôi tr ng th y s n Vi t Nam. Nh ng nghiên c u v nuôi tôm trên cát và s' d(ng nuôi tr ng th y s n nh m t ngu n thu nh&p thay th trong các khu b o t n bi n (MPA) là hai thí d(. Các t0 ch c qu c t có liên quan Là thành viên c a FAO, Vi t Nam là m t trong nh ng chính ph thành viên th c hi n Quy t"c ng x' ngh cá có trách nhi m c a FAO (1995) quy t"c có liên quan n qu n lý môi tr ng trong nuôi tr ng th y s n. Vi t Nam c$ng gia nh&p vào các t! ch c liên quan n qu n lý nuôi tr ng thu s n trong khu v c nh ASEAN, SEAFDEC, NACA, APEC và APFIC. ASEAN ang n l c hài hoà các tiêu chu n v th ng m i khu v c trong khuôn kh! Hi p nh Th ng m i t do ASEAN, và áp d(ng các tiêu chu n này cho qu n lý nuôi tr ng thu s n M t s ki n c bi t quan tr ng là Vi t Nam s"p tr thành thành viên c a T! ch c Th ng m i Th gi i (WTO) và s- ph i tuân th các Hi p nh v các bi n pháp an toàn v sinh và an toàn d ch b nh, các rào c n k* thu&t trong th ng m i, th ng nh t các tiêu chu n và t ng ng trong h th ng qu n lý th c ph m và s' d(ng các tiêu chu n trên c s khoa h c. V i vi c th c hi n các tiêu chu n c a WTO các nhà nuôi tr ng thu s n ph i áp ng các yêu c u cao h n v ch t l ng, i u này s- có nh h ng n chi phí và các th c hành trong nuôi tr ng th y s n. Nhi u ng i nuôi quy mô nh+ có th s- ch u b t l i và c n ph i có các bi n pháp c( th giúp cho h có th ti p t(c tham gia vào nuôi tr ng thu s n trong môi tr ng kinh doanh qu c t ngày càng nghiêm ng t i v i các s n ph m nuôi. Hi n ang có ngày càng nhi u các k ho ch ch ng nh&n và ghi nhãn v i m(c ích chính là b o m cho các s n ph m nuôi tr ng thu s n có th ti p c&n v i m t s th tr ng c a vào Vi t Nam thông qua nhi u t! ch c t nhân. Trong s nh ng k ho ch l n ph i k n Naturland (nuôi tôm h u c ), ACC (H i ng ch ng nh&n nuôi tr ng th y s n) và Euregap. Tuy nhiên vi c th c hi n các k ho ch ó trên th c t hi n v n còn r t h n ch . Các nhà tài tr óng góp r t l n vào s phát tri n c a ngành. Nh ng nhà tài tr qu c t chính cho ngành th y s n là DANIDA và NORAD cùng v i nhi u t! ch c qu c t nh UNDP, FAO, NACA, IUCN và các t! ch c phi chính ph nh WWF. Ngành nuôi tr ng th y s n Vi t Nam c$ng ngày càng thu hút s quan tâm c a các nhà u t n c ngoài, c bi t trong l/nh v c d ch v(, s n xu t th c n cho tôm, cá và nuôi các loài có giá tr cao nh tôm và cá bi n. Ph n 1- H ng d n ngành Trang 12 1.2.3 Các mô hình nuôi và s n ph m nuôi tr ng thu s n Nuôi tr ng th y s n m nl . Nuôi th y s n n Vi t Nam r t phong phú v i nhi u loài nuôi n c ng t và n c c ng t Ngh nuôi cá n c ng t ã có l ch s' lâu i Vi t Nam. Nó b"t ngu n t vi c ánh b"t t nhiên và d n d n chuy n sang nuôi qu n canh và thâm canh. Các loài nuôi b n a chính là các loài trong nhóm cá chép ( trôi, mè, chép…), và cá ba sa, m t s loài du nh&p t n c ngoài nh cá rô phi, chép 4n ) , mè tr"ng và tr"m c+. M t s loài ngo i lai m i c a vào nuôi nh cá h i vân và cá t m a d ng s n ph m và t ng thêm giá tr . N m 2004, t!ng di n tích nuôi n c ng t c a Vi t Nam vào kho ng 335.760 ha, t ng 2,7% so v i n m 2003 (B Th y s n, 2005c). T!ng s n l ng nuôi tr ng th y s n n c ng t vào kho ng 693.700 t n/n m, trong ó cá ba sa chi m 300.000 t n, rô phi chi m 20.000 t n. S n l ng nuôi cá n c ng t c a c n c c trình bày trong B ng 3. Tri n v ng phát tri n thêm c a ngành là r t l n, n n m 2010 d tính s n l ng t 600.000 t n hàng n m hi n nay s- t ng lên n 900.000 – 1.150.000 t n. Trong khi các loài cá trong nhóm cá chép có giá tr th p và ch y u cung c p cho tiêu th( n i a, chúng là các loài cá quen thu c v i ng i tiêu dùng và là ngu n cung c p m quan tr ng cho ng i dân, ng th i t o thêm vi c làm cho nh ng ng i tham gia vào trong chu i th tr ng. Các loài cá này th ng c nuôi v i quy mô nh+ trong h th ng k t h p V n - Ao - Chu ng, tái s' d(ng ngu n phân h u c t các ho t ng s n xu t nông nghi p c a ng i nông dân. Chính ph Vi t Nam ã xác nh các loài các trong nhóm cá chép và cá rô phi r t thích h p phát tri n nuôi vùng núi và các vùng xa xôi h1o lánh, hi n ã có m t s k t qu t t áng c khuy n khích phát tri n các loài này nh ng khu v c nói trên. Nuôi cá tra, cá ba sa là ngh r t phát tri n trong nuôi cá n c ng t v i s n l ng xu t kh u l n. ) ng b%ng Sông C'u Long là vùng nuôi chính có di n tích nuôi b%ng 37% di n tích nuôi cá n c ng t c a c n c, chi m 62,9% s n l ng cá n c ng t c a c n c. An Giang là t#nh có s n l ng cá l n nh t v i 151.391 t n n m 2004. C n Th , ) ng Tháp x p th hai v i s n l ng t ng ng là 80.000 và 72.500 t n. Bên ó, ng b%ng sông H ng c$ng có s n l ng cá n c ng t áng k v i t!ng s n l ng lên n 141.076 t n. B ng 3 S n l ng cá n m 2004 so v i n m 2003 (B Th y s n, 2005c) Khu v c/t2nh Mi n núi phía B"c ) ng b%ng sông H ng B"c trung b Nam trung b Tây nguyên )ông nam b ) ng b%ng Sông C'u Long T T T T T T n v/ n n n n n n T n 2004 37,557 141,076 34.634 9,500 8,991 41,789 T'ng so v i n'm 2003 18.1 13.5 26.6 28.5 32.2 17.2 464,148 - Cá n c ng t c nuôi c ao và bè, nh ng ph n l n s n l nh+ r t a d ng v hình th c. Ph n 1- H ng d n ngành ng t các ao nuôi quy mô Trang 13 Nuôi tr ng thu s n bi(n và n cl Nuôi tôm Ngh nuôi tôm sú Vi t Nam b"t u t nh ng n m 1980, nh ng không phát tri n và, k* thu&t nuôi th p, ngu n gi ng ph( thu c hoàn toàn vào t nhiên và ch# b! sung thêm th c n t ch . )i u ó không còn úng i v i ngh nuôi tôm Vi t Nam hi n nay. S t ng m nh v di n tích và s n l ng ã kéo theo nhu c u cao v con gi ng và ngh s n xu t gi ng ã ra i t o ra ngu n cung c p gi ng !n nh, kéo theo s phát tri n c a công nghi p s n xu t th c n (d a vào b t cá là chính). Th c hành qu n lý c c i ti n và công ngh nuôi m i ã a nuôi tôm tr thành ngh s n xu t t o ra hàng hóa xu t kh u quan tr ng nh t trong ngành th y s n Vi t Nam. M c dù phát tri n nh ng ph n l n s n ph m v n n t các c s nuôi quy mô nh+ v i các hình th c nuôi qu n canh c i ti n và bán thâm canh (chi m kho ng 60% s n l ng), m t khác s gia t ng v s n l ng l i ch y u là do gia t ng v di n tích nuôi v i công ngh ít c c i ti n c a r t nhi u ng i nuôi. N ng su t nuôi tôm qu n canh c i ti n, bán thâm canh và thâm canh l n l t vào kho ng 0,25-0,3 t n/ha, 2,5-3 t n/ha và 5-7 t n/ha/v( (B Thu s n, 2005c). Tôm sú là loài nuôi quan tr ng nh t ven bi n c v s n l ng, di n tích và giá tr . )ó ã là ngh s n xu t chính c a ngành trong su t hai th&p niên qua và c d tính là có s t ng tr ng cao. Di n tích nuôi n m 2005 kho ng 600.000 ha, v i s n l ng kho ng 325.000 t n. ) ng b%ng Sông C'u Long c coi là vùng quan tr ng nh t cho phát tri n nuôi tr ng th y s n Vi t Nam c v di n tích v n r t phù h p hình thành các trang tr i nuôi và s n l ng. Nh&n nh này c$ng chính xác v i ngh nuôi tôm. )ó là do i u ki n thu&n l i nh khí h&u nhi t i, môi tr ng sinh thái và m t di n tích ti m n ng l n v i ngu n n c l và ch t t phù h p (Niên, 2004). M c dù là m t loài nuôi r t quan tr ng nh ng v n có nhi u h n ch v nguy c n ng su t th p và suy thoái môi tr ng. B nh luôn luôn t n t i m t s vùng do gi ng ch t l ng x u cùng v i s t gây ô nhi m. H th ng c p và thoát n c ít c chú ý xây d ng. Các bi n pháp b o v môi tr ng c$ng ít c quan tâm do thi u kinh phí u t cho c s h t ng. M t s h n ch n a là ngu n l c con ng i, trình k* thu&t c a cán b và ng i nuôi, nh ng h n ch v n ng l c qu n lý phát tri n nuôi tr ng th y s n b n v ng và trình v n hóa th p c a ng i nuôi tr ng th y s n. Thêm vào ó, s phát tri n c a ngành cho n nay v n n ng vào t c m(c tiêu v s n l ng h n là m(c tiêu s n xu t có hi u qu . Hi u qu c a s n xu t sc c i thi n n u ngh nuôi tôm có th c nh tranh trên th tr ng qu c t và nh ng u t cho môi tr ng s- là m t gi i pháp gi m thi u các r i ro cho s n xu t và t o uy tín cho s n ph m. Nuôi cá bi(n Trong th&p niên qua nuôi cá bi n ch y u là nuôi l ng quy mô nh+ nh ng vùng v nh kín gió và hi n b"t u có s t ng t c nhanh. ) c thù c a ngh nuôi này là c v&n hành b i các h kinh doanh cá th , m i h có t 5 n 50 l ng tùy thu c vào tình hình tài chính và kh n ng ti p c&n tín d(ng c a t ng h . Hi n nay ã có m t s c s nuôi do n c ngoài u t , nh ng các h nuôi quy mô nh+ v n chi m a s . Các loài cá nuôi chính là cá giò (b p), cá mú, cá ch-m, cá h ng M* (loài ngo i lai c du nh&p t M*). B Th y s n t nhi u hy v ng vào s phát tri n m nh c a ngh nuôi cá bi n vì giá tr cao c a các s n ph m này trên th tr ng. S n l ng n m 2001 kho ng 5.000 t n, c Ph n 1- H ng d n ngành Trang 14