Tài liệu Hợp tác phát triển du lịch bền vững tiểu vùng sông mekong giai đoạn 1990 2020

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- TRẦN NGỌC MINH HỢP TÁC PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG TIỂU VÙNG SÔNG MEKONG GIAI ĐOẠN 1990-2020 LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: CHÂU Á HỌC Hà Nội - 2016 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- TRẦN NGỌC MINH HỢP TÁC PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG TIỂU VÙNG SÔNG MEKONG GIAI ĐOẠN 1990-2020 Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành: Châu Á học Mã số: 60 31 06 01 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Lê Đình Chỉnh Hà Nội - 2016 Lời cảm ơn Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Lê Đình Chỉnh, Nguyên Chủ nhiệm Khoa Đông Phương học, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn – Đại học Quốc gia Hà Nội, người đã tận tình, chu đáo hướng dẫn, và có sự chỉ đạo sát sao trong suốt thời gian tôi thực hiện luận văn tốt nghiệp này. Tôi xin gửi lời cảm ơn tới những người bạn đồng hành, những người giúp đỡ tôi tìm hiểu - thu thập tư liệu về vấn đề tôi đang quan tâm và nghiên cứu. Tôi cũng xin được gửi lời cảm ơn chân thành tới các quý thầy cô giáo, cùng các cán bộ của Khoa Đông phương học, Trung tâm thư viện Đại học Quốc gia Hà Nội đã cung cấp cho tôi những tư liệu quý báu và giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn tới gia đình, người thân, bạn bè, đồng nghiệp, những người luôn động viên, tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong thời gian thực hiện luận văn tốt nghiệp. Do nguồn tài liệu và thời gian nghiên cứu còn hạn chế, nên luận văn không sao tránh khỏi những thiếu sót nhất định. Rất mong nhận được đóng góp của các quý thầy cô và các bạn đồng nghiệp để tôi có thể có những bước nghiên cứu tốt hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2016 Tác giả Trần Ngọc Minh Lời cam đoan Tôi xin cam đoan luận văn tốt nghiệp này là công trình nghiên cứu độc lập của bản thân, không sao chép từ bất kỳ công trình nghiên cứu nào. Các tài liệu tham khảo, trích dẫn nội dung được sử dụng trong luận văn đã được chú thích rõ nguồn trích dẫn. Tôi xin chịu trách nhiệm hoàn toàn về nội dung luận văn tốt nghiệp và lời cam đoan này. Tác giả Trần Ngọc Minh MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................................ 3 3. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 6 4. Ý nghĩa của việc nghiên cứu đề tài ............................................................... 6 5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 7 6. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 7 7. Bố cục của luận văn ...................................................................................... 8 PHẦN NỘI DUNG .......................................................................................... 9 Chƣơng 1. MỘT SỐ KHÁI NIỆM VÀ ĐẶC ĐIỂM KINH TẾ CÁC VÙNG LÃNH THỔ TRONG KHU VỰC TIỂU VÙNG SÔNG MEKONG ........................................................................................................................... 9 1.1. Khái quát về tiểu vùng sông Mekong .................................................... 9 1.1.1. Về điều kiện tự nhiên, xã hội .................................................................. 9 1.1.2 Nguồn lực của các nước trong tiểu vùng sông Mekong ........................ 21 1.1.3. Sự hình thành và phát triển hợp tác tiểu vùng Mekong ........................ 23 1.2. Hợp tác du lịch tiểu vùng sông Mekong và hợp tác du lịch đa phƣơng ... 29 1.2.1. Hợp tác du lịch tiểu vùng sông Mekong ............................................... 29 1.2.2. Hợp tác du lịch đa phương- chìa khóa thúc đẩy kinh tế, xóa đói giảm nghèo ............................................................................................................... 33 Chƣơng 2 CÁC CHƢƠNG TRÌNH HỢP TÁC DU LỊCH TIỂU VÙNG SÔNG MEKONG .......................................................................................... 37 2.1. Các tổ chức hợp tác du lịch tiểu vùng Mekong .................................. 37 2.1.1. Tổ chức du lịch thế giới ........................................................................ 37 2.1.2. Hiệp hội du lịch châu Á-Thái Bình Dương........................................... 38 2.1.3. Diễn đàn du lịch ASEAN ...................................................................... 38 2.1.4. Văn phòng điều phối du lịch Mekong................................................... 39 2.1.5. Diễn đàn du lịch Mekong ...................................................................... 40 2.2. Các nội dung hợp tác du lịch ở tiểu vùng Mekong ............................. 41 2.2.1. Phát triển nguồn nhân lực du lịch ......................................................... 41 2.2.2. Phát triển cơ sở vật chất phục vụ du lịch .............................................. 42 2.2.3. Phát triển sản phẩm du lịch, nối tour, trao đổi đoàn khách................... 45 2.2.4. Xúc tiến quảng bá du lịch ..................................................................... 47 2.2.5. Nâng cao chất lượng quản lý nguồn tài nguyên tự nhiên và nhân văn . 50 2.3. Các hoạt động nổi bật trong hợp tác du lịch ở tiểu vùng Mekong .... 51 2.3.1. Chương trình “Ba quốc gia - một điểm đến” ........................................ 51 2.3.2. Hợp tác du lịch Việt Nam - Thái Lan ................................................... 53 2.3.3. Dự án “Phát triển du lịch bền vững tiểu vùng sông Mekong” .............. 54 2.3.4. Hợp tác du lịch giữa Việt Nam, Thái Lan với Trung Quốc .................. 56 Chƣơng 3. THÀNH TỰU, CƠ HỘI VÀ THÁCH THỨC CỦA HỢP TÁC VÀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH TIỂU VÙNG SÔNG MEKONG ............... 61 3.1. Một số thành tựu chủ yếu của hợp tác du lịch tiểu vùng sông Mekong 61 3.2. Một số định hƣớng phát triển ............................................................... 70 3.3. Triển vọng hợp tác phát triển du lịch tiểu vùng ................................. 78 3.4. Cơ hội cho ngành du lịch tiểu vùng sông Mekong .............................. 85 3.5. Khó khăn, thách thức cho du lịch tiểu vùng Mekong và hàm ý cho du lịch Việt Nam. ........................................................................................................ 88 3.6. Biện pháp khắc phục khó khăn, thách thức ....................................... 95 KẾT LUẬN .................................................................................................. 101 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 106 BẢNG DANH MỤC CÁC TỪ TIẾNG ANH VIẾT TẮT TT Tên viết tắt Tên tiếng Anh Tên tiếng Việt 1 ASEAN Association of Southeast Hiệp hội các Quốc gia Asian Nations. Đông Nam Á. ASEAN Free Trade Area. Khu vực mậu dịch tự do 2 AFTA ASEAN. 3 4 ACFTA APEC ASEAN– Chine Free Khu vực mậu dịch tự do Trade Area. ASEAN- Trung Quốc. Asia- Pacific Economic Diễn đàn hợp tác kinh tế Cooperation. khu vực châu Á- Thái Bình Dương. 5 6 7 8 ADB AINS CASP CEP The Asian Development Ngân hang phát triển châu Bank. Á. Agriculture Information Dịch vụ mạng viễn thông Network Services. Nông nghiệp. Core Agriculture Support Chương trình hỗ trợ nông Program. nghiệp chủ chốt. Core Environment Chương trình môi trường Program. chủ chốt tiểu vùng sôngMekong mở rộng. 9 EU European Union. Liên minh châu Âu. 10 EWEC East West Economic Hành lang kinh tế Đông – Corridoc. Tây. 11 GDP Gross Domestic Product. Tổng sản phẩm nội địa. 12 GMS Greater Mekong Tiểu vùng sông Mekong mở Subregion. rộng. International Monetery Quỹ tiền tệ quốc tế. 13 IMF System. 14 MTDP Mekong Tourism Dự án phát triển du lịch 15 16 17 18 19 MRC NAFTA NSEC SEC UNESCO Development Project. Mekong. Mekong River Ủy hội sông Mekong quốc Commission. tế . North America Free Hiệp định thương mại tự do Trade Agreenment. Bắc Mĩ. North – South- Economic Hành lang kinh tế Bắc – Corridor. Nam. South- Economic Hành lang kinh tế phía Corridor. Nam. United Nations Tổ chức giáo dục, khoa học Educational, Scientfic and và văn hóa thế giới. Cultural Orgnization. 20 USD The United States Dolla. Đồng Đô la Mĩ. 21 TAD Transboundary Animal Bệnh dịch động vật xuyên Disease. Quốc gia. Tuvalu Trust Fund. Hỗ trợ thương mại và giao 22 TFF thông. 23 24 25 WGA WTO FDI Working Group on Tổ công tác về Nông Agriculture. nghiệp. World Trade Tổ chức thương mại thế Organization. giới. Foreign direct investment Vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài 26 SEZ Special Economic Zone Khu kiểm dịch đặc biệt 27 SPS Sanitary and phyto- Vệ sinh và kiểm dịch sanitary 28 SME Small and medium-sized enterprise Doanh nghiệp vừa và nhỏ MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Ngày nay, hội nhập khu vực và quốc tế là xu thế chung diễn ra trên toàn thế giới, trong đó sự phụ thuộc lẫn nhau giữa các quốc gia đang ngày càng gia tăng, nhất là những quốc gia trong cùng một khu vực địa lý, đã và đang chia sẻ nhiều mục tiêu và lợi ích trong phát triển. Trong xu thế đó, các tổ chức khu vực phát triển theo hướng không chỉ hướng nội mà còn hướng ngoại. Chẳng hạn, như ở khu vực Đông Nam Á việc hợp tác phát triển đã có: TTP, AEC, ASEAN+ 1, ASEAN + 3.... Kết quả là nhiều lĩnh vực của đời sống kinh tế - xã hội đang được quan tâm phát triển trong nhiều tổ chức hợp tác đa phương. Trong các lĩnh vực ấy, du lịch là lĩnh vực kinh tế mang tính chất mở và khá năng động. Vì vậy, hợp tác phát triển du lịch là một trong những xu hướng và nhu cầu tất yếu giữa các quốc gia hiện nay, bởi đây cũng là một ngành kinh tế mũi nhọn có tầm quan trọng đối với nhiều nước. Sông Mekong là dòng sông có vai trò quan trọng, chảy qua địa phận của sáu quốc gia: Trung Quốc, Myanma, Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam, đây là con sông Mẹ huyết mạch nuôi sống cư dân các nước dọc bờ sông này. Dòng sông mang lại rất nhiều nguồn lợi về kinh tế, lợi ích từ dòng sông không chỉ là lợi ích của một quốc gia mà còn là lợi ích của tất cả các nước trong khu vực. Chính vì tầm quan trọng của dòng sông và sự tương đồng về địa chính trị, địa kinh tế, địa văn hóa nên đã hình thành nên tiểu vùng sông Mekong có quan hệ mật thiết với nhau về nhiều mặt. Việc phát triển kinh tế tiểu vùng có liên quan đến quyền lợi kinh tế mỗi nước thành viên nên cần xem xét, điều chỉnh lợi ích của mỗi quốc gia, dân tộc sao cho phù hợp với lợi ích và xu thế phát triển chung của cả tiểu vùng, chính điều này đặt ra vấn đề hợp tác phát triển bền vững ngay trong bản thân mỗi nước trong tiểu vùng. Nhận thức rõ điều đó, năm 1992, sáu quốc gia thuộc khu vực sông Mekong đã tham gia vào chương trình hợp tác tiểu vùng Mekong mở rộng 1 (Greater Mekong Subregion - GMS). Mục tiêu của chương trình này là góp phần phát triển cơ sở hạ tầng, tận dụng nguồn tài nguyên chung, xúc tiến đẩy mạnh việc trao đổi hàng hoá cũng như nguồn lao động giữa các nước trong Tiểu vùng, tiến tới xây dựng tiểu vùng sông Mekong trở thành một trong những khu vực phát triển thịnh vượng trên thế giới. Hoạt động của GMS rất phong phú, đa dạng, có nhiều sáng kiến bao gồm nhiều chương trình, nhưng tập trung chủ yếu vào 9 lĩnh vực khác nhau, trong đó du lịch được xem là lĩnh vực có lợi thế và nằm trong số 11 chương trình ưu tiên của tiểu vùng Mekong. Hợp tác về du lịch đang được triển khai có hiệu quả ở các nước thành viên. Nhiều chương trình liên kết ra đời là minh chứng cho xu thế hội nhập và hợp tác giữa các nước láng giềng trong tiểu vùng, tạo điều kiện cho xu thế hợp tác ngày càng sâu sắc và đạt hiệu quả hơn. Việc hợp tác phát triển du lịch trong các nước tiểu vùng sông Mekong đang được đặt ra một cách cấp bách trong xu thế khu vực hóa và toàn cầu hóa : vừa khai thác, hợp tác phát triển lại vừa bảo vệ môi trường. Với việc dòng sông trải dài trên 06 nước nên việc khai thác nguồn lợi tài nguyên Mekong phục vụ du lịch không chỉ liên quan đến lợi ích của từng quốc gia mà là của cả khu vực. Từ đó đòi hỏi các nước trong tiểu vùng phải tham gia thương lượng và điều chỉnh lợi ích quốc gia, đảm bảo sự phát triển bền vững và an sinh xã hội, từ vấn đề một dòng sông tiếp sau đó là vấn đề hợp tác chung của cả tiểu vùng. Tình hình thế giới: Năm 1990, tình hình thế giới có nhiều biến động, với sự tan rã của Liên Xô và Đông Âu, chiến tranh lạnh kết thúc tạo điều kiện cho hợp tác các nước trong khu vực với nhau. Trong giai đoạn này, ngân hàng phát triển châu Á- ADB đã có những bước thu thập điều tra các nước liên quan đến tiểu vùng Sông Mekong, số liệu ghi lại từ những năm 1990, tạo tiền đề cho sáng kiến hợp tác tiểu vùng Sông Mekong năm 1992. 2 Từ những nội dung đề cập trên, tôi cho rằng đây là một đề tài chứa đựng nhiều nội dung khoa học quan trọng, cần được nghiên cứu hệ thống và toàn diện hơn. Từ nhận thức đó, tôi chọn đề tài „„ Hợp tác phát triển du lịch tiểu vùng sông Mekong giai đoạn 1990-2020 ‟‟ làm đề tài luận văn tốt nghiệp của mình. Luận văn này trước hết đề cập đến hoạt động hợp tác du lịch của các quốc gia trong tiểu vùng song Mekong, những thành tựu đã đạt được cũng như các chương trình, hoạt động mà Hiệp hội này đang xúc tiến để quảng bá cho du lịch của cả tiểu vùng. Thêm vào đó, luận văn cũng tập trung nêu và phân tích cụ thể những cơ hội và thách thức đối với du lịch Việt Nam trong quá trình hội nhập khu vực. Việt Nam có cơ hội gì và phải đối mặt với những khó khăn thách thức nào trong hợp tác du lịch song phương và đa phương với các quốc gia trong Tiểu vùng Mekong mở rộng, nhất là khi tuyến đường xuyên Á và Hành lang kinh tế Đông Tây đã trở thành hiện thực, mở ra nhiều cơ hội để hợp tác và phát triển với các quốc gia trong Tiểu vùng. Xác định rõ vị trí của du lịch Việt Nam trong khu vực sẽ góp phần xây dựng chiến lược và chính sách đúng đắn trong tiến trình hội nhập khu vực và quốc tế nhằm phát triển tài nguyên du lịch Việt Nam trở thành một ngành kinh tế mũi nhọn, có tầm cỡ và thương hiệu ghi đậm dấu ấn trên bản đồ du lịch thế giới. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Chủ đề nghiên cứu về tiểu vùng sông Mekong là một lĩnh vực khoa học được nhiều nhà nghiên cứu quan tâm. Hiện nay có nhiều nước trên thế giới có sự quan tâm đặc biệt đến tiểu vùng sông Mekong, có thể kể đến là Nhật Bản, Mỹ. Đây là 2 nước lớn đã đề ra những chiến lược, kế hoạch hoạch định tương lai hợp tác và phát triển ở đây. Hiện nay, các nước trong tiểu vùng cũng đã xây dựng cho mình những trung tâm nghiên cứu về tiểu vùng sông Mekong: Bắc Kinh (Trung Quốc), Viên Chăn (Lào), Băng Cốc (Thái Lan), Hà Nội (Việt Nam), Phnom Penh (Campuchia)…. 3 hình thành nên những Học viện Mekong hay Ủy ban Mekong có tác dụng thiết thực trong việc đào tạo cán bộ và nghiên cứu khá toàn diện về Mekong trên tất cả các mặt. Trong số đó phải kể đến Thái Lan là quốc gia đi đầu về nghiên cứu Tiểu vùng sông Mekong với trung tâm nghiên cứu Mekong của đại học Khon Kaen (Thái Lan) cùng bộ sách về các nước tiểu vùng thông qua “Journal of Mekong Societies”. Đặc biệt là tiến sĩ Thanyathip Sripana – một chuyên gia nghiên cứu của Viện nghiên cứu châu Á, Trường Đại học Chulalongkorn (Thái Lan) cũng có khá nhiều công trình nghiên cứu về tiểu vùng này. Nghiên cứu về GMS đã có diễn đàn " Cơ hội đầu tư vào các dự án ưu tiên Tiểu vùng Mekong mở rộng" đã được tổ chức ở nhiều nước châu Á và châu Âu như Bangkok (Thái Lan); Tokyo (Nhật Bản); Seoul (Hàn Quốc), Born (Đức), Bruxen (Bỉ), Paris (Pháp), London (Anh), v.v... Năm 1998, khi Đông Nam Á bị tàn phá vì ảnh hưởng của khủng hoảng tài chính - kinh tế khu vực, hoạt động hợp tác Tiểu vùng sông Mekong bị chững lại. Trong khi đó, ở châu Âu vẫn diễn ra các hội thảo lớn về GMS, thu hút cả khu vực tư nhân, chứng tỏ việc quan tâm nghiên cứu GMS ở nước ngoài phát triển khá liên tục và chiếm vị trí chiến lược. Tại Việt Nam một số nhà nghiên cứu về tiểu vùng có thể kể đến là G.S Phạm Đức Dương với công trình :“ Có một vùng văn hóa Mekong- Does a Mekong cultural area exist?”. Tương tự, nhà nghiên cứu Nguyễn Trần Quế Kiều Văn Trung với công trình“ Sông và tiểu vùng sông Mekong – tiềm năng và hợp tác phát triển quốc tế”. Các nhà nghiên cứu khác như Đào Việt Hưng, Nguyễn Quốc Nga, Trần Khánh, Phạm Đức Thành, Trương Duy Hòa … đã cho đăng tải nhiều bài viết trên các tạp chí nghiên cứu, các chuyên khảo về tiểu vùng sông Mekong như : Tạp chí nghiên cứu Đông Nam Á, Tạp chí kinh tế thế giới…. Các nghiên cứu chuyển biến dần từ văn hóa, xã hội song hành cùng nghiên cứu về kinh tế, đặc biệt là sự hợp tác kinh tế, trong đó du lịch là một trong những ngành được chú trọng quan tâm. 4 Hợp tác giữa các nước tiểu vùng Mekong mở rộng là sự kiện to lớn trong khuôn khổ hợp tác đa phương của khu vực. Vì vậy, mối quan hệ hợp tác này luôn nhận được sự hoan nghênh và kỳ vọng không những từ những nhà lãnh đạo, từ các nhóm lợi ích mà cả sự quan tâm của báo chí, sự nghiên cứu của các nhà khoa học, giới chuyên môn. Rất nhiều kênh thông tin như truyền thanh, truyền hình, báo chí và website thường đưa tin về các chương trình, dự án hợp tác song phương và đa phương ở tiểu vùng Mekong, nhất là vấn đề hợp tác năng lượng, lương thực và nguồn nước sông Mekong đang là vấn đề quan trọng thu hút được sự quan tâm ở khu vực và trên thế giới. Gần đây, tháng 12/2011, Hội nghị thượng đỉnh GMS lần thứ 4 diễn ra tại thủ đô của Mianma và đưa ra Tuyên bố chung “ Sau năm 2012: Hướng tới một thập kỷ mới về quan hệ đối tác chiến lược GMS” càng thu hút hơn sự quan tâm và bàn bạc về sự hợp tác trong GMS. Năm 2005, tại đô thị cổ Hội An đã diễn ra hội thảo quốc tế “Hợp tác tiểu vùng Mekong mở rộng: “ Các vấn đề nghiên cứu và mạng lưới hợp tác”. Trong Hội thảo này, các tác giả đã tập trung thảo luận về các vấn đề như: cơ sở hợp tác kinh tế của tiểu vùng Mekong, hợp tác về an ninh môi trường và khai thác tài nguyên, cơ hội và thách thức của hợp tác tiểu vùng, tác động của hợp tác đến kinh tế Việt Nam… Tuy nhiên, hợp tác về du lịch hầu như ít được nghiên cứu chuyên sâu mà chỉ được đề cập đến như là một trong các nội dung của hợp tác kinh tế. Một trong những công trình có liên quan đến chủ đề nghiên cứu là luận văn thạc sĩ có tiêu đề “Hợp tác du lịch tiểu vùng Mekong, nhưng cơ hội và thách thức cho du lịch Việt Nam, Luâ ̣n văn tha ̣c si,̃ ĐHKTQD, Hà Nội (2015). Luận văn đã bước đầu đi vào khai thác những hoạt động du lịch tiểu vùng và đặt ra những cơ hội và thách thức cho Việt Nam. Tiếp nối những thành tựu nghiên cứu đó, luận văn này tiếp tục đi sâu vào những hoạt động hợp tác trong hiện tại, những vấn đề chung của tiểu vùng dưới lợi ích chung trong 5 hoạt động du lịch các nước tiểu vùng. Ngoài ra, luận văn còn cập nhật thêm những thành tựu mới trong hoạt động du lịch tiểu vùng Mekong. Có thể thấy rằng ngoài sự hợp tác ASEAN thì các nước trong tiểu vùng sông Mekong còn có sự hợp tác song phương, đa phương. Vì thế việc nghiên cứu ngày càng quan trọng, tuy nhiên điều này lại chưa đáp ứng đủ những yêu cầu về nghiên cứu toàn diện vì số lượng và chất lượng nghiên cứu chỉ dừng lại ở mức hạn chế. 3. Mục đích nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu về hợp tác phát triển du lịch tiểu vùng sông Mekong được xem như là một bộ phận quan trọng trong hợp tác kinh tế, có ý nghĩa to lớn trong mục tiêu phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo, nâng cao mức sống cho người dân trong tiểu vùng. Tham gia hợp tác du lịch tiểu vùng, du lịch Việt Nam sẽ có nhiều điều kiện thuận lợi nhưng cũng phải đối mặt với những khó khăn thách thức. Vì vậy, luận văn thực hiện với mong muốn đánh giá những thuận lợi và khó khăn trong hợp tác và phát triển, từ đó sẽ đưa ra biện pháp tháo gỡ những khó khăn thách thức, tận dụng tốt những thuận lợi, giảm bớt khó khăn, đưa ngành du lịch nước ta hội nhập khu vực và thế giới. Luận văn còn giúp cho người đọc những nét đặc trưng về tiểu vùng sông Mekong, phân tích những cơ sở để phát triển kinh tế du lịch, tìm hiểu rõ hơn về GMS những tiềm năng và thực trạng, nêu ra phương hướng hợp tác phát triển kinh tế du lịch bền vững. 4. Ý nghĩa của việc nghiên cứu đề tài Về mặt khoa học, luận văn trình bày các luận điểm khoa học về hợp tác du lịch tiểu vùng, một bộ phận quan trọng trong nội dung của hợp tác kinh tế. Xét trên lĩnh vực du lịch, luận văn đưa ra những phân tích về các nội dung, chương trình hợp tác, những tác động của nó đến các nước thành viên, trong đó Việt Nam là một thành viên tích cực trong nhiều dự án hợp tác. Đây chính 6 là sự đóng góp trong nghiên cứu về hợp tác du lịch ở tiểu vùng Mekong và cũng là đóng góp trong nghiên cứu về các mối quan hệ khu vực và quốc tế. Kết quả nghiên cứu của luận văn là tài liệu tham khảo hữu ích trong học tập đối với sinh viên và cũng là tài liệu tham khảo bổ ích cho các quý công ty, tổ chức du lịch nhằm hướng đến sự tăng cường hợp tác trong du lịch giữa các quốc gia tiểu vùng Mekong. 5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 5.1 Đối tượng nghiên cứu Nghiên cứu hợp tác phát triển du lịch bền vững tiểu vùng sông Mekong giai đoạn 1990-2020 . 5.2 Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: Gồm 6 nước trong tiểu vùng sông Mekong - Về thời gian: Nghiên cứu hợp tác phát triển du lịch bền vững tiểu vùng sông Mekong giai đoạn 1990-2020 6. Phƣơng pháp nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu khu vực học: Đây là phương pháp chủ đạo mà luận văn sử dụng, theo đó luận văn tập trung nêu và phân tích về các điều kiện tự nhiên và xã hội, văn hóa của khu vực tiểu vùng sông Mekong và coi đó là tiền đề điều kiện quan trọng để nghiên cứu sự hợp tác và phát triển bền vững về du lịch trong tiểu vùng. Phương pháp nghiên cứu lịch sử, logic: Vận dụng quan điểm lịch sử cụ thể để nêu rõ thời đoạn phát triển của khu vực tiểu vùng Mekong, những thành tựu, khó khăn, thuận lợi trong hợp tác và phát triển và những vấn đề dự báo của tiểu vùng trong tương lai. Phương pháp thu thập và xử lý tài liệu: trong đó chú trọng việc thu thập, thống kê và hệ thống hóa thông tin về hợp tác du lịch tiểu vùng sông Mekong, đưa ra những đánh giá về kết quả đã đạt được của các chương trình hợp tác này. 7 Phương pháp phân tích và tổng hợp, thống kê: nhằm lựa chọn, sắp xếp các dữ liệu,thông tin từ các nguồn, tổng hợp thành các nhận định, báo cáo hoàn chỉnh nhằm đưa ra cái nhìn tổng thể về đối tượng nghiên cứu. 7. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, Luận văn được chia làm ba chương như sau: Chƣơng 1: Hợp tác du lịch đa phương - một bộ phận quan trọng của hợp tác kinh tế tiểu vùng sông Mekong; Chƣơng 2: Các chương trình hợp tác xúc tiến du lịch tiểu vùng sông Mekong; Chƣơng 3: Thành tựu, cơ hội và thách thức của hợp tác và phát triển du lịch tiểu vùng sông Mekong. 8 PHẦN NỘI DUNG Chƣơng 1 MỘT SỐ KHÁI NIỆM VÀ ĐẶC ĐIỂM KINH TẾ CÁC VÙNG LÃNH THỔ TRONG KHU VỰC TIỂU VÙNG SÔNG MEKONG 1.1. Khái quát về tiểu vùng sông Mekong 1.1.1. Về điều kiện tự nhiên, xã hội Sông Mekong là con sông dài thứ 12 trên thế giới, bắt nguồn từ độ cao 5000m trên cao nguyên Tây Tạng chảy qua lãnh thổ 6 quốc gia gồm Trung Quốc, Myanma, Thái Lan, Lào, Campuchia và đổ ra biển trên lãnh thổ của Việt Nam, với chiều dài trên 4800 km, với tổng lượng nước hàng năm khoảng 475 tỉ m3 nước. Từ bao đời nay, dòng sông mang trong mình trữ lượng tài nguyên nước lớn trong khu vực phục vụ phát triển kinh tế trong các lĩnh vực như tưới tiêu trong phát triển nông nghiệp, thủy điện, giao thông, và các mục đích phi nông nghiệp và du lịch. Sáng kiến Hợp tác kinh tế tiểu vùng Mê Công mở rộng được khởi xướng năm 1992 bởi Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB). “Tiểu vùng sông Mekong” (Greater Mekong Subregion) viết tắt là GMS bao gồm các nước thành viên Campuchia, Lào, Myanmar, Thái Lan, Việt Nam, Trung Quốc (với 2 tỉnh đại diện là Vân Nam và Quảng Tây), vốn là khu vực kinh tế tự nhiên gắn kết với nhau bởi sông Mekong. Dòng sông Mekong vừa là biên giới tự nhiên vừa là huyết mạch giao thông quan trọng nối các nước trong vùng với nhau. GMS có diện tích 2,6 triệu km2 và có dân số hơn 325 triệu người. 9 Bản đồ tiều vùng sông Mekong mở rộng Nguồn: http://vietbao.vn/The-gioi/Thu-tuong-6-nuoc-du-hoi-nghi-thuong- dinh-GMS/20465029/159/ Nguồn thủy sinh sông Mekong là kho tài nguyên vô cùng phong phú, chỉ đứng sau sông Amazon, với nhiều loài cá nước ngọt quý hiếm. Sông 10 Mekong còn là tuyến đường giao thông tự nhiên của Đông Nam Á, kết nối sáu quốc gia trong vùng trên một mạch chảy liên hoàn từ thượng nguồn Tây Tạng ra đến Biển Đông. Dọc theo dòng chảy sông Mekong, nhiều cảnh quan núi đá, cao nguyên, trung du, đồng bằng, cửa biển…với sự đa dạng về văn hóa, lịch sử, phong tục tập quán, tôn giáo của cư dân sống ven sông sẽ là nội lực thúc đẩy du lịch-lĩnh vực tiềm năng của tiểu vùng. Có thể nói, nguồn tài nguyên mà sông Mekong mang lại vô cùng to lớn, có ý nghĩa sống còn đối với người dân trong khu vực, ở cả sáu quốc gia có chung một dòng sông. Về mặt địa lí, địa chất và địa hình: Tài nguyên phân bố không đồng đều giữa tả ngạn và hữu ngạn ở vùng thượng lưu sông Mekong, vùng Đông Bắc Thái Lan đất rộng nhưng ít nước, trong khi đó ở Lào có nguồn nước phong phú thì diện tích đất canh tác lại hạn chế. Có 5 vùng hình thái đất đai riêng biệt gồm vùng núi phía Bắc, Cao nguyên Korat, vùng núi phía Đông, vùng đồng bằng và vùng cao phía Nam. Về khí hậu, là vùng khí hậu chịu sự chi phối của gió mùa, những đợt gió có cường độ thấp đến trung bình, luôn phiên theo mùa. Chế độ mưa, lượng mưa toàn khu vực nhiều nhưng phân bố không đều khiến cho các vùng trong năm đều bị hạn hán theo mức độ và thời gian khác nhau. Về nhiệt độ, nhiệt độ không khí đồng đều là điều nổi bật trên toàn khu vực, nhiệt độ có thể thay đổi do ảnh hưởng của độ cao, theo mùa hoặc tác động của biển song nhiệt độ trung bình ít chịu ảnh hưởng của biển. Độ ẩm trung bình không khí cao nhất vào tháng 9 trên 80% và thấp nhất vào tháng 3 xấp xỉ trên 60%. [2, tr. 45] Thủy văn, tổng diện tích lưu vực sông Mekong là 795.00km2, hàng năm sông Mekong đổ ra biển khoảng 475 tỉ m3 nước, trong đó sự phân bố các vùng khá chênh lệch [2, tr. 59] 11 Đất và thảm thực vật cũng phong phú đa dạng. Vùng hạ lưu sông Mekong chủ yếu là vùng nông nghiệp với 80% dân số làm nghề nông, phạm vi và địa bàn thay đổi do thói quen đốt nương làm rẫy của đồng bào miền núi. Đất bao gồm nhiều nhóm như đất ở vùng đất thấp, đất phức hợp ven biển, đất châu thổ, đồng bằng ngập lũ và các loại đất phức hợp có nước ngầm. Thảm thực vật gồm 2 loại rừng chính là rừng thường xanh và rừng rụng lá, trong đó nhóm rừng thường xanh gồm rừng mưa nhiệt đới, rừng đồi thường xanh, rừng lá kim, rừng đầm lầy nước ngọt và rừng ngập mặn. Bên cạnh đó, các loại rừng ngập lá là rừng rụng lá gió mưa hỗn giao và rừng khô dipterocap. Ngoài ra có các rừng ngày nay trở thành xavan hoặc vùng mọc cỏ. [1, tr. 16] Sông Mekong như một chiếc cầu nối gắn kết các quốc gia mà nó chảy qua, tạo thành một khu vực kinh tế tự nhiên ở châu Á. Tiểu vùng Mekong rộng 2,32 triệu km2, là khu vực rộng lớn với nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú, đa dạng bao gồm cả tài nguyên đất, nước, khí hậu, khoáng sản, thủy sản… trong đó nguồn nước cho nông nghiệp, nguồn thủy sản cho ngư nghiệp, phục vụ cho một bộ phận lớn cư dân trong khu vực, nhất là dân cư ở hạ lưu. Về mặt xã hội, đây là khu vực đông dân, mật độ dân cư thấp, và mức tăng dân số còn cao. Đặc điểm này sẽ là nhân tố quan trọng tạo tăng trưởng kinh tế cao và liên tục của các nền kinh tế ở tiểu vùng, đồng thời cũng là yếu tố quan trọng thu hút đầu tư nước ngoài và xuất khẩu lao động ở các nước tiểu vùng Mekong. Tiểu vùng Mekong là khu vực đa dạng, phong phú về các tộc người và phong tục tập quán, đồng thời còn là một khu vực địa lý in đậm dấu ấn văn hóa tôn giáo đạo Phật. Có thể thấy, hầu hết các quốc gia trong Tiểu vùng sông Mekong mang đậm nét dấu ấn của đạo Phật [2, tr. 17].Về phương diện nào đó, dòng Mekong chính là huyết mạch, sự nối kết của tư tưởng Phật giáo trong quá khứ và hiện tại. 12