Tài liệu Hợp tác kinh tế asean

Lêi nãi ®Çu HiÖn nay xu híng quèc tÕ ho¸, toµn cÇu ho¸ nÒn kinh tÕ diÔn ra trªn toµn thÕ giíi. Sù giao thoa gi÷a c¸c nÒn kinh tÕ trë thµnh mét phÇn kh«ng thÓ t¸ch rêi khái sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Sù ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ngµy cµng râ rÖt. C¸c quèc gia trªn thÕ giíi ®Òu nhËn râ ®îc r»ng sù phån vinh cña mçi d©n téc ph¶i ®Æt trong mèi quan hÖ t¬ng quan nhÊt thÓ ho¸ nÒn kinh tÕ toµn cÇu. ViÖc hµng lo¹t c¸c khu vùc kinh tÕ vïng do mét sè côm quèc gia thµnh lËp ®· t¹o ra nh÷ng khu vùc kinh tÕ n¨ng ®éng; c¸c quèc gia thµnh viªn dîc hîp t¸c trao ®æi mËu dÞch víi nhau mét c¸ch thuËn lîi dùa trªn nh÷ng ®iÓm t¬ng ®ång, trªn thÕ m¹nh cña mçi níc ®îc khai th¸c triÖt ®Ó. Qua ®ã ®Èy m¹nh tèc ®é t¨ng trëng cña c¸c nÒn kinh tÕ quèc d©n. C¸c tæ chøc nh: liªn minh ch©u ¢u(EU); vïng th¬ng m¹i tù do B¾c Mü (Nafta); tæ chøc hîp t¸c kinh tÕ ch©u ¸- Th¸i B×nh D¬ng (ASEAN) v.v.. ®· phÇn nµo chøng minh ®îc tÝnh u viÖt cña sù hîp t¸c kinh tÕ quèc tÕ vµ lµm thay ®æi bé mÆt nÒn kinh tÕ toµn cÇu trong thêi gian qua. ViÖc hîp t¸c kinh tÕ quèc tÕ víi ph¸t triÓn khoa häc kü thuËt tiªn tiÕn lµm cho khèi lîng s¶n phÈm ngµy cµng lín, cho nªn ®ßi hái mét chÕ ®é lu th«ng trao ®æi réng r·i, ®a ph¬ng. ChÕ ®é b¶o hé mËu dÞch kh«ng cßn ph¸t huy ®îc thÕ m¹nh cña m×nh trong giai ®o¹n míi. M« h×nh kinh tÕ thÕ giíi ®· thay ®æi. Sù ph¸t triÓn tù do bu«n b¸n, nhu cÇu th¬ng m¹i ®· toµn cÇu ®· ph¸ vì h×nh thøc b¶o trî vµ chÕ ®é b¶o hé mËu dÞch lçi thêi. Do vËy, viÖc ViÖt Nam gia nhËp ASEAN vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ quèc tÕ kh¸c lµ mét híng ®i ®óng ®¾n vµ tÊt yÕu. Hîp t¸c kinh tÕ quèc tÕ sÏ më ra nh÷ng triÓn väng, vËn héi míi cho nÒn kinh tÕ níc ta lµ mét quyÕt s¸ch ®óng ®¾n, gãp phÇn to lín ®Ó thùc hiÖn con ®êng c¸ch m¹ng XHCN; lµm cho d©n giµu, níc m¹nh. 1 Ch¬ng I ASEAN-Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. I. Sù ra ®êi cña ASEAN. 1. Nh÷ng tiÒn ®Ò chñ quan - kh¸ch quan: ViÖc hiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ gäi t¾t lµ ASEAN (Association of southeast Asian Nation) ®îc thµnh lËp ngµy 8-8-1967 lµ kÕt qu¶ cña sù ®Êu tranh néi bé trong khu vùc vµ søc Ðp tõ bªn ngoµi. §©y lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña lÞch sö. ASEAN ®îc thµnh lËp chÝnh do ®ßi hái mang tÝnh cÊp b¸ch cña thêi ®¹i: ®ã lµ xu híng liªn kÕt ®Ó ph¸t triÓn. Tríc khi ASEAN ra ®êi, ë §«ng Nam ¸ ®· cã vµi cè g¾ng cña c¸c níc trong khu vùc nh»m thµnh lËp mét tæ chøc liªn kÕt §«ng Nam ¸. Mét tæ chøc tiÒn th©n cña ASEAN ®· ra ®êi lµ HiÖp héi §«ng Nam ¸ (Association of southeast Asia - ASA) bao gåm 3 níc Malaixia, Thai Lan, Philipin ®îc thµnh lËp vµo n¨m 1961. Tæ chøc nµy ra ®êi trªn c¬ së ý tëng vÒ 1 hiÖp íc h÷u nghÞ vµ hîp t¸c kinh tÕ §«ng Nam ¸. ý tëng nµy do cùu thñ tíng Malaixia Tuncu Abdul Rakhanan, ®a ra (1-1954) sau c¸c buæi héi ®µm cña «ng víi tæng thèng Philipin vµ Malaixia cßn cã mét sè níc sÏ tham gia ký kÕt lµ Mianma (MiÕn §iÖn); Campuchia; In®«nªxia; Lµo; Th¸i Lan; vµ ViÖt Nam. Tuy nhiªn, c¸c níc trung lËp ë §«ng Nam ¸ tá ra thËn träng ®èi víi viÖc thµnh lËp hiÖp héi nµy. MiÕn §iÖn, Campuchia, Lµo vµ In®«nªxia tõ chèi ra nhËp tæ chøc trªn. ViÖc tõ chèi nµy cã thÓ b¾t nguån tõ t×nh h×nh §«ng Nam ¸ lóc ®ã rÊt phøc t¹p. ë §«ng D¬ng lóc nµy cã hai khèi ®èi ®Çu quyÕt liÖt lµ: 3 níc §«ng D¬ng víi cuéc c¸ch m¹ng gi¶i phãng d©n téc ®Êu tranh thùc hiÖn c¸ch m¹ng d©n chñ ë nam ViÖt Nam víi bªn kia lµ chÝnh quyÒn bï nh×n cã hËu thuÉn cña Mü víi ®ång minh lµ Philipin vµ Th¸i Lan. C¸c níc trung lËp thËn träng kh«ng muèn bÞ l«i kÐo vµo vßng tranh chÊp. ViÖc gia nhËp ASA víi nh÷ng thÕ lùc th©n Mü sÏ t¹o sù nhÇm lÉn vÒ b¶n chÊt cña ASA dÉn tíi ®èi ®Çu v« lý víi c¸c níc ®ang tiÕn hµnh c¸c cuéc c¸ch m¹ng. Do vËy, ASA chØ cßn cã 3 thµnh viªn lµ Th¸i Lan, Philipin, Malaixia. ThÓ chÕ cña ASA ®îc x¸c ®Þnh t¹i héi nghÞ B¨ng Cèc (6-1961) tuyªn bè B¨ng Cèc nªu lªn nh÷ng môc tiªu cña tæ chøc nµy lµ ph¸t triÓn hîp t¸c kinh tÕ, v¨n ho¸, khoa häc kü thuËt gi÷a c¸c níc héi viªn. Nhng chØ mét thêi gian ng¾n sau ®ã ASA bÞ l©m vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng do m©u thuÉn néi bé trong tæ chøc nµy. N¨m 1962 Malaixia vµ Philipin bïng næ tranh 2 chÊp vÒ l·nh thæ ë eo biÓn Xa Ba ®ång thêi khi liªn bang Malaixia thµnh lËp vµo th¸ng 9-1963 ®· bÞ Philipin mét thµnh viªn cña ASA cïng Indonexia tõ chèi c«ng nhËn. ASA lóc nµy bÞ nhËn ch×m trong m©u thuÉn néi bé tæ chøc. MÆt kh¸c, ASA lµ tæ chøc chØ víi 3 thµnh viªn còng víi mèi liªn kÕt láng lÎo kh«ng ®ñ søc m¹nh ddeera t¹o ®îc uy tÝn trªn trêng quèc tÕ, môc ®Ých ®Æt ra cho viÖc thµnh lËp tæ chøc nµy bÞ ph¸ s¶n hoµn toµn. Cïng xuÊt hiÖn víi ý tëng thµnh lËp tæ chøc ASA ®Çu n¨m 60 kÕ ho¹ch thµnh lËp nhãm níc gåm Malaixia, Philipin vµ Indonexia gäi t¾t lµ Maphilindo còng gÆp thÊt b¹i trong trøng níc do mét trong 3 h¹t nh©n cña ý tëng nµy lµ Indonexia víi chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i híng vÒ nhãm ¸- Phi thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ®Çu víi Malaixia do v× coi níc nµy lµ s¶n phÈm, con ®Î cña chñ nghÜa ®Õ quèc vµ c¬ së hîp t¸c tæ chøc nµy chØ bã hÑp ë c¸c quèc gia chñng téc M· Lai. Do vËy, Maphilindo kh«ng ®îc sö ñng hé cña c¸c quèc gia thuéc nhãm chñng téc kh¸c. §©y lµ yÕu tè c¬ b¶n cïng víi sù ®èi ®Çu néi bé cña tæ chøc t¹o ra hËu qu¶ lµm kÕ ho¹ch nµy sôp ®æ. MÆc dï viÖc x©y dùng ASA vµ Maphilindo kh«ng thµnh c«ng nhng nhu cÇu hîp t¸c ph¸t triÓn trong khu vùc l¹i cµng ®îc cñng cè vµ ngµy mét bøc xóc sau ®ao chÝnh ë Indonexia, chÝnh quyÒn Xuhacto ®· thùc hiÖn hµng lo¹t ®æi míi trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, tËp trung nhiÒu vµo mèi quan hÖ víi nh÷ng níc l¸ng giÒng, huû bá chÝnh s¸ch ®èi ®Çu víi ph¬ng t©y. Indonexia tiÕn hµnh b×nh thêng ho¸ quan hÖ víi c¸c níc cã cïng chÕ ®é chÝnh trÞ trong khu vùc, thùc hiÖn viÖc chÊm døt ®èi ®Çu víi liªn bang Malaixia, hµnh ®éng nµy cña Indonexia ®· th¸o gì ®îc mét ngßi næ xung quanh tiÒm Èn trong khu vùc §«ng Nam ¸ (8-1966 hai bªn ®· ký ®îc hiÖp ®Þnh gi¶ng hoµ). Cïng thêi kú ®ã, quan hÖ ngo¹i giao gi÷a Indonexia vµ Philipin còng ®îc kh«i phôc l¹i. Nh÷ng biÕn ®æi ®ã ®· thæi vµo ®êi sèng chÝnh trÞ vµ quan hÖ ®èi ngo¹i gi÷a c¸c níc trong khu vùc mét luång sinh khÝ míi. Hy väng kh«i phôc l¹i ASA cã ®iÒu kiÖn ®Ó nhen nhãm. T¹i héi nghÞ cña uû ban thêng trùc cña tæ chøc nµy 3-1966 vµ t¹i cuéc häp cña bé trëng ngo¹i giao c¸c níc ASA c¸c thµnh viªn ®· bµn vÒ viÖc x©y dùng vµ thùc hiÖn dù ¸n hîp t¸c kinh tÕ. MÆc dï kh«ng khÝ hoµ b×nh vµ ®èi tho¹i cã xu híng bao trïm, m©u thuÉn trong néi bé tæ chøc dêng nh ®· mÊt ®i, ®êng lèi ®èi ngo¹i xÝch l¹i gÇn ph¬ng t©y ®îc mét sè nîc trong khu vùc thùc hiÖn phÇn nµo ®· t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó cñng cè, t¨ng cêng ho¹t ®éng cña ASA sau thêi gian dµi khñng ho¶ng. Tuy vËy, Indonexia víi nh÷ng tÝnh to¸n riªng cña m×nh vÉn tõ chèi kh«ng tham gia ASA (Indonexia ®ãng vai trß quan träng ®èi víi sù tån t¹i, ph¸t triÓn cña ASA víi d©n sè ®«ng nhÊt §«ng Nam ¸ ®¶o quèc mªnh m«ng nµy sÏ ®ãng mét vai trß to lín gãp phÇn t¹o uy tÝn v÷ng ch¾c cho 3 ASA trªn diÔn ®µn quèc tÕ ). Tuy kh«ng gia nhËp ASA, Indonexia vÉn lu«n mong muèn hîp t¸c khu vùc ®Ó ®a ®Êt níc tho¸t khái khã kh¨n. Mong muèn nµy chÝnh lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù h×nh thµnh mét tæ chøc hîp t¸c khu vùc trong t¬ng lai. Trªn c¬ së t×nh h×nh khu vùc §«ng Nam ¸ thêi gian nµy cã thÓ nhËn ®Þnh r»ng: sù thÊt b¹i cña ASA vµ Maphilindo, viÖc thay ®æi chÝnh quyÒn ë Indonexia sau ®¶o chÝnh qu©n sù 1965 lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn quan thuËn lîi cho sù h×nh thµnh ASEAN. Tuy nhiªn, sù ra ®êi cña tæ chøc hîp t¸c khu vùc nµy cßn dùa trªn mét sè yÕu tè bªn ngoµi còng nh nh÷ng tÝnh to¸n riªng cña c¸c níc héi viªn vµ kh«ng thÓ kh«ng nh¾c tíi mét ®éng lùc quan träng ®ã lµ xu híng liªn kÕt ngµy mét thóc b¸ch trong khu vùc. 2. Sù ra ®êi cña hiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ vµ ph¸t triÓn ASEAN. a. Sù ra ®êi cña hiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸. -C¸c quèc gia §«ng Nam ¸ cã sù kh¸c biÖt víi nhau vÒ nhiÒu mÆt nh: v¨n ho¸, tÝn ngìng, chñng téc, tr×nh ®é ph¸t triÓn, kinh tÕ .v.. Nhng bªn c¹nh ®ã c¸c níc cã nh÷ng ®iÓm t¬ng ®ång. Trong qu¸ khø hÇu hÕt c¸c níc héi viªn ®Òu lµ c¸c thuéc ®Þa cña ®Õ quèc, tinh thÇn ®éc lËp d©n téc ®îc hun ®óc qua thêi gian, ý thøc vÒ gÝa trÞ ®éc lËp ®îc g¾n chÆt víi ý chÝ cña nh©n d©n c¸c níc (chØ cã Th¸i Lan lµ níc tr¸nh ®îc viÖc trë thµnh thuéc ®Þa). C¸c quèc gia nµy chØ míi giµnh ®îc ®éc lËp sau thÕ chiÕn thø hai. V× vËy, c¸c níc héi viªn ®Òu chèng l¹i c¸c h×nh thøc cña chñ nghÜa ®Õ quèc, thùc hiÖn ®êng lèi ®èi ngo¹i ®éc lËp coi ®©y lµ mét trong nh÷ng t tëng xuyªn suèt vµ quan träng nhÊt trong ®êng lèi l·nh ®¹o ®Êt níc. Mong muèn cã vÞ trÝ v÷ng vµng trong khu vùc , æn ®Þnh ®Ó x©y dùng quèc gia - d©n téc, cñng cè nÒn ®éc lËp, tËp trung ph¸t triÓn kinh tÕ lµ môc tiªu cña mçi níc. ViÖc Mü leo thang chiÕn tranh ë §«ng D¬ng,tranh giµnh ¶nh hëng víi c¸c níc lín nh Liªn X«- Trung Quèc lµm cho c¸c níc s¸ng lËp lo ng¹i sÏ cã ®ông ®é gi÷a c¸c cêng quèc vµ ¶nh hëng tíi c¸c môc tiªu cña mçi níc. Do vËy, c¸c thµnh viªn nµy cho r»ng biÖn ph¸p ®Ó cøu vÉn t×nh h×nh lµ ®oµn kÕt c¸c níc trong khu vùc vµo trong mét tæ chøc nhÊn m¹nh ®Õn hîp t¸c t¨ng cêng ph¸t triÓn kinh tÕ vµ theo ®uæi chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i ®éc lËp. Coi ®©y lµ tÊm l¸ ch¾n v÷ng ch¾c ®Ó chèng l¹i sù thèng trÞ cña c¸c cêng quèc bªn ngoµi. Bªn c¹nh c¸c yÕu tè chñ quan trong khu vùc cßn cã c¸c yÕu tè bªn ngoµi t¸c ®éng vµo viÖc h×nh thµnh tæ chøc ASEAN. Ta cÇn thÊy r»ng c¸c trµo lu h×nh thµnh chñ nghÜa khu vùc trªn thÕ giíi sau chiÕn tranh thÕ giíi II nh sù ra ®êi cña céng ®ång kinh tÕ ch©u ¢u (EEC) khu vùc thîng m¹i tù do Mü- Latinh (LAFTA); thÞ trêng chung ch©u Mü (CACM) ®· t¸c 4 ®éng kh«ng nhí tíi viÖc h×nh thµnh ASEAN. Trªn c¬ së c¸c nh©n tè chñ quan vµ kh¸ch quan ®ã c¸c níc §«ng Nam ¸ ®Òu nhËn thÊy r»ng viÖc h×nh thµnh mét tæ chøc khu vùc sÏ thóc ®Èy sù t»ng trëng kinh tÕ th«ng qua hîp t¸c kinh tÕ,bu«n b¸n, ph©n c«ng lao ®éng, cñng cè t×nh ®oµn kÕt khu vùc, n©ng cao ®îc uy tÝn cña c¸c níc nhá, võa trong khu vùc vµ trªn trêng quèc tÕ, trªn c¬ së hîp t¸c khu vùc sÏ t¹o ra ®îc c¸c biÖn ph¸p gi¶i quyÕt vÊn ®Ò x· héi mµ c¸c níc thµnh viªn gÆp ph¶i cã hiÖu qu¶ nhÊt. Víi mong muèn ®ã cuèi n¨m 1966 Thanat Khoman, nguyªn bé trëng ngo¹i giao Th¸i Lan ®· b¾t ®Çu chuyÓn ®Ò ¸n lËp tæ chøc §«ng Nam ¸ vÒ hîp t¸c khu vùc tíi bé trëng ngo¹i giao c¸c níc §«ng Nam ¸. Tuy nhiªn tõ dù th¶o tíi hiÖn thùc ph¶i tr¶i c¸c cuéc ®µm ph¸n kÐo dµi ®Ó gi¶i quyÕt kh¸ nhiÒu bÊt ®ång gi÷a c¸c níc thµnh viªn. Cuèi cïng quan ®iÓm cña Indonexia ®· ®îc c¸c níc chÊp nhËn ®Ó cã thÓ thµnh lËp ®îc tæ chøc ASEAN. Sau nhiÒu cuéc th¶o luËn th¸ng 8-1967 bé trëng ngo¹i giao 5 níc: Th¸i Lan, Malaixia, Philipin,Indonexia,Xinhgapo ®· häp t¹i B¨ng Cèc vµo ngµy 8-8-1967 vµ ra tuyªn bè B¨ng Cèc vÒ viÖc thµnh lËp hiÖp héi c¸c níc §«ng Nam ¸ (ASEAN) b. C¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña ASEAN - Thêi kú 1967-1971: ASEAN ra ®êi vµo thêi kú ®îc coi lµ khñng ho¶ng cña khu vùc §«ng Nam ¸. T¹i ViÖt Nam, Mü ®· dÊn s©u vµo cuéc chiÕn tranh x©m lîc vµ ngµy cµng trë nªn thÊt b¹i nÆng nÒ, ph¶i ¸p dông häc thuyÕt Nichson tõng bíc leo thang chiÕn tranh. C¸ch m¹ng §«ng D¬ng ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ nhËn ®îc sù ñng hé cña nh©n lo¹i yªu chuéng hoµ b×nh. Anh ph¶i rót qu©n khái kªnh Xuy-ª vµ rót c¸c c¨n cø qu©n sù ë Malaixia. Trong khi ®ã Liªn X« vµ Trung Quèc tÝch cùc t¨ng cêng ¶nh hëng cña m×nh ë khu vùc §«ng Nam ¸. ë mét gãc ®é nhÊt ®Þnh cã thÓ nãi ASEAN ra ®êi nh»m ®èi phã víi nh÷ng khã kh¨n néi bé vµ nh»m ng¨n chÆn lµn sãng x· héi chñ nghÜa tõ phÝa ®«ng vµ phÝa b¾c, chèng l¹i sù bµnh tríng cña níc lín. - Thêi kú 1971-1976: Trªn thùc tÕ cho tíi ®Çu nh÷ng n¨m 70, ASEAN vÉn cha cã biÓu hiÖn lµ thùc hiÖn ®îc môc tiªu ®· ®Ò ra. Ngµy 2711-1971, ASEAN ra tuyªn bè Ruala L¨mpo vÒ khu vùc hoµ b×nh, tù do, trung lËp(Tuyªn bè Zopfan). §Õ quèc Mü ph¶i ký hiÖp ®Þnh Paris chÊp nhËn thÊt b¹i ë ViÖt Nam. Nçi lo sî hiÖu øng §«-mi-no sÏ lan réng tõ ViÖt Nam sang toµn khu vùc sau chiÕn th¾ng §«ng D¬ng. Héi nghÞ cÊp cao lÇn thø nhÊt ASEAN ®îc tæ chøc t¹i Ba-li (Indonexia 1976) t¹i ®ã hiÖp íc th©n thiÖn vµ hîp t¸c ë §«ng Nam ¸ (TAC) ®îc ký kÕt vµ trë thµnh v¨n kiÖn mang tÝnh nÒn t¶ng cho ASEAN vµ cã ý nghÜa quan träng ®èi víi viÖc duy tr× hoµ b×nh æn ®Þnh trong khu vùc. Víi tªn gäi hiÖp íc Ba-li hiÖn nay 5 kh«ng chØ cã c¸c níc §«ng Nam ¸ lµ thµnh viªn hiÖp íc mµ nhiÒu níc ë Trung, Nam ¸; ch©u ¢u còng ®îc ®Ò ra triÓn väng tham gia. Thêi kú nµy còng lµ thêi ®iÓm c¸c níc ASEAN lÇn lît thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao víi ViÖt Nam. - Thêi kú 1976-1978: Sau cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng vµ thèng nhÊt ®Êt níc cña ViÖt Nam, 2 n¨m lµ mét giai ®o¹n ng¾n ngñi nhng nã ®ãng vai trß quan träng trong lÞch sö ASEAN. Trong thêi kú nµy ASEAN “r¶nh rang” ®Ó dÇn thÓ chÕ ho¸ c¬ cÊu tæ chøc cña m×nh, ®Þnh ra c¬ chÕ héi nghÞ bé trëng ngo¹i giao (AHM); lËp ban th ký ASEAN ®Æt t¹i Jakarta-Indonexia, thµnh lËp 5 uû ban hîp t¸c kinh tÕ vµ 4 uû ban hîp t¸c chuyªn ngµnh. Hîp t¸c kinh tÕ b¾t ®Çu ®îc chó träng cïng víi viÖc tæ thÓ chÕ ho¸ mèi quan hÖ víi c¸c ®èi t¸c hîp t¸c th«ng qua c¬ chÕ ®èi tho¹i gi÷a ASEAN víi c¸c níc Mü, liªn minh ch©u ¢u, óc New zealand, NhËt, Canada vµ sau nµy lµ Hµn Quèc, Ên §é. - Thêi kú 1979-1990 :Trong suèt mét thËp kû, Campuchia trë thµnh chñ ®Ò chÝnh mang tÝnh chi phèi trong hÇu hÕt c¸c ho¹t ®éng cña ASEAN. §©y còng lµ thêi kú ASEAN ®øng vÒ phÝa Trung Quèc vµ ph¬ng t©y chèng l¹i ViÖt Nam, hµnh ®éng nµy tiÕp diÔn tíi cuèi thËp kû 80 khi vÊn ®Ò Campuchia ®îc gi¶i quyÕt. N¨m 1984 Brun©y Danexalam lµ thµnh viªn thø 6 cña ASEAN. Thêi kú nµy ph¸t triÓn kinh tÕ m¹nh mÏ cña c¸c níc thµnh viªn ASEAN. Tèc ®é t¨ng tr¬ngr kinh tÕ trong nhiÒu n¨m liÒn cña Sinhgapo, Malayxia,Thai Lan ®¹t møc 2 con sè. ASEAN ®· ®a ra hµng lo¹t ch¬ng tr×nh hîp t¸c kinh tÕ trong giai ®o¹n nµy nh: ch¬ng tr×nh liªn doanh c«ng nghiÖp (AIJV), ch¬ng tr×nh u ®·i thuÕ quan(PAT). VÞ trÝ cña ASEAN trªn trêng quèc tÕ ®îc n©ng cao. - Thêi kú 1990 tíi nay: Sau mét lo¹t nh÷ng biÕn ®éng chÝnh trÞ trªn thÕ giíi nh: Liªn X« sôp ®æ, §«ng ¢u tan r·, thêi kú hËu chiÕn tranh l¹nh ®· b¾t ®Çu. Trong khu vùc Mü rót qu©n khái Philipin, hiÖp ®Þnh vÒ Campuchia ®îc ký kÕt, ViÖt Nam vµ Trung Quèc b×nh thêng ho¸ quan hÖ, lÞch sö ASEAN còng ®îc lËt sang mét trang míi. ASEAN t¨ng cêng hîp t¸c víi c¸c níc §«ng D¬ng, t¹o m«i trêng æn ®Þnh ®Ó ph¸t triÓn, qua ®ã më réng thÞ trêng, t¨ng søc ®èi phã víi c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. Träng t©m c¸c ho¹t ®éng cña ASEAN lµ hîp t¸c kinh tÕ. Héi nghÞ cÊp cao ASEAN lÇn thø 4 häp t¹i Singapo ®· quyÕt ®Þnh hoµn thµnh tiÕn tr×nh thiÕt lËp khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA) vµo n¨m 2006. B»ng viÖc t¹o, ViÖt Nam ký hiÖp íc Bali, trë thµnh quan s¸t viªn cña ASEAN ý tëng mét §«ng Nam ¸ ®· ®îc x©y dùng nÒn mãng. N¨m 1995 ViÖt nam trë thµnh thµnh viªn thø 7 cña ASEAN, Lµo, Mianma ®îc kÕt n¹p 6 n¨m 1997 ®· ®a ASEAN lªn 9 thµnh viªn vµ tiÕn tíi ASEAN 10 vµo n¨m 1999 khi CamPuChia ®îc kÕt n¹p. VÒ mÆt an ninh chÝnh trÞ 7 - 1993 ASEAN quyÕt ®Þnh thµnh lËp diÔn ®µn khu vùc ASEAN (ARF) gåm 18 níc trong vµ ngoµi khu vùc (6 níc ASEAN, Mü, NhËt, Trung Quèc, Hµn Quèc, Nga, Canada, Liªn minh Ch©u ¢u, óc, NewZeaLand, ViÖt Nam, Lµo, Papua New Guinea). Cã thÓ nãi ASEAN ®· dÇn chuyÓn ho¸ tõ mét tæ chøc chÝnh trÞ thµnh mét tæ chøc chÝnh trÞ - kinh tÕ khu vùc. TiÕng nãi cña ASEAN trong c¸c diÔn ®µn quèc tÕ ngµy cµng ®¸ng kÓ. ViÖc c¸c cêng quèc tham gia c¬ chÕ héi nghÞ sau héi nghÞ Bé trëng ngo¹i giao ASEAN (PNC) còng phÇn nµo nãi lªn ®iÒu ®ã. 3. Vµi nhËn xÐt vÒ HiÖp Héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ vµ ý nghÜa cña ho¹t ®éng nghiªn cøu nµy víi thùc tiÔn ViÖt Nam. + Khi ASEAN ra ®êi cã nhiÒu tranh c·i vµ nghi ngê vÒ tÝnh chÊt vµ môc ®Ých cña ASEAN. §iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ c¬ cÊu cña 5 níc thµnh viªn ASEAN, trong 5 thµnh viªn nµy cã 2 níc héi viªn cña tæ chøc qu©n sù hiÖp íc §«ng Nam ¸ (SEATO) (Philippin vµ Th¸i Lan). SEATO lµ mét tæ chøc chèng céng. Níc nµy ®Òu ký víi Mü hiÖp íc phßng thñ chung vµ cã vai trß trong c¸c ho¹t ®éng x©m lîc cña Mü t¹i §«ng D¬ng. Bèn trong n¨m níc ASEAN cã c¨n cø qu©n sù Mü vµ níc ngoµi trªn l·nh thæ cña m×nh. Do vËy c¸c häc gi¶ ASEAN ®· cho r»ng: “Nh©n tè quan träng ban ®Çu ®a ®Õn sù h×nh thµnh ASEAN kh«ng ph¶i lµ nh©n tè kinh tÕ mµ lµ nh÷ng tÝnh to¸n vÒ chÝnh trÞ vµ an ninh. Tuy nhiªn, cha thÓ ®ång nhÊt ASEAN víi SEATO. Sù ra ®êi vµ tån t¹i cña ASEAN chÝnh lµ s¶n phÈm ®îc t¹o ra tõ c¸c mong muèn vµ xu thÕ vËn ®éng thêng trùc trong khu vùc. C¸c níc thµnh viªn ASEAN ph¶i ®èi phã víi c¸c phong trµo trong níc vµ cã cïng môc tiªu lµ mong muèn æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn. C¸c nh©n tè ®ã kÕt hîp víi sù th¸ch thøc míi cña t×nh h×nh khu vùc quèc tÕ lµm cho ASEAN lµ mét yªu cÇu cÇn thiÕt xuÊt phÊt tõ nguyÖn väng cña c¸c níc khu vùc hîp t¸c trªn c¬ së b×nh ®¼ng vµ cïng cã lîi. Tæ chøc nµy thóc ®Èy quan hÖ h÷u nghÞ, gi¶i quyÕt æn tho¶ hoÆc gi¶m nhÑ c¸c m©u thuÉn vµ tranh chÊp gi÷a c¸c héi viªn ®Ó cã thÓ tËp trung vµo ®èi phã víi c¸c th¸ch thøc ®èi néi vµ ®èi ngo¹i, thùc hiÖn tèt nhiÖm vô kinh tÕ, x· héi trong tõng quèc gia. Tuy viÖc thµnh lËp ASEAN nh»m mét môc ®Ých lín lµ chèng sù bµnh tríng cña ®Õ quèc nhng ASEAN vÉn tranh thñ sù gióp ®ì phßng thñ cña Mü - Anh, dïng chÝnh s¸ch hoµ b×nh - hîp t¸c cña m×nhh cïng víi viÖc lîi dông m©u thuÉn gi÷a c¸c níc lín ®Ó cñng cè vµ n©ng cao tiÕng nãi cña tæ chøc. + Trªn c¬ së nh÷ng ph©n tÝch vÒ tÝnh chÊt, ®êng lèi cña tæ chøc ASEAN cho thÊy u tiªn hµng ®Çu cña c¸c níc khi tham gia tæ chøc nµy lµ 7 mong muèn ®¹t ®îc sù æn ®Þnh vµ an ninh chÝnh trÞ, vµ muèn cã sù tin cËy, b¶o ®¶m an ninh tõ c¸c níc l¸ng giÒng, lÊy hîp t¸c kinh tÕ th¬ng m¹i - nÒn t¶ng cña hîp t¸c khu vùc ®Ó ®¶m b¶o sù æn ®Þnh ®ã. MÆt kh¸c qua vai trß cña ASEAN - mét tæ chøc khu vùc, thÕ vµ lùc cña c¸c níc héi viªn ®îc n©ng lªn trong quan hÖ víi c¸c níc lín, t¹o ®µ ph¸t huy tèi ®a søc m¹nh cña m×nh. Tuy nhiªn c¸c níc thµnh viªn cã quy m« kh¸c nhau víi ®êng lèi ph¸t triÓn ®Êt níc cã nh÷ng ®iÓm kh«ng gièng nhau víi ¶nh hëng cña m©u thuÉn qu¸ khø nªn cã thÓ cã nh÷ng hoµi nghi vÒ sù thµnh c«ng cña ASEAN. Nh÷ng sù hîp t¸c ngµy cµng thµnh c«ng cña ASEAN ®· chøng tá hîp t¸c ®em l¹i lîi Ých lín h¬n c¸c m©u thuÉn d©n téc vµ thµnh qu¶, ®em l¹i tõ qu¸ tr×nh hîp t¸c ®· th¸o gì dÇn nh÷ng trë ng¹i vµ m©u thuÉn ®ã. Víi tiªu chÝ lµ nh»m x©y dùng mét ASEAN æn ®Þnh, an ninh vµ ph¸t triÓn. C¸c níc §«ng Nam ¸ g¾n bã víi nhau trong ASEAN phÊn ®Êu ®¶m b¶o cho nh©n d©n vµ c¸c thÕ hÖ sau cã hoµ b×nh tù do vµ thÞnh vîng. Hîp t¸c ASEAN ®îc nªu trong tuyªn bè ASEAN kh«ng bao gåm ®iÒu kho¶n hç trî quèc phßng mµ chØ ®Ò cao hîp t¸c chÝnh trÞ kinh tÕ. (§©y lµ ®iÓm kh¸c biÖt c¬ b¶n cña ASEAN so víi SEATO). Do vËy, ASEAN kh«ng thÓ lµ mèi ®e do¹ cho an ninh khu vùc vµ hoµ b×nh thÕ giíi. * ý nghÜa cña ho¹t ®éng nghiªn cøu ASEAN: - ViÖc t×m hiÓu, nghiªn cøu vÒ sù ra ®êi, tån t¹i cña ASEAN ®em l¹i lîi Ých cho viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cëi më, mong muèn lµm b¹n víi tÊt c¶ cña chóng ta. §Ó cã thÓ t×m kiÕm ®èi t¸c hîp t¸c trªn c¬ së t«n träng ®éc lËp chñ quyÒn, toµn vÑn l·nh thæ kh«ng can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña nhau vµ cung cã lîi theo tinh thÇn cña chñ tr¬ng, ®êng lèi cña §¶ng th× viÖc t×m nh÷ng quèc gia, tæ chøc cã cïng môc ®Ých, ®êng lèi, môc tiªu víi chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña ta lµ rÊt cÇn thiÕt. Nghiªn cøu ASEAN gióp t×m ra ®îc ®êng lèi, môc tiªu ho¹t ®éng vµ b¶n chÊt cña tæ chøc. Tõ ®ã cã thÓ tiÕn hµnh c«ng t¸c trªn nh÷ng lÜnh vùc ®îc hai phÝa quan t©m. ViÖc t×m hiÓu vÒ tæ chøc ASEAN gióp nh©n d©n ViÖt nam thªm hiÓu biÕt vÒ nh÷ng quèc gia l¸ng giÒng, gãp phÇn kh«ng nhá gi¸o dôc tinh thÇn ®oµn kÕt khu vùc cho quÇn chóng nh©n d©n. Khi cã sù hiÓu biÕt vÒ ASEAN, ViÖt Nam cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi trong phèi hîp ho¹t ®éng chung víi ASEAN, thóc ®Èy sù thµnh c«ng cña môc ®Ých v× mét ASEAN hoµ b×nh, ®oµn kÕt, hng thÞnh vµ uy tÝn ngµy mét ®îc n©ng cao, trong ®ã ViÖt Nam còng sÏ cïng nhÞp ph¸t triÓn víi khu vùc nh»m ®¹t ®îc môc tiªu d©n giÇu, níc m¹nh. II - Môc tiªu, nguyªn t¾c ho¹t ®éng, c¬ cÊu tæ chøc cña ASEAN. 8 1, Môc tiªu cña hiÖp héi quèc gia §«ng Nam ¸ (ASEAN) (1967 tíi nay) + Lóc míi thµnh lËp môc tiªu mµ ASEAN ®Æt lªn hµng ®Çu lµ môc ®Ých chÝnh trÞ, chó träng hîp t¸c tay ®«i gi÷a c¸c níc trong khu vùc, c¶i thiÖn kh«ng khÝ chÝnh trÞ gi÷a c¸c quèc gia. Cµng vÒ sau do cã sù thay ®æi vÒ t¬ng quan lùc lîng ë khu vùc cïng víi sù biÕn ®æi chiÕn lîc cña c¸c níc lín, xuÊt hiÖn míi ®e do¹ ®èi víi an ninh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ASEAN trë nªn g¾n bã víi nhau h¬n. ý tëng hîp t¸c vµ ph¸t triÓn kinh tÕ lµ mét môc tiªu quan träng cña ASEAN. Sau hai thËp kû vÊn ®Ò kinh tÕ bÞ ®Æt xuèng hµng thø yÕu tíi héi nghÞ cÊp cao ASEAN IV t¹i Singapor th¸ng 1 - 1992 vÊn ®Ò hîp t¸c ph¸t triÓn kinh tÕ ®îc ®Æt ë vÞ trÝ u tiªn cao. T¹i héi nghÞ nµy ASEAN vµ hiÖp ®Þnh u ®·i thuÕ quan cã hiÖu lùc chung (Cept) ®Ó thµnh lËp khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (gäi t¾t lµ AFTA) trong vßng 15 n¨m tõ 1993 ®Õn 2008. Héi nghÞ cÊp cao ASEAN häp t¹i B¨ng Cèc ®· thóc ®Èy viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò t¨ng cêng hîp t¸c kinh tÕ gi÷a c¸c níc thµnh viªn. (Tho¶ thuËn rót ng¾n thêi gian thùc hiÖn AFTA tõ 15 n¨m xuèng cßn 10 n¨m vµ thËm chÝ cã thÓ hoµn thµnh tríc thêi h¹n 2003, më réng hîp t¸c ASEAN sang lÜnh vùc míi nhê dÞch vô, së h÷u trÝ tuÖ, lËp khu vùc ®Çu t ASEAN. Héi nghÞ cÊp cao ASEAN 6 t¹i Hµ Néi mét lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh chÝnh s¸ch hîp t¸c kinh tÕ, thóc ®Èy qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt nh÷ng hËu qu¶ cña cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ, cñng cè c¸c chÕ ®é tµi chÝnh, thÞ trêng vèn, t¨ng cêng gi¸m s¸t dßng vèn... Kiªn ®Þnh thùc hiÖn ®êng lèi hîp t¸c h÷u nghÞ, t«n träng ®éc lËp chñ quyÒn cña c¸c quèc gia. Thùc hiÖn chÝnh s¸ch v× mét §«ng Nam ¸ hoµ b×nh æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn ®ång ®Òu. Tõ nh÷ng ho¹t ®éng vµ t«n chØ cña ASEAN trong thêi gian qua ta cã thÓ x¸c ®Þnh môc tiªu c¬ b¶n cña ASEAN lµ: - Thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ, tiÕn bé x· héi vµ ph¸t triÓn v¨n ho¸ trong khu vùc, b»ng nç lùc cña m×nh liªn kÕt l¹i trªn tinh thÇn b×nh ®¼ng hîp t¸c nh»m t¨ng cêng c¬ së cho mét céng ®ång c¸c níc §«ng Nam ¸ hoµ b×nh vµ thÞnh vîng. - Thóc ®Èy hoµ b×nh vµ æn ®Þnh khu vùc trªn tinh thÇn nhÊt qu¸n t«n träng c«ng b»ng vµ tu©n thñ ph¸p luËt trong quan hÖ gi÷a c¸c níc thuéc khu vùc vµ nguyªn t¾c cña hiÕn ch¬ng liªn hiÖp quèc. - Xóc tiÕn hîp t¸c tÝch cùc vµ gióp ®ì lÉn nhau trong c¸ch thøc ®µo t¹o vµ nghiªn cøu trong lÜnh vùc gi¸o dôc, nghÒ nghiÖp, kü thuËt vµ hµnh chÝnh. - Hîp t¸c h÷u hiÖu h¬n ®Ó sö dông nÒn n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp cña m×nh ph¸t triÓn mËu dÞch kÓ c¶ nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò vÒ bu«n b¸n 9 quèc tÕ; c¸c s¶n phÈm s¬ chÕ, c¶i tiÕn c¬ së vËn t¶i vµ liªn l¹c n©ng cao møc sèng cña nh©n d©n c¸c níc trong khu vùc. - Thóc ®Èy viÖc nghiªn cøu tæng thÓ mäi mÆt cña c¸c níc §«ng Nam ¸, nh»m t¨ng cêng sù hiÓu biÕt lÉn nhau gi÷a c¸c níc trong khu vùc. - Duy tr× hîp t¸c chÆt chÏ vµ cïng cã lîi víi c¸c tæ chøc quèc tÕ vµ khu vùc cã cïng môc ®Ých víi ASEAN vµ th¨m dß mäi con ®êng ®Ó t¨ng cêng hîp t¸c gi÷a c¸c níc thµnh viªn víi nhau. + Ngoµi nh÷ng môc tiªu trªn cßn cã nh÷ng môc tiªu kh¸c lµ: - X©y dùng §«ng Nam ¸ thµnh khu vùc hoµ b×nh, tù do vµ trung lËp. - QuyÕt t©m xóc tiÕn nh÷ng cè g¾ng cÇn thiÕt ®Ó ®¶m b¶o sù c«ng nhËn vµ t«n träng §«ng Nam ¸ nh mét khu vùc hoµ b×nh, tù do, trung lËp kh«ng cã sù can thiÖp tõ bªn ngoµi cña c¸c cêng quèc díi bÊt kú h×nh thøc nµo. 2. Nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña ASEAN. + §Ó cã thÓ thùc hiÖn ®îc nh÷ng môc tiªu mµ tæ chøc ASEAN híng tíi cÇn ph¶i cã c¸c nguyªn t¾c ho¹t ®éng lµm chøc n¨ng ®Þnh híng cho ho¹t ®éng cña khèi nãi chung vµ víi tõng quèc gia thµnh viªn nãi riªng. C¸c nguyªn t¾c cña tæ chøc hiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ ®· thÓ hiÖn mong muèn thóc ®Èy t×nh h÷u nghÞ, hoµ b×nh vÜnh viÔn, sù hîp t¸c l©u bÒn gi÷a nh©n d©n c¸c níc tham gia tæ chøc. Néi dung c¬ b¶n cña c¸c nguyªn t¾c nµy ®îc ghi nhËn trong hiÖp íc th©n thiÖn vµ hîp t¸c ë §«ng Nam ¸, phï hîp víi hiÕn ch¬ng Liªn HiÖp Quèc, tuyªn bè cuèi cïng cña Héi nghÞ ¸ - Phi ë B¨ng §ung (25 - 04 - 1955) tuyªn bè B¨ng Cèc 8 - 8 - 1967 vµ tuyªn bè ký t¹i CuaLaL¨mp¬ 27 - 11 1971. Trong ch¬ng I, ®iÒu 2 cña hiÖp íc th©n thiÖn vµ hîp t¸c ë §«ng Nam ¸ (HiÖp íc BaLi 24 - 02 - 1976) ghi nh©n c¸c nguyªn t¾c. a. Cïng t«n träng ®éc lËp, chñ quyÒn, b×nh ®¼ng toµn vÑn l·nh thæ vµ b¶n s¾c d©n téc cña tÊt c¶ c¸c níc. b. QuyÒn cña c¸c d©n téc, quèc gia ®îc tån t¹i mµ kh«ng cã sù c¹n thiÖp, lËt ®æ hay søc Ðp tõ bªn ngoµi. c. Kh«ng can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña nhau. d. Gi¶i quyÕt tranh chÊp hoÆc bÊt ®ång b»ng biÖn ph¸p hoµ b×nh e. Kh«ng ®e do¹, sö dông vò lùc. f. Hîp t¸c cã hiÖu qu¶ gi÷a c¸c níc. Nh vËy chøng tá ASEAN lµ mét liªn minh hîp t¸c vÒ chÝnh trÞ, qu©n sù, kh«ng ph¶i lµ mét liªn minh qu©n sù. 3. C¬ cÊu tæ chøc cña ASEAN 10 Theo ®iÒu 2 tuyªn bè B¨ng Cèc 1967, ®îc bæ sung vµ cô thÓ ho¸ b»ng c¸c v¨n kiÖn kh¸c, bé m¸y c¬ cÊu tæ chøc cña ASEAN bao gåm: + C¬ quan cao nhÊt lµ héi nghÞ cÊp cao c¸c nhµ l·nh ®¹o cña c¸c quèc gia thµnh viªn (l·nh ®¹o chÝnh phñ) cã chøc n¨ng v¹ch ra ®êng lèi cho tõng thêi kú. + Héi nghÞ bé trëng c¸c ngµnh chuyªn m«n. + C¸c uû ban thêng trùc ASEAN do Bé trëng ngo¹i giao c¸c níc ®¨ng cai lµm chñ tÞch vµ ®¹i sø c¸c níc thµnh viªn kh¸c, cã nhiÖm vô chuÈn bÞ cho c¸c cuéc häp hµng n¨m vµ héi nghÞ bÊt thêng cña Héi nghÞ cÊp Bé trëng nãi trªn. + C¸c uû ban chuyªn m«n (gåm viªn chøc vµ chuyªn gia cña c¸c níc thµnh viªn). + ASEAN cã 5 uû ban kinh tÕ: Th¬ng m¹i vµ du lÞch c«ng nghiÖp n¨ng lîng vµ tµi nguyªn, l¬ng thùc vµ n«ng nghiÖp. Liªn l¹c vµ giao th«ng vËn t¶i, tµi chÝnh vµ ng©n hµng. Cã 4 uû ban vÒ v¨n ho¸ lµ: - Khoa häc kü thuËt - V¨n ho¸ vµ th«ng tin - Ph¸t triÓn x· héi. - Ng©n quü + Ban th ký: §îc thµnh lËp n¨m 1978 (theo ch¬ng tr×nh ho¹t ®éng 1976); trô së ®Æt t¹i Giacacta, cã nhiÖm vô phèi hîp theo dâi vµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó tiÕn hµnh ho¹t ®éng cña ASEAN. * Tõ c¬ cÊu tæ chøc cña ASEAN ta cã thÓ nhËn thÊy tæ chøc nµy kh«ng ph¶i lµ mét tæ chøc siªu quèc gia chØ ®¹o c¸c níc thµnh viªn mµ lµ c¬ quan phèi hîp c¸c ho¹t ®éng cña c¸c níc héi viªn, dung hoµ quyÒn lîi d©n téc cña mçi níc víi quyÒn lîi cña tÊt c¶ c¸c níc thµnh viªn. III - Vai trß cña ASEAN víi sù tån t¹i, ph¸t triÓn cña khu vùc §«ng Nam ¸ vµ sù æn ®Þnh cña thÕ giíi. 1. Trong lÜnh vùc chÝnh trÞ: + Víi t c¸ch lµ tæ chøc cña c¸c quèc gia §«ng Nam ¸. ASEAN ®ãng vai trß quan träng ®èi víi sù æn ®Þnh, tån t¹i cña khu vùc vµ thÕ giíi. Víi ®êng lèi ®èi ngo¹i hoµ b×nh, t¹o lËp mèi ®oµn kÕt gi÷a c¸c níc trong khu vùc, t¨ng cêng tiÕp xóc víi c¸c níc vµ tæ chøc quèc tÕ, tÊt c¶ c¸c níc §«ng Nam ¸ giê ®©y ®Òu tÝch cùc tham gia vµo qu¸ tr×nh hîp t¸c v× hoµ b×nh æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn. Víi chÝnh s¸ch ®èi tho¹i, hîp t¸c cïng nhau gi¶i quyÕt m©u thuÉn b»ng con ®êng chÝnh trÞ ASEAN ®· biÕn khu vùc §«ng Nam ¸ tõ mét ®iÓm nãng trë thµnh mét trong nh÷ng khu vùc cã nÒn an ninh chÝnh trÞ - æn ®Þnh nhÊt trªn thÕ giíi, mèi xung ®ét gi÷a c¸c quèc gia th«ng 11 qua vai trß cña ASEAN ®· ®îc gi¶i quyÕt ªm thÊm b»ng con ®êng ®èi tho¹i. Th«ng qua ASEAN, c¸c níc §«ng Nam ¸ ®· cã tiÕng nãi, quan träng trªn trêng quèc tÕ, víi tinh thÇn ®oµn kÕt khu vùc, b»ng hµnh ®éng cña m×nh ASEAN trë thµnh mét lùc lîng ®ñ m¹nh ®Ó ng¨n chÆn mu ®å thèng trÞ cña c¸c thÕ lùc bªn ngoµi, gi÷ g×n ®îc b¶n s¾c cña khu vùc, b¶o vÖ ®îc nÒn ®éc lËp, tù chñ cña c¸c quèc gia thµnh viªn. 2. Trong lÜnh vùc kinh tÕ: + C¸c quèc gia §«ng Nam ¸ trong ASEAN lµ nh÷ng níc võa vµ nhá. NÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp lµ chñ yÕu. Søc m¹nh kinh tÕ cña hÇu hÕt c¸c níc thµnh viªn cha ®ñ ®Ó cã thÓ cã tiÕng nãi quyÕt ®Þnh trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Víi c¬ chÕ hîp t¸c, ASEAN ®· trë thµnh mét thÞ trêng to lín ®Çy høa hÑn ®èi víi mçi níc thµnh viªn. Hîp t¸c kinh tÕ khu vùc gãp phÇn thóc ®Èy sù t¨ng trëng kinh tÕ cña mçi níc, ®ång thêi ASEAN víi søc m¹nh cña sù tËp trung cña nhiÒu nÒn kinh tÕ trë thµnh c¸nh cöa ®Ó c¸c níc thµnh viªn bíc ra bªn ngoµi hîp t¸c víi c¸c khèi, tæ chøc kinh tÕ lín trªn thÕ giíi. Víi tiÒm n¨ng to lín vÒ nhiÒu mÆt, ngµy nay ASEAN víi t c¸ch lµ khu vùc kinh tÕ n¨ng ®éng vµ cã tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ cao nhÊt thÕ giíi ®ang trë thµnh mét khu vùc cã søc hÊp dÉn ®Çu t cña níc ngoµi. Qua ®ã sù v÷ng m¹nh vÒ kinh tÕ cña c¸c níc thµnh viªn cµng ®îc cñng cè, søc m¹nh kinh tÕ cña khu vùc t¨ng lªn gãp phÇn ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh liªn kÕt kinh tÕ cña ASEAN víi c¸c nÒn kinh tÕ kh¸c. ASEAN trë thµnh mét m¾t xÝch quan träng, kh«ng thÓ thiÕu trong chuèi liªn kÕt kinh tÕ thÕ giíi vµ cã vai trß quan träng ®èi víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña khu vùc. 3. Trong mét sè lÜnh vùc kh¸c: - ASEAN lµ cÇu nèi hîp t¸c gi÷a c¸c níc thµnh viªn trong c¸c lÜnh vùc v¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ, khoa häc kü thuËt. Sù giao lu, hîp t¸c, trao ®æi cña c¸c níc trong ASEAN cñng cè thªm t×nh ®oµn kÕt khu vùc, ®a sù tiÕn bé cña khèi lªn ngang tÇm thÕ giíi, gãp phÇn kh«ng nhá vµo sù ph¸t triÓn vµ tiÕn bé cña nh©n lo¹i. 12 Ch¬ng II Hîp t¸c kinh tÕ ASEAN - ViÖt Nam. I - ViÖt Nam gia nhËp ASEAN. Cïng n»m trong khu vùc §«ng Nam ¸. Qua tõng thêi kú quan hÖ ViÖt nam - ASEAN cã sù th¨ng trÇm kh¸c nhau, tuú t×nh h×nh vµ hoµn c¶nh quèc tÕ trong chiÕn tranh l¹nh vµ sau chiÕn tranh l¹nh ASEAN lu«n cã nh÷ng vÞ trÝ kh¸c nhau, quan träng trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña níc ta. 1. Quan ®iÓm cña chÝnh phñ ViÖt Nam vÒ tæ chøc ASEAN vµ møc ®é quan hÖ cña chóng ta víi tæ chøc nµy. a. Giai ®o¹n 1967 - 1978. - Vµo cuèi nh÷ng n¨m 1960 t×nh h×nh §«ng D¬ng cã sù diÔn biÕn phøc t¹p. Cuéc kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n §«ng D¬ng chèng can thiÖp Mü vµ tay sai ®ang ngµy mét lín m¹nh. HiÖp héi c¸c níc §«ng Nam ¸ ra ®êi n¨m 1967 trong bèi c¶nh §«ng Nam ¸ ®ang cã sù ®èi ®Çu gi÷a c¸c thÕ lùc kh¸c nhau. C¸c níc trong ASEAN ®Òu Ýt nhiÒu cã sù dÝnh lÝu tíi cuéc chiÕn tranh ViÖt Nam. Philippin vµ Th¸i Lan lµ hai níc cã qu©n tham gia lùc lîng Mü t¹i ViÖt Nam. C¸c c¨n cø ë hai níc nµy lµ ®Þa ®iÓm xuÊt ph¸t cña lùc lîng Mü ®¸nh ph¸ ViÖt Nam. Do vËy, cho tíi khi cã sù biÕn chuyÓn vÒ chiÕn tranh, th¾ng lîi vÒ mÆt chiÕn lîc cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam diÔn ra kh«ng ngõng (Tæng tiÕn c«ng 1968, ®¸nh b¹i chiÕn tranh ph¸ ho¹i ë miÒn B¾c cña kh«ng qu©n Mü v.v...) lµm cho thÕ lùc cña Mü ngµy cµng gi¶m sót, ¶nh hëng cña Trung Quèc vµ Liªn X« t¨ng lªn ë khu vùc. T×nh h×nh ®ã lµm cho ASEAN ph¶i xem xÐt, ®æi míi, tÝnh to¸n l¹i chiÕn lîc cña m×nh. Sù can thiÖp ngµy cµng lín cña Trung Quèc cïng víi viÖc Mü rót dÇn qu©n khái Th¸i Lan v.v... lµm cho h¬n lóc nµo hÕt chÝnh quyÒn c¸c níc ASEAN bÞ g©y ¸p lùc, ®e do¹ tíi sù æn ®Þnh cña ®Êt níc. Th¸ng 11 - 1971 tuyªn bè ZOPFAN ®îc ký kÕt, tuyªn bè nµy chÝnh lµ sù thay ®æi vÒ ®êng lèi ®èi ngo¹i cña c¸c níc ASEAN. Mong muèn ®¹t môc ®Ých t¸ch c¸c níc ASEAN khái sù can thiÖp cña c¸c níc lín, ®Æt ASEAN ®øng ngoµi cuéc tranh chÊp gi÷a c¸c thÕ lùc kh¸c. BiÕn ASEAN thµnh khu vùc tù do vµ trung lËp, kh«ng liªn kÕt. MÆt kh¸c tuyªn bè ZOPFAN cßn t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c níc ASEAN th¨m dß kh¶ n¨ng quan hÖ víi ViÖt Nam x· héi chñ nghÜa. Tríc chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i ngµy mét tiÕn bé cña c¸c níc ASEAN cïng víi ho¹t ®éng gi¶m bít sù can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña ViÖt 13 Nam. ChÝnh phñ níc ta ®· tá th¸i ®é hoan nghªnh vµ khuyÕn khÝch chóng ta ®· tiÕn hµnh thiÕt lËp mét sè chÝnh s¸ch víi c¸c níc thuéc ASEAN (N¨m 1970 - Malaixia ®×nh chØ viÖc ®µo t¹o c¶nh s¸t vµ cè vÊn cho chÝnh quyÒn Sµi Gßn, tõ chèi yªu cÇu cña Sµi Gßn lªn ¸n cuéc tÊn c«ng cña qu©n d©n ViÖt Nam ë Nam ViÖt Nam. Singapor chÊp nhËn ®Ó ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ ®Æt c¬ quan Tæng C«ng ty xuÊt nhËp khÈu (7 - 1971), 1969, 1970 hai níc Philippin vµ Th¸i Lan c«ng bè vµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch rót qu©n vµ nh©n viªn ra khái miÒn Nam ViÖt Nam chóng ta còng tiÕn hµnh thay ®æi th¸i ®é víi Philippin v.v... Tuy nhiªn quan hÖ gi÷a hai bªn vÉn cha cã ph¸t triÓn g× ®¸ng kÓ). + §Çu n¨m 1973 ë khu vùc t×nh h×nh cã sù thay ®æi. Mü ®· ph¶i ký hiÖp ®Þnh Pari chÊm døt ho¹t ®éng qu©n sù ë §«ng D¬ng xu thÕ hoµ b×nh trung lËp ë khu vùc ph¸t triÓn m¹nh, chÝnh quyÒn ®éc tµi th©n Mü Thanon ë Th¸i Lan sôp ®æ, søc Ðp ®ßi rót qu©n Mü khái Th¸i Lan ngµy mét t¨ng. V× vËy, c¸c níc ASEAN ph¶i ®iÒu chØnh m¹nh mÏ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña m×nh. ë b×nh diÖn quèc tÕ ASEAN t¨ng cêng quan hÖ víi Liªn X« vµ Trung Quèc, thùc hiÖn chÝnh s¸ch c©n b»ng, gi÷a c¸c níc lín. (thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao ë cÊp ®¹i sø, b×nh thêng ho¸ quan hÖ th¬ng m¹i, thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao gi÷a c¸c níc ASEAN víi Liªn X« vµ Trung Quèc) c¸c níc. - Trªn khu vùc ASEAN thùc hiÖn nhiÒu hµnh ®éng, cö chØ th©n thiÖn nh»m t¹o c¬ së cho viÖc ®Æt quan hÖ víi ViÖt Nam (3 - 1973; Philippin Th¸i Lan rót hÕt qu©n ®éi khái Nam ViÖt nam, Th¸i Lan h¹n chÕ Mü sö dông c¸c c¨n cø qu©n sù ë Th¸i Lan h¹n chÕ Mü sö dông c¸c c¨n cø qu©n sù ë Th¸i Lan chèng l¹i c¸c níc §«ng D¬ng 7 - 1974; kªu gäi viÖn trî kinh tÕ cho c¸c níc §«ng D¬ng v.v... Sau khi ký hiÖp ®Þnh Pari chóng ta còng tÝch cùc triÓn khai chÝnh s¸ch khu vùc ®Èy m¹nh quan hÖ song ph¬ng víi c¸c níc thuéc ASEAN (thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao víi Malaixia vµ Singapor (1973) tæ chøc cho c¸c níc ASEAN th¨m viÕng ViÖt Nam, xóc tiÕn ®µm ph¸n lËp quan hÖ ngo¹i giao víi Philippin). Víi chÝnh s¸ch 4 ®iÓm phï hîp víi c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña luËt quèc tÕ, ViÖt Nam ®· nhËn ®îc sù ñng hé réng r·i cña c¸c níc §«ng Nam ¸. B»ng viÖc thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao víi Th¸i Lan (8 - 1976) chóng ta ®· thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao ®Çy ®ñ víi tÊt c¶ c¸c níc thµnh viªn ASEAN. Quan hÖ song ph¬ng ViÖt Nam víi tõng níc ASEAN ngµy cµng ph¸t triÓn ë c¸c lÜnh vùc. C¸c bªn tiÕn hµnh lËp sø qu¸n ë ViÖt nam vµ c¸c níc ASEAN. §©y lµ thêi kú quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN cã sù ph¸t triÓn nh¶y vät t¹o nÒn mãng v÷ng ch¾c cho quan hÖ gi÷a ViÖt nam víi tæ chøc 14 ASEAN. (giai ®o¹n nµy chóng ta cha cã quan hÖ hîp t¸c víi tæ chøc ASEAN. b. Giai ®o¹n 1979 - 1988. + Khi ViÖt Nam thùc hiÖn quyÒn tù vÖ chÝnh ®¸ng vµ theo yªu cÇu cña nh©n d©n Campuchia ®a qu©n vµo Campuchia quÐt s¹ch bÌ lò P«n Pèt. Quan hÖ ViÖt Nam víi c¸c níc ASEAN chuyÓn sang ®èi ®Çu. Chóng ta vÉn kiªn ®Þnh thùc hiÖn ®êng lèi ®èi ngo¹i hoµ b×nh t«n träng ®èi víi c¸c níc ASEAN v× mét §«ng Nam ¸ hoµ b×nh vµ æn ®Þnh. (TÝch cùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò Campuchia trªn nguyªn t¾c hîp t¸c, tÝch cùc gi¶i quyÕt m©u thuÉn khu vùc; kªu gäi hîp t¸c ®Î x©y dùng §«ng Nam ¸ ) Tuy nhiªn thiÖn chÝ cña ViÖt nam ®· bÞ mét sè níc ASEAN kh«ng ñng hé. Sau khi t×nh h×nh Campuchia cã biÕn chuyÓn tÝch cùc mét sè níc nh Indonexia vµ Malaixia ®· vît lªn vÊn ®Ò Campuchia ®Ó ®i tíi viÖc thùc hiÖn ZOPFAN. Tõ nh÷ng biÕn ®æi quan träng ®ã xu thÕ ®èi tho¹i gi÷a c¸c níc §«ng Nam ¸ ®îc ph¸t triÓn theo mét bíc ngoÆt míi. c. Giai ®o¹n 1988 - 1991. - VÊn ®Ò Campuchia ®îc dÇn th¸o gì ViÖt Nam ®¬n ph¬ng rót qu©n khái Campuchia. Quan hÖ song ph¬ng ViÖt Nam - c¸c níc ASEAN ph¸t triÓn chÝnh s¸ch hîp t¸c khu vùc ®îc t¨ng cêng. C¸c níc ASEAN thÓ hiÖn mong muèn hîp t¸c vµ thóc ®Èy sù héi nhËp cña ViÖt Nam vµo ASEAN. §©y lµ thêi kú cã tÝnh chÊt bíc ®Öm, lµ ®µ ph¸t triÓn cho quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN bíc sang mét thêi kú míi: thêi kú hîp t¸c vµ ph¸t triÓn. d. Giai ®o¹n 1992 - tríc khi ViÖt Nam lµ thµnh viªn ASEAN. Tríc vËn héi míi cho ph¸t triÓn vµ hîp t¸c cïng víi sù cÇn thiÕt vÒ an ninh khu vùc c¶ ViÖt Nam vµ c¸c níc ASEAN ®· thùc hiÖn ®êng lèi xÝch l¹i gÇn nhau. Quan hÖ hîp t¸c ViÖt Nam - ASEAN trë thµnh chÝnh s¸ch quan träng ®èi víi c¶ hai phÝa tõ 1992 - tíi khi ViÖt Nam trë thµnh thµnh viªn chÝnh thøc cña ASEAN chóng ta ®· tham gia vµo rÊt nhiÒu ho¹t ®éng chung cña tæ chøc nh»m chuÈn bÞ cho sù tham gia vµo ASEAN. Qua c¸c héi nghÞ cña tæ chøc viÖc ViÖt Nam gia nhËp ASEAN ®· ®îc sù ®ång t×nh vµ nhÊt trÝ cao. ASEAN trë thµnh ®èi t¸c quan träng cho sù ph¸t triÓn cña ViÖt Nam. 2. ViÖt Nam trë thµnh thµnh viªn ASEAN (28 - 7 - 1995). Sau mét thêi gian dµi chuÈn bÞ. Víi thiÖn chÝ lµm b¹n víi tÊt c¶ v× hoµ b×nh æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn nh»m x©y dùng §«ng Nam ¸ hoµ b×nh h÷u nghÞ vµ hîp t¸c. Ngµy 28 - 7 - 1995 t¹i thñ ®« Brunay. Héi nghÞ Bé trëng ngo¹i giao ASEAN lÇn thø 28 vµ ARF lÇn thø 2 ViÖt Nam ®· chÝnh thøc trë thµnh thµnh viªn thø 7 cña ASEAN ®ång thêi ViÖt Nam còng tuyªn bè gia nhËp khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA); ViÖt Nam còng tiÕn hµnh hoµ nhËp vµo c¸c ho¹t ®éng chung kh¸c cña ASEAN. ViÖc ViÖt Nam víi 15 thÕ m¹nh vÒ l·nh thæ, d©n c gia nhËp ASEAN ®· thùc sù lµm cho ASEAN trë thµnh tæ chøc hîp t¸c ®a v¨n ho¸, chÝnh trÞ, kinh tÕ. T¨ng cêng sù æn ®Þnh khu vùc, gãp phÇn x©y dùng §«ng Nam ¸ hoµ b×nh vµ phån vinh. II - Quan hÖ ph¸p lý ViÖt Nam - ASEAN. Mèi quan hÖ ph¸p lý ®îc thiÕt lËp gi÷a c¸c níc trong ASEAN nh»m x¸c ®Þnh mét hµnh lang ph¸p lý cho quan hÖ gi÷a c¸c níc thµnh viªn trong c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, an ninh v.v... ViÖt Nam víi t c¸ch lµ thµnh viªn cña ASEAN, viÖc tham gia c¸c mèi liªn kÕt ph¸p lý nµy lµ rÊt cÇn thiÕt vµ tÊt yÕu. Mèi quan hÖ ph¸p lý nµy ®îc thÓ hiÖn ë c¸c v¨n b¶n hiÖp ®Þnh, hiÖp íc vµ c¸c v¨n b¶n kh¸c. Trong ®ã quy ®Þnh vÒ quy t¾c xö sù gi÷a c¸c níc trong quan hÖ song ph¬ng vµ ®a ph¬ng víi môc tiªu lµ x©y dùng mét §«ng Nam ¸ nh tiªu chÝ thµnh lËp cña tæ chøc. 1. Trong lÜnh vùc chÝnh trÞ. Trong lÜnh vùc chÝnh trÞ vµ an ninh khu vùc c¸c níc thµnh viªn ASEAN ®· tho¶ thuËn vµ ký kÕt, tham gia hiÖp íc th©n thiÖn vµ hîp t¸c ë §«ng Nam ¸ (HiÖp íc Bali 24 - 2 - 1976) ViÖt Nam ®· tham gia hiÖp íc nµy vµo n¨m 1992 thÓ hiÖn cam kÕt cña m×nh trong viÖc thùc hiÖn ®êng lèi ®èi ngo¹i hoµ b×nh, ®¶m b¶o sù tu©n thñ cña ViÖt Nam ®èi víi nh÷ng môc tiªu cña tæ chøc ASEAN. Ngoµi ra ViÖt Nam cßn thõa nhËn c¸c môc ®Ých nh: X©y dùng khu vùc hoµ b×nh, tù do, trung lËp (tuyªn bè Kualal¨mpua 1971) c¸c môc tiªu trong tuyªn bè thµnh lËp ASEAN coi ®ã lµ môc ®Ých cña ViÖt Nam. Ngoµi c¸c v¨n b¶n ph¸p lý cã tÝnh chÊt ®a ph¬ng ViÖt Nam cßn ký nh÷ng v¨n b¶n song ph¬ng ®Ò ra nh÷ng quy ®Þnh trong quan hÖ gi÷a ViÖt Nam vµ níc thµnh viªn ASEAN. 2. Trong lÜnh vùc kinh tÕ: §Ó ®¶m b¶o sù c«ng b»ng vµ cïng cã lîi trong quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ gi÷a c¸c níc, ASEAN ®· h×nh thµnh mét sè v¨n b¶n mang tÝnh chÊt ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ nµy trªn c¬ së hîp t¸c, kh«ng ph¬ng h¹i ®Õn lîi Ých cña nhau. MÆt kh¸c cßn t¹o ra khung ph¸p lý ®Ó ph¸t triÓn mèi quan hÖ, hîp t¸c kinh tÕ, x©y dùng c¸c ch¬ng tr×nh kinh tÕ lín cña tæ chøc, lµm c¬ së ph¸p lý ®Ó ®iÒu chØnh quan hÖ kinh tÕ gi÷a hai níc thµnh viªn. HiÖn nay, v¨n b¶n quy ®Þnh ch¬ng tr×nh kinh tÕ lín nhÊt cña ASEAN lµ tho¶ thuËn vÒ x©y dùng khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA) víi ch¬ng tr×nh u ®·i thuÕ quan cã hiÖu lùc chung (CEPT) lµ thµnh viªn ®Çy ®ñ cña ASEAN ViÖt Nam ®· tham gia AFTA vµ tu©n thñ chÆt chÏ, nghiªm tóc c¸c ch¬ng tr×nh hµnh ®éng b¾t buéc ®èi víi thµnh viªn (VD c¾t gi¶m thuÕ tiÕn tíi ®¸nh thuÕ tõ 0 5% c¸c mÆt hµng theo danh môc vµo n¨m 2003. MÆc dï ch¬ng tr×nh nµy g©y thiÖt h¹i kh¸ lín cho s¶n xuÊt trong níc v.v.... HiÖp ®Þnh tho¶ thuËn u ®·i th¬ng m¹i (PTA - 1977) ®· ®îc ViÖt Nam tham gia vµ thùc hiÖn. Chóng ta ®· x©y dùng chÝnh s¸ch cho híng tèi huÖ quèc víi c¸c níc ASEAN, nghiªm chØnh chÊp hµnh møc thuÕ u ®·i ®èi víi c¸c s¶n phÈm thuéc PTA. 16 ViÖt Nam ®· ký kÕt c¸c hiÖp ®Þnh, hiÖp íc vµ c¸c v¨n b¶n kh¸c x¸c ®Þnh quyÒn lîi vµ tr¸ch nhiÖm cña m×nh víi c¸c níc ®èi t¸c (quan hÖ song ph¬ng) c¸c quy chÕ ph¸p lý nµy t¹o nªn c¸c quy chÕ vµ ®êng lèi thùc hiÖn quan hÖ kinh tÕ hai chiÒu gi÷a ViÖt Nam víi tõng níc trong khu vùc. Cã thÓ kÓ tíi c¸c hiÖp ®Þnh hµng kh«ng, hiÖp ®Þnh hîp t¸c hµng h¶i (ViÖt Nam Malaixia; ViÖt Nam - Lµo - Campuchia - Myanma, v.v...), hiÖp ®Þnh hîp t¸c khoa häc kü thuËt, c«ng nghÖ (ViÖt Nam - Malaixia; ViÖt Nam - Philippin), hiÖp íc hîp t¸c du lÞch (1978) víi philippin; hiÖp ®Þnh th¬ng m¹i, hiÖp ®Þnh khuyÕn khÝch vµ b¶o hé ®Çu t - Singapor... vµ rÊt nhiÒu c¸c v¨n b¶n song ph¬ng kh¸c. ViÖc ViÖt Nam ký kÕt vµ thùc hiÖn nghiªm chØnh c¸c v¨n b¶n cã tÝnh ph¸p lý ®ã ®· lµm t¨ng ®é tin cËy cña c¸c níc trong khu vùc, t¹o c¬ së ®Ó tiÕn tíi c¸c ho¹t ®éng hîp t¸c trong t¬ng lai. MÆt kh¸c, c¸c quy ph¹m ph¸p lý nµy ®¶m b¶o quyÒn lîi cña ViÖt Nam c¶ vÒ chÝnh trÞ vµ kinh tÕ, xu híng trong t¬ng lai ViÖt Nam sÏ cïng víi c¸c níc kh¸c x©y dùng c¸c v¨n b¶n ph¸p lý ®Ó ®iÒu chØnh luång quan hÖ cßn “kho¶ng trèng” ®Æc biÖt lµ trong khu vùc hîp t¸c kinh tÕ. III - Hîp t¸c kinh tÕ ViÖt Nam - ASEAN. 1. Hîp t¸c trong c¸c ch¬ng tr×nh kinh tÕ ASEAN. Tríc n¨m 1986 do quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN cha ®îc khai th«ng vµ ho¹t ®éng hîp t¸c kinh tÕ cña ViÖt Nam chñ yÕu víi Liªn X« vµ §«ng ¢u. Do vËy, quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam - ASEAN lµ kh«ng ®¸ng kÓ. Sau 1986 trªn c¬ së ®êng lèi më chöa vµ héi nhËp, ph¸t triÓn hîp t¸c kinh tÕ, ASEAN ®· trë thµnh mét ®èi t¸c kinh tÕ quan träng cña ViÖt Nam. ThÞ trêng ASEAN ®· thay thÕ vai trß cña Liªn X« vµ §«ng ¢u trong viÖc cung cÊp c¸c mÆt hµng nhËp khÈu quan träng cña ViÖt Nam, ®Æc biÖt lµ vai trß cña Singapor. Hµng nhËp khÈu tõ Singapor gióp ViÖt Nam trong giai ®o¹n Liªn X« sôp ®æ, gi¶m ¸p lùc vÒ phô thuéc thÞ trêng cña ViÖt Nam. MÆt kh¸c Singapor ®ãng vai trß trung gian gióp xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng cña ViÖt Nam sang c¸c thÞ trêng míi. Cho nªn chØ trong 5 n¨m kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®· ®¹t møc t¨ng trëng rÊt lín. (VÝ dô n¨m 1986 tæng kim ng¹ch ngo¹i th¬ng cña ViÖt Nam víi ASEAN chØ ®¹t 118 triÖu USD chiÕm 4% tæng gi¸ trÞ xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam. §Õn 1993 ®· t¨ng lªn 2 tû USD gÊp 6,5 lÇn, chiÕm 21% tæng gi¸ trÞ xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam. N¨m 1995 ASEAN chiÕm 1/3 kim ng¹ch nhËp khÈu vµ 1/3 kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam). C¸c níc trong khèi ASEAN ®Òu dµnh cho ViÖt Nam quy chÕ tèi huÖ quèc trong th¬ng m¹i. Quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam ASEAN chñ yÕu lµ th¬ng m¹i vµ ®Çu t. §Çu t trùc tiÕp (FDI) tõ ASEAN vµo ViÖt Nam ®· t¨ng lªn rÊt m¹nh tíi 1996 c¸c níc ®· ®Çu t vµo ViÖt Nam 306 dù ¸n víi tæng vèn ®¹t 6,9 tû USD. §©y lµ ®éng lùc kh«ng nhá ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam. * Quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ ViÖt Nam - ASEAN (Quan hÖ ®a ph¬ng). 17 + Mét trong nh÷ng môc tiªu quan träng trong ho¹t ®éng cña ASEAN lµ hîp t¸c kinh tÕ nh»m ph¸t triÓn kinh tÕ, xo¸ bá ®ãi nghÌo n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n. ViÖt Nam ngay tõ khi cha lµ thµnh viªn chÝnh thøc cña ASEAN còng ®· tham gia hîp t¸c kinh tÕ trong c¸c ch¬ng tr×nh cña ASEAN. Víi môc tiªu kinh tÕ cña m×nh ASEAN ®· t¨ng cêng sù hîp t¸c khu vùc nh»m x©y dùng mèi liªn kÕt kinh tÕ linh ho¹t gi÷a c¸c níc thµnh viªn Héi nghÞ thîng ®Ønh IV t¹i Singapor 1992 ®· x¸c ®Þnh nh÷ng néi dung hîp t¸c chñ yÕu cña ASEAN trong thËp kû 90 lµ: - ThiÕt lËp khu mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA). - T¨ng cêng ®Çu t, liªn kÕt vµ bæ sung c«ng nghiÖp th«ng qua viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p vµ h×nh thøc hîp t¸c míi. - Cñng cè vµ ph¸t triÓn h¬n n÷a sù hîp t¸c trong c¸c lÜnh vùc: thÞ trêng vèn, t¹o ®iÒu kiÖn dÔ dµng cho chu chuyÓn tù do vèn vµ c¸c nguån tµi chÝnh kh¸c. - Ph¸t triÓn m¹ng líi h¹ tÇng c¬ së vËn t¶i vµ th«ng tin an toµn kÓ c¶ hÖ thèng viÔn th«ng vµ bu chÝnh; ph¸t triÓn hîp t¸c du lÞch vµ n¨ng lîng. - Thóc ®Èy bu«n b¸n c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp. - Ph¸t triÓn hîp t¸c tiÓu vïng gi÷a c¸c níc ASEAN, gi÷a ASEAN víi quèc tÕ. - §Èy m¹nh hîp t¸c gi÷a c¸c khu vùc t nh©n. ViÖt Nam víi t c¸ch lµ thµnh viªn ASEAN ®· tÝch cùc tham gia c¸c ho¹t ®éng hîp t¸c kinh tÕ chung trong ASEAN. + Ch¬ng tr×nh hîp t¸c th¬ng m¹i. Thóc ®Èy t¨ng cêng bu«n b¸n trong néi bé ASEAN lµ mét mÆt rÊt quan träng trong hîp t¸c kinh tÕ ASEAN. Do vËy, tho¶ thuËn u ®·i th¬ng m¹i (Preferentia Trading Arrangements - PTA) ®îc thùc hiÖn tõ 1977 nh»m tù do ho¸ th¬ng m¹i, thóc ®Èy trao ®æi bu«n b¸n trong khu vùc. Theo tho¶ thuËn nµy c¸c níc thµnh viªn dµnh cho nhau nh÷ng u ®·i vÒ thuÕ quan (møc gi¶m thuÕ quan MOP cho nh÷ng s¶n phÈm PTA lµ 50% so víi møc thuÕ tèi huÖ quèc cña níc nhËp khÈu - s¶n phÈm u ®·i PTA lµ nh÷ng s¶n phÈm ®îc s¶n xuÊt, khai th¸c t¹i ASEAN hoµn toµn hoÆc mét phÇn). + ViÖt Nam - ASEAN trong AFTA. Tho¶ thuËn thiÕt lËp khu mËu dÞch tù do AFTA n¨m 1992 nh»m t¨ng cêng bu«n b¸n gi÷a c¸c níc ASEAN, gãp phÇn c¶i thiÖn m«i trêng thu hót ®Çu t níc ngoµi vµo ASEAN, t¹o ASEAN cã nÒn s¶n xuÊt c¹nh tranh híng ra thÞ trêng thÕ giíi (th¸ng 9 - 1994 c¸c níc ASEAN quyÕt ®Þnh rót thêi gian hoµn thµnh ASEAN tõ 2008 xuèng 2003. Bruney ®Ò nghÞ hoµn thµnh AFTA vµo n¨m 2000). ViÖt Nam tÝch cùc tham gia vµo thùc hiÖn AFTA, t¨ng cêng s¶n xuÊt trong níc, söa ®æi chÝnh s¸ch thuÕ cho phï hîp. Chóng ta ®îc u tiªn 3 n¨m so víi c¸c níc kh¸c trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ch¬ng tr×nh u ®·i thuÕ quan cã hiÖu lùc chung (EPT). TiÕn hµnh c¶i c¸ch thñ tôc h¶i quan, tham gia hÖ thèng chÊt lîng quèc tÕ, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cè g¾ng n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm ®Ó ®îc cÊp chøng nhËn chÊt lîng quèc tÕ ISO, dì bá dÇn c¸c hµng rµo phi thuÕ quan v.v... 18 §Ó thùc hiÖn AFTA ®îc su«n xÎ ViÖt Nam tham gia thùc hiÖn cïng c¸c níc thµnh viªn c¸c biÖn ph¸p hç trî nh hîp t¸c h¶i quan (thèng nhÊt biÓu thuÕ quan, thèng nhÊt hÖ thèng gi¸ trÞ h¶i quan, lËp luång xanh ®Ó th«ng qua nhanh c¸c hµng ho¸ thuéc CEPT v.v... - Thèng nhÊt tiªu chuÈn chÊt lîng hµng ho¸ v.v... - Vµ nhiÒu biÖn ph¸p kh¸c. + Phèi hîp lËp trêng trong c¸c vÊn ®Ò th¬ng m¹i quèc tÕ - ViÖt Nam cïng c¸c níc ASEAN hîp t¸c chÆt chÏ ®Ó më réng t¨ng cêng bu«n b¸n gi÷a ASEAN vµ thÕ giíi bªn ngoµi. C¸c níc phèi hîp chÆt chÏ víi nhau gi÷ v÷ng lËp trêng trong quan hÖ víi c¸c tæ chøc th¬ng m¹i ®a bªn vµ víi c¸c níc giÇu trªn thÕ giíi. ASEAN ®Ò cao c¸c nguyªn t¾c th¬ng m¹i, ñng hé c¸c níc thµnh viªn ch¬ng tr×nh kinh tÕ cu¶ APEC, WTO v..v. hËu thuÉn ®Ó c¸c níc thµnh viªn tham gia hîp tac kinh tÕ quèc tÕ. C¸c níc ASEAN cam kÕt ñng hé ViÖt Nam tham gia tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi WTO ..v..v. cïng nhau hîp t¸c nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan tíi lËp trêng cña ASEAN trong c¸c vÊn ®Ò th¬ng m¹i quèc tÕ nh: nh÷ng biÖn ph¸p ®èi phã víi chÝnh s¸ch b¶o hé mËu dÞch cña c¸c quèc gia ngoµi ASEAN, chÝnh s¸ch thuÕ quan, tû gi¸ v..v. + Hîp t¸c ph¸t triÓn c«ng nghiÖp + ViÖt Nam hîp t¸c cïng víi ASEAN trong c¸c ch¬ng tr×nh c«ng nghiÖp. §Æc biÖt lµ ch¬ng tr×nh hîp t¸c c«ng nghiÖp ASEAN (AICO). AICO lµ ch¬ng tr×nh c«ng nghiÖp nh»m thay thÕ cho 2 ch¬ng tr×nh c«ng nghiÖp ®· bÞ lçi thêi lµ: Ch¬ng tr×nh liªn doanh c«ng nghiÖp ASEAN (AIJV) vµ ch¬ng tr×nh liªn kÕt s¶n xuÊt chung nh·n m¸c (BBC). Hai ch¬ng tr×nh nµy cã môc ®Ých khuyÕn khÝch ®Çu t níc ngoµi vµo ASEAN, hîp t¸c ®Çu t trong néi bé khu vùc vµo c«ng nghiÖp(AIJV), khuyÕn khÝch c¸c c«ng ty t nh©n ASEAN hîp t¸c s¶n xuÊt vµ trao ®æi c¸c linh kiÖn « t«, qua ®ã thóc ®Èy chuyªn m«n ho¸ trong viÖc s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm nµy (BBC). AICO cã môc ®Ých t¬ng tù nh BBC vµ AIJV h¬n n÷a AICO cßn t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c c«ng ty nhá vµ võa cã thÓ tham gia. C¸c s¶n phÈm AICO c¨n cø v¹o tÝnh hoµn chØnh hoÆc nguån gèc nguyªn liÖu ®Ó t¹o ra s¶n phÈm sÏ ®îc hëng møc thuÕ u ®·i 0-5% vµ c¸c khuyÕn khÝch phi thuÕ quan do tõng níc quy ®Þnh. Tæ chøc nµy mang tÝnh phèi hîp s¶n xuÊt gi÷a c¸c c«ng ty cña ASEAN. (AICO kh«ng ph¶i lµ doanh nghiÖp míi vµ ph¶i cã Ýt nhÊt 2 c«ng ty cña 2 níc ASEAN cïng hîp t¸c). §©y lµ mét ch¬ng tr×nh hîp t¸c mµ ViÖt Nam rÊt quan t©m. AICO gãp phÇn thóc ®Èy s¶n xuÊt trong níc, n©ng cao chÊt lîng hµng ho¸, t×m hiÓu vµ ¸p dông nh÷ng c«ng nghÖ míi, s¶n xuÊt ®îc s¶n phÈm míi. Khi hîp t¸c c«ng nghÖ theo ch¬ng tr×nh nµy t¹i ViÖt Nam c¸c doanh nghiÖp níc ngoµi ®îc hëng c¸c ®iÒu kiÖn miÔn trõ. (Quy ®Þnh chung cña AICO lµ: c¸c c«ng ty muèn tham gia mét tæ chøc AICO ph¶i ®îc thµnh lËp, ®ang ho¹t ®éng ë bÊt kú mét níc nµo; cã tèi thiÓu 30% cæ phÇn quèc gia; cã thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng cung cÊp nguån lùc cho nhau, ho¹t ®éng c«ng nghiÖp phô trî vµ hoat ®éng hîp t¸c c«ng nghiÖp. Trong trêng hîp kh«ng 19 ®ñ 30% cæ phÇn quèc gia nhng ®¸p øng ®îc c¸c ®iÒu kiÖn miÔn trõ tiªu chuÈn cho níc së t¹i tham gia AICO quy ®Þnh vÉn cã thÓ ®îc phÐp tham gia. C¸c ®iÒu kiÖn miÔn trõ do ViÖt Nam gåm: - C¸c c«ng ty xin tham gia ph¶i s¶n xuÊt s¶n phÈm míi cã sö dông thiÕt kÕ, c¸ch thøc, ph¬ng ph¸p, quy tr×nh, hÖ thèng cha cã ë ViÖt Nam. - Cam kÕt xuÊt khÈu s¶n phÈm AICO cña c«ng ty xin tham gia ph¶i tõ 50% trë lªn. - Hµm lîng néi ®Þa ho¸ s¶n phÈm AICO ph¶i trªn 50% tríc n¨m 2000. -C«ng ty xin tham gia ph¶i cã Ýt nhÊt 40% cæ phÇn céng gép cña ASEAN - Cã sù tham gia cña doanh nghiÖp võa vµ nhá. §¬n xin tham gia tæ chøc AICO t¹i ViÖt Nam ph¶i göi tíi Bé C«ng nghiÖp theo mÉu . + Hîp t¸c n¨ng lîng kho¸ng s¶n ViÖt Nam - ASEAN Nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ cu¶ c¸c níc thµnh viªn, trong khu«n khæ hîp t¸c ASEAN vÒ n¨ng lîng vµ kho¸ng s¶n. TiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng trao ®æi th«ng tin thµnh lËp c¬ së d÷ liÖu kho¸ng s¶n, kÕ ho¹ch sö dông nhiªn liÖu. Ký kÕt hîp t¸c qu¶n lý nguån dÇu má ë c¸c khu vùc cßn tranh chÊp ( VÝ dô: Hîp ®ång ViÖt Nam - Malaixia vÒ th¨m dß dÇu khÝ trong khu vùc biÓn §«ng, t¹i vïng mµ 2 níc ®Òu cho lµ thuéc chñ quyÒn cña m×nh. Hai bªn ®ång ý chia ®Òu lîi tøc). Hîp t¸c x©y dùng mét kÕ ho¹ch tæng thÓ vÒ khai th¸c vµ sö dông khÝ tù nhiªn ®ang ®îc triÓn khai + Hîp t¸c kinh tÕ ViÖt Nam- ASEAN trong lÜnh vùc tµi chÝnh, tiÒn tÖ, ng©n hµng - Trong hîp t¸c kinh tÕ tµi chÝnh, tiÒn tÖ, ng©n hµng ®ãng vai trß rÊt quan träng. ViÖt Nam b»ng hµnh ®éng cña m×nh cïng ASEAN hîp t¸c c¶i c¸ch hÖ thèng ng©n hµng, söa ®æi chÝnh s¸ch thuÕ cho phï hîp, hîp t¸c gi¶i quyÕt hËu qu¶ khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ ch©u ¸ . Theo híng ®ã b»ng kinh nghiÖm cña m×nh cïng c¸c níc thµnh viªn kh¸c x©y dùng chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«, cñng cè hÖ thèng tµi chÝnh vµ thÞ trêng vèn, t¨ng cêng quy chÕ gi¸m s¸t c¸c dßng vèn ng¾n h¹n, gi¶m thiÓu t¸c ®éng cña khñng ho¶ng tho¶ thuËn ¸p dông ®ång tiÒn cña c¸c níc ASEAN trong thanh to¸n th¬ng m¹i tay ®«i vµ c¸c chÝnh s¸ch kh¸c. + Hîp t¸c ®Çu t ViÖt Nam - ASEAN - X©y dùng mét thÞ trêng ASEAN mang tÝnh c¹nh tranh cao víi c¸c khu vùc kh¸c ®Ó thu hót ®Çu t níc ngoµi lµ m¶ng ho¹t ®éng quan träng cña c¸c thµnh viªn ASEAN nãi chung vµ ViÖt Nam nãi riªng. §Ó ®îc môc tiªu thu hót ®Çu t phôc vô cho viÖc duy tr× vµ n©ng cao tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ cña khu vùc ViÖt Nam gãp phÇn cïng víi c¸c thµnh viªn kh¸c x©y dùng chÝnh s¸ch hîp t¸c khu vùc trong lÜnh vùc thÞ trêng vèn, khuyÕn khÝch ®Çu t tõ bªn ngoµi vµo, ®Ò ra vµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch hµnh ®éng ASEAN thóc ®Èy ®Çu t níc ngoµi vµ ®Çu t néi bé ASEAN v..v ..vµ nhiÒu ho¹t ®éng kh¸c. + Hîp t¸c ViÖt Nam - ASEAN vÒ n«ng- l©m - ng nghiÖp vµ l¬ng thùc - ViÖt Nam tham gia héi nghÞ Bé trëng n«ng nghiÖp ASEAN (AMAF) hµng n¨m ®Ó x©y dùng kÕ ho¹ch chiÕn lîc nh»m thóc ®Èy n«ng 20