Đăng ký Đăng nhập

Tài liệu Hoc tot ngu van 10 ct chuan tap 1

.DOC
114
287
121

Mô tả:

trÝ s¬n - an miªn - lª hu©n häc tèt ng÷ v¨n 10 (tËp mét) nhµ xuÊt b¶n ®¹i häc quèc gia TP. hå chÝ minh 1 lêi nãi ®Çu Tõ n¨m häc 2006-2007, s¸ch gi¸o khoa Trung häc phæ th«ng m«n Ng÷ v¨n ®îc triÓn khai d¹y häc bao gåm: s¸ch gi¸o khoa Ng÷ v¨n (biªn so¹n theo ch¬ng tr×nh chuÈn) vµ s¸ch gi¸o khoa Ng÷ v¨n n©ng cao theo nguyªn t¾c tÝch hîp (v¨n häc, tiÕng ViÖt vµ lµm v¨n), nh»m ph¸t huy vai trß chñ ®éng, tÝch cùc vµ s¸ng t¹o cña häc sinh. Nh»m gióp c¸c em häc sinh cã thªm tµi liÖu tham kh¶o ®Ó t¨ng cêng kh¶ n¨ng tù häc, chóng t«i biªn so¹n bé s¸ch Häc tèt Ng÷ v¨n Trung häc phæ th«ng. Bé s¸ch sÏ gåm 8 cuèn (t¬ng øng víi s¸ch gi¸o khoa c¸c líp 10, 11 vµ 12, mçi líp hai cuèn). Theo ®ã, cuèn Häc tèt Ng÷ v¨n 10 – tËp mét sÏ ®îc tr×nh bµy theo thø tù tÝch hîp c¸c ph©n m«n: - V¨n - TiÕng ViÖt - Lµm v¨n C¸ch tæ chøc mçi bµi trong cuèn s¸ch sÏ gåm hai phÇn chÝnh: I. KiÕn thøc c¬ b¶n II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng Néi dung phÇn KiÕn thøc c¬ b¶n víi nhiÖm vô cñng cè vµ kh¾c s©u kiÕn thøc sÏ gióp häc sinh tiÕp cËn víi nh÷ng vÊn ®Ò thÓ lo¹i, giíi thiÖu nh÷ng ®iÒu næi bËt vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm (víi phÇn v¨n); giíi thiÖu mét sè kh¸i niÖm, yªu cÇu cÇn thiÕt mµ häc sinh cÇn n¾m v÷ng ®Ó cã thÓ vËn dông ®îc khi thùc hµnh. Néi dung phÇn RÌn luyÖn kÜ n¨ng ®a ra mét sè híng dÉn vÒ thao t¸c thùc hµnh kiÕn thøc (ch¼ng h¹n: LuyÖn tËp vÒ c¸c kiÓu v¨n b¶n vµ ph¬ng thøc biÓu ®¹t, Thùc hµnh lËp ý vµ viÕt ®o¹n v¨n theo c¸c yªu cÇu kh¸c nhau, Tãm t¾t v¨n b¶n tù sù theo chuyÖn cña nh©n vËt chÝnh, LuyÖn tËp vÒ nghÜa cña tõ, Chän sù viÖc vµ chi tiÕt tiªu biÓu, LuyÖn tËp vÒ biÖn ph¸p tu tõ, ...). Mçi t×nh huèng thùc hµnh trong phÇn nµy ®Æt ra mét yªu cÇu häc sinh ph¶i th«ng hiÓu kiÕn thøc c¬ b¶n cña bµi häc; ngîc l¹i, qua c«ng viÖc thùc hµnh, kiÕn thøc lÝ thuyÕt còng cã thªm mét dÞp ®îc còng cè. V× thÕ, gi÷a lÝ thuyÕt vµ thùc hµnh cã mèi quan hÖ võa nh©n qu¶ võa t¬ng hç rÊt chÆt chÏ. Ngoµi c¸c nhiÖm vô trªn, ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh, néi dung cuèn s¸ch cßn híng tíi viÖc më réng vµ n©ng cao kiÕn thøc cho häc sinh líp 10. §iÒu nµy thÓ hiÖn qua c¸ch tæ chøc kiÕn thøc trong tõng bµi, c¸ch híng dÉn thùc hµnh còng nh giíi thiÖu c¸c vÝ dô, c¸c bµi viÕt tham kh¶o. Cuèn s¸ch ch¾c sÏ cßn nh÷ng khiÕm khuyÕt. Chóng t«i rÊt mong nhËn ®îc ý kiÕn ®ãng gãp ®Ó cã thÓ n©ng cao chÊt lîng trong nh÷ng lÇn in sau. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n. nhãm biªn so¹n 2 Bµi 1 Tæng quan v¨n häc ViÖt Nam I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. C¸c bé phËn hîp thµnh cña v¨n häc ViÖt Nam - V¨n häc d©n gian ; víi c¸c thÓ lo¹i chñ yÕu nh thÇn tho¹i, sö thi, truyÒn thuyÕt, cæ tÝch, ngô ng«n, truyÖn cêi, tôc ng÷, c©u ®è, ca dao, vÌ, truyÖn th¬, chÌo ; lµ s¸ng t¸c tËp thÓ vµ truyÒn miÖng, thÓ hiÖn tiÕng nãi t×nh c¶m chung cña nh©n d©n lao ®éng. - V¨n häc viÕt ; vÒ c¬ b¶n ®îc viÕt b»ng ch÷ H¸n, ch÷ N«m vµ ch÷ quèc ng÷ ; lµ s¸ng t¸c cña trÝ thøc, ®îc ghi l¹i b»ng ch÷ viÕt, mang ®Ëm dÊu Ên s¸ng t¹o cña c¸ nh©n. 2. Hai thêi ®¹i lín cña v¨n häc ViÖt Nam Nh×n tæng qu¸t, cã thÓ thÊy lÞch sö v¨n häc ViÖt Nam tr¶i qua hai thêi ®¹i, hai kiÓu lo¹i v¨n häc chñ yÕu : v¨n häc trung ®¹i vµ v¨n häc hiÖn ®¹i. - V¨n häc trung ®¹i, tån t¹i chñ yÕu tõ thÕ kØ X ®Õn thÕ kØ XIX ; lµ thêi ®¹i v¨n häc viÕt b»ng ch÷ H¸n vµ ch÷ N«m ; h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trong bèi c¶nh v¨n ho¸, v¨n häc vïng §«ng ¸, §«ng Nam ¸ ; cã quan hÖ giao lu víi nhiÒu nÒn v¨n häc khu vùc, nhÊt lµ v¨n häc Trung Quèc. - V¨n häc hiÖn ®¹i, b¾t ®Çu qu·ng ®Çu thÕ kØ XX vµ vËn ®éng, ph¸t triÓn cho tíi ngµy nay ; tån t¹i trong bèi c¶nh giao lu v¨n ho¸, v¨n häc ngµy cµng më réng, ®· tiÕp tiÕp xóc vµ tiÕp nhËn tinh hoa cña nhiÒu nÒn v¨n häc thÕ giíi ®Ó ®æi míi. 3. V¨n häc ViÖt Nam thÓ hiÖn t tëng, t×nh c¶m, quan niÖm chÝnh trÞ, v¨n ho¸, ®¹o ®øc, thÈm mÜ cña con ngêi ViÖt Nam trong nhiÒu mèi quan hÖ ®a d¹ng : quan hÖ víi thÕ giíi tù nhiªn, quan hÖ quèc gia d©n téc, quan hÖ x· héi vµ trong ý thøc vÒ b¶n th©n. II. RÌn kÜ n¨ng 1. S¬ ®å c¸c bé phËn cña v¨n häc ViÖt Nam 3 V¨n häc ViÖt Nam V¨n häc d©n gian V¨n häc viÕt V¨n häc ch÷ V¨n häc ch÷ V¨n häc ch÷ * Chó ý: NÒn v¨n häc thµnh tõ H¸nviÕt ViÖt Nam chÝnh N«mthøc ®îc h×nh Quèc ng÷ thÕ kØ X. Tríc thÕ kØ X, nÒn v¨n häc cña ngêi ViÖt chñ yÕu ®îc ghi dÊu b»ng c¸c t¸c phÈm v¨n häc d©n gian. Khi nÒn v¨n häc viÕt ®îc h×nh thµnh, v¨n häc d©n gian cña ngêi ViÖt vÉn tiÕp tôc tån t¹i vµ ph¸t triÓn. 2. C¸c kh¸i niÖm “bót l«ng” vµ “bót s¾t” gîi ra nh÷ng ®Æc ®iÓm cña hai thêi ®¹i v¨n häc : - Thêi trung ®¹i, v¨n häc ViÖt Nam chñ yÕu gåm hai dßng : v¨n häc ch÷ H¸n vµ v¨n häc ch÷ N«m – “bót l«ng”,… - Thêi hiÖn ®¹i, v¨n häc ViÖt Nam chñ yÕu lµ v¨n häc ch÷ quèc ng÷ - “bót s¾t”,… 3. V¨n häc ViÖt Nam thÓ hiÖn ®êi sèng t©m t, t×nh c¶m, quan niÖm vÒ chÝnh trÞ, ®¹o ®øc, thÈm mü cña con ngêi ViÖt Nam trong nhiÒu mèi quan hÖ 3.1. Ph¶n ¸nh mèi quan hÖ víi thiªn nhiªn ë khÝa c¹nh nµy, c¸c t¸c phÈm v¨n häc ViÖt Nam ®· kh¸i qu¸t l¹i qu¸ tr×nh «ng cha ta nhËn thøc c¶i t¹o vµ chinh phôc thÕ giíi tù nhiªn. Thiªn nhiªn bªn c¹nh nh÷ng khÝa c¹nh d÷ déi vµ hung b¹o, nã cßn lµ ngêi b¹n. V× vËy, nã hiÖn lªn trong th¬ v¨n th©n thiÕt vµ gÇn gòi, t¬i ®Ñp vµ ®¸ng yªu. Nã ®a d¹ng vµ còng thay ®æi theo quan niÖm thÈm mü cña tõng thêi. 3.2. Ph¶n ¸nh mèi quan hÖ quèc gia d©n téc §©y lµ néi dung tiªu biÓu vµ xuyªn suèt lÞch sö ph¸t triÓn v¨n häc ViÖt Nam, ph¶n ¸nh mét ®Æc ®iÓm lín cña lÞch sö d©n téc: lu«n ph¶i ®Êu tranh chèng l¹i c¸c thÕ lùc x©m lîc ®Ó b¶o vÖ nÒn ®éc lËp tù chñ cña m×nh. Mèi quan hÖ quèc gia d©n téc ®îc v¨n häc ®Ò cËp ®Õn ë nhiÒu khÝa c¹nh mµ næi bËt lµ tinh thÇn yªu níc (t×nh yªu lµng xãm, yªu quª cha ®Êt tæ, c¨m ghÐt c¸c thÕ lùc giµy xÐo quª h¬ng, ý thøc vÒ quèc gia d©n téc, ý chÝ ®Êu tranh, kh¸t väng tù do, ®éc lËp…). NhiÒu t¸c phÈm cña dßng v¨n häc nµy ®· trë thµnh nh÷ng kiÖt t¸c v¨n ch¬ng bÊt hñ cña ®Êt níc ta. 4 3.3. Ph¶n ¸nh mèi quan hÖ x· héi Trong x· héi cã giai cÊp ®èi kh¸ng, v¨n häc ViÖt Nam cÊt lªn tiÕng nãi tè c¸o phª ph¸n c¸c thÕ lùc chuyªn quyÒn vµ bµy tá sù c¶m th«ng s©u s¾c víi nh÷ng ngêi d©n bÞ ¸p bøc, bãc lét. C¸c t¸c phÈm thuéc m¶ng s¸ng t¸c nµy ®· thÓ hiÖn íc m¬ da diÕt vÒ mét x· héi d©n chñ, c«ng b»ng vµ tèt ®Ñp. Nh×n th¼ng vµo thùc t¹i ®Ó nhËn thøc, phª ph¸n vµ c¶i t¹o x· héi lµ mét truyÒn thèng cao ®Ñp, lµ biÓu hiÖn rùc rì cña chñ nghÜa nh©n ®¹o trong v¨n häc níc ta. 3.4. Ph¶n ¸nh ý thøc vÒ b¶n th©n ë ph¬ng diÖn nµy, v¨n häc ViÖt Nam ®· ghi l¹i qu¸ tr×nh lùa chän, ®Êu tranh ®Ó kh¼ng ®Þnh c¸i ®¹o lÝ lµm ngêi cña d©n téc ViÖt Nam trong sù kÕt hîp hµi hoµ hai ph¬ng diÖn: t©m vµ th©n, phÇn b¶n n¨ng vµ phÇn v¨n ho¸, t tëng vÞ kØ vµ t tëng vÞ tha, ý thøc c¸ nh©n vµ ý thøc céng ®ång.Trong nh÷ng hoµn c¶nh lÞch sö kh¸c nhau, v¨n häc cã thÓ ®Ò cao mÆt nµy hay mÆt kh¸c. Song nh×n chung xu híng cña sù ph¸t triÓn v¨n häc d©n téc lµ x©y dùng mét ®¹o lÝ lµm ngêi víi nhiÒu phÈm chÊt tèt ®Ñp nh: nh©n ¸i, thuû chung, t×nh nghÜa, vÞ tha, giµu ®øc hi sinh… Nãi tãm l¹i, bèn mèi quan hÖ nµy ph¶n ¸nh bèn lÜnh vùc ho¹t ®éng thùc tiÔn vµ nhËn thøc chñ yÕu cña con ngêi ViÖt Nam. Tuy nhiªn do hoµn c¶nh lÞch sö, t©m lÝ, t tëng, hai néi dung yªu níc vµ nh©n ®¹o ®· trë thµnh hai néi dung næi bËt vµ cã gi¸ trÞ ®Æc biÖt trong lÞch sö ph¸t triÓn nÒn v¨n häc d©n téc chóng ta. 5 Ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷ I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. VÒ kh¸i niÖm ho¹t ®éng giao tiÕp Ho¹t ®éng giao tiÕp lµ ho¹t ®éng diÔn ra thêng xuyªn gi÷a mäi ngêi trong x· héi. Giao tiÕp cã ë mäi n¬i, mäi lóc, cã thÓ ë d¹ng lêi nãi nhng còng cã khi tån t¹i ë d¹ng viÕt. Giao tiÕp còng cã thÓ ®îc tiÕn hµnh b»ng nhiÒu ph¬ng tiÖn “ng«n ng÷” kh¸c nh: cö chØ, ®iÖu bé, hµnh ®éng, nÐt mÆt, c¸c ph¬ng tiÖn kÜ thuËt (tÊt c¶ ®îc gäi lµ c¸c hµnh vi siªu ng«n ng÷). Tuy nhiªn ph¬ng tiÖn quan träng nhÊt, phæ biÕn nhÊt vµ hiÖu qu¶ tèi u nhÊt vÉn lµ ng«n ng÷. Nhê ng«n ng÷ vµ giao tiÕp, con ngêi trao ®æi th«ng tin, béc lé t×nh c¶m, th¸i ®é, quan hÖ... ®Ó tæ chøc x· héi ho¹t ®éng. 2. C¸c qu¸ tr×nh cña ho¹t ®éng giao tiÕp Ho¹t ®éng giao tiÕp cã hai qu¸ tr×nh: - Qu¸ tr×nh t¹o lËp (hay s¶n sinh) lêi nãi, v¨n b¶n. Qu¸ tr×nh nµy do ngêi nãi hoÆc ngêi viÕt thùc hiÖn. - Qu¸ tr×nh tiÕp nhËn (lÜnh héi) lêi nãi, v¨n b¶n do ngêi nghe hoÆc ngêi ®äc thùc hiÖn. Hai qu¸ tr×nh cña ho¹t ®éng giao tiÕp lu«n diÔn ra trong quan hÖ t¬ng t¸c víi nhau. Trong khi giao tiÕp, ngêi nãi (viÕt) cã thÓ võa lµ ngêi t¹o lËp nhng còng l¹i võa lµ ngêi tiÕp nhËn lêi nãi (v¨n b¶n) bëi c¸c vai giao tiÕp lu«n lu«n thay ®æi. ChÝnh v× vËy khi xem xÐt c¸c qu¸ tr×nh giao tiÕp, chóng ta ph¶i ®Æc biÖt chó ý tíi c¸c t×nh huèng giao tiÕp cô thÓ kh¸c nhau. 3. C¸c nh©n tè trong ho¹t ®éng giao tiÕp Ho¹t ®éng giao tiÕp cã sù tham gia cña nhiÒu nh©n tè. C¸c nh©n tè nµy võa t¹o ra chÝnh ho¹t ®éng giao tiÕp l¹i võa chi phèi tíi ho¹t ®éng giao tiÕp. C¸c nh©n tè ®ã lµ : a) Nh©n vËt giao tiÕp : Ai nãi, ai viÕt, nãi víi ai, viÕt cho ai ? b) Hoµn c¶nh giao tiÕp : Nãi, viÕt trong hoµn c¶nh nµo, ë ®©u, khi nµo ? c) Néi dung giao tiÕp : Nãi, viÕt c¸i g×, vÒ c¸i g× ? d) Môc ®Ých giao tiÕp : Nãi, viÕt ®Ó lµm g×, nh»m môc ®Ých g× ? e) Ph¬ng tiÖn vµ c¸ch thøc giao tiÕp : Nãi viÕt nh thÕ nµo, b»ng ph¬ng tiÖn g× ? II. RÌn kÜ n¨ng 1. a) Ho¹t ®éng giao tiÕp trong v¨n b¶n ghi l¹i cuéc ®èi tho¹i gi÷a vua Nh©n T«ng vµ c¸c b« l·o. C¸c nh©n vËt giao tiÕp ë ®©y cã vÞ thÕ x· héi kh¸c nhau : Vua lµ ngêi l·nh ®¹o cao nhÊt cña ®Êt níc cßn c¸c vÞ b« l·o lµ nh÷ng ®¹i diÖn tiªu biÓu cho c¸c tÇng líp nh©n d©n. Sù kh¸c biÖt vÒ vÞ thÕ Êy dÉn tíi sù kh¸c nhau trong ng«n tõ giao tiÕp : c¸c b« l·o dïng nh÷ng tõ t«n kÝnh ®Ó nãi víi ®øc vua (bÖ h¹, xin, tha) ; trong khi ®ã vua Nh©n T«ng l¹i dïng nhiÒu c©u tØnh lîc phÇn chñ ng÷. b) Khi ngêi nãi (ngêi viÕt) dïng tõ ng÷ ®Ó t¹o ra lêi nãi (v¨n b¶n) nh»m biÓu ®¹t néi dung t tëng, t×nh c¶m cña m×nh, th× ngêi nghe (ngêi ®äc) tiÕn hµnh ho¹t ®éng nghe (®äc) ®Ó gi¶i m· tõ ng÷ råi lÜnh héi néi dung v¨n b¶n ®ã. Trong ho¹t ®éng giao tiÕp, nhÊt lµ giao tiÕp trùc tiÕp, ngêi nãi ngêi nghe liªn tôc ®æi vai nãi cho nhau (ngêi nãi thµnh ngêi 6 nghe vµ ngîc l¹i). Nguyªn t¾c Êy gäi lµ nguyªn t¾c lu©n phiªn lît lêi. * Chó ý : Trong giao tiÕp còng cã nh÷ng trêng hîp kh«ng tu©n thñ theo quy t¾c nµy (trêng hîp ngêi lín m¾ng trÎ con v× m¾c lçi, ®øa trÎ chØ nghe vµ kh«ng ®¸p l¹i hoÆc trêng hîp hai ngêi c·i nhau,… - nh÷ng lóc Êy thêng x¶y ra hiÖn tîng tranh cíp lît lêi). c) Ho¹t ®éng giao tiÕp nãi trªn diÔn ra t¹i ®iÖn Diªn Hång. Khi Êy ®Êt níc ta ®ang bÞ giÆc Nguyªn M«ng x©m lîc. Qu©n vµ d©n nhµ TrÇn ®ang ph¶i tÝch cùc chuÈn bÞ cho cuéc kh¸ng chiÕn chèng Nguyªn M«ng. Héi nghÞ Diªn Hång lµ cuéc nghÞ bµn cña vua TrÇn víi c¸c b« l·o trong c¶ níc vÒ kÕ s¸ch chèng l¹i giÆc thï. d) Néi dung giao tiÕp lµ th¶o luËn vÒ t×nh h×nh ®Êt níc vµ bµn b¹c vÒ kÕ s¸ch ®èi phã víi giÆc Nguyªn - M«ng. Nhµ vua võa th«ng b¸o t×nh h×nh võa hái ý kiÕn c¸c b« l·o vÒ c¸ch ®èi phã víi giÆc. C¸c b« l·o th× ®ång thanh nhÊt trÝ chän "®¸nh" lµ kÕ s¸ch duy nhÊt chèng thï. e) Môc ®Ých cña cuéc giao tiÕp lµ bµn b¹c ®Ó thèng nhÊt ph¬ng kÕ ®èi phã víi qu©n thï. Héi nghÞ kÕt thóc b»ng mét sù thèng nhÊt rÊt cao, v× thÕ cuéc giao tiÕp ®· ®¹t ®îc môc ®Ých. 2. a) Nh©n vËt giao tiÕp trong ho¹t ®éng giao tiÕp nµy lµ t¸c gi¶ cña cuèn SGK (ngêi viÕt) vµ häc sinh líp 10 (ngêi ®äc). Ngêi viÕt tuæi cao, cã nhiÒu vèn sèng, cã tr×nh ®é hiÓu biÕt s©u réng (nhÊt lµ vÒ v¨n häc), hÇu hÕt lµ nh÷ng ngêi ®· tõng nhiÒu n¨m nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y v¨n häc. Ngêi ®äc, tr¸i l¹i cßn Ýt tuæi, cã vèn sèng vµ tr×nh ®é hiÓu biÕt cha cao. b) Ho¹t ®éng giao tiÕp nµy ®îc tiÕn hµnh mét c¸ch cã tæ chøc, cã kÕ ho¹ch. Nã ®îc tiÕn hµnh trong bèi c¶nh chung cña nÒn gi¸o dôc quèc d©n. c) Néi dung giao tiÕp thuéc lÜnh vùc v¨n häc. §Ò tµi lµ nh÷ng nÐt "Tæng quan v¨n häc ViÖt Nam". Néi dung giao tiÕp trªn gåm nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n lµ: - C¸c bé phËn hîp thµnh cña v¨n häc ViÖt Nam ; - TiÕn tr×nh lÞch sö v¨n häc ViÖt Nam ; - Mét sè néi dung chñ yÕu cña v¨n häc ViÖt Nam. d) Sù giao tiÕp (th«ng qua v¨n b¶n) nh»m môc ®Ých : - Cung cÊp mét c¸i nh×n tæng quan vÒ nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña v¨n häc ViÖt Nam (xÐt tõ phÝa ngêi t¹o lËp v¨n b¶n). - TiÕp nhËn vµ lÜnh héi nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ v¨n häc ViÖt Nam theo tiÕn tr×nh lÞch sö th«ng qua viÖc häc c¸c v¨n b¶n. §ång thêi còng qua ®ã rÌn luyÖn vµ n©ng cao c¸c kÜ n¨ng nhËn thøc, ®¸nh gi¸ c¸c hiÖn tîng v¨n häc vµ kÜ n¨ng t¹o lËp v¨n b¶n (xÐt tõ phÝa ngêi nghe, ngêi tiÕp nhËn). e) V¨n b¶n sö dông rÊt nhiÒu c¸c thuËt ng÷ chuyªn ngµnh v¨n häc. C©u v¨n phøc t¹p, nhiÒu thµnh phÇn nhng rÊt m¹ch l¹c vµ chÆt chÏ. VÒ mÆt cÊu tróc, v¨n b¶n cã kÕt cÊu m¹ch l¹c, râ rµng; c¸c ®Ò môc lín, nhá; c¸c luËn ®iÓm,... ®Òu ®îc ®¸nh dÊu vµ tr×nh bµy s¸ng râ. Bµi 2 Kh¸t qu¸t v¨n häc d©n gian ViÖt Nam I. KiÕn thøc c¬ b¶n 7 1. VÒ kh¸i niÖm v¨n häc d©n gian V¨n häc d©n gian lµ nh÷ng t¸c phÈm nghÖ thuËt ng«n tõ truyÒn miÖng ®îc tËp thÓ s¸ng t¹o, nh»m môc ®Ých phôc vô trùc tiÕp cho nh÷ng sinh ho¹t kh¸c nhau trong ®êi sèng céng ®ång. 2. C¸c ®Æc trng c¬ b¶n cña v¨n häc d©n gian - V¨n häc d©n gian lµ nh÷ng t¸c phÈm nghÖ thuËt ng«n tõ truyÒn miÖng. Thùc chÊt cña qu¸ tr×nh truyÒn miÖng lµ sù ghi nhí theo kiÓu nhËp t©m vµ phæ biÕn b»ng miÖng cho ngêi kh¸c. V¨n häc d©n gian khi ®îc phæ biÕn l¹i, ®· th«ng qua l¨ng kÝnh chñ quan (bé n·o ngêi) nªn thêng ®îc s¸ng t¹o thªm. V¨n häc d©n gian thêng ®îc truyÒn miÖng theo kh«ng gian (tõ vïng nµy qua vïng kh¸c), hoÆc theo thêi gian (tõ ®êi tríc ®Õn ®êi sau). Qu¸ tr×nh truyÒn miÖng thêng ®îc thùc hiÖn th«ng qua diÔn xíng tøc lµ h×nh thøc tr×nh bµy t¸c phÈm mét c¸ch tæng hîp (nãi, h¸t, kÓ). - V¨n häc d©n gian lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng qu¸ tr×nh s¸ng t¸c tËp thÓ. TËp thÓ lµ tÊt c¶ mäi ngêi, ai còng cã thÓ tham gia s¸ng t¸c. Nhng qu¸ tr×nh nµy, lóc ®Çu do mét ngêi khëi xíng lªn, t¸c phÈm h×nh thµnh vµ ®îc tËp thÓ tiÕp nhËn. Sau ®ã nh÷ng ngêi kh¸c (®Þa ph¬ng kh¸c, thêi ®¹i kh¸c) tham gia söa ch÷a, bæ sung cho t¸c phÈm biÕn ®æi dÇn. Qu¸ tr×nh bæ sung nµy thêng lµm cho t¸c phÈm phong phó h¬n, hoµn thiÖn h¬n. Mçi c¸ nh©n tham gia vµo qu¸ tr×nh s¸ng t¸c nµy ë nh÷ng thêi ®iÓm kh¸c nhau. Nhng v× truyÒn miÖng nªn l©u ngµy, ngêi ta kh«ng nhí ®îc vµ còng kh«ng cÇn nhí ai lµ t¸c gi¶. T¸c phÈm d©n gian v× thÕ ®· trë thµnh cña chung, ai còng cã thÓ tïy ý thªm bít, söa ch÷a. - V¨n häc d©n gian g¾n bã vµ phôc vô trùc tiÕp cho c¸c sinh ho¹t kh¸c nhau trong ®êi sèng céng ®ång. Sinh ho¹t céng ®ång lµ nh÷ng sinh ho¹t chung cña nhiÒu ngêi nh lao ®éng tËp thÓ, vui ch¬i ca h¸t tËp thÓ, héi hÌ... Trong nh÷ng sinh ho¹t nµy, t¸c phÈm v¨n häc d©n gian thêng ®ãng vai trß phèi hîp ho¹t ®éng, t¹o nhÞp ®iÖu cho ho¹t ®éng (nh÷ng bµi hß : hß chÌo thuyÒn, hß ®¸nh c¸,...). Kh«ng nh÷ng thÕ, v¨n häc d©n gian cßn g©y kh«ng khÝ ®Ó kÝch thÝch ho¹t ®éng, gîi c¶m høng cho ngêi trong cuéc (vÝ dô nh÷ng c©u chuyÖn cêi ®îc kÓ trong lao ®éng gióp t¹o ra sù s¶ng kho¸i, gi¶m bít sù mÖt nhäc trong c«ng viÖc). 3. HÖ thèng thÓ lo¹i cña v¨n häc d©n gian ViÖt Nam Dùa vµo nh÷ng ®Æc ®iÓm gièng nhau c¬ b¶n vÒ néi dung vµ nghÖ thuËt cña c¸c t¸c phÈm trong cïng mét nhãm, cã thÓ thÊy v¨n häc d©n gian ViÖt Nam gåm nh÷ng thÓ lo¹i chÝnh nh sau : thÇn tho¹i, sö thi d©n gian, truyÒn thuyÕt, truyÖn cæ tÝch, truyÖn cêi, truyÖn ngô ng«n, tôc ng÷, c©u ®è, ca dao – d©n ca, vÌ, truyÖn th¬, c¸c thÓ lo¹i s©n khÊu (chÌo, tuång, móa rèi, c¸c trß diÔn mang tÝch truyÖn). 4. Nh÷ng gi¸ trÞ c¬ b¶n cña v¨n häc d©n gian - V¨n häc d©n gian lµ kho trÝ thøc v« cïng phong phó vÒ ®êi sèng cña c¸c d©n téc (kho trÝ kh«n cña nh©n d©n vÒ mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng tù nhiªn, x· héi, con ngêi). Kho tri thøc nµy phÇn lín lµ nh÷ng kinh 8 nghiÖm l©u ®êi ®îc nh©n d©n ta ®óc kÕt tõ thùc tÕ. Vµo trong c¸c t¸c phÈm, nã ®îc m· ho¸ b»ng nh÷ng ng«n tõ vµ h×nh tîng nghÖ thuËt t¹o ra søc hÊp dÉn ngêi ®äc, ngêi nghe, dÔ phæ biÕn, dÔ tiÕp thu vµ cã søc sèng l©u bÒn cïng n¨m th¸ng. - V¨n häc d©n gian ngîi ca, t«n vinh nh÷ng gi¸ trÞ tèt ®Ñp cña con ngêi. V× thÕ, nã cã gi¸ trÞ gi¸o dôc s©u s¾c vÒ truyÒn thèng d©n téc (truyÒn thèng yªu níc, ®øc kiªn trung, lßng vÞ tha, lßng nh©n ®¹o, tinh thÇn ®Êu tranh chèng c¸i ¸c, c¸i xÊu,...). V¨n häc d©n gian còng v× thÕ mµ gãp phÇn h×nh thµnh nh÷ng gi¸ trÞ tèt ®Ñp cho c¸c thÕ hÖ xa vµ nay. - V¨n häc d©n gian cã gi¸ trÞ to lín vÒ nghÖ thuËt. Nã ®ãng vai trß quan träng trong viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn v¨n häc d©n níc nhµ. Nã ®· trë thµnh nh÷ng mÉu mùc ®Ó ®êi sau häc tËp. Nã lµ nguån nu«i dìng, lµ c¬ së cña v¨n häc viÕt. II. RÌn kÜ n¨ng 1. Nh÷ng ®Æc ®iÓm chÝnh cña tõng thÓ lo¹i v¨n häc d©n gian ViÖt Nam: ThÓ lo¹i H×nh ThÇn tho¹i Néi dung H×nh Sö thi d©n gian Néi dung H×nh TruyÒn thuyÕt Néi H×nh TruyÖn cæ Néi dung t h ø c §Æc ®iÓm V¨n xu«i tù sù KÓ l¹i sù tÝch c¸c vÞ thÇn s¸ng t¹o thÕ giíi tù nhiªn vµ v¨n ho¸, ph¶n ¸nh nhËn thøc cña con ngêi thêi cæ ®¹i vÒ nguån gèc cña thÕ giíi vµ ®êi sèng con ngêi. V¨n vÇn hoÆc v¨n xu«i, hoÆc kÕt hîp c¶ t hai. h ø c KÓ l¹i nh÷ng sù kiÖn lín cã ý nghÜa quan träng ®èi víi sè phËn céng ®ång. V¨n xu«i tù sù KÓ l¹i c¸c sù kiÖn vµ nh©n vËt lÞch sö hoÆc cã liªn quan ®Õn lÞch sö theo quan ®iÓm nh×n nhËn lÞch sö cña nh©n d©n. V¨n xu«i tù sù KÓ vÒ sè phËn cña nh÷ng con ngêi bÝnh thêng trong x· héi(ngêi må c«i, ngêi em, ngêi dòng sÜ, chµng ngèc,… ; thÓ hiÖn quan niÖm vµ m¬ íc cña nh©n d©n vÒ h¹nh phóc vµ c«ng b»ng x· héi. 9 H×nh V¨n xu«i tù sù Néi KÓ l¹i c¸c sù viÖc, hiÖn tîng g©y cêi nh»m dung môc ®Ých gi¶i trÝ vµ phª ph¸n x· héi. H×nh V¨n xu«i tù sù TruyÖn ngô KÓ l¹i c¸c c©u chuyÖn trong ®ã nh©n vËt ng«n Néi chñ yÕu lµ ®éng vËt vµ ®å vËt nh»m nªu dung lªn nh÷ng kinh nghiÖm sèng, bµi häc lu©n lÝ, triÕt lÝ nh©n sinh. H×nh Lêi nãi cã tÝnh nghÖ thuËt Tôc ng÷ §óc kÕt kinh nghiÖm cña nh©n d©n vÒ thÕ Néi giíi tù nhiªn, vÒ lao ®éng s¶n xuÊt vµ vÒ dung phÐp óng xö trong cuéc sèng con ngêi. H×nh V¨n vÇn hoÆc kÕt hîp lêi th¬ vµ giai ®iÖu nh¹c Ca dao, d©n Néi Tr÷ t×nh, diÔn t¶ ®êi sèng néi t©m cña con dung ngêi H×nh V¨n vÇn VÌ Th«ng b¸o vµ b×nh luËn vÒ nh÷ng sù kiÖn Néi cã tÝnh chÊt thêi sù hoÆc nh÷ng sù kiÖn dung lÞch sö ®¬ng thêi. H×nh V¨n vÇn TruyÖn th¬ KÕt hîp tr÷ t×nh vµ tù sù, ph¶n ¸nh sè phËn Néi cña ngêi nghÌo khæ vµ kh¸t väng vÒ t×nh dung yªu tù do, vÒ sù c«ng b»ng trong x· héi C¸c h×nh thøc ca kÞch vµ trß diÔn cã tÝch H×nh truyÖn, kÕt hîp kÞch b¶n víi nghÖ thuËt diÔn xuÊt C¸c thÓ lo¹i s©n khÊu DiÔn t¶ nh÷ng c¶nh sinh ho¹t vµ nh÷ng Néi kiÓu mÉu ngêi ®iÓn h×nh trong x· héi n«ng dung nghiÖp ngµy xa. 2. Sù t¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt gi÷a c¸c thÓ lo¹i v¨n häc d©n gian : V¨n häc d©n gian ViÖt Nam còng nh v¨n häc d©n gian cña nhiÒu d©n téc kh¸c trªn thÕ giíi cã nh÷ng thÓ lo¹i chung vµ riªng. §iÒu ®¸ng lu ý lµ ngay trong hÖ thèng thÓ lo¹i v¨n häc d©n gian cña tõng d©n téc l¹i cã thÓ t×m thÊy nh÷ng ®iÓm t¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt. - Sù t¬ng ®ång : C¸c thÓ lo¹i v¨n häc d©n gian gièng nhau ë c¸ch thøc s¸ng t¹o (lµ nh÷ng s¸ng t¹o tËp thÓ) vµ ë ph¬ng thøc lu truyÒn (truyÒn miÖng). VÒ c¬ b¶n c¸c t¸c phÈm v¨n häc d©n gian ë c¸c thÓ lo¹i kh¸c nhau ®Òu quan t©m ph¶n ¸nh nh÷ng néi dung liªn quan ®Õn ®êi sèng, t©m t, t×nh c¶m cña céng ®ång (chñ yÕu lµ cña tÇng líp b×nh d©n trong x· héi). - Sù kh¸c biÖt : Tuy nhiªn mçi thÓ lo¹i v¨n häc d©n gian l¹i cã mét 10 TruyÖn cêi m¶ng ®Ò tµi vµ mét c¸ch thøc thÓ hiÖn nghÖ thuËt riªng(vÝ dô Ca dao quan t©m ®Õn ®êi sèng t©m hån cña con ngêi vµ thÓ hiÖn nã b»ng bót ph¸p tr÷ t×nh ngät ngµo, l·ng m¹n…trong khi ®ã, ThÇn tho¹i l¹i gi¶i thÝch qu¸ tr×nh h×nh thµnh thÕ giíi, gi¶i thÝch c¸c hiÖn tîng tù nhiªn,… b»ng h×nh ¶nh c¸c thÇn. Sö thi l¹i kh¸c, chñ yÕu quan t©m ph¶n ¸nh nh÷ng sù kiÖn lín lao cã tÝnh quyÕt ®Þnh tíi sè phËn cña céng ®ång Sö thi thÓ hiÖn néi dung b»ng nghÖ thuËt miªu t¶ víi nh÷ng h×nh ¶nh hoµnh tr¸ng vµ d÷ déi…). Sù kh¸c nhau cña c¸c thÓ lo¹i v¨n häc d©n gian cho thÊy sù ®a d¹ng vÒ nghÖ thuËt. §ång thêi nã còng cho thÊy kh¶ n¨ng chiÕm lÜnh phong phó hiÖn thùc cuéc sèng cña nh©n d©n ta. Ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷ (TiÕp theo) 1. a) Nh©n vËt giao tiÕp ë ®©y lµ mét ®«i thanh niªn nam n÷ trÎ tuæi (biÓu hiÖn qua c¸c tõ "anh", "nµng" vµ côm tõ “tre non ®ñ l¸”- ý nãi c« g¸i ®· ®Õn ®é xu©n th×). b) Ho¹t ®éng giao tiÕp nµy diÔn ra vµo mét ®ªm tr¨ng s¸ng vµ thanh v¾ng. Thêi gian ®ã thêng thÝch hîp víi nh÷ng c©u chuyÖn t©m t×nh nam n÷ (nh÷ng c©u chuyÖn cÇn mét thêi gian vµ mét kh«ng gian cã tÝnh chÊt riªng t). c) Nh©n vËt "anh" chän c¸ch nãi vÝ von bãng giã cña ca dao ®Ó "®Æt vÊn ®Ò". V× thÕ chuyÖn "tre non ®ñ l¸" vµ chuyÖn "®an sµng" thùc chÊt lµ ý chØ hä (®«i trai g¸i) ®· ®Õn tuæi trëng thµnh vµ (lóc nµy) tÝnh ®Õn chuyÖn kÕt duyªn lµ ®óng lóc. Nh vËy môc ®Ých lêi nãi cña nh©n vËt "anh" lµ lêi ím hái. d) ChuyÖn "tre non ®ñ l¸" vµ chuyÖn "®an sµng" còng gièng nh chuyÖn "trai lín dùng vî, g¸i lín g¶ chång", v× thÕ c¸ch nãi cña chµng trai phï hîp víi néi dung vµ môc ®Ých cña cuéc giao tiÕp. C¸ch nãi nµy võa cã h×nh ¶nh, võa giµu s¾c th¸i t×nh c¶m l¹i võa tÕ nhÞ nªn dÔ lµm rung ®éng vµ dÔ thuyÕt phôc ngêi nghe. 2. a) Trong cuéc giao tiÕp trÝch trong Ngêi du kÝch trªn nói chÌ tuyÕt, c¸c nh©n vËt giao tiÕp (A Cæ vµ ngêi «ng) ®· thùc hiÖn b»ng ng«n ng÷ c¸c hµnh ®éng nãi, cô thÓ lµ : - A Cæ : chµo (Ch¸u chµo «ng ¹ !) - ¤ng : + Chµo l¹i (A Cæ h¶ ?) + Khen (Lín tíng råi nhØ !) + Hái (Bè ch¸u cã göi pin ®µi lªn cho «ng kh«ng ?) - A Cæ : §¸p lêi (Tha «ng, cã ¹ !) b) Trong lêi cña nh©n vËt «ng giµ, tuy c¶ ba c©u ®Òu cã h×nh thøc hái nhng chØ cã c©u thø ba (Bè ch¸u cã göi pin ®µi lªn cho «ng kh«ng?) lµ cã môc ®Ých hái thùc sù. C¸c c©u cßn l¹i lÇn lît ®îc dïng víi môc ®Ých ®Ó chµo vµ ®Ó khen. c) Lêi nãi cña nh©n vËt ®· chøng tá A Cæ vµ «ng giµ cã mèi quan hÖ kh¸ th©n thiÕt víi nhau. A Cæ kÝnh mÕn ngêi «ng. Ngîc l¹i, ngêi «ng còng béc lé th¸i ®é yªu quý vµ tr×u mÕn ®èi víi ch¸u. 3. a) Khi lµm bµi th¬ B¸nh tr«i níc, Hå Xu©n H¬ng muèn ngîi ca vÎ ®Ñp vµ kh¼ng ®Þnh phÈm chÊt tr¾ng trong cña ngêi phô n÷ nãi chung 11 vµ cña t¸c gi¶ nãi riªng. Bµi th¬ còng lµ mét "th«ng ®iÖp" nãi lªn sù vÊt v¶ vµ gian tru©n cña hä. §Ó thùc hiÖn ®Ých giao tiÕp Êy, t¸c gi¶ ®· x©y dùng nªn h×nh tîng "chiÕc b¸nh tr«i" vµ sö dông kh¸ nhiÒu tõ ng÷ giµu hµm nghÜa (tr¾ng, trßn, b¶y næi ba ch×m, tÊm lßng son...). b) §Ó lÜnh héi bµi th¬, ngêi ®äc ph¶i c¨n cø vµo c¸c ph¬ng tiÖn ng«n ng÷ (gi¶i m· ý nghÜa cña c¸c tõ ng÷) nh : tr¾ng, trong (nãi vÒ vÎ ®Ñp), thµnh ng÷ "b¶y næi ba ch×m" (chØ sù gian tru©n vÊt v¶, sù x« ®Èy cña cuéc ®êi), tÊm lßng son (vÎ ®Ñp bªn trong). Bªn c¹nh c¸c yÕu tè ng«n ng÷, ngêi ®äc cßn ph¶i liªn hÖ víi cuéc ®êi t¸c gi¶ - mét cuéc ®êi tµi hoa vµ lu«n kh¸t khao h¹nh phóc nhng l¹i gÆp nhiÒu tr¾c trë vÒ chuyÖn duyªn t×nh. Cã nh vËy chóng ta míi hiÓu ®Çy ®ñ néi dung giao tiÕp mµ nhµ th¬ muèn göi g¾m trong t¸c phÈm nµy. 4. §Ó lµm ®îc bµi nµy, häc sinh cÇn cã ®Þnh híng tríc vÒ bè côc cña th«ng b¸o, hoµn c¶nh th«ng b¸o, ®èi tîng vµ néi dung giao tiÕp. Yªu cÇu th«ng b¸o ng¾n gän nhng ph¶i ®Çy ®ñ, râ rµng. Cã thÓ tham kh¶o th«ng b¸o díi ®©y: Th«ng b¸o Nh»m thiÕt thùc kØ niÖm ngµy m«i trêng thÕ giíi, trêng THPT... tæ chøc buæi tæng vÖ sinh toµn trêng: - Thêi gian lµm viÖc: Tõ 8 giê ®Õn 11 giê 30 phót ngµy.... th¸ng.... n¨m.... - Néi dung c«ng viÖc: Thu dän r¸c th¶i, ph¸t quang cá d¹i, vun xíi vµ ch¨m bãn c¸c gèc c©y, bån hoa trong ph¹m vi qu¶n lÝ cña nhµ trêng. - Lùc lîng tham gia: Toµn thÓ ®oµn viªn, thanh niªn trong trêng. - Dông cô: Mçi líp mang 1/3 cuèc xÎng; 1/3 chæi; cßn l¹i mang dao to, x¶o... - Ph©n c«ng cô thÓ: C¸c chi ®oµn nhËn t¹i v¨n phßng §oµn trêng. - C¸c t¸c qu¶n lÝ: BCH §oµn trêng cïng GVCN c¸c líp quan t©m nh¾c nhë, ®«n ®èc häc sinh. Nhµ trêng kªu gäi toµn thÓ c¸c chi ®oµn h·y nhiÖt liÖt hëng øng vµ tÝch cùc tham gia buæi tæng vÖ sinh nµy. Ngµy.... th¸ng.... n¨m....... BGH nhµ trêng 5.a) Bøc th ®îc B¸c Hå, víi t c¸ch lµ Chñ tÞch níc, viÕt göi cho häc sinh trong c¶ níc nh©n ngµy khai gi¶ng n¨m häc ®Çu tiªn cña níc ViÖt Nam míi. b) Bøc th ®îc viÕt khi ®Êt níc ta võa giµnh l¹i ®îc ®éc lËp chñ quyÒn tõ tay Ph¸p. Còng lóc Êy, chóng ta b¾t ®Çu cã mét nÒn gi¸o dôc hoµn toµn míi. V× thÕ mµ c¶ ngêi viÕt vµ ngêi nhËn ®Òu v« cïng høng khëi. c) Bøc th nãi tíi niÒm vui síng cña ngêi viÕt v× nh×n thÊy häc sinh ®îc hëng nÒn gi¸o dôc míi trong tù do, ®éc lËp. Th nãi tíi nhiÖm vô, tr¸ch nhiÖm cña häc sinh ®èi víi ®Êt níc. §ång thêi nã cßn lµ lêi chóc cña B¸c ®èi víi häc sinh. d) Môc ®Ých B¸c viÕt th lµ ®Ó chóc mõng häc sinh nh©n ngµy khai trêng ®Çu tiªn cña níc ViÖt Nam D©n chñ Céng hßa. Th viÕt cßn ®Ó x¸c ®Þnh nhiÖm vô võa nÆng nÒ võa rÊt vÎ vang cña c¸c thÕ hÖ häc sinh. e) Bøc th B¸c viÕt cã lêi lÏ võa rÊt gÇn gòi, th©n t×nh nhng l¹i võa 12 nghiªm tóc. V× thÕ nã võa lµ nh÷ng lêi ®éng viªn khÝch lÖ võa lµ lêi nh¾c nhë vÒ ý thøc tr¸ch nhiÖm cña mçi häc sinh ®èi víi t¬ng lai cña ®Êt níc m×nh. V¨n b¶n I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Kh¸i niÖm v¨n b¶n V¨n b¶n lµ s¶n phÈm ®îc t¹o ra trong ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷. Nã thêng gåm nhiÒu c©u vµ lµ mét chØnh thÓ vÒ mÆt néi dung vµ h×nh thøc. 2. C¸c ®Æc ®iÓm cña v¨n b¶n - V¨n b¶n bao giê còng tËp trung nhÊt qu¸n vµo mét chñ ®Ò vµ triÓn khai chñ ®Ò ®ã mét c¸ch trän vÑn. - C¸c c©u trong v¨n b¶n cã sù liªn kÕt víi nhau chÆt chÏ b»ng c¸c liªn tõ vµ liªn kÕt vÒ mÆt néi dung. §ång thêi, c¶ v¨n b¶n cßn ph¶i ®îc x©y dung theo mét kÕt cÊu m¹ch l¹c, râ rµng. - Mçi v¨n b¶n thêng híng vµo thùc hiÖn mét môc ®Ých giao tiÕp nhÊt ®Þnh. - Mçi v¨n b¶n cã nh÷ng dÊu hiÖu h×nh thøc riªng biÓu hiÖn tÝnh hoµn chØnh vÒ mÆt néi dung: thêng më ®Çu b»ng mét tiªu ®Ò vµ cã dÊu hiÖu kÕt thóc phï hîp víi tõng lo¹i v¨n b¶n. 3. C¸c lo¹i v¨n b¶n thêng gÆp Dùa theo lÜnh vùc vµ chøc n¨ng giao tiÕp, ngêi ta ph©n biÖt c¸c lo¹i v¨n b¶n sau : - V¨n b¶n thuéc phong c¸ch ng«n ng÷ sinh ho¹t (th, nhËt kÝ…). - V¨n b¶n thuéc phong c¸ch ng«n ng÷ nghÖ thuËt (th¬, truyÖn ng¾n, tiÓu thuyÕt, kÞch, tuú bót,…). - V¨n b¶n thuéc phong c¸ch ng«n ng÷ khoa häc (s¸ch gi¸o khoa, tµi liÖu häc tËp, bµi b¸o khoa häc, luËn v¨n, luËn ¸n, c«ng tr×nh khoa häc, …). - V¨n b¶n thuéc phong c¸ch ng«n ng÷ hµnh chÝnh c«ng vô (®¬n, giÊy khai sinh, giÊy uû quyÒn,…). C¸c lo¹i v¨n b¶n nµy th êng cã mÉu biÓu quy ®Þnh s½n vÒ h×nh thøc. II. RÌn kÜ n¨ng 1. C¸c v¨n b¶n (1), (2), (3) ®îc ngêi ®äc (ngêi viÕt) t¹o ra trong ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷. C¸c v¨n b¶n Êy lµ ph¬ng tiÖn ®Ó t¸c gi¶ trao ®æi kinh nghiÖm, t tëng t×nh c¶m... víi ngêi ®äc. Cã v¨n b¶n gåm mét c©u, cã v¨n b¶n gåm nhiÒu c©u, nhiÒu ®o¹n liªn kÕt chÆt chÏ víi nhau ; cã v¨n b¶n b»ng th¬, cã v¨n b¶n b»ng v¨n xu«i. 2. V¨n b¶n (1) ®Ò cËp ®Õn mét kinh nghiÖm trong cuéc sèng (nhÊt lµ viÖc giao kÕt b¹n bÌ), v¨n b¶n (2) nãi ®Õn th©n phËn cña ngêi phô n÷ trong x· héi cò, v¨n b¶n (3) ®Ò cËp tíi mét vÊn ®Ò chÝnh trÞ (kªu gäi mäi ngêi ®øng lªn chèng Ph¸p). C¸c vÊn ®Ò nµy ®Òu ®îc triÓn khai nhÊt qu¸n trong tõng v¨n b¶n. V¨n b¶n (2) vµ (3) cã nhiÒu c©u nhng chóng cã quan hÖ ý nghÜa rÊt râ rµng vµ ®îc liªn kÕt víi nhau mét c¸ch chÆt chÏ (b»ng ý nghÜa hoÆc b»ng c¸c liªn tõ). 3. ë v¨n b¶n (2), mçi cÆp c©u lôc b¸t t¹o thµnh mét ý vµ c¸c ý nµy ®îc tr×nh bµy theo thø tù "sù viÖc" (hai sù so s¸nh,vÝ von). Hai cÆp c©u 13 nµy võa liªn kÕt víi nhau b»ng ý nghÜa, võa liªn kÕt víi nhau b»ng phÐp lÆp tõ ("th©n em"). ë v¨n b¶n (3), dÊu hiÖu vÒ sù m¹ch l¹c cßn ®îc nhËn ra qua h×nh thøc kÕt cÊu 3 phÇn : Më bµi, th©n bµi vµ kÕt bµi. - Më bµi : Gåm phÇn tiªu ®Ò vµ c©u "Hìi ®ång bµo toµn quèc!". - Th©n bµi : tiÕp theo ®Õn "… th¾ng lîi nhÊt ®Þnh vÒ d©n téc ta!". - KÕt bµi : PhÇn cßn l¹i. 4. Môc ®Ých cña viÖc t¹o lËp v¨n b¶n (1) lµ nh»m cung cÊp cho ngêi ®äc mét kinh nghiÖm sèng (¶nh hëng cña m«i trêng sèng, cña nh÷ng ngêi mµ chóng ta thêng xuyªn giao tiÕp ®Õn viÖc h×nh thµnh nh©n c¸ch cña mçi c¸ nh©n) ; v¨n b¶n (2) nãi lªn sù thiÖt thßi cña ngêi phô n÷ trong x· héi phong kiÕn (hä kh«ng tù quyÕt ®Þnh ®îc th©n phËn vµ cuéc sèng t¬ng lai cña m×nh mµ ph¶i chê ®îi vµo sù rñi may) ; môc ®Ých cña v¨n b¶n (3) lµ kªu gäi toµn d©n ®øng lªn chèng l¹i cuéc chiÕn tranh x©m lîc lÇn thø hai cña thùc d©n Ph¸p. 5. V¨n b¶n (3) lµ mét v¨n b¶n chÝnh luËn ®îc tr×nh bµy díi d¹ng "lêi kªu gäi". ThÕ nªn, nã cã dÊu hiÖu h×nh thøc riªng. PhÇn më ®Çu cña v¨n b¶n gåm tiªu ®Ò vµ mét lêi h« gäi (Hìi ®ång bµo toµn quèc !) ®Ó dÉn d¾t ngêi ®äc vµo phÇn néi dung, ®Ó g©y sù chó ý vµ t¹o ra sù "®ång c¶m" cho cuéc giao tiÕp. PhÇn kÕt thóc lµ hai khÈu hiÖu (còng lµ hai lêi hiÖu triÖu) ®Ó khÝch lÖ ý chÝ vµ lßng yªu níc cña "quèc d©n ®ång bµo". 6 - V¨n b¶n (1) nãi ®Õn mét kinh nghiÖm sèng, v¨n b¶n (2) nãi lªn th©n phËn ngêi phô n÷ trong x· héi cò, v¨n b¶n (3) ®Ò cËp ®Õn mét vÊn ®Ò chÝnh trÞ. - ë c¸c v¨n b¶n (1) vµ (2) chóng ta thÊy cã nhiÒu c¸c tõ ng÷ quen thuéc thêng sö dông hµng ngµy (mùc, ®Ìn, th©n em, ma sa, ruéng cµy...). V¨n b¶n (3) l¹i sö dông nhiÒu tõ ng÷ chÝnh trÞ (kh¸ng chiÕn, hßa b×nh, n« lÖ, ®ång bµo, Tæ quèc...). - Néi dung cña v¨n b¶n (1) vµ (2) ®îc thÓ hiÖn b»ng nh÷ng h×nh ¶nh giµu tÝnh h×nh tîng. Trong khi ®ã, v¨n b¶n (3) l¹i chñ yÕu dïng lÝ lÏ vµ lËp luËn ®Ó triÓn khai c¸c khÝa c¹nh néi dung. Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn ®©y, chóng ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh : v¨n b¶n (1) vµ (2) thuéc phong c¸ch ng«n ng÷ nghÖ thuËt, v¨n b¶n (3) thuéc phong c¸ch ng«n ng÷ chÝnh luËn. 7. a) Ph¹m vi sö dông cña c¸c lo¹i v¨n b¶n: - V¨n b¶n (2) dïng trong lÜnh vùc giao tiÕp nghÖ thuËt. - V¨n b¶n (3) dïng trong lÜnh vùc giao tiÕp vÒ chÝnh trÞ. - C¸c bµi häc m«n To¸n, VËt lÝ, Ho¸ häc, Sinh häc, LÞch sö, §Þa lÝ, … trong SGK dïng trong lÜnh vùc giao tiÕp khoa häc. - §¬n xin nghØ häc, giÊy khai sinh dïng trong giao tiÕp hµnh chÝnh. b) Môc ®Ých giao tiÕp c¬ b¶n cña mçi lo¹i v¨n b¶n V¨n b¶n (2) nh»m béc lé t×nh c¶m, c¶m xóc. V¨n b¶n (3) nh»m kªu gäi, hiÖu triÖu toµn d©n ®øng lªn kh¸ng chiÕn. C¸c v¨n b¶n trong SGK nh»m truyÒn thô c¸c kiÕn thøc khoa häc ë nhiÒu lÜnh vùc. V¨n b¶n ®¬n tõ vµ giÊy khai sinh nh»m tr×nh bµy, ®Ò ®¹t hoÆc ghi nhËn nh÷ng sù viÖc, hiÖn tîng liªn quan gi÷a c¸ nh©n víi c¸c tæ chøc hµnh chÝnh. c) VÒ tõ ng÷ - V¨n b¶n (2) dïng c¸c tõ ng÷ th«ng thêng, giµu h×nh ¶nh vµ liªn t14 ëng nghÖ thuËt. - V¨n b¶n (3) dïng nhiÒu tõ ng÷ chÝnh trÞ x· héi. - C¸c v¨n b¶n trong SGK dïng nhiÒu tõ ng÷, thuËt ng÷ thuéc c¸c chuyªn ngµnh khoa häc. - V¨n b¶n ®¬n tõ hoÆc giÊy khai sinh dïng nhiÒu tõ ng÷ hµnh chÝnh. d) C¸ch kÕt cÊu vµ tr×nh bµy ë mçi lo¹i v¨n b¶n : - V¨n b¶n (2) cã kÕt cÊu cña ca dao, sö dông thÓ th¬ lôc b¸t. - V¨n b¶n (3) cã kÕt cÊu ba phÇn râ rµng m¹ch l¹c. - Mçi v¨n b¶n trong SGK còng cã kÕt cÊu râ rµng, chÆt chÏ víi c¸c phÇn, c¸c môc... - §¬n vµ giÊy khai sinh, kÕt cÊu vµ c¸ch tr×nh bµy ®Òu theo mÉu thêng ®îc in s½n chØ cÇn ®iÒn vµo ®ã c¸c néi dung. ViÕt bµi lµm v¨n sè 1 : C¶m nghÜ vÒ mét hiÖn tîng ®êi sèng (hoÆc mét t¸c phÈm v¨n häc) (Bµi lµm ë nhµ) I. §Ò bµi tham kh¶o 1. H·y ghi l¹i nh÷ng c¶m nghÜ ch©n thùc cña anh (chÞ) vÒ mét trong c¸c sù viÖc, hiÖn tîng hoÆc con ngêi sau : - Nh÷ng ngµy ®Çu tiªn bíc vµo trêng trung häc phæ th«ng. - Thiªn nhiªn vµ ®êi sèng cña con ngêi trong thêi kh¾c chuyÓn mïa (sang thu, sang ®«ng hoÆc sang xu©n,…). - Mét ngêi th©n yªu nhÊt cña anh (chÞ) : cha, mÑ, anh, chÞ hoÆc b¹n, … 2. Nªu c¶m nghÜ s©u s¾c nhÊt vÒ mét c©u chuyÖn mµ anh (chÞ) ®Õn nay vÉn kh«ng thÓ nµo quªn (vÝ dô : ChuyÖn ngêi con g¸i Nam X¬ng, ChiÕc lîc ngµ, Bè cña Xi-m«ng,…). 3. Ph¸t biÓu c¶m nghÜ cña anh (chÞ) vÒ mét bµi th¬ hoÆc mét nhµ th¬ mµ anh (chÞ) yªu thÝch. II. Híng dÉn chung 1. ¤n l¹i nh÷ng kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng : - VÒ lµm v¨n ®· ®îc häc trong ch¬ng tr×nh THCS, chó ý vÒ v¨n biÓu c¶m vµ nghÞ luËn. - VÒ tiÕng ViÖt : vÒ c©u, c¸c biÖn ph¸p tu tõ,… 2. Quan s¸t, t×m hiÓu vµ t×m c¸ch diÔn ®¹t nh÷ng xóc c¶m, suy ngÉm vÒ nh÷ng hiÖn tîng quen thuéc, gÇn gòi trong ®êi sèng. 3. §äc l¹i nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc yªu thÝch : - T×m hiÓu l¹i mét lÇn n÷a nh÷ng néi dung c¬ b¶n vµ nh÷ng ®Æc s¾c nghÖ thuËt cña c¸c t¸c phÈm (hoÆc ®o¹n trÝch). - Ghi l¹i nh÷ng c¶m nghÜ cña m×nh vÒ toµn bé hoÆc vÒ mét mÆt, mét khÝa c¹nh nµo ®ã trong t¸c phÈm (hoÆc ®o¹n trÝch). - Xem l¹i nh÷ng kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng lµm bµi v¨n biÓu c¶m vµ v¨n nghÞ luËn trong ch¬ng tr×nh THCS. III. Gîi ý c¸ch lµm c¸c ®Ò bµi cô thÓ §Ò 1: C¶m nghÜ vÒ ngµy ®Çu tiªn bíc vµo trêng THPT. Víi ®Ò bµi nµy, häc sinh cÇn nªu ®îc c¸c ý sau: 15 (A) Më bµi : Giíi thiÖu vµ nªu c¶m nghÜ chung vÒ niÒm vui, niÒm h¹nh phóc khi ®îc trë thµnh mét häc sinh THPT. (B) Th©n bµi : - C¶m nghÜ khi míi ®Æt ch©n ®Õn trêng : + Khung c¶nh trêng (réng r·i, khang trang, s¹ch sÏ, cã nhiÒu bån hoa, c©y c¶nh ®Ñp...). + Nh÷ng khu«n mÆt míi (thµy c«, b¹n bÌ - c¶m gi¸c xa l¹i nhng l¹i cã mét sîi d©y g¾n bã gÇn gòi, v« h×nh). - C¶m nghÜ vÒ buæi chµo cê ®Çu tiªn : + Lêi thÇy HiÖu trëng (dâng d¹c, nghiªm trang, ®Çy giôc gi·). + Lêi ph¸t biÓu c¶m nghÜ cña mét häc sinh míi (g©y ra niÒm xóc ®éng chung ra sao?). - C¶m nghÜ vÒ buæi häc ®Çu tiªn : Míi ®Çu cßn ®«i chót l¹ lÉm, ngîng ngïng nhng c¶ líp hßa nhËp nhanh vµ hµo høng nh lóc cßn lµ häc sinh líp 9; buæi häc qua nhanh nhng cã nhiÒu Ên tîng. (C) KÕt bµi : - C¶m gi¸c vui vÎ b©ng khu©ng - Trong lßng dÊy lªn mét niÒm tin yªu ph¬i phíi vµo t¬ng lai. §Ò 2 : C¶m nghÜ vÒ : Thiªn nhiªn vµ ®êi sèng cña con ngêi trong thêi kh¾c chuyÓn mïa(sang thu, sang ®«ng, sang xu©n hoÆc sang hÌ) Néi dung bµi lµm v¨n nµy phô thuéc vµo viÖc ngêi viÕt chän thêi kh¾c chuyÓn mïa lµ lóc nµo.Mçi kho¶nh kh¾c giao mïa l¹i cã nh÷ng dÊu hiÖu riªng rÊt ®Æc trng. Theo ®ã nã còng mang mét gi¸ trÞ thÈm mü riªng. §iÒu quan träng lµ bµi lµm cÇn nªu ®îc nh÷ng nÐt tinh tÕ Êy. Cã thÓ tham kh¶o mét dµn ý kh¸i qu¸t chung cho lo¹i ®Ò nµy: (A) Më bµi : - Mçi mïa cã mét nÐt ®Ñp riªng vµ ngêi ta thêng hay xao xuyÕn nhÊt Êy lµ vµo lóc giao mïa. - Thêi kh¾c Êy thêng diÔn ra nh÷ng biÕn ®æi tinh vi kh«ng chØ ë thÕ giíi cña thiªn nhiªn mµ cßn ë c¶ thÕ giíi cña con ngêi. - Víi t«i kho¶nh kh¾c giao mïa tõ hÌ sang thu(tõ ®«ng sang xu©n, xu©n sang h¹…) ®Ó l¹i nhiÒu Ên tîng vµ gîi niÒm say mª h¬n c¶. (B) Th©n bµi : - C¶m nghÜ vÒ thiªn nhiªn: + Nªu c¸c dÊu hiÖu giao mïa(vÝ dô mïa hÌ sang mïa thu: khÝ trêi m¸t mÎ, ban ®ªm trêi se l¹nh kh«ng ®ñ rÐt ®Ó mÆc mét chiÕc ¸o mïa ®«ng nhng l¹nh ®ñ ®Ó ngêi ta c¶m thÊy rïng m×nh, hoa cóc trong c¸c vên ®ua nhau në, sen trong c¸c ao óa tµn…) + C¶m gi¸c cña b¶n th©n tríc c¸c dÊu hiÖu chuyÓn mïa cña thiªn nhiªn (vui, buån , nhí nhung vÒ mét kØ niÖm tuæi th¬ nµo ®ã ch¼ng h¹n…) - C¶m nghÜ vÒ ®êi sèng con ngêi: + NhÞp ®iÖu cuéc sèng thay ®æi ra sao?(ån ·, s«i ®éng hay tÎ nh¹t) + Con ngêi: Vui t¬i, phÊn khëi, hµo høng ®îi chê (sang xu©n) hay thu m×nh l¹i, buån h¬n, suy t h¬n(thu sang ®«ng)… (C) KÕt bµi : Tãm l¹i, kho¶nh kh¾c giao mïa lµ nh÷ng ®ît “trë m×nh” rÊt duyªn cña trêi ®Êt. 16 C¶m nhËn nh÷ng biÕn chuyÓn lóc giao mïa Êy gióp ta mµi s¾c nh÷ng gi¸c quan, gióp t©m hån ta sinh ®éng vµ tinh tÕ h¬n lªn. * Lu ý: §Ó lµm tèt ®Ò bµi nµy cã thÓ tham kh¶o thªm ý tõ mét sè bµi th¬ nh: Sang thu cña H÷u ThØnh, Chî tÕt cña §oµn V¨n Cõ, §©y mïa thu tíi cña Xu©n DiÖu, ba bµi th¬ thu cña NguyÔn KhuyÕn… §Ò 3: C¶m nghÜa vÒ mét ngêi thÇn yªu nhÊt cña anh (chÞ): C¶m nghÜ vÒ mÑ, cha, b¹n bÌ…®Òu cã thÓ x©y dùng mét bè côc bµi viÕt gièng nhau, chØ kh¸c néi dung c¸c ý. Díi ®©y lµ mét dµn bµi nªu c¶m nghÜ vÒ mÑ. (A) Më bµi : - Chän mét c©u ca dao, c©u nãi, c©u h¸t…vÒ mÑ ®Ó vµo ®Ò (më bµi gi¸n tiÕp): C«ng cha nh nói Th¸i S¬n NghÜa mÑ nh níc trong nguån ch¶y ra “T×nh mÑ bao la nh biÓn th¸i b×nh d¹t dµo…”. - T×nh mÑ nh nói cao, biÓn réng, s«ng s©u. MÑ lín lao mµ gÇn gòi vµ yªu th¬ng biÕn mÊy. MÑ kh«ng chØ lµ tuæi th¬ víi nh÷ng c©u h¸t ru ngät ngµo ªm ¶ mµ mÑ cßn lµ c©y cao bãng c¶ che chë cho suèt cuéc ®êi bÐ nhá cña con. (B) Th©n bµi : - Miªu t¶ nh÷ng nÐt Ên tîng vÒ vÎ bÒ ngoµi cña mÑ (d¸ng ngêi, khu«n mÆt,, ®«i m¾t, ®«i tay …). TÊt c¶ gîi lªn nh÷ng Ên tîng cña em vÒ mÑ: mÑ hiÒn hoµ, th©n thiÕt vµ giµu yªu th¬ng. - C¶m nhËn chung vÒ cuéc sèng vµ c«ng viÖc hµng ngµy cña mÑ: mÑ ®¶m ®ang th¸o v¸t, dï bËn tr¨m c«ng ngµn viÖc (viÖc ®ång ¸ng hay viÖc c¬ quan), mÑ vÉn ch¨m chót lo l¾ng chu ®¸o cuéc sèng cña c¶ gia ®×nh (lo b÷a ¨n, giÊc ngñ, lo cho con c¸i häc bµi…). Cuéc sèng cña mÑ b×nh thêng vµ rÊt gi¶n ®¬n nhng cã lµ mét sù hi sinh cao c¶. - Nh÷ng t×nh c¶m riªng cña mÑ ®èi víi em: Lµ con ót… em ®îc chiÒu chuéng ch¨m b½m nhiÒu h¬n. Nhng ngoµi ra mÑ cßn d¹y b¶o rÊt nhiÒu. Vµ h¬n thÕ chÝnh mÑ lµ tÊm g¬ng s¸ng vÒ c¸ch øng xö giao tiÕp, vÒ nghÞ lùc ®Ó chóng em noi theo. - Lêi tù nhñ cña b¶n th©n: Cè g¾ng häc tËp ®Ó lµm hµi lßng cha mÑ. Lµm nhiÒu viÖc tèt ®Ó xøng ®¸ng víi nh÷ng g× mÑ ®· hi sinh cho c¶ gia ®×nh. (C) KÕt bµi : + MÑ lµ nguån vui lµ ¸nh s¸ng diÖu k× soi ®êng cho cuéc ®êi cña muçi chóng ta. + MÑ lµ nghÞ lùc ®Ó ta phÊn ®Êu. §Ò 4: Nªu c¶m nghÜ næi bËt nhÊt vÒ mét c©u chuyÖn mµ anh (chÞ) ®Õn nay vÉn kh«ng thÓ nµo quªn nh: ChuyÖn ngêi con g¸i Nam X¬ng, ChiÕc lîc ngµ, Bè cña Xi- m«ng… Víi lo¹i ®Ò nµy, thêng ph¶i c¨n cø vµo nh÷ng nÐt næi bËt vÒ néi dung vµ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm ®Ó nªu c¶m nghÜ tr¸nh nh÷ng kÓ lÓ lan man, xa ®Ò. VÝ dô: Víi “ChuyÖn ngêi con g¸i Nam X¬ng” cã thÓ nªu dµn ý nh sau: (A) Më bµi : 17 - Giíi thiÖu vÒ t¸c phÈm (rót ra tõ tËp truyÖn nµo? cña ai?) - Ên tîng lín nhÊt cña b¶n th©n vÒ t¸c phÈm lµ g×? (lµ tiÕng nãi lªn ¸n chiÕn tranh phong kiÕn vµ chÕ ®é nam quyÒn. §ång thêi ngîi ca phÈm chÊt cao ®Ñp cña ngêi phô n÷). (B) Th©n bµi : - Tãm t¾ ng¾n gän cèt truyÖn. - Nªu c¶m nghÜ vÒ : + Nh÷ng nçi vÊt v¶ vµ ®au khæ cña Vò N¬ng * Ph¶i vÊt vµ lam lò mét m×nh nu«i mÑ nu«i con khi chång ra trËn. * Lóc gia ®×nh ®îc ®oµn viªn l¹i bÞ chång nghi oan, r¬i vµo tuyÖt väng råi tù vÉn. Vò N¬ng lµ mét h×nh tîng ®Ñp vÒ ngêi phô n÷ ®¶m ®ang th¸o v¸t, thuû chung. ThÕ nhng nµng còng lµ h×nh ¶nh tiªu biÓu cho nh÷ng nçi ®au vµ sù bÊt h¹nh cña ngêi phô n÷ thêi phong kiÕn (nçi ®au tõ chiÕn tranh vµ tõ sù ®éc ®o¸n cña chÕ ®é nam quyÒn). + HiÖn thùc x· héi vµ h×nh ¶nh ngêi chång. * Cµng c¶m th«ng vµ mong muèn ®îc chia sÏ víi vò N¬ng, ta cµng c¨m ghÐt nh÷ng cuéc chiÕn tranh phong kiÕn phi nghÜa. §ã chÝnh lµ nguyªn nh©n s©u xa g©y ra c¶nh li t¸n vµ c¸i chÕt oan khuÊt cña Vò N¬ng. *§¸ng giËn vµ ®¸nh tr¸nh h¬n lµ h×nh ¶nh ngêi chång. Sù ®éc ®o¸n vµ mï qu¸ng cña anh chÝnh lµ nguyªn nh©n giÕt chÕt ngêi vî chung son s¾t cña m×nh. - NghÖ thuËt truyÖn : C©u chuyÖn ng¾n nhng giµu kÞch tÝnh vµ cã nh÷ng c¸ch gi¶i quyÕt t×nh huèng ®éc ®¸o, bÊt ngê. V× thÕ nã gîi ra niÒm thÝch thó vµ sù say mª cho ngêi ®äc. C. KÕt bµi. - ChuyÖn ngêi con g¸i Nam X¬ng lµ mét truyÖn ng¾n hay cña v¨n xu«i thêi trung ®¹i. - TruyÖn gîi cho chóng ta nhiÒu suy nghÜ vÒ cuéc sèng vµ nhÊt lµ sè phËn con ngêi thêi phong kiÕn. Tõ ®ã chóng ta thÊy yªu quý vµ ®¸ng träng h¬n cuéc sèng h«m nay. §Ò 5 : C¶m nghÜ vÒ mét bµi th¬ hoÆc mét nhµ th¬. - Híng dÉn chung: C¶m nghÜ vÒ mét bµi th¬ lµ c¶m nghÜ vÒ nh÷ng nÐt ®éc ®¸o trong s¸ng t¹o cña ngêi nghÖ sÜ (nÕu c¶m nghÜ vÒ mét nhµ th¬ mµ ta cha gÆp th× ph¶i c¨n cø vµo bµi giêi thiÖu t¸c gi¶ cña SGK hay nh÷ng hiÓu biÕt vÒ t¸c gi¶ qua s¸ch, b¸o, tivi, ®Ó lËp ý) - Díi ®©y lµ dµn ý c¶m nghÜ vÒ mét bµi th¬ (VÝ dô bµi th¬ “B¹n ®Õn ch¬i nhµ”): (A) Më bµi : - Giíi thiÖu bµi th¬ (t¸c gi¶, hoµn c¶nh ra ®êi) - C¶m nhËn chung vÒ gi¸ trÞ cña bµi th¬ (mét lèi t duy nghÖ thuËt ®éc ®¸o s¾c s¶o vµ mét t×nh b¹n tha thiÕt ch©n thµnh) (B) Th©n bµi : Nªu c¶m nghÜ - B¹n ®Õn ch¬i nhµ lµ mét bµi th¬ hãm hØnh vµ ®éc ®¸o : + Tuy h×nh thøc gièng nh mét bµi th¬ §êng luËt nhng bµi th¬ nµy cã mét c¸ch kÕt cÊu riªng (b¶y c©u trªn lµ mét ý vµ c©u cuèi cïng mang 18 mét ý). + Nhµ th¬ nãi ®Õn nh÷ng thiÕu thèn vËt chÊt mét c¸ch hãm hØnh, vui t¬i (mäi thø ®Òu cã nh÷ng kh«ng dïng ®îc). Kh¸ch nghe c¸ch tiÕp ®ãn Êy l¹i thÊy thÝch thó mµ vÉn hµi lßng. - B¹n ®Õn ch¬i nhµ lµ mét bµi th¬ ®Ò cao c¸i t×nh trong t×nh b¹n. + Nãi ®Õn nh÷ng thiÕu thèn vÒ vËt chÊt lµ ®Ó kh¼ng ®Þnh c¸i t×nh trong t×nh b¹n. + Suèt c¶ bµi th¬ vµ nhÊt lµ c©u th¬ cuèi nh lµ mét minh chøng ®ñ ®Çy vÒ cuéc sèng thanh b¹ch mµ t×nh c¶m thanh cao cña nhµ th¬. (C) KÕt bµi : - Bµi th¬ lµ mét nÐt ®Ñp t©m hån cña nhµ th¬ NguyÔn KhuyÕn. - Nã còng nh¾n nhñ chóng ta: T×nh b¹n cao quý ch©n thµnh kh«ng cÇn vËt chÊt vµ danh lîi Bµi 3 ChiÕn th¾ng Mtao Mx©y (TrÝch §¨m S¨n - Sö thi T©y Nguyªn) I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. VÒ kh¸i niÖm sö thi Sö thi lµ nh÷ng t¸c phÈm tù sù d©n gian cã quy m« lín, sö dông ng«n ng÷ cã vÇn, nhÞp, x©y dùng nh÷ng h×nh tîng nghÖ thuËt hoµnh tr¸ng, hµo hïng ®Ó kÓ vÒ mét hay nhiÒu biÕn cè lín diÔn ra trong ®êi sèng céng ®ång cña c d©n thêi cæ ®¹i. Cã hai tiÓu lo¹i sö thi d©n gian : - Sö thi thÇn tho¹i lµ lo¹i sö thi kÓ vÒ sù h×nh thµnh thÕ giíi, sù ra ®êi cña mu«n loµi, sù h×nh thµnh c¸c d©n téc, c¸c vïng c tró thêi cæ ®¹i cña hä hoÆc còng cã khi kÓ vÒ sù xuÊt hiÖn nÒn v¨n minh buæi ®Çu. ë níc ta cã mét sè bé sö thi tiªu biÓu cho tiÓu lo¹i nµy nh: §Î ®Êt ®Î níc (Mêng), ¼m Öt lu«ng (Th¸i), C©y nªu thÇn (M¬-n«ng),…. - Sö thi anh hïng lµ nh÷ng c©u chuyÖn kÓ vÒ cuéc ®êi vµ nh÷ng chiÕn c«ng hiÓn h¸ch cña ngêi anh hïng – ngêi ®¹i diÖn cao nhÊt cho sù giµu cã, quyÒn lùc, søc m¹nh vµ íc m¬ cña céng ®ång ngêi thêi cæ ®¹i. C¸c t¸c phÈm tiªu biÓu trong tiÓu lo¹i nµy lµ: §am S¨n, §¨m Di, Xing Nh·, Khinh Dó (£- ®ª); §am Noi (Ba- na),…. Trong sè nh÷ng t¸c phÈm nµy th× t¸c phÈm ®îc biÕt ®Õn réng r·i vµ næi tiÕng h¬n c¶ lµ sö thi §am S¨n. 2. VÒ ®o¹n trÝch ChiÕn th¾ng Mtao Mx©y §o¹n trÝch ChiÕn th¾ng Mtao Mx©y thuéc phÇn gi÷a cña t¸c phÈm: Sau khi vÒ lµm chång hai chÞ em tï trëng H¬ NhÞ vµ H¬ BhÞ, §am S¨n trë nªn mét tï trëng giµu cã vµ uy danh lõng lÉy. C¸c tï trëng Kªn Kªn(Mtao Grø) vµ tï trëng S¾t (Mtao Mx©y) lõa lóc §am S¨n cïng c¸c n« lÖ lªn rÉy, ra s«ng lao ®éng s¶n xuÊt ®· kÐo ngêi tíi cíp ph¸ bu«n lµng cña chµng vµ b¾t H¬ NhÞ vÒ lµm vî. C¶ hai lÇn Êy §am S¨n ®Òu tæ chøc ®¸nh tr¶ vµ chiÕn th¾ng, võa cøu ®îc vî l¹i võa s¸p nhËp ®îc ®Êt ®ai, cña c¶i cña kÎ ®Þch khiÕn cho oai danh cña chµng cµng lõng lÉy, bé téc cµng giµu cã vµ ®«ng ®óc h¬n. §o¹n trÝch ngîi ca cuéc chiÕn ®Êu cña §am S¨n. §ã lµ cuéc chiÕn ®Êu v× danh dù, v× h¹nh phóc gia ®×nh vµ h¬n n÷a v× cuéc sèng b×nh yªn 19 vµ sù phån vinh cña thÞ téc. §o¹n trÝch nµy tiªu biÓu cho nh÷ng ®Æc trng cña thÓ lo¹i sö thi anh hïng. II. RÌn kÜ n¨ng 1. Tãm t¾t diÔn biÕn trËn ®¸nh theo ®óng trËt tù cña c¸c t×nh tiÕt vµ sù kiÖn a) §am S¨n ®Õn nhµ Mtao Mx©y khiªu chiÕn nhng Mtao Mx©y cßn bìn cît chµng mµ cha chÞu giao chiÕn ngay. b) Bíc vµo cuéc chiÕn : - HiÖp ®Êu thø nhÊt + Hai bªn lÇn lît móa khiªn.  Mtao Mx©y móa tríc: tá ra yÕu ít vµ kÐm cái  §am S¨n móa khiªn: tá ra m¹nh mÏ, tµi giái h¬n + KÕt qu¶ hiÖp ®Êu: Mtao Mx©y ch¹y kh¾p n¬i ®Ó tr¸nh ®êng khiªn §am S¨n móa. - HiÖp ®Êu thø hai + §am S¨n móa khiªn: søc m¹nh nh giã b·o. C©y gi¸o ®©m liªn tiÕp Mtao Mx©y nhng kh«ng thñng. + KÕt qu¶  §am S¨n nhê sù gióp ®ì cña ¤ng Trêi ®· c¾t ®îc ®Çu cña Mtao Mx©y.  D©n lµng Mtao Mx©y nhÊt lo¹t theo §am S¨n vÒ ng«i lµng míi. 2. Cuéc chiÕn gi÷a §am S¨n vµ Mtao Mx©y lµ cuéc chiÕn tranh mang tÝnh chÊt thèng nhÊt céng ®ång. Nã kh«ng ph¶i lµ mét cuéc chiÕn tranh x©m lîc nh»m môc ®Ých tµn s¸t, cíp bãc vµ chiÕm gi÷. ChÝnh v× thÕ mµ th¸i ®é cña n« lÖ ë c¶ hai phÝa ®èi víi viÖc th¾ng thua cña hai tï trëng còng cã nh÷ng nÐt riªng: - ë phÝa Mtao Mx©y: Sau khi tï trëng cña m×nh thÊt b¹i, ®«ng ®¶o n« lÖ ®Òu t©m phôc vµ nghe theo lêi vÞ tï trëng m¹nh h¬n (“kh«ng ®i sao ®îc!… ngêi nhµ giµu cÇm ®Çu chóng t«i nay ®· kh«ng cßn n÷a”).Th¸i ®é vµ hµnh ®éng cña ®oµn ngêi nµy chøng tá hä lu«n m¬ íc ®îc trë thµnh mét tËp thÓ giµu cã vµ hïng m¹nh.Hä lu«n m¬ íc cã ®îc mét ngêi l·nh ®¹o dòng c¶m, tµi ba. - ë phÝa §am S¨n: D©n lµng tng bõng n¸o nhiÖt chµo ®ãn vÞ anh hïng cña m×nh míi chiÕn th¾ng trë vÒ. Hä ®i l¹i söa so¹n vui mõng tÊp nËp kh«ng chØ ®Ó mõng bu«n sãc ®îc më mang, ®îc hïng m¹nh vµ giµu cã mµ cßn ®Ó tiÕp ®ãn nh÷ng ngêi n« lÖ míi b»ng sù ch©n thµnh vµ hoµ hîp (“... C¸c chµng trai ®i l¹i ngùc ®ông ngùc. C¸c c« g¸i ®i l¹i vó ®ông vó. C¶nh lµng mét tï tráng nhµ giµu tr«ng sao mµ vui thÕ!”). 3. §o¹n trÝch tuy miªu t¶ cuéc chiÕn tranh gi÷a c¸c thÞ téc trong thêi nguyªn thuû, thÕ nhng l¹i kh«ng chó träng miªu t¶ c¶nh chÕt chãc ®au th¬ng. Tr¸i l¹i, t¸c gi¶ d©n gian chñ yÕu miªu t¶ c¶nh chiÕn th¾ng tng bõng cña phÝa §am S¨n. Cuéc chiÕn dõng l¹i khi Mtao Mx©y thÊt b¹i. ThÕ nhng sù thÊt b¹i cña Mtao Mx©y kh«ng lµm cho d©n lµng lo sî, hoang mang. Hä ngay lËp tøc theo vÒ phÝa §am S¨n, hoµ nhËp víi cuéc ®ång míi mét c¸ch rÊt tù nhiªn. D©n lµng cña §am S¨n còng vËy, hä ®ãn tiÕp nh÷ng ngêi b¹n míi rÊt ch©n t×nh. Kh«ng khÝ cña buæi tiÖc sau chiÕn th¾ng tõng bõng n¸o nhiÖt vui say kh«ng hÒ cã mét chót gîn nµo. Lùa chän c¸ch thÓ hiÖn nghÖ thuËt nµy, t¸c gi¶ d©n gian ®· nhËn ra tÝnh 20
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan