Tài liệu Học thuyết kinh tế của chủ nghĩa mác - lênin về phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa

PHẦN THỨ HAI: HỌC THUYẾT KINH TẾ CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN VỀ PHƢƠNG THỨC SẢN XUẤT TƢ BẢN CHỦ NGHĨA  Chƣơng 4: Học thuyết giá trị  Chƣơng 5: Học thuyết giá trị thặng dƣ  Chƣơng 6: Học thuyết về chủ nghĩa tƣ bản độc quyền và chủ nghĩa tƣ bản độc quyền nhà nƣớc Học thuyết giá trị là xuất phát điểm trong toàn bộ lý luận kinh tế của C. Mác CHƢƠNG IV: HỌC THUYẾT GIÁ TRỊ I. Điều kiện ra đời, đặc trưng và ưu thế của sản xuất hàng hóa II. Hàng hóa III. Tiền tệ IV. Quy luật giá trị I- ĐIỀU KIỆN RA ĐỜI, ĐẶC TRƯNG, ƯU THẾ CỦA SẢN XUẤT HÀNG HÓA 1- Điều kiện ra đời và tồn tại của sản xuất hàng hóa Sản xuất tự cấp tự túc : lµ kiÓu tæ chøc kinh tÕ mµ ë ®ã s¶n phÈm do lao ®éng t¹o ra là nh»m ®Ó tho¶ m·n trùc tiÕp nhu cÇu cña ng-êi s¶n xuÊt. Sản xuất hàng hóa : lµ kiÓu tæ chøc kinh tÕ mµ ë ®ã s¶n phÈm ®-îc s¶n xuÊt ra kh«ng ph¶i lµ ®Ó ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng cña chÝnh ng-êi s¶n xuÊt ra nã, mµ nh»m ®Ó ®¸p øng nhu cÇu cña ng-êi kh¸c, th«ng qua trao ®æi hoÆc mua b¸n trªn thÞ tr-êng 4 a. Phân công lao động xã hội - Khái niệm: Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ sù chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt, lµ sù ph©n chia lao ®éng x· héi ra thµnh c¸c ngµnh, nghÒ kh¸c nhau - Phân công lao động xã hội là cơ sở của sản xuất và trao đổi: *do phân công lao động -> mỗi người chỉ sản xuất 1 (một vài sản phẩm) * Nhu cầu của ®êi sèng lại cần nhiều thứ -> mâu thuẫn -> vừa thừa vừa thiếu -> trao đổi sản phẩm cho nhau 5 Các loại phân công lao động xã hội : +Phân công chung : hình thành ngành kinh tế lớn + Phân công đặc thù: ngành lớn chia thành ngành nhỏ + Phân công lao động cá biệt là phân công trong nội bộ công xưởng (không được coi là cơ sở đặc thù của sản xuất hàng hóa) - Phân công lao động xã hội là cơ sở là tiền đề của SX và trao đổi hàng hóa, phân công lao động xã hội càng phát triển thì SX và trao đổi ngày càng mở rộng 6 M¸c chØ râ: Kh«ng cã sù ph©n c«ng nµy, thì kh«ng cã s¶n xuÊt hµng ho¸, tuy r»ng ng-îc l¹i thi s¶n xuÊt hµng ho¸ kh«ng ph¶i lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho sù ph©n c«ng x· héi (V.I.Lªnin: Toµn tËp, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 2005, t.27.tr.402) Tuy nhiªn, ph©n c«ng lao ®éng x· héi chØ míi lµ ®iÒu kiÖn cÇn nh-ng ch-a ®ñ. Ngoµi sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi ra, râ rµng cÇn ph¶i cã mét ®iÒu kiÖn nữa thi s¶n xuÊt míi trë thµnh s¶n xuÊt hµng ho¸ ®-îc. C. M¸c viÕt: "ChØ cã s¶n phÈm cña những lao ®éng t- nh©n ®éc lËp vµ kh«ng phô thuéc vµo nhau míi ®èi diÖn víi nhau nh- lµ những hµng ho¸. (V. I.Lªnin: Toµn tËp, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 2005, t.27.tr.489) 7 b. ChÕ ®é t- hữu vÒ t- liÖu s¶n xuÊt, hay tÝnh chÊt t- nh©n cña qu¸ trinh lao ®éng. Do cã sù kh¸c nhau vÒ quan hÖ së hữu ®èi víi t- liÖu s¶n xuÊt, nªn trong thùc tiÔn ®· dÉn ®Õn sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ giữa những ng-êi s¶n xuÊt hµng ho¸ . - Sự tách biệt về kinh tế, có nghĩa là những người sản xuất trở thành những chủ thể sản xuất độc lập với nhau vì vậy sản phẩm làm ra thuộc quyền sở hữu hoặc do họ chi phối. - Nguyên nhân dẫn đến độc lập về kinh tế: + Chế độ chiếm hữu tư nhân về TLSX + Có nhiều hình thức sở hữu khác nhau về TLSX + Sự tách rời giữa quyền sở hữu và quyền sử dụng TLSX - Sự tách biệt về kinh tế làm cho trao đổi mang hình thức là trao đổi hàng hóa 8 * KÕt luËn: NÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ muèn ra ®êi vµ tån t¹i ph¸t triÓn ph¶i cã ®Çy ®ñ 2 ®iÒu kiÖn trªn, nÕu thiÕu 1 trong 2 ®iÒu kiÖn sÏ kh«ng cã s¶n xuÊt hµng ho¸. * Chó ý: Ph©n c«ng lao ®éng lµm cho ng-êi s¶n xuÊt hµng ho¸ mang lao ®éng tÝnh x· héi, chÕ ®é t- hữu vÒ tliÖu s¶n xuÊt, lµm cho ng-êi s¶n xuÊt hµng ho¸ mang lao ®éng tÝnh t- nh©n.  M©u thuÉn giữa lao ®éng t- nh©n vµ lao ®éng x· héi nµy lµ c¬ së mÇm mèng cho sù khñng ho¶ng s¶n xuÊt thõa. 2. Đặc trưng và ưu thế của sản xuất hàng hoá SO SÁNH KINH TẾ TỰ NHIÊN VỚI KINH TẾ HÀNG HOÁ Những đặc trưng Kinh tế tự nhiên Kinh tế hàng hoá Mục đích sx Thoả mãn nhu cầu tiêu dùng của chính ngƣời sx Để trao đổi mua bán, thoả mãn nhu cầu của xã hội Tính chất, môi trƣờng của sản xuất Không có cạnh tranh, sx Cạnh tranh, sản xuất mang mang tính chất khép kín tính chất “mở” Trình độ kỹ thuật Kỹ thuật thủ công, lạc hậu Kỹ thuật cơ khí, hiện đại Tính chất của sản phẩm Mang tính hiện vật Mang tính hàng hoá Lịch sử xã hội loài ngƣời có mấy kiểu tổ chức kinh tế cơ bản? a) Đặc trưng của sản xuất hàng hóa Đặc trưng - Sản xuất hàng hóa - Lao động của người sản xuất hàng hóa là sản xuất để trao vừa mang tính tư nhân vừa mang tính XH - MĐ của SX hàng hóa là giá trị, lợi nhuận đổi, mua bán mà không phải là GTSD Sản xuất, lắp ráp ô tô Mua bán trong siêu thị 2. Đặc trưng và ưu thế của sản xuất hàng hoá b) Ưu thế của sản xuất hàng hóa Sản xuất hàng hóa ra đời trên cơ sở của phân công lao động xã hội, chuyên môn hóa sản xuất. Giao lƣu kinh tế giữa các vùng làm cho đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân đƣợc nâng cao Ưu thế của sx hàng hoá Môi trƣờng cạnh tranh Và sự tác các quy luật kinh tế là động lực cải tiến kỹ thuât, tăng năng suất lao động. Quy mô sản xuất mở rộng dựa trên nhu cầu và nguồn lực xã hội => thúc đẩy sản xuất phát triển. Thúc đẩy phân công lao động xã hội phát triển. Mở rộng qui mô SX trên cơ sở nhu cầu, nguồn lực XH ƢU THẾ KINH Tạo môi trƣờng kinh tế năng động, cạnh tranh, thúc đẩy cải tiến kỹ thuật, hợp lý hoá SX Nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho con ngƣời TẾ HÀNG HOÁ Phân hoá giàu nghèo KHUYẾT TẬT Tiềm ẩn khả năng khủng hoảng, phá hoại môi trƣờng sinh thái, xã hội… Ô nhiễm môi trƣờng II. Hàng hoá Tại sao khi nghiên cứu phƣơng thức sản xuất tƣ bản chủ nghĩa, C.Mác lại bắt đầu bằng sự phân tích hàng hóa? - Thứ nhất: Hàng hóa là hình thái biểu hiện phổ biến nhất của của cải trong xã hội tƣ bản. - Thứ hai: Hàng hóa là hình thái nguyên tố của của cải, là tế bào kinh tế trong đó chứa đựng mọi mầm mống mâu thuẫn của phƣơng thức sản xuất tƣ bản chủ nghĩa. - Thứ ba, phân tích hàng hóa nghĩa là phân tích giá trị - phân tích cái cơ sở của tất cả các phạm trù chính trị kinh tế học của phƣơng thức sản xuất tƣ bản chủ nghĩa. II. Hàng hoá 1. Hàng hoá và hai thuộc tính của hàng hoá a) Khái niệm hàng hóa Hàng hóa là sản phẩm của lao động, nó có thể thỏa mãn nhu cầu nào đó của con ngƣời thông qua trao đổi mua bán. Hµng ho¸ cã thÓ ph©n lo¹i nh- sau: Vô hình – Hữu hình Hµng ho¸ Thông thường – Đặc biệt Tư nhân - công cộng II. Hàng hóa 1. Hàng hóa và hai thuộc tính của hàng hóa b) Hai thuộc tính của hàng hóa GIÁ TRỊ SỬ DỤNG: Là công dụng của hàng hoá để thoả mãn nhu cầu nào đó của con ngƣời. HÀNG HOÁ -Do thuộc tính tự nhiên của vật phẩm quyết định - Có 1 hoặc nhiều GTSD -Đƣợc phát hiện dần qua sự phát triển của KH-KT và LLSX -Số lƣợng, chất lƣợng, chủng loại GTSD phụ thuộc trình độ phát triển của LLSX - GTSD là phạm trù mang tính vĩnh viễn -Là giá trị sử dụng cho xã hội, là vật mang GIÁ TRỊ TRAO ĐỔI GIÁ TRỊ Là lao động xã hội của ngƣời SX HH kết tinh trong hàng hoá GIÁ TRỊ TRAO ĐỔI: Ví dụ: 1m vải = 5kg thóc 2h 2h Giá trị là phạm trù mang tính lịch sử II. Hàng hóa 1. Hàng hóa và hai thuộc tính của hàng hóa b) Mối quan hệ giữa hai thuộc tính của hàng hóa MỐI QUAN HỆ THỐNG NHẤT Cùng tồn tại trong một hàng hoá GIỮA HAI THUỘC TÍNH CỦA HÀNG HOÁ MÂU THUẪN Với tƣ cách là GTSD, các HH không đồng nhất về chất, nhƣng với tƣ cách GT, các HH đều là sự kết tinh của lao động Quá trình thực hiện GTSD và GT tách rời nhau cả về không gian và thời gian Nếu giá trị của hàng hoá không đƣợc thực hiện sẽ dẫn đến khủng hoảng sản xuất thừa