Tài liệu Học thuyết của máct tuần hoàn và chu chuyển tư bản và sự vận dụng nó vào nền kinh tế nước ta

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. Môc lôc Trang I/ Lêi më ®Çu 1 II/ Néi dung chÝnh 2 A. C¬ së lý luËn 2 1. Kh¸i niÖm chung vÒ t­ b¶n 2 a. Sù chuyÓn ho¸ cña tiÒn thµnh t­ b¶n 2 b. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra GTTD 5 c. Kh¸i niÖm t­ b¶n 5 2. TuÇn hoµn vµ chu chuyÓn t­ b¶n 7 a. TuÇn hoµn t­ b¶n ba h×nh thøc vËn ®éng cña t­ b¶n 7 b. Chu chuyÓn cña t­ b¶n 12 B. ý nghÜa thùc tiÔn rót ra khi chuyÓn ...................................... 20 1. C¬ chÕ thÞ tr­êng 20 2. Vai trß qu¶n lý cña nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng 21 3. Sù ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam khi chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng 24 a. T×nh h×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp 24 b. VÊn ®Ò vÒ vèn ë doanh nghiÖp n­íc ta hiÖn nay 30 4. Thùc tr¹ng viÖc qu¶n lý doanh nghiÖp ë n­íc ta trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng 33 5. C¸c gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý doanh nghiÖp 36 III/ KÕt luËn 38 Tµi liÖu tham kh¶o 39 0 Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. I. Lêi më ®Çu §Ó hiÓu thªm vÒ t­ b¶n chóng ta t×m hiÓu lý thuyÕt tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn t­ b¶n. Lý thuyÕt nµy lµ lý thuyÕt vËn ®éng cña t­ b¶n. T­ b¶n lu«n vËn ®éng qua 3 giai ®o¹n kh¸c nhau vµ ë mçi mét giai ®o¹n ®ã th× nã thÓ hiÖn c¸c chøc n¨ng vµ h×nh thøc kh¸c nhau. Qu¸ tr×nh vËn ®éng cña t­ b¶n lµ qu¸ tr×nh vËn ®éng kh«ng ngõng diÔn ra th­êng xuyªn vµ lÆp ®i lÆp l¹i. Lý thuyÕt tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn cña t­ b¶n cã ý nghÜa rÊt to lín ®èi víi viÖc qu¶n lý doanh nghiÖp cña n­íc ta hiÖn nay. Chóng ta ®i tõ mét c¬ chÕ qu¶n lý quan liªu bao cÊp sang c¬ chÕ qu¶n lý míi ®ã lµ c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng, chóng ta kh«ng tr¸nh khái nh÷ng v­íng m¾c, nh÷ng sai ph¹m. Do ®ã, chóng ta rÊt cÇn mét c¬ së lý luËn ®Ó ®Þnh h­íng. Lý thuyÕt tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn t­ b¶n rÊt cÇn thiÕt ®èi víi vÊn ®Ò qu¶n lý doanh nghiÖp cña n­íc ta hiÖn nay. V× vËy chóng ta ph¶i nghiªn cøu nã thËt kü, thËt tèt ®Ó øng dông vµo thùc tr¹ng cña chóng ta. “Häc thuyÕt cña M¸ct tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn t­ b¶n vµ sù vËn dông nã vµo nÒn kinh tÕ n­íc ta” cho ®Ò ¸n Kinh tÕ chÝnh trÞ. Bµi viÕt nµy kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, sai lÇm em mong thÇy vµ c¸c b¹n ®ãng gãp söa ch÷a. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy NguyÔn TiÕn Long ®· gióp ®ì em hoµn thµnh ®Ò ¸n. 1 Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. II. Néi dung chÝnh A/ C¬ së lý luËn 1. Kh¸i qu¸t chung vÓ t­ b¶n a. Sù chuyÓn ho¸ cña tiÒn thµnh t­ b¶n. a.1) C«ng thøc chung cña t­ b¶n Mäi t­ b¶n lóc ®Çu ®Òu biÓu hiÖn d­íi h×nh th¸i mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh. Nh­ng b¶n th©n tiÒn kh«ng ph¶i lµ t­ b¶n. TiÒn chØ biÕn thµnh t­ b¶n trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, khi chóng ®­îc sö dông ®Ó bãc lét lao ®éng cña ng­êi kh¸c. TiÒn tÖ ®­îc biÓu hiÖn ë hai d¹ng. TiÒn víi t­ c¸ch lµ tiÒn vµ tiÒn víi t­ c¸ch lµ t­ b¶n, lóc ®Çu hai d¹ng nµy chØ kh¸c nhau vÒ h×nh thøc l­u th«ng. Khi tiÒn biÓu hiÖn d­íi d¹ng tiÒn tÖ th× nã dïng ®Ó mua hµng ho¸, nã lµ ph­¬ng tiÖn gi¶n ®¬n cña l­u th«ng hµng ho¸ vµ vËn ®éng theo c«ng thøc hµng - tiÒn hµng (H - T - H) ®ã lµ sù chuyÓn ho¸ cña hµng ho¸ thµnh tiÒn tÖ vµ tiÒn tÖ l¹i chuyÓn thµnh hµng. Cßn tiÒn ë d­íi d¹ng t­ b¶n th× vËn ®éng theo chuyÓn ho¸ ng­îc l¹i cña hµng thµnh tiÒn. Môc ®Ých cña l­u th«ng hµng ho¸ gi¶n ®¬n lµ mang l¹i gi¸ trÞ sö dông, cßn môc ®Ých cña l­u th«ng tiÒn tÖ víi t­ c¸ch lµ t­ b¶n kh«ng ph¶i lµ gi¸ trÞ sö dông mµ lµ gi¸ trÞ, h¬n n÷a ®ã lµ gi¸ trÞ t¨ng thªm. Sè tiÒn thu l¹i cña qu¸ tr×nh l­u th«ng tiÒn tÖ lµ lín h¬n sè tiÒn ban ®Çu, sè tiÒn lín h¬n ®ã gäi lµ gi¸ trÞ thÆng d­. VËy t­ b¶n lµ gi¸ trÞ mang l¹i gi¸ trÞ thÆng d­. C«ng thøc l­u th«ng cña tiÒn tÖ kh«ng cßn lµ : (T - H - H’) mµ ph¶i lµ (T - H - T’), trong ®ã T’ = T + DT (T: lµ gi¸ trÞ thÆng d­, C.M¸c gäi T - H - T’ lµ c«ng thøc chung cña t­ b¶n. a.2)M©u thuÉn chung cña t­ b¶n. Khi ®­a tiÒn vµo l­u th«ng, sè tiÒn trë vÒ tay ng­êi chñ sau khi kÕt thóc qu¸ tr×nh l­u th«ng t¨ng thªm mét gi¸ trÞ lµ T. VËy cã ph¶i do l­u th«ng ®· lµm t¨ng thªm l­îng tiÒn ®ã hay kh«ng? Theo c¸c nhµ kinh tÕ häc t­ s¶n th× gi¸ trÞ t¨ng thªm ®ã lµ do l­u th«ng t¹o ra. §iÒu nµy kh«ng cã c¨n cø. ThËt vËy, nÕu hµng ho¸ trao ®æi ngang gi¸ th× chØ cã sù thay ®æi h×nh th¸i cña gi¸ trÞ cßn tæng sè gi¸ trÞ còng nh­ phÇn thuéc vÒ mçi bªn trao ®æi th× 2 Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. tr­íc sau còng kh«ng thay ®æi. VÒ mÆt gi¸ trÞ sö dông hai bªn cïng cã lîi cßn vÒ mÆt gi¸ trÞ th× c¶ hai bªn cïng kh«ng cã lîi. Nh­ vËy trao ®æi ngang gi¸ th× kh«ng ai thu ®­îc lîi tõ l­u th«ng mét l­îng gi¸ trÞ lín ®· bá ra. Cßn trong tr­êng hîp trao ®æi kh«ng ngang gi¸, th× ng­êi b¸n cã hµng b¸n víi gi¸ cao h¬n gi¸ trÞ. Khi ng­êi b¸n ®­îc lêi tõ viÖc b¸n hµng mét l­îng gi¸ trÞ th× ng­êi mua ph¶i mÊt ®i còng mét l­îng gi¸ trÞ nh­ vËy. Khi ng­êi mua ph¶i mÊt ®i còng mét l­îng gi¸ trÞ nh­ vËy. Khi ng­êi b¸n hµng víi gi¸ c¶ thÊp h¬n gi¸ trÞ th× ng­êi b¸n ph¶i mÊt ®i mét l­îng gi¸ trÞ cã ng­îc l¹i ng­êi mua sÏ ®­îc lîi mét l­îng nh­ vËy. ë ®©y còng h×nh thµnh nªn gi¸ trÞ thÆng d­. Nh­ng ta thÊy gi¸ trÞ thÆng d­ ë ®©y lµ do th­¬ng nh©n mua rÎ b¸n ®¾t mµ cã, ®iÒu nµy cã thÓ gi¶i thÝch ®­îc sù lµm giµu cña mét bé phËn th­¬ng nh©n chø kh«ng gi¶i thÝch ®­îc sù lµm giµu cña c¶ mét giai cÊp t­ b¶n. V× tæng gi¸ trÞ tr­íc vµ sau trao ®æi lµ kh«ng thay ®æi. Theo C.M¸c giai cÊp c¸c nhµ t­ b¶n lµ kh«ng lµm giµu trªn l­ng cña giai cÊp m×nh. Do ®ã dï khi trao ®æi ngang gi¸ hay kh«ng ngang gi¸ th× còng kh«ng t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d­. L­u th«ng hµng ho¸ kh«ng t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d­. Nh­ vËy, liÖu gi¸ trÞ thÆng d­ cã ph¸t sinh ngoµi l­u th«ng ®­îc kh«ng? Thùc tÕ ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸ kh«ng thÓ biÕn tiÒn cña m×nh thµnh t­ b¶n nÕu kh«ng tiÕp xóc víi l­u th«ng. “VËy t­ b¶n kh«ng thÓ xuÊt hiÖn t­ l­u th«ng vµ còng kh«ng thÓ xuÊt hiÖn ë bªn ngoµi l­u th«ng nã ph¶i xuÊt hiÖn trong l­u th«ng vµ ®ång thêi kh«ng ph¶i trong l­u th«ng”. §ã lµ m©u thuÉn cña c«ng thøc chung cña t­ b¶n. Tõ ®ã ta cã kÕt luËn. + Ph¶i lÊy nh÷ng quy luËt néi t¹i cña l­u th«ng hµng ho¸ lµm c¬ së ®Ó gi¶i thÝch sù chuyÓn ho¸ cña tiÒn thµnh t­ b¶n, tøc lµ lÊy viÖc trao ®æi ngang gi¸ lµm ®iÓm xuÊt ph¸t. + Sù chuyÓn ho¸ ng­êi cã thµnh nhµ t­ b¶n ph¶i tiÕn hµnh trong ph¹m vi l­u th«ng vµ ®ång thêi l¹i kh«ng ph¶i trong l­u th«ng. a.3) Hµng ho¸ søc lao ®éng. Khi biÕn ®æi gi¸ trÞ cña tiÒn cÇn chuyÓn ho¸ thµnh t­ b¶n kh«ng thÓ x¶y ra t¹i chÝnh b¶n th©n cña sè tiÒn Êy mµ chØ cã thÓ x¶y ra tõ hµng ho¸ mua vµo (T - H). Hµng ho¸ ®ã kh«ng thÓ nµo lµ mét lo¹i hµng ho¸ th«ng th­êng mµ nã 3 Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. ph¶i lµ mét thø hµng ho¸ ®Æc biÖt, mµ gi¸ sö dông cña nã cã ®Æc tÝnh sinh ra gi¸ trÞ. Thø hµng ho¸ ®Æc biÖt ®ã chÝnh lµ hµng ho¸ søc lao ®éng mµ c¸c nhµ t­ b¶n t×m thÊy nã trªn thÞ tr­êng. * §iÒu kiÖn ®Ó biÕn søc lao ®éng thµnh hµng ho¸. Søc lao ®éng lµ toµn bé thÓ lùc vµ trÝ lùc trong c¬ thÓ con ng­êi, thÓ lùc lµ trÝ lùc mµ ng­êi ®ã ®em ra vËn dông trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra mét gi¸ trÞ sö dông. Søc lao ®éng lµ rÊt cÇn thiÕt, nã lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt. Søc lao ®éng chØ biÕn thµnh hµng ho¸ trong ®iÒu kiÖn lÞch sö nhÊt ®Þnh. Mét lµ, ng­êi lao ®éng tù do vÒ th©n thÓ. Søc lao ®éng chØ xuÊt hiÖn trªn thÞ tr­êng nh­ mét hµng ho¸ nÕu nã do b¶n th©n con ng­êi cã søc lao ®éng ®­a ra b¸n. Hai lµ, ng­êi lao ®éng bÞ t­íc ®o¹t hÕt t­ liÖu s¶n xuÊt, chØ trong ®iÒu kiÖn Êy ng­êi lao ®éng míi b¸n søc lao ®éng cña m×nh. V× kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c ®Ó sinh sèng. Sù tån t¹i cña hai ®iÒu kiÖn trªn cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®Ó søc lao ®éng trë thµnh hµng ho¸ vµ khi søc lao ®éng trë thµnh hµng ho¸ nã lµ ®iÒu kiÖn lÞch sö nhÊt ®Þnh. Mét lµ, ng­êi lao ®éng tù do vÒ th©n thÓ. Søc lao ®éng chØ xuÊt hiÖn trªn thÞ tr­êng nh­ mét hµng ho¸ nÕu nã do b¶n th©n con ng­êi cã søc lao ®éng ®­a ra b¸n. Hai lµ, ng­êi lao ®éng bÞ t­íc ®o¹t hÕt t­ liÖu s¶n xuÊt, chØ trong ®iÒu kiÖn Êy ng­êi lao ®éng míi b¸n søc lao ®éng cña m×nh, v× kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c ®Ó sinh sèng. Sù tån t¹i cña hai ®iÒu kiÖn trªn cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®Ó søc lao ®éng trë thµnh hµng ho¸ vµ khi søc lao ®éng trë thµnh hµng ho¸ nã lµ ®iÒu kiÖn quyÕt ®Þnh ®Ó tiÒn biÕn thµnh t­ b¶n. * Gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸ - søc lao ®éng. Còng nh­ mäi hµng kh¸c, hµng ho¸ søc lao ®éng còng cã hai thuéc tÝnh ®ã lµ: gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông. 4 Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. VÒ gi¸ trÞ hµng ho¸ søc lao ®éng: còng nh­ mäi hµng ho¸ kh¸c nã ®­îc quy ®Þnh bëi thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt mµ ë ®©y nã ®­îc quy ®Þnh bëi thêi gian t¸i s¶n xuÊt ra søc lao ®éng. Muèn t¸i s¶n xuÊt ra søc lao ®éng ng­êi c«ng nh©n ph¶i tiªu hao mét l­îng t­ liÖu sinh ho¹t. Nh­ vËy thêi gian t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng chÝnh b»ng thêi gian s¶n xuÊt ra t­ liÖu sinh ho¹t. Hay nãi c¸ch kh¸c gi¸ trÞ søc lao ®éng b»ng gi¸ trÞ cña nh÷ng t­ liÖu sinh ho¹t. Gi¸ trÞ t­ liÖu sinh ho¹t cña mét ng­êi c«ng nh©n bao gåm cã gi¸ trÞ nh÷ng t­ liÖu sinh ho¹t vËt chÊt vµ tinh thÇn cÇn thiÕt cho b¶n th©n ng­êi c«ng nh©n; phÝ tæn häc viÖc cña c«ng nh©n, gi¸ trÞ nh÷ng t­ liÖu sinh ho¹t vËt chÊt vµ tinh thÇn cÇn thiÕt cho gia ®×nh ng­êi c«ng nh©n. VÒ sö dông hµng ho¸ søc lao ®éng: Hµng ho¸ søc lao ®éng kh«ng chØ cã gi¸ trÞ mµ cßn cã gi¸ trÞ sö dông. Gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸ søc lao ®éng chØ thÓ hiÖn khi ng­êi c«ng nh©n lao ®éng. Khi lao ®éng t¹o ra gi¸ trÞ hµng ho¸ lín h¬n gi¸ trÞ cña søc lao ®éng. b. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­. Trong nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ dùa vµo chÕ ®é t­ h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt môc ®Ých s¶n xuÊt ra hµng ho¸ kh«ng ph¶i lµ gi¸ trÞ sö dông mµ lµ gi¸ trÞ. Nhµ t­ b¶n lu«n muèn s¶n xuÊt ra mét gi¸ trÞ lín h¬n gi¸ trÞ cña c¸c t­ liÖu s¶n xuÊt cã gi¸ trÞ søc lao ®éng mµ nhµ t­ b¶n ®· mua, nghÜa lµ nhµ t­ b¶n muèn s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña chñ nghÜa t­ b¶n lµ sù thèng nhÊt gi÷a qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ sö dông vµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­. C.M¸c viÕt “víi t­ c¸ch lµ sù thèng nhÊt gi÷a hai qu¸ tr×nh lao ®éng vµ qu¸ tr×nh t¹o ra gi¸ trÞ th× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hµng ho¸, víi t­ c¸ch lµ sù thèng nhÊt gi÷a qu¸ tr×nh lao ®éng vµ qu¸ tr×nh lµm t¨ng gi¸ trÞ th× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa, lµ h×nh th¸i t­ b¶n chñ nghÜa cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸”. c. Kh¸i niÖm vÒ t­ b¶n. c.1) T­ b¶n lµ quan hÖ s¶n xuÊt. T­ b¶n chÝnh lµ c¸c c«ng cô lao ®éng, t­ liÖu s¶n xuÊt. §Þnh nghÜa nh­ vËy nh»m che dÊu thùc chÊt viÖc nhµ t­ b¶n bãc lét c«ng nh©n lµm thuª. 5 Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. Thùc chÊt t­ liÖu s¶n xuÊt kh«ng ph¶i lµ t­ b¶n mµ nã chØ lµ mét ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt trong bÊt cø mét x· héi nµo. T­ liÖu s¶n xuÊt chØ trë thµnh t­ b¶n khi nã trë thµnh vËt së h÷u cña c¸c nhµ t­ b¶n vµ ®­îc dïng ®Ó bãc lét lao ®éng lµm thuª. Nh­ vËy t­ b¶n kh«ng ph¶i lµ vËt mµ lµ mèi quan hÖ s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh gi÷a ng­êi víi ng­êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Tõ qu¸ tr×nh t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d­ ta cã ®Þnh nghÜa vÒ t­ b¶n. “T­ b¶n lµ gi¸ trÞ ®em l¹i gi¸ trÞ thÆng d­ b»ng c¸ch bãc lét c«ng nh©n lµm thuª”. T­ b¶n thÓ hiÖn mèi quan hÖ gi÷a giai cÊp t­ s¶n vµ giai cÊp v« s¶n. Trong ®ã giai cÊp t­ s¶n lµ ng­êi së h÷u t­ liÖu s¶n xuÊt cßn giai cÊp v« s¶n lµ lao ®éng lµm thuª bÞ giai cÊp t­ s¶n bãc lét. c.2) T­ b¶n bÊt biÕn vµ t­ b¶n kh¶ biÕn. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt c¸c bé phËn kh¸c nhau cña t­ b¶n cã t¸c dông kh¸c nhau. Cã bé phËn t­ b¶n th× sö dông qua nhiÒu qu¸ tr×nh cã bé phËn t­ b¶n l¹i vµ tiªu hao toµn bé vµ chuyÓn biÕn gi¸ trÞ cña nã vµo s¶n phÈm trong mét chu kú s¶n xuÊt. Tr­íc hÕt ta xÐt bé phËn t­ b¶n tån t¹i d­íi h×nh thøc t­ liÖu s¶n xuÊt. T­ liÖu s¶n xuÊt cã nhiÒu lo¹i cã lo¹i ®­îc sö dông toµn bé trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nh­ng chØ hao mßn mét phÇn, do ®ã chuyÓn gi¸ trÞ cã nã vµo gi¸ trÞ s¶n phÈm mét phÇn, cã lo¹i th× chuyÓn hÕt gi¸ trÞ cña nã vµo gi¸ trÞ cña s¶n phÈm. Tõ ®ã ta cã ®Þnh nghÜa vÒ t­ b¶n bÊt biÕn: Bé phËn t­ b¶n biÕn thµnh t­ liÖu s¶n xuÊt mµ gi¸ trÞ ®­îc b¶o tån vµ chuyÓn vµo s¶n phÈm tøc lµ gi¸ trÞ kh«ng biÕn ®æi vÒ l­îng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®­îc C.M¸c gäi lµ t­ b¶n bÊt biÕn vµ ký hiÖu lµ C theo nh­ ®Þnh nghÜa trªn t­ b¶n bÊt biÕn bao gåm: M¸y mãc, nhµ x­ëng, nguyªn vËt liÖu... Bé phËn t­ b¶n dïng ®Ó mua søc lao ®éng th× l¹i kh¸c, lao ®éng cña c«ng nh©n t¹o ra l­îng gi¸ trÞ lín h¬n gi¸ trÞ søc lao ®éng viÖc lµm t¨ng l­îng gi¸ trÞ gióp cho bé phËn dïng ®Ó mua søc lao ®éng kh«ng ngõng chuyÓn ho¸ tõ mét l­îng bÊt biÕn thµnh kh¶ biÕn. Tõ ®ã ta cã kh¸i niÖm vÒ t­ b¶n kh¶ biÕn. Bé phËn t­ b¶n biÕn thµnh søc lao ®éng kh«ng t¸i hiÖn ra, nh­ng kh«ng th«ng qua lao ®éng trõu t­îng cña c«ng nh©n lµm thuª mµ t¨ng lªn tøc lµ biÕn ®æi vÒ l­îng ®­îc C.M¸c gäi lµ t­ b¶n kh¶ biÕn ký hiÖu lµ V. 6 Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. Nh­ vËy t­ b¶n bÊt biÕn lµ ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu ®­îc ®Ó s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­ cßn t­ b¶n kh¶ biÕn cã vai trß quyÕt ®Þnh trong qu¸ tr×nh nµy. 2. TuÇn hoµn vµ chu chuyÓn t­ b¶n. a. TuÇn hoµn t­ b¶n. Ba h×nh thøc vËn ®éng cña t­ b¶n. a.1) T­ b¶n vËn ®éng qua 3 giai ®o¹n: T­ b¶n lu«n lu«n vËn ®éng, trong qu¸ tr×nh vËn ®éng cña nã t­ b¶n lín lªn kh«ng ngõng. + Giai ®o¹n thø nhÊt: T - H C«ng thøc vËn ®éng T - H biÓu thÞ viÖc chuyÓn mét mãn tiÒn thµnh mét sè hµng ho¸: §èi víi ng­êi mua lµ viÖc chuyÓn ho¸ tiÒn cña ng­êi Êy thµnh hµng ho¸, cßn ®èi víi ng­êi b¸n lµ viÖc chuyÓn hµng ho¸ cña ng­êi Êy thµnh tiÒn. Hµnh vi l­u th«ng ®ã kh«ng ph¶i lµ mét hµnh vi l­u th«ng hµng ho¸ b×nh th­êng. §©y lµ mét giai ®o¹n ho¹t ®éng nhÊt ®Þnh trong vßng tuÇn hoµn ®éc lËp cña mét t­ b¶n c¸ biÖt. Dùa vµo néi dung vËt chÊt cña hµnh vi tøc lµ do tÝnh chÊt ®Æc thï cña nh÷ng hµng ho¸ do tiÒn chuyÓn thµnh. Hµng ho¸ nµy mét mÆt lµ c¸c t­ liÖu s¶n xuÊt mÆt kh¸c nã lµ søc lao ®éng. Tøc lµ nh÷ng nh©n tè vËt vµ ng­êi cña s¶n xuÊt hµng ho¸. NÕu chóng ta ký hiÖu søc lao ®éng lµ SL§ vµ t­ liÖu s¶n xuÊt TLSX th× sè hµng ho¸ H = SL§ + TLSX. SL§ §Ó gän h¬n ta viÕt H TSLS Do vËy khi xÐt vÒ néi dung T - H ta cã T - H SL§ TLSX Nh­ vËy T - H lóc nµy sÏ ph©n ra lµm hai phÇn: T - SL§ vµ T - TLSX Sè T chi lµm 2 phÇn mét phÇn dïng mua søc lao ®éng, cßn mét phÇn dïng ®Ó mua t­ liÖu s¶n xuÊt. Hai hµnh vi mua b¸n nµy nã diÔn ra trªn thÞ tr­êng kh¸c nhau. Mét lo¹ilµ thÞ tr­êng hµng ho¸ theo ®óng nghÜa lµ mét lo¹i lµ thÞ tr­êng lao ®éng. Ngoµi viÖc ph©n chia vÒ chÊt Êy cña sè hµng ho¸ do T chuyÓn thµnh th× 7 Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. SL§ T-H TLSX cßn biÓu hiÖn mèi quan hÖ vÒ l­îng cã tÝnh chÊt rÊt ®Æc tr­ng. Nh­ chóng ta ®· biÕt gi¸ c¶ cña søc lao ®éng tr¶ cho ng­êi së h÷u søc lao ®éng ®­îc thÓ hiÖn d­¬Ý h×nh th¸i tiÒn c«ng. ë ®©y nã bao gåm c¶ lao ®éng thÆng d­. ë ®©y nã biÓu hiÖn mét mèi quan hÖ gi÷a c¸i phÇn tiÒn bá ra mua søc lao ®éng vµ c¸c phÇn tiÒn bá ra ®Ó mua t­ liÖu s¶n xuÊt. C¸c c«ng nh©n viªn ph¶i bá phÇn søc lao ®éng ra ®Ó øng víi phÇn tiÒn mµ c¸c nhµ t­ b¶n bá ra, lao ®éng cña ng­êi c«ng nh©n ë ®©y cã mét l­îng lao ®éng thÆng d­. Trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp kh¸c nhau, viÖc sö dông lao ®éng phô thªm ®ßi hái ph¶i bá thªm mét gi¸ trÞ phô ®Õn møc nµo d­íi h×nh th¸i t­ liÖu s¶n xuÊt, ®iÒu ®ã lµ kh«ng quan träng. Nh­ng nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt do hµnh vi T - TLSX mua vµo ph¶i ®ñ dïng do ®ã chóng ta ph¶i ®­a ra mét tØ lÖ nhÊt ®Þnh. Nãi c¸ch kh¸c ph¶i cã ®ñ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt ®Ó thu hót hÕt khèi l­îng lao ®éng. Ph¶i ®¸p øng ®Çy ®ñ t­ liÖu s¶n xuÊt, øng víi lùc l­îng lao ®éng ®ã khi hµnh vi T- H SL§ ®· hoµn thµnh, ng­êi mua kh«ng nh÷ng chi phèi ®­îc TLSX t­ liÖu s¶n vµ søc lao ®éng cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra mét vËt phÈm mµ cßn chi phèi ®­îc mét søc lao ®éng ®ang ho¹t ®éng hay mét lao ®éng lín h¬n møc cÇn thiÕt ®Ó hoµn l¹i gi¸ trÞ cña søc lao ®éng. §ång nhÊta ng­êi mua cßn cã nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn ®Ó vËt ho¸ sè lao ®éng Êy. Nh­ vËy gia trÞ øng ra ban ®Çu ®­îc biÓu hiÖn d­íi h×nh th¸i lµ tiÒn tÖ th× b©y giê tån t¹i d­íi h×nh th¸i hiÖn vËt, gi¸ trÞ hiÖn vËt ®ã lín h¬n gi¸ trÞ ®Çu, cã thÓ nã ®· ®Î ra gi¸ trÞ thÆng d­ d­íi h×nh th¸i hµng ho¸. Gi¸ trÞ cña s¶n xuÊt b»ng gi¸ trÞ cña TLSX + SL§ vµ b»ng T. T tån t¹i ë ®©y mang tÝnh chÊt lµ t­ b¶n tiÒn tÖ. SL§ V× vËy hµnh vi T - H TLSX hay d­íi c«ng thøc chung T - H lµ tæng hîp sè hµnh vi mua hµng ho¸ vèn lµ hµnh vi l­u th«ng chung cña hµng ho¸, lµ giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh tuÇn hoµn ®éc lËp cña t­ b¶n, lµ qu¸ tr×nh chuyÓn gi¸ gi¸ trÞ cña t­ b¶n tõ h×nh th¸i tiÒn tÖ chuyÓn sang h×nh th¸i hµng ho¸. Hay nãi c¸ch kh¸c lµ sù chuyÓn ho¸ cña t­ b¶n tiÒn tÖ thµnh t­ b¶n s¶n xuÊt. 8 Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. + Giai ®o¹n 2: §©y lµ giai ®o¹n sau khi nhµ t­ b¶n ra thÞ tr­êng lao ®éng vµ thÞ tr­êng t­ liÖu s¶n xuÊt ®Ó mua, TLSX vµ SL§ xong ®· trót bá h×nh thøc tiÒn tÖ cña m×nh ®Ó chuyÓn sang mét h×nh thøc kh¸c, mang tÝnh chÊt hiÖn vËta. Víi h×nh thøc nµy nã kh«ng thÓ l­u ®éng ®­îc vµ nhµ t­ b¶n còng kh«ng thÓ ®em b¸n c«ng nh©n nh­ hµng ho¸ ®­îc. MÆt kh¸c nhµ t­ b¶n chØ cã thÓ buéc c«ng nh©n lao ®éng trªn t­ liÖu s¶n xuÊt cña m×nh. Nh­ vËy kÕt thóc giai ®o¹n thø nhÊt lµ tiÒn ®Ò, ®iÒu kiÖn b¾t buéc ®Ó b­íc vµo giai ®o¹n thø hai, giai ®o¹n cña s¶n xuÊt. Sù vËn ®éng cña nã ®­îc thÓ hiÖn b»ng c«ng thøc: T-H SL§ ... SX trong c«ng thøc nµy ta thÊy cã giai ®o¹n l­u TLSX th«ng cña t­ b¶n chÊm døt nh­ng kh«ng tuÇn hoµn cña t­ b¶n cÇn tiÕp tôc v× nã ®i tõ lÜnh vùc l­u th«ng sang lÜnh vùc s¶n xuÊt. Giai ®o¹n mét chØ lµ giai ®o¹n ®Çu më ®­êng cho giai ®o¹n thø hai, tøc lµ cho sù ho¹t ®éng cña t­ b¶n s¶n xuÊt. T - SL§. Ng­êi c«ng nh©n chØ sèng b»ng c¸ch b¸n søc lao ®éng. ViÖc duy tr× søc lao ®éng ®ã, ®ßi hái ng­êi c«ng nh©n ph¶i tiªu dïng hµng ngµy. Do vËy viÖc tr¶ c«ng cho ng­êi c«ng nh©n ph¶i lu«n diÔn ra trong thêi gian ng¾n, ®Ó ng­êi c«ng nh©n duy tr× søc lao ®éng cña m×nh. Do ®ã nhµ t­ b¶n lu«n ph¶i ®èi diÖn víi ng­êi c«ng nh©n víi t­ c¸ch lµ nhµ t­ b¶n tiÒn tÖ. MÆt kh¸c ®Ó cho ®«ng ®¶o nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt trùc tiÕp, tøc lµ ng­êi c«ng nh©n lµm thuª cã thÓ hoµn thµnh hµnh vi SL§ - T - H th× c¸c t­ liÖu sinh ho¹t cÇn thiÕt ph¶i lu«n ®èi diÖn víi hä d­íi h×nh thøc cã thÓ mua ®­îc. Do ®ã nã ®ßi hái ph¶i cã mét nÒn s¶n xuÊt réng r·i ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao, vµ sù ph©n c«ng lao ®éng ph¸t triÓn. Cïng víi sù ph¸t triÓn ®ã lµ TLSX ph¶i ®­îc cung cÊp vµ ph¸t triÓn theo SL§. ViÖc s¶n xuÊt ra t­ liÖu s¶n xuÊt t¸ch rêi víi viÖc s¶n xuÊt ra hµng ho¸ dïng t­ liÖu s¶n xuÊt ©ý lµm t­ liÖu s¶n xuÊt. Nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt Êy ®­îc lµm ra tõ nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt hoµn toµn t¸ch rêi víi ngµnh s¶n xuÊt hµng ho¸ ®ã vµ ®­îc kinh doanh mét c¸ch ®éc lËp. Trong mäi h×nh th¸i cña s¶n xuÊt x· héi th× t­ liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng bao giê còng lµ nh©n tè cña s¶n xuÊt. V× vËy chøc n¨ng chñ yÕu cña t­ b¶n ë ®©y lµ ph¶i kÕt hîp gi÷a nh©n tè ng­êi vµ vËt ®Ó h×nh thµnh nªn gi¸ trÞ 9 Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. cña hµng ho¸ trong gi¸ trÞ cña hµng ho¸ ®ã ph¶i cã c¶ gi¸ trÞ lao ®éng thÆng d­ cña ng­êi c«ng nh©n. Do sù kh¸c nhau trong vai trß mµ t­ liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng chuyÓn vµo gi¸ trÞ hµng ho¸ kh¸c nhau. Tõ ®ã chóng ta ®­a ra thµnh hai lo¹i t­ b¶n bÊt biÕn vµ t­ b¶n kh¶ biÕn. Ta thÊy t­ liÖu s¶n xuÊt dï trong giai ®o¹n nµo vÉn lµ tµi s¶n cña nhµ t­ b¶n cßn hµng ho¸ søc lao ®éng chØ trong tay nhµ t­ b¶n khi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËy. Søc lao ®éng vµ t­ liÖu s¶n xuÊt chØ trë thµnh t­ b¶n trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh cña lÞch sö. Trong khi lµm chøc n¨ng cña m×nh t­ b¶n s¶n xuÊt sö dông c¸c thµnh phÇn b¶n th©n nã ®Ó biÕn c¸c thµnh phÇn Êy thµnh mét khèi l­îng s¶n phÈm cã gi¸ trÞ lín h¬n. V× lao ®éng cña c«ng nh©n chØ t¸c ®éng nh­ mét khhÝ quan cña t­ b¶n, nªn thµnh phÇn t¨ng lªn cña s¶n phÈm lµ do lao ®éng thÆng d­ lµm ra. Nhµ t­ b¶n ®· thu ®­îc mét l­îng gi¸ trÞ thÆng d­ mµ kh«ng ph¶i tr¶ b»ng vËt ngang gi¸. §ã lµ môc ®Ých cña nhµ t­ b¶n khi thùc hiÖn chøc n¨ng lµ t­ b¶n s¶n xuÊt, c«ng thøc chung lµ: SL§ H ...SX...H’ TLSX (+) Giai ®o¹n 3. H’...T’ Hµng ho¸ H’ ë cuèi mçi giai ®o¹n 2 b©y giê chuyÓn sang giai ®o¹n 3 víi mét h×nh th¸i míi ®ã lµ t­ b¶n - hµng ho¸. Hµng ho¸ nµy ®· t¨ng thªm mét l­îng gi¸ trÞ do chÝnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t¹o ra. D­íi h×nh th¸i hµng ho¸ cña m×nh t­ b¶n nhÊt ®Þnh ph¶i hoµn thµnh chøc n¨ng hµng ho¸. TÊt c¶ c¸c vËt phÈm cÊu thµnh t­ b¶n ®ã ngay tõ ®Çu ®Òu ®­îc s¶n xuÊt cho thÞ tr­êng, cÇn ph¶i ®em b¸n chuyÓn ho¸ thµnh tiÒn. Do ®ã ph¶i th«ng qua vËn ®éng H - T. Nh­ng ®©y chØ lµ c«ng thøc vËn ®éng cña mét gi¸ trÞ kh«ng thay ®æi, sù chuyÓn ho¸ gi¶n ®¬n. ë ®©y víi t­ c¸ch ®Æc thï lµ mét giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh tuÇn hoµn , hµnh vi l­u th«ng Êy l¹i thùc hiÖn mét gi¸ trÞ t­ b¶n hµng ho¸ céng thªm víi mét l­îng gi¸ trÞ thÆng d­ còng n»m trong hµng ho¸ Êy, do ®ã hµnh vi ®ã ph¶i lµ H’ - T’, sù chuyÓn ho¸ cña t­ b¶n hµng ho¸ tõ h×nh th¸i hµng ho¸ sang h×nh th¸i tiÒn tÖ. H’ ®­îc s¶n xuÊt ra víi chøc n¨ng cña mét s¶n phÈm hµng ho¸, nã ®­îc chuyÓn ho¸ thµnh tiÒn qua qu¸ tr×nh l­u th«ng H - T. Khi t­ b¶n hµng ho¸ vÉn 10 Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. n»m bÊt ®éng trªn thÞ tr­êng th× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt bÞ thu hÑp. Tèc ®é l­u th«ng hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng ¶nh h­ëng ®Õn quy m« s¶n xuÊt, tèc ®é nhanh th× quy m« s¶n xuÊt lµ më réng, tèc ®é chËm quy m« s¶n xuÊt lµ thu hÑp vµ còng tuú tèc ®é b¸n mµ t­ b¶n hµng ho¸ trót bá h×nh th¸i cña m×nh ®Ó thµnh t­ b¶n tiÒn tÖ. Ta thÊy toµn bé khèi l­îng hµng ho¸ H’ mang mét gi¸ trÞ míi, ®ã lµ t¨ng thªm mét l­îng gi¸ trÞ, ph¶i th«ng qua qu¸ tr×nh l­u th«ng ®Ó thu vÒ gi¸ trÞ míi H’ - T’ lín h¬n gi¸ trÞ ®Çu T’ TT. ViÖc b¸n H’ th× lµ trùc tiÕp trong H’ - T’, nh­ng viÖc mua l¹i ph¶i thùc hiÖn ë phÝa kia lµ T - H. Hµng ho¸ nµy ®­îc chØ ®Ó dïng cho tiªu dïng, ®ã lµ tiªu dïng c¸ nh©n hay lµ tiªu dïng cho s¶n xuÊt, tuú thuéc vµo tÝnh chÊt cña vËt phÈm mua vÒ. Nh­ng sù tiªu dïng ®ã kh«ng ®i vµo tuÇn hoµn cña t­ b¶n c¸ biÖt mµ H’ lµ s¶n phÈm, s¶n phÈm ®ã bÞ ®Èy ra khái tuÇn hoµn víi t­ c¸ch lµ hµng ho¸ cÇn ph¶i b¸n ®i. H’ dï ë môc ®Ých nµo nã còng n»m trong qu¸ tr×nh H’ - T’, ®Ó lÊy vÒ l­îng tiÒn T’ trong ®ã T’ >T ban ®Çu. a.2) TuÇn hoµn cña t­ b¶n. T­ b¶n vËn ®éng qua 3 giai ®o¹n, qua mçi giai ®o¹n t­ b¶n tån t¹i d­íi mét h×nh thøc vµ lµm trªn mét chøc n¨ng nhÊt ®Þnh. ë giai ®o¹n I t­ b¶n tån t¹i d­íi h×nh thøc t­ b¶n tiÒn tÖ mµ chøc n¨ng cña nã lµ mua hµng ho¸. Cô thÓ h¬n chÝnh lµ mua t­ liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng. ë giai ®o¹n hai, t­ b¶n tån t¹i d­íi h×nh thøc t­ b¶n s¶n xuÊt mµ chøc n¨ng cña nã lµ s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­. Cô thÓ h¬n ë giai ®o¹n nµy nhµ t­ b¶n sö dông søc lao ®éng t¸c ®éng lªn t­ liÖu s¶n xuÊt ®Ó t¹o nªn s¶n phÈm. Lao ®éng cña c«ng nh©n lµm thuª sÏ t¹o ra mét l­îng s¶n phÈm mµ nhµ t­ b¶n kh«ng ph¶i tr¶ b»ng vËt ngang gi¸ ®ã lµ s¶n phÇm thÆng d­. ë giai ®o¹n III t­ b¶n tån t¹i d­íi h×nh thøc t­ b¶n hµng ho¸ chøc n¨ng cña nã lµ thùc hiÖn gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d­. ë giai ®o¹n nµy nhµ t­ b¶n ®em hµng ho¸ ra thÞ tr­êng b¸n, trong hµng ho¸ c«ng nh©n lµm thªm. Nhµ t­ b¶n ®em vÒ gi¸ trÞ b¸n ®­îc lín h¬n l­îng gi¸ trÞ bá ra ban ®Çu. Tõ qu¸ tr×nh vËn ®éng cña nhµ t­ b¶n ta rót ra ®Þnh nghÜa vÒ sù tuÇn hoµn cña t­ b¶n. 11 Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. TuÇn hoµn cña t­ b¶n lµ sù chuyÓn biÕn liªn tiÕp cña t­ b¶n qua ba giai ®o¹n, tr¶i qua ba h×nh th¸i, thùc hiÖn ba chøc n¨ng h­ëng øng ®Ó trë vÒ h×nh thøc ban ®Çu víi l­îng gi¸ trÞ lín h¬n. VËy qu¸ tr×nh tuÇn hoµn cña t­ b¶n lµ sù thèng nhÊt gi÷a l­u th«ng vµ s¶n xuÊt, nã bao hµm c¶ hai. Trong nh÷ng kh©u, nh÷ng giai ®o¹n nhÊt ®Þnh nã thùc hiÖn mét chøc n¨ng nhÊt ®Þnh. Giai ®o¹n I vµ giai ®o¹n III sù vËn ®éng cña tuÇn hoµn diÔn ra trong l­u th«ng. ë hai giai ®o¹n nµy nã thùc hiÖn chøc n¨ng mua c¸c yÕu tè s¶n xuÊt vµ b¸n hµng ho¸ cã chøa ®ùng c¶ gi¸ trÞ thÆng d­. Giai ®o¹n II diÔn ra trong s¶n xuÊt, thùc hiÖn chøc n¨ng s¶n xuÊt gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d­. Giai ®o¹n II mang tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh vµ chØ trong giai ®o¹n nµy míi s¸ng t¹o ra gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d­. Nh­ng còng kh«ng v× vËy mµ ta phñ nhËn vai trß cña l­u th«ng v× nÕu kh«ng cã l­u th«ng viÖc s¶n xuÊt hµng ho¸ sÏ bÞ ®×nh trÖ, chóng ta kh«ng thÓ nµo t¸i s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa do ®ã t­ b¶n còng kh«ng tån t¹i ®­îc. T­ b¶n chØ cã thÓ tuÇn hoµn mét c¸ch b×nh th­êng trong ®iÒu kiÖn c¸c giai ®o¹n ph¶i kÕ tiÕp nhau liªn tôc, kh«ng ngõng. NÕu mµ gi¸n ®o¹n ë ®©u th× sÏ ¶nh h­ëng ®Õn toµn bé qu¸ tr×nh tuÇn hoµn cña t­ b¶n. MÆt kh¸c t­ b¶n còng chØ tuÇn hoµn mét c¸ch b×nh th­êng nÕu tÊt c¶ t­ b¶n cña c¸c nhµ t­ b¶n ph¶i tån t¹i ë ba h×nh thøc: t­ b¶n tiÒn tÖ, t­ b¶n s¶n xuÊt vµ t­ b¶n hµng ho¸, vµ mét bé phËn thø ba lµ t­ b¶n hµng ho¸ ph¶i biÕn thµnh t­ b¶n tiÓn tÖ. Kh«ng chØ tõng t­ b¶n c¸ biÖt míi thÕ mµ ®iÒu nµy ®ßi hái tÊt c¶ c¸c t­ b¶n trong x· héi còng ph¶i thÕ. C¸c t­ b¶n kh«ng ngõng vËn ®éng, kh«ng ngõng trót bá h×nh thøc nµy ®Ó mang h×nh thøc kh¸c, th«ng qua qu¸ tr×nh vËn ®éng nµy t­ b¶n lín lªn. Chóng ta kh«ng thÓ quan niÖm t­ b¶n nh­ mét vËt tÜnh. b. Chu chuyÓn t­ b¶n. b.1) Chu chuyÓn t­ b¶n. Thêi gian chu chuyÓn cña t­ b¶n. + Chu chuyÓn cña t­ b¶n. Sù tuÇn hoµn cña t­ b¶n, nÕu xÐt nã lµ mét qu¸ tr×nh ®Þnh kú ®æi míi vµ lÆp ®i lÆp l¹i, chø kh«ng ph¶i lµ mét qu¸ tr×nh c« lËp riªng lÎ th× gäi lµ chu chuyÓn cña t­ b¶n. 12 Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. Khi chóng ta nghiªn cøu sù tuÇn hoµn cña t­ b¶n, tøc lµ chóng ta ®ang nghiªn cøu vÒ ba h×nh th¸i biÓu hiÖn cña t­ b¶n qua ba giai ®o¹n kh¸c nhau th× khi nghiªn cøu vÒ chu chuyÓn cña t­ b¶n chóng ta nghiªn cøu vÒ tèc ®é vËn ®éng cña t­ b¶n nhanh hay chËm vµ nghiªn cøu ¶nh h­ëng cña tèc ®é ®èi víi viÖc s¶n xuÊt vµ thùc hiÖn gi¸ trÞ thÆng d­. + Thêi gian chu chuyÓn cña t­ b¶n. Thêi gian chu chuyÓn cña t­ b¶n lµ kho¶ng thêi gian kÓ tõ khi t­ b¶n øng ra d­íi mét h×nh thøc nhÊt ®Þnh (tiÒn tÖ, s¶n xuÊt, hµng ho¸) cho ®Õn khi nã trë vÒ tay nhµ t­ b¶n do cïng d­íi h×nh thøc nh­ thÕ nh­ng cã thªm gi¸ trÞ thÆng d­. Thêi gian chu chuyÓn cña t­ b¶n lµ th­íc ®o thêi h¹n ®æi míi, thêi h¹n lÆp l¹i qu¸ tr×nh t¨ng thªm gi¸ trÞ cña t­ b¶n. Nh­ vËy thêi gian chu chuyÓn cña t­ b¶n nhÊt ®Þnh b»ng thêi gian l­u th«ng vµ thêi gian s¶n xuÊt cña nã céng l¹i. §ã lµ thêi gian kÓ tõ khi gi¸ trÞ t­ b¶n ®­îc øng ra d­íi mét h×nh th¸i nhÊt ®Þnh, cho nªn khi gi¸ trÞ t­ b¶n ®ang vËn ®éng quay vÒ còng d­íi h×nh th¸i Êy. Môc ®Ých quyÕt ®Þnh cña nÒn s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa lµ lµm t¨ng gi¸ trÞ t­ b¶n øng tr­íc. Kh«ng kÓ lµ gi¸ trÞ nµy ®­îc øng ra d­íi h×nh th¸i ®éc lËp cña nã, tøc lµ h×nh th¸i tiÒn tÖ hay ®­îc øng ra d­íi h×nh th¸i hµng ho¸. Trong c¶ hai tr­êng hîp tuÇn hoµn cña nã, gi¸ trÞ - t­ b¶n ®Òu tr¶i qua nh÷ng h×nh th¸i kh¸c nhau. Do ®ã dï cho ®øng d­íi h×nh thøc T...T’ hay h×nh thøc SX...SX th× c¶ hai ®Òu nãi lªn r»ng: 1. Gi¸ trÞ t­ b¶n øng tr­íc ®· lµm chøc n¨ng gi¸ trÞ t­ b¶n, vµ ®· tù t¨ng thªm; 2. Khi kÕt thóc tuÇn hoµn cña nã gi¸ trÞ øng tr­íc l¹i quay vÒ víi h×nh th¸i ban ®Çu mµ nã mang khi më ®Çu tuÇn hoµn. ViÖc gi¸ trÞ øng tr­íc T t¨ng thªm mét l­îng, ®ång thêi víi viÖc t­ b¶n quay l¹i h×nh th¸i ban ®Çu biÓu lé râ trong h×nh th¸i T...T’. Nh­ng ®iÒu dods còng ®­îc diÔn ra trong h×nh th¸i hai, h×nh th¸i nµy mang tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh cho h×nh th¸i 1. Nã lµ yÕu tè ®Ó t¨ng gi¸ trÞ b»ng c¸ch sö dông lao ®éng thÆng d­ cña c«ng nh©n t¹o ra gi¸ trÞ t¨ng thªm. Ba h×nh th¸i: I>T... T’; II>SX...SX; III>H’...H’ kh¸c nhau nh­ sau. Trong h×nh th¸i II (SX...SX) lµ sù lÆp l¹i cña qu¸ tr×nh cô thÓ lµ qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt, biÓu hiÖn thµnh mét sù lÆp l¹i hiÖn thùc, cßn trong h×nh th¸i I th× sù lÆp l¹i chØ mang tÝnh kh¶ n¨ng c¶ hai ®Òu kh¸c víi h×nh th¸i III ë chç gi¸ trÞ t­ 13 Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. b¶n øng tr­íc kh«ng kÓ øng ra d­íi h×nh thøc tiÒn tÖ hay d­íi h×nh th¸i c¸c yÕu tè s¶n xuÊt vËt chÊt - lµ ®iÓm xuÊt ph¸t, do ®ã lµ ®iÓm quay vÒ. H×nh th¸i I, II gi¸ trÞ t­ b¶n mang t­ c¸ch lµ t­ b¶n øng tr­íc, h×nh th¸i III, gi¸ trÞ më ®Çu qu¸ tr×nh kh«ng ph¶i víi t­ c¸ch lµ gi¸ trÞ øng tr­íc mµ víi t­ c¸ch lµ gi¸ trÞ t¨ng thªm. Lµ tÊt c¶ nh÷ng cña c¶i n»m d­íi h×nh th¸i hµng ho¸, mµ gi¸ trÞ t­ b¶n øng tr­íc chi lµ mét bé phËn th«i. Nh÷ng h×nh th¸i nµy kh«ng thÝch hîp cho viÖc nghiªn cøu sù chu chuyÓn cña mét t­ b¶n bao giê còng b¾t ®Çu b»ng viÖc t­ b¶n øng tr­íc vµ bao giê còng ®ßi hái gi¸ trÞ t­ b¶n ®ang l­u th«ng ph¶i quay trë vÒ h×nh th¸i mµ nã ®· øng ra. NÕu xem xÐt ¶nh h­ëng cña chu chuyÓn ®Õn gi¸ trÞ thÆng d­ trong tuÇn hoµn I vµ II th× nªn xem xÐt trong tuÇn hoµn I, nÕu nãi ®Õn ¶nh h­ëng cña sù chu chuyÓn ®èi víi viÖc t¹o ra s¶n phÈm th× cÇn xem xÐt tuÇn hoµn II. Sau khi toµn bé gi¸ trÞ t­ b¶n mµ mét nhµ t­ b¶n c¸ biÖt bá vµo mét ngµnh s¶n xuÊt nµo ®ã, hoµn thµnh tuÇn hoµn trong sù vËn ®éng cña nã, th× nã l¹i trë vÒ h×nh th¸i ban ®Çu cña nã vµ l¹i cã thÓ diÔn l¹i cïng mét qu¸ tr×nh nh­ thÕ. Muèn cho gi¸ trÞ ®­îc b¶o tån m·i m·i vµ tiÕp tôc t¨ng thªm gi¸ trÞ víi t­ c¸ch lµ gi¸ trÞ t­ b¶n th× nã ph¶i lÆp l¹i tuÇn hoµn Êy. TuÇn hoµn cña t­ b¶n khi ®­îc coi lµ mét qu¸ tr×nh ®Þnh kú chø kh«ng ph¶i lµ mét hµnh vi c¸ biÖt th× gäi lµ vßng chu chuyÓn cña t­ b¶n. Thêi gian chu chuyÓn Êy ®­îc quyÕt ®Þnh bëi tæng sè thêi gian s¶n xuÊt vµ thêi gian l­u th«ng céng l¹i. Tæng sè thêi gian Êy lµ thêi gian chu chuyÓn cña t­ b¶n. Thêi gian chu chuyÓn cña t­ b¶n bao qu¸t kho¶ng thêi gian tõ mét ®Þnh kú tuÇn hoµn cña tæng gi¸ trÞ t­ b¶n ®Õn ®Þnh kú tuÇn hoµn tiÕp theo. NÕu kh«ng nãi ®Õn sù ngÉu nhiªn riªng rÏ cã thÓ ®Èy m¹nh hay rót ng¾n thêi gian chu chuyÓn ®èi v¬Ý mét t­ b¶n c¸ biÖt th× thêi gian chu chuyÓn Êy nãi chung sÏ kh¸c nhau tuú theo nh÷ng sù kh¸c nhau cña c¸c lÜnh vùc ®Çu t­ c¸ biÖt cña t­ b¶n. b.2) T­ b¶n cè ®Þnh, t­ b¶n l­u ®éng. Khi nghiªn cøu tèc ®é chu chuyÓn cña t­ b¶n chóng ta xem c¸c bé phËn t­ b¶n chu chuyÓn nh­ nhau. Nh­ng trong thùc tÕ, gi¸ trÞ c¸c bé phËn t­ s¶n s¶n xuÊt chuyÓn vµo s¶n phÈm theo ph­¬ng thøc kh¸c nhau. 14 Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. Nh­ chóng ta ®· biÕt mét bé phËn cña t­ b¶n bÊt biÕn nÕu ®em ®èi chiÕu nã víi nh÷ng s¶n phÈm mµ nã gãp phÇn ®Ó chÕ t¹o, th× râ rµng lµ gi÷ nguyªn h×nh th¸i sö dông nhÊt ®Þnh cña nã nh­ lóc míi b­íc vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Bé phËn t­ b¶n bÊt biÕn ®ã chuyÓn vµo gi¸ trÞ cho s¶n phÈm theo møc ®é mµ b¶n th©n nã hao phÝ mÊt gi¸ tù trao ®æi, song song víi gÝa trÞ sö dông cña nã. §Æc tr­ng cña bé phËn t­ b¶n bÊt biÕn ®ã lµ: Mét bé phËn cña t­ b¶n ®· ®­îc øng ra d­íi h×nh th¸i t­ b¶n bÊt biÕn, nghÜa lµ d­íi h×nh th¸i nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt ®Ó tõ ®ã, ho¹t ®éng lµm mét yÕu tè cña qu¸ tr×nh lao ®éng, trong suèt thêi gian nã gi÷ ®­îc h×n th¸i sö dông ®Æc thï cña nã nh­ khi míi gia nhËp qu¸ tr×nh lao ®éng Êy. C¸c t­ liÖu s¶n xuÊt khi ®· vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt th× kh«ng bao giê ra khái qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Mét bé phËn cña gi¸ trÞ t­ b¶n øng ra ®­îc cè ®Þnh d­íi h×nh th¸i Êy, h×nh th¸i Êy lµ do chøc n¨ng cña t­ liÖu lao ®éng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. Do ho¹t ®éng khi lao ®éng mét bé phËn ®i vµo vËt phÈm mét bé phËn nã bÞ hao mßn cßn mét bé phËn vÉn cè ®Þnh trong t­ liÖu lao ®éng. T­ liÖu lao ®éng cµng bªn l©u, cµng Ýt hao mßn th× gi¸ trÞ t­ b¶n bÊt biÕn sÏ ®­îc cè ®Þnh d­íi h×nh th¸i sö dông Êy trong mét thêi gian cµng l©u. Nh­ng bÊt luËn thÕ nµo th× sè l­îng nh­îng ®i tØ lÖ nghÞch víi thêi gian ho¹t ®éng cña nã. Bé phËn t­ b¶n cè ®Þnh trong t­ liÖu s¶n xuÊt còng l­u th«ng, nã l­u th«ng kh«ng ph¶i d­íi h×nh th¸i sö dông mµ nã l­u th«ng d­íi h×nh th¸i gia trÞ. Gi¸ trÞ cña nã l­u th«ng dÇn dÇn theo nhÞp ®é ®Ó chuyÓn vµo s¶n phÈm. Trong suèt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ cña nã n»m trong nã mét c¸ch cè ®Þnh, ®éc lËp víi hµng ho¸ mµ nã gãp phÇn s¶n xuÊt ra. §©y lµ ®Æc ®iÓm khiÕn t­ b¶n bÊt biÕn mang h×nh th¸i t­ b¶n cè ®Þnh. Tõ ®ã ta cã ®Þnh nghÜa vÒ t­ b¶n cè ®Þnh. T­ b¶n cè didnhj lµ bé phËn t­ b¶n s¶n xuÊt mµ b¶n th©n nã tham gia hoµn toµn vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nh­ng gi¸ trÞ cña nã l¹i kh«ng chuyÓn hÕt mét lÇn mµ chuyÓn dÇn tõng phÇn vµo s¶n phÈm. T­ b¶n cè ®Þnh cã h×nh th¸i l­u th«ng ®Æc biÖt th× còng cã mét c¸ch chu chuyÓn ®Æc biÖt phÇn gi¸ trÞ bÞ mÊt do hao mßn tù nhiªn th× giê l­u th«ng chuyÓn nã thµnh tiÒn, mét phÇn n÷a lµ gi¸ trÞ cña t­ liÖu lao ®éng. Nh­ vËy t­ 15 Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. b¶n cè ®Þnh tån t¹i hai h×nh th¸i gi¸ trÞ. Mét bé phËn g¾n liÒn víi h×nh th¸i sö dông, mét bé phËn chuyÓn thµnh tiÒn. Ta thÊy mét bé phËn cña gi¸ trÞ t­ b¶n, øng ra d­íi h×nh th¸i t­ liÖu s¶n xuÊt, nã cã mang b¶n chÊt lµ t­ b¶n cè ®Þnh hay kh«ng cßn phô thuéc vµo p­h¬ng thøc l­u th«ng. Chóng ta biÕt mét s¶n phÈm khi b­íc ra khái víi h×nh th¸i hµng ho¸ mµ l¹i quay trë vÒ víi s¶n xuÊt mang tÝnh h×nh th¸i t­ liÖu s¶n xuÊt, chÝnh v× ho¹t ®éng nµy nªn chóng ta trë thµnh t­ b¶n cè ®Þnh. Nh­ng khi chóng míi chØ b­íc ra khái mét qu¸ tr×nh th× nã kh«ng ph¶i lµ t­ b¶n cè ®Þnh. MÆt kh¸c, t­ liÖu s¶n xuÊt khi nhµ t­ b¶n ®­a vµo s¶n xuÊt th× nã chuyÓn hÕt gi¸ trÞ cña nã vµo gi¸ trÞ cu¶ s¶n phÈm. Do ®ã ta thÊy t­ liÖu s¶n xuÊt kh«ng ph¶i kÓ t­ b¶n cè ®Þnh. B©y giê ta nãi ®Õn yÕu tè kh¶ biÕn cña t­ b¶n s¶n xuÊt, tøc lµ t­ b¶n chi ra ®Ó mua søc lao ®éng. Søc lao ®éng ®­îc mua trong thêi gian nhÊt ®Þnh. Khi nhµ t­ b¶n ®· mua søc lao ®éng vµ ®­a nã vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt th× søc lao ®éng trë thµnh mét yÕu tè cña t­ b¶n. Khi ®­a søc lao ®éng vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh søc lao ®éng kh«ng nh÷ng lµm ra mét l­îng gi¸ trÞ b»ng víi l­îng gi¸ trÞ cña vËt ngang gi¸ mµ nhµ t­ b¶n tr¶ c«ng cho ng­êi c«ng nh©n ®ã th× søc lao ®éng cßn lµm ra mét l­îng gi¸ trÞ t¨ng thªm kh«ng ®­îc tr¶ c«ng b»ng vËt giang gi¸. L­îng gi¸ trÞ th¨m thªm ®ã gäi lµ gi¸ trÞ thÆng d­. Søc lao ®éng khi ®· ®­îc mua vµ ho¹t ®éng. Gi¸ trÞ cña nã kh«ng ngõng chuyÓn vµo gi¸ trÞ cña s¶n phÈm. Theo mét thêi gian nhÊt ®Þnh, søc lao ®éng l¹i ®­îc mua tiÕp, nã ®­îc mua liªn tôc vµ kh«ng ngõng. C¸i ngang gi¸ víi gi¸ trÞ cña søc lao ®éng mµ nã chuyÓn vµo s¶n phÈm trong khi ho¹t ®éng ®Ó chuyÓn ho¸ thµnh tiÒn trong qu¸ tr×nh l­u th«ng cña s¶n phÈm. C¸i gi¸ trÞ ®ã nhÊta thiÕt ph¶i kh«ng ngõng ®­îc chuyÓn ho¸ tõ tiÒn thµnh søc lao ®éng, ph¶i kh«ng ngõng ®i qua toµn bé vßng tuÇn hoµn cña c¸c h×nh th¸i cña nã, nãi mét c¸ch kh¸c ph¶i kh«ng ngõng lu©n chuyÓn th× vßng tuÇn hoµn cña s¶n xuÊt míi cã thÓ tiÕp tôc kh«ng bÞ gi¸n ®o¹n. Nh­ vËy, bé phËn gi¸ trÞ cña t­ b¶n s¶n xuÊt bá ra ®Ó mua søc lao ®éng ®­îc chuyÓn toµn bé vµo s¶n phÈm vµ cïng víi s¶n phÈm th«ng qua hai biÕn ho¸ h×nh th¸i thuéc lÜnh vùc l­u th«ng, do sù ®æi míi kh«ng ngõng, nªn bé phËn ®ã lu«n lu«n g¾n vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. MÆc dï vÒ mÆt h×nh thµnh gi¸ 16 Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. trÞ, gi÷a søc lao ®éng vµ nh÷ng yÕu tè bÊt biÕn kh«ng lµ ph¶i lµ t­ b¶n cè ®Þnh, cã sù kh¸c nhau thÕ nµo ch¨ng n÷a th× ph­¬ng thøc chu chuyÓn l¹i gièng nhau vµ ®èi lËp víi t­ b¶n cè ®Þnh. Nh÷ng yÕu tè cña t­ b¶n s¶n xuÊt ®èi lËp víi t­ b¶n cè ®Þnh do c¸c tÝnh chÊt chung ®ã cña ph­¬ng thøc chu chuyÓn cña chóng v× chóng lµ t­ b¶n lu©n chuyÓn hay t­ b¶n l­u ®éng. Tõ ®ã ta cã ®Þnh nghÜa vÒ t­ b¶n cè l­u ®éng. T­ b¶n l­u ®éng lµ mét bé phËn t­ b¶n s¶n xuÊt mµ gi¸ trÞ cña nã sau mét thêi kú s¶n xuÊt cã thÓ hoµn l¹i hoµn toµn cho nhµ t­ b¶n d­íi h×nh thøc tiÒn tÖ sau khi hµng ho¸ ®· b¸n xong. Gi¸ trÞ cña søc lao ®éng vµ t­ liÖu s¶n xuÊt chØ bá ra trong thêi gian cÇn thiÕt ®Ó chÕ t¹o ra s¶n phÈm. C¨n cø vµo quy m« s¶n xuÊt do khèi l­îng t­ b¶n cè ®Þnh quyÕt ®Þnh. Gi¸ trÞ nµy nhËp toµn bé vµo s¶n phÈm, do viÖc b¸n s¶n phÈm toµn bé gi¸ trÞ ®ã tõ trong l­u th«ng quay trë vÒ vµ l¹i cã thÓ øng ra lÇn n÷a. Søc lao ®éng vµ t­ liÖu s¶n xuÊt ph¶i kh«ng ngõng thay thÕ vµ ®æi míi b»ng c¸ch mua l¹i vµ chuyÓn chóng tõ h×nh th¸i tiÒn tÖ thµnh yÕu tè s¶n xuÊt. Søc lao ®éng vµ t­ liÖu s¶n xuÊt kh«ng ngõng tr¶i qua toµn bé vßng tuÇn hoµn cña c¸c biÕn ho¸ h×nh th¸i; chóng kh«ng ngõng chuyÓn hµng ho¸ trë l¹i c¸c yÕu tè s¶n xuÊt vµ l¹i chuyÓn ho¸ trë l¹i cïng thø hµng ho¸ ®ã. Khi chia t­ b¶n ra thµnh t­ b¶n cè ®Þnh vµ t­ b¶n l­u ®éng còng lµ mét bé phËn chia khoa häc, hîp lý. Sù ph©n chia nµy rÊt cÇn thiÕt cho qu¶n lý kinh tÕ, tuy nhiªn chóng ta kh«ng nªn nhÇm lÉn víi sù ph©n chia thµnh t­ b¶n bÊt biÕn vµ t­ b¶n kh¶ biÕn lµ dùa trªn t¸c dông kh¸c nhau cña c¸c bé phËn kh¸c nhau cña c¸c bé phËn t­ b¶n trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­. T­ b¶n cè ®Þnh chu chuyÓn chËm h¬n t­ b¶n l­u ®éng. Khi t­ b¶n cè ®Þnh chu chuyÓn ®­îc mét vßng th× t­ b¶n l­u ®éng chu chuyÓn ®­îc nhiÒu vßng. Ngay trong t­ b¶n cè ®Þnh thêi gian chu chuyÓn cña c¸c yÕu tè lµ kh«ng gièng nhau. Chóng ta ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò hao mßn ë trªn. Cã hai h×nh thøc ph©n chia hao mßn cña t­ b¶n cè ®Þnh: hao mßn h÷u h×nh vµ hao mßn v« h×nh. Hao mßn h÷u h×nh lµ hao mßn do sù sö dông vµ do t¸c ®éng cña thiªn nhiªn lµm cho nh÷ng bé phËn cu¶ t­ b¶n cè ®Þnh dÇn hao ®i ®Õn chç háng, kh«ng sö dông ®­îc n÷a. 17 Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. Hao mßn v« h×nh lµ nãi vÒ nh÷ng tr­êng hîp m¸y mãc tuy cßn tèt nh­ng bÞ mÊt gi¸ v× cã nh÷ng m¸y mãc míi tèt h¬n, tèi t©n h¬n xuÊt hiÖn. §Ó kh«i phôc l¹i t­ b¶n cè ®Þnh ®· hao mßn nhµ t­ b¶n ph¶i lËp quü khÊu hao. Sau tõng thêi kú b¸n hµng hä ®Òu trÝch ra mét sè tiÒn ngang víi møc ®é hao mßn cña t­ b¶n cè ®Þnh ®Ó bæ vµo quü khÊu hao ®­îc dïng vµo viÖc söa ch÷a c¬ b¶n mét phÇn kh¸c ®­îc ®em vµo göi ng©n hµng, chê ®Õn thêi kú mua m¸y mãc hoÆc x©y dùng nhµ x­ëng míi. b.3) Chu chuyÓn chóng vµ chu chuyÓn thùc tÕ cña t­ b¶n øng tr­íc. Sau khi nghiªn cøu t­ b¶n cè ®Þnh vµ t­ b¶n l­u ®éng C.M¸c ph©n chu chuyÓn cña t­ b¶n øng tr­íc thµnh chu chuyÓn chung (chu chuyÓn trung b×nh) vµ chu chuyÓn thùc tÕ. Chu chuyÓn chung cña t­ b¶n øng tr­íc lµ con sè chu chuyÓn trung b×nh cña nh÷ng thµnh phÇn kh¸c nhau cña t­ b¶n. Chu chuyÓn thùc tÕ lµ thêi gian ®Ó tÊt c¶ c¸c bé phËn cña t­ b¶n øng tr­íc ®­îc kh«i phôc toµn bé vÒ mÆt gi¸ trÞ, còng nh­ vÒ mÆt hiÖn vËt. Chu chuyÓn thùc tÕ do thêi gian tån t¹i cña t­ b¶n cè ®Þnh ®Çu t­ quy ®Þnh. Chu chuyÓn thùc tÕ kh«ng ¨n khíp víi chu chuyÓn chung cña nã. Chu chuyÓn thùc tÕ th­êng rót ng¾n l¹i h¬n so víi chu chuyÓn chung do ¶nh h­ëng cña hao mßn v« h×nh. Sau khi nghiªn cøu chu chuyÓn chung vµ chu chuyÓn thùc tÕ cña t­ b¶n øng tr­íc ta ®· hiÓu chu chuyÓn mét c¸ch cô thÓ h¬n vµ cã thÓ ph©n biÖt ®­îc râ h¬n sù kh¸c nhau gi÷a tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn cña t­ b¶n. b.4) Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ hµng n¨m. Nh÷ng ph­¬ng ph¸p t¨ng tèc ®é chu chuyÓn cña t­ b¶n. + Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­. Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ lµ tû sè tÝnh theo phÇn tr¨m gi÷a gi¸ trÞ thÆng d­ vµ t­ b¶n kh¶ biÕn cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­ ®ã, tøc lµ tØ sè theo ®ã t­ b¶n kh¶ biÕn t¨ng thªm gi¸ trÞ C.M¸c ®· dïng ký hiÖu m’ ®Ó chØ tØ suÊt gi¸ trÞ thÆng d­. C«ng thøc tÝnh tØ suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ lµ. 18 Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. m m’ = V x 100% TØ suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ ph¶n ¸nh tr×nh ®é bãc lét c«ng nh©n vÒ thùc chÊt tØ lÖ nµy lµ tØ lÖ ph©n chia ngµy lao ®éng thµnh thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt vµ thêi gian lao ®éng thÆng d­. Tuy nhiªn tû suÊt nµy kh«ng biÓu hiÖn l­îng tuyÖt ®èi cña sù bãc lét. + T¨ng tû suÊt chu chuyÓn cña t­ b¶n lµ ®Ó n¨ng suÊt cao tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ hµng n¨m, tøc lµ n©ng cao tû sè gi÷a khèi l­îng gi¸ trÞ thÆng d­ t¹o ra mét n¨m víi t­ b¶n kh¶ biÕn øng ra tr­íc. Tuy r»ng tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ thùc tÕ kh«ng ®æi nh­ng t­ b¶n chu chuyÓn cµng nhanh, sè vßng chu chuyÓn cña t­ b¶n kh¶ biÕn trong n¨m cµng nhiÒu th× gi¸ trÞ thÆng d­ cµng lín, tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ hµng n¨m cµng cao. Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ hµng n¨m che dÊu mèi quan hÖ thùc sù gi÷a t­ b¶n víi lao ®éng, g©y ¶o t­ëng lµ tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ kh«ng nh÷ng chØ phô thuéc vµo sù bãc lét søc lao ®éng mµ cßn phô thuéc vµo tèc ®é l­u th«ng cña t­ b¶n n÷a. C. M¸c nãi “HiÖn nay cã thÓ lµm cho ng­êi ta cã Ên t­îng r»ng tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ kh«ng ph¶i chØ phô thuéc vµo khèi l­îng vµ tr×nh ®é bãc lét søc lao ®éng do t­ b¶n kh¶ biÕn lµm cho ho¹t ®éng, mµ cßn phô thuéc vµo nh÷ng ¶nh h­ëng kh«ng thÓ gi¶i thÝch ®­îc do qu¸ tr×nh l­u th«ng ®Î ra”. Do ®ã nhµ t­ b¶n ra søc rót ng¾n thêi gian s¶n xuÊt vµ thêi gian l­u th«ng ®Ó t¨ng tèc ®é chu chuyÓn cña t­ b¶n. Sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, sù tiÕn bé cña khoa häc kü thuËt gióp cho nhµ t­ b¶n lµm viÖc ®ã. Tuy nhiªn còng cã c¸c yÕu tè lµm cho tèc ®é chu chuyÓn cña t­ b¶n chËm xuèng. Kü thuËt cµng ph¸t triÓn th× t­ b¶n cè ®Þnh cµng lín, mµ t­ b¶n cè ®Þnh th× chu chuyÓn chËm, do ®ã ¶nh h­ëng ®Õn tèc ®é chu chuyÓn cña toµn bé t­ b¶n. Sù bè trÝ s¶n xuÊt kh«ng hîp lý cho nguyªn vËt liÖu vµ hµng ho¸ vËn t¶i loanh quanh, tèn thêi gian. Sù tiªu thô hµng ho¸ gÆp khã kh¨n hµng ho¸ hay bÞ ø ®äng. §ã lµ nh÷ng m©u thuÉn mµ t­ b¶n gÆp ph¶i trong qu¸ tr×nh chu chuyÓn cña nã. V× vËy, tèc ®é chu chuyÓn cña t­ b¶n cã xu h­íng chËm l¹i. 19