Tài liệu Hoạt động trợ giúp pháp lý cho trẻ em lang thang tại tổ chức trẻ em rồng xanh hà nội ( luận văn ths)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN --------------------- ĐỖ THỊ LÂM HOẠT ĐỘNG TRỢ GIÚP PHÁP LÝ CHO TRẺ EM LANG THANG TẠI TỔ CHỨC TRẺ EM RỒNG XANH HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SỸ CÔNG TÁC XÃ HỘI Chuyên ngành: Công tác xã hội Hà Nội 2014 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN --------------------- ĐỖ THỊ LÂM HOẠT ĐỘNG TRỢ GIÚP PHÁP LÝ CHO TRẺ EM LANG THANG TẠI TỔ CHỨC TRẺ EM RỒNG XANH HÀ NỘI Chuyên ngành: Công tác xã hội Mã số: 60 90 01 01 LUẬN VĂN THẠC SỸ CÔNG TÁC XÃ HỘI Xác nhân của Chủ tịch Hội đồng Xác nhận Giáo viên hƣớng dẫn PGS.TS. Nguyễn Hồi Loan TS. Đỗ Thị Ngọc Phƣơng Hà Nội – 2014 LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Người thực hiện luận văn Đỗ Thị Lâm LỜI CẢM ƠN Nghề công tác xã hội là một ngành mới đƣợc công nhận là một nghề từ năm 2010, nhận thấy sự cần thiết trong việc đào tạo nhân lực có trình độ chuyên môn cao để phục vụ cho sự phát triển nghề công tác xã hội tại Việt Nam Trƣờng Đại học Khoa học xã hội và nhân văn Hà Nội – Đại học quốc gia Hà Nội đã mở khóa đào tạo sau đại học đầu tiên cho học viên ngành công tác xã hội năm 2011. Là học viên sau đại học chuyên ngành công tác xã hội của khóa học đầu tiên em xin bày tỏ lời cảm ơn sâu sắc đến Ban giám hiệu nhà trƣờng, ban lãnh đạo Phòng đào tạo sau đại học và toàn thể thầy cô trong khoa xã hội học Trƣờng đại học khoa học xã hội và nhân văn Hà Nội cùng toàn thể thầy cô tham gia giảng dạy và hƣớng dẫn học viên khóa cao học công tác xã hội khóa 2011 – 2013. Cảm ơn nhà trƣờng và thầy cô đã một lần nữa cung cấp thêm cho chúng em những kiến thức mới về nghề công tác xã hội ở Việt Nam và nghề công tác xã hội trên thế giới giúp chúng em bổ sung kiến thức và làm tốt hơn nữa công việc của mình. Em xin bày tỏ lời cảm ơn sâu sắc đến cô – giáo viên hƣớng dẫn đề tài nghiên cứu cho em – T.S Đỗ Thị Ngọc Phƣơng (Phó viện trưởng Viện Dân số, Gia đình và Trẻ em). Trong quá trình làm luận văn em gặp rất nhiều khó khăn từ phía bản thân, cô đã động viên, thông cảm và tạo điều kiện thuận lợi cho em, cho em động lực để em cố gắng hoàn thành luận văn của mình. Em xin bày tỏ lời cảm ơn đến toàn thể thầy cô trong hội đồng phản biện đã lắng nghe phần trình bày của em. Trong bài nghiên cứu em đã cố gắng rất nhiều nhƣng không tránh khỏi thiếu sót, em mong nhận đƣợc sự đóng góp ý kiến của thầy cô để bài nghiên cứu của em đƣợc hoàn thiện hơn. Một lần nữa em xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành đến toàn thể thầy cô đã cho em kiến thức bổ ích trong học tập để em hoàn thành tốt khóa học tại trƣờng! TÓM TẮT LUẬN VĂN Trẻ em lang thang là một trong mƣời nhóm trẻ có hoàn cảnh đặc biệt cần đƣợc sự quan tâm, giúp đỡ nhiều hơn theo Luật bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em năm 2004 . Đây không chỉ là trách nhiệm của gia đình mà còn là trách nhiệm của cộng đồng và của toàn xã hội, nhằm giúp trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt hòa nhập cộng đồng và có đƣợc cuộc sống bình thƣờng nhƣ bao trẻ em khác. Nghiên cứu này nhằm chỉ ra những hoạt động thiết thực trong trợ giúp pháp lý cho trẻ em lang thang của Quỹ Trẻ em Rồng Xanh Hà Nội từ đó đánh giá đƣợc nhu cầu cần thiết trong việc trợ giúp pháp lý của trẻ em lang thang nhằm đảm bảo quyền của các em. Hà nội là trung tâm văn hóa, kinh tế, chính trị của cả nƣớc, phần lớn trẻ em đƣợc sống với gia đình và đƣợc chăm sóc đầy đủ để phát triển. Hà Nội cũng là địa bàn có nhiều chợ lớn: chợ Long Biên, chợ Đồng Xuân … và nhiều khu sinh hoạt công cộng nhƣ: Hồ Tây, Hồ Gƣơm, Hồ Thiền Quang, Tƣợng đài Lê Nin … và nhiều công viên: công viên Lê Nin, công viên Thủ Lệ… là những nơi thu hút nhiều trẻ lang thang từ các tỉnh phía Bắc tập trung ở đây để sinh sống. Cuộc sống mƣu sinh hàng ngày của trẻ lang thang còn gặp rất nhiều khó khăn. Hàng ngày, các em phải kiếm sống trên hè phố, phải tự tìm kế mƣu sinh để nuôi sống bản thân (bán báo, bán vé số, bán tăm, bán kẹo, hoặc đi xin ăn, bị một số kẻ xấu lạm dụng làm những chuyện vi phạm pháp luật ….). Với tuối đời còn non trẻ, các em đã phải tự đối mặt với cuộc sống, không có gia đình, không có ngƣời thân chăm sóc, không có nơi an toàn để ở, phải đối mặt với rất nhiều nguy cơ khác: bị xâm hại, bị lạm dụng, dễ nhiễm bệnh do không đƣợc chăm sóc đầy đủ, có nguy cơ vi phạm pháp luật cao… Để đảm bảo quyền trẻ em cho nhóm trẻ có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn này, các em cần có sự hỗ trợ về mặt pháp lý nhằm tạo cơ hội cho các em có điều kiện đƣợc tiếp cận với các dịch vụ xã hội, từ đó tạo cơ hội để các em vƣơn lên trong cuộc sống. Nghiên cứu sử dụng phƣơng pháp nghiên cứu (dùng bảng hỏi và phỏng vấn sâu, phân tích dữ liệu…) đối với từng trẻ lang thang đang sống và lao động trên hè phố, cán bộ xã hội làm việc trực tiếp với đối tƣợng để nghiên cứu chỉ ra đƣợc nhu cầu, mong muốn của các em, những điều mà trẻ lang thang cần thực sự là những gì để từ đó tìm ra những giải pháp phù hợp can thiệp và hỗ trợ thiết thực nhất đối với nhóm đối tƣợng yếu thế này nhằm đem lại tuổi thơ và tƣơng lai cho các em. MỤC LỤC MỞ ĐẦU ............................................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA NGHIÊN CỨU. ....................... 17 1.1. Cơ sở lý luận. ................................................................................................................ 17 1.1.1. Lý thuyết ứng dụng trong nghiên cứu........................................................................ 17 1.1.2. Các khái niệm công cụ ............................................................................................... 23 1.2. Cơ sở thực tiễn. ............................................................................................................. 27 1.2.1. Đặc điểm của trẻ em lang thang................................................................................ 27 1.2.2. Thực trạng, nguyên nhân, hậu quả của vấn đề trẻ em lang thang. ............................. 28 1.3. Hoạt động trợ giúp pháp lý cho trẻ em lang thang tại cộng đồng. ................................ 41 CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG TRỢ GIÚP PHÁP LÝ CHO TRẺ EM LANG THANG TẠI TỔ CHỨC TRẺ EM RỒNG XANH HÀ NỘI. ................................. 42 2.1. Tổng quan chung về Tổ chức trẻ em Rồng Xanh. ........................................................ 42 2.1.1. Đặc điểm địa bàn hoạt động của Tổ chức trẻ em Rồng Xanh. ................................. 42 2.1.2. Quá trình hình thành Tổ chức trẻ em Rồng xanhh Hà Nội. ...................................... 43 2.1.3. Những dịch vụ cung cấp cho trẻ em lang thang tại tổ chức trẻ em Rồng xanh Hà Nội. ............................................................................................................................................. 48 2.1.4. Những kết quả đạt được của tổ chức trẻ em Rồng Xanh Hà Nội trong việc trợ giúp trẻ em lang thang. ................................................................................................................ 54 2.2. Nhu cầu trợ giúp pháp lý của trẻ em lang thang. .......................................................... 57 2.3. Dịch vụ trợ giúp pháp lý cho trẻ lang thang tại Tổ chức Trẻ em Rồng Xanh. ...... 62 2.3.1. Hỗ trợ làm giấy tờ tùy thân: ...................................................................................... 62 2.3.2. Hỗ trợ pháp lý về pháp luật trẻ em. ........................................................................... 63 2.3.3 Tổ chức các buổi tập huấn về pháp luật cho trẻ em lang thang và cha mẹ trẻ. ........... 65 2.3.4. Hoạt động mang tính phòng ngừa sớm. ..................................................................... 66 2.4. Những thuận lợi và khó khăn trong việc trợ giúp pháp lý cho trẻ lang thang. ... 68 2.4.1. Thuận lợi .................................................................................................................... 68 2.4.2. Khó khăn. ................................................................................................................... 68 2.5. Những hệ lụy khi trẻ lang thang không đƣợc trợ giúp pháp lý kịp thời. .............................. 70 2.6. Đề xuất giải pháp công tác xã hội trong quá trình trợ giúp pháp lý cho trẻ em lang thang tại tổ chức trẻ em Rồng Xanh Hà Nội.. ...................................................................... 75 2.6.1 Vai trò của nhân viên xã hội……………………………………………………75 2.6.2. Hỗ trợ đánh giá nhu cầu trợ giúp pháp lý khi làm việc với trẻ em lang thang. ......... 75 2.6.3. Kết nối với gia đình, chính quyền địa phƣơng và các tổ chức có liên quan. .. 76 2.6.4. Kết nối với các dịch vụ trợ giúp trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt. ................................. 78 2.6.5. Hƣớng dẫn và hỗ trợ trẻ em trong các hoạt động trợ giúp pháp lý cho trẻ em lang thang..................................................................................................................................... 79 2.6.6. Tham gia thúc đẩy và phát triển các hoạt động công tác xã hội và phát huy vai trò của nhân viên công tác xã hội trong việc trợ giúp trẻ em lang thang tại tổ chức trẻ em Rồng xanh Hà Nội. ........................................................................................................................ 80 KẾT LUẬN KHUYẾN NGHỊ ............................................................................................. 82 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 85 PHỤ LỤC ............................................................................................................................ 87 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Đất nƣớc ta đang trên con đƣờng hội nhập và phát triển. Nền kinh tế nƣớc ta đã đạt đƣợc những thành quả đáng tự hào đƣợc nhiều nƣớc trên thế giới đánh giá cao, chúng ta đang hƣớng đến mục tiêu trở thành nƣớc công nghiệp vào năm 2020 và có thể sánh vai với các nƣớc phát triển trên thế giới. Bên cạnh những thành tựu về kinh tế-xã hội, chúng ta đang phải đối mặt với những khó khăn và thách thức nẩy sinh từ mặt trái của quá trình phát triển kinh tế xã hội nhƣ phân tầng xã hội ngày càng sâu sắc, quá trình đô thị hóa ở một số địa phƣơng phát triển kinh tế không đi liền với phát triển văn hóa - xã hội, môi trƣờng bị ô nhiễm, lao động không có việc làm, ngƣời già neo đơn, tệ nạn ma túy, trẻ em có hòan cảnh khó khăn… Riêng đối với trẻ em có hòan cảnh khó khăn, thực tế cho thấy tại 2 thành phố lớn là Tp.Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh có rất nhiều trẻ em lang thang kiếm sống hàng ngày trên các đƣờng lớn, góc phố, chợ lớn, công viên ... Nhiều trẻ em lang thang đã và đang làm nhiều công việc vất vả để kiếm kế sinh nhai cho bản thân và gia đình các em. Các em hàng ngày phải làm các công việc nhƣ lƣợm ve chai, nilon, đánh giầy, bán vé số, bán kẹo, bán hàng rong, xin ăn … Phần đông những trẻ em có cuộc sống nhƣ vậy là do các em đều xuất thân từ những gia đình có hoàn cảnh khó khăn, gia đình nghèo đói, bị bạo lực gia đình, bố mẹ ly hôn, bố mẹ bỏ rơi, không có ngƣời chăm sóc ... Ở bất kỳ quốc gia nào đang trong giai đoạn phát triển cũng đều phải đối mặt với vấn đề trẻ em lang thang. Vì vậy đặt ra sự cần thiết có những nghiên cứu thực tiễn về vấn đề trẻ em lang thang nhằm tìm ra những khó khăn và mong muốn của các em, từ đó giúp chính phủ, các đoàn thể xã hội tìm ra giải pháp thiết thực trong việc giải quyết các vấn đề xã hội và trợ giúp đối tƣợng có hoàn cảnh khó khăn này có một cuộc sống tốt hơn, giảm thiểu phân tầng xã hội và bất bình đẳng xã hội cũng nhƣ nhƣ những hệ lụy xã hội khác đi kèm. 1 Trong các chƣơng trình chăm sóc trẻ em ở Việt Nam chúng ta thƣờng nhắc tới thông điệp“ Trẻ em hôm nay, thế giới ngày mai”, Trẻ em là những mầm non tƣơng lai của đất nƣớc, các em cần nhận đƣợc sự quan tâm chăm sóc của gia đình, cộng đồng và toàn xã hội. Đảng và nhà nƣớc cũng dành sự quan tâm lớn đến việc bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em thể hiện trong các văn bản pháp luật: Luật bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em, các chƣơng trình quốc gia về bảo vệ chăm sóc giáo dục trẻ em trong từng giai đoạn phát triển của đất nƣớc, các nghị định, chỉ thị của chính phủ về vấn đề bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em… Tuy nhiên, với đối tƣợng là trẻ em lang thang có hoàn cảnh đặc biệt hàng ngày các em phải kiếm ăn ngoài đƣờng phố và trƣởng thành trên đƣờng phố: phải tự lo kiếm sống từng bữa, không có ngƣời chăm sóc, không có nơi an toàn để ngủ, không đƣợc đến trƣờng, không đƣợc chăm sóc sức khỏe, không đƣợc xã hội nhìn nhận tích cực, không đƣợc yêu thƣơng … và hàng ngày phải đối mặt với nguy cơ bị lạm dụng, bị xâm hại và nguy cơ cao trong việc vi phạm pháp luật …Các em cần có sự chung tay giúp đỡ của cộng đồng và của toàn xã hội dể đảm bảo quyền trẻ em cho các em. Một trong những trợ giúp cần thiết cho trẻ em lang thang nhằm đảm bảo quyền trẻ em cho các em đó là sự trợ giúp pháp lý cho trẻ em lang thang. Nghiên cứu hoạt động trợ giúp pháp lý cho trẻ em lang thang tại tổ chức trẻ em Rồng Xanh Hà Nội cho chúng ta thấy đƣợc một trong những giải pháp trong việc trợ giúp trẻ em đƣờng phố. Qua nghiên cứu cho chúng ta có cái nhìn cận cảnh về cuộc sống thực sự của trẻ lang thang, và đâu là điều mong muốn của các em, đâu là nhu cầu hàng ngày, thiết yếu nhất mà các em cần, để từ đó góp phần cho các nhà quản lý, các nhà làm công tác xã hội có phƣơng pháp tiếp cận và giải quyết, đáp ứng nhu cầu trợ giúp pháp lý của trẻ em lang thang, đảm bảo quyền trẻ em. 2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu Nghiên cứu về vấn đề trẻ em lang thang không phải là một chủ đề mới, từ khi đất nƣớc chuyển sang nền kinh tế thị trƣờng, phân hóa xã hội ngày 2 càng rõ nét, số trẻ em lang thang không ngừng tăng lên, chính vì thế đã có rất nhiều các đơn vị, cơ sở, các tổ chức Phi chính phủ nhƣ Unicef, Viện nghiên cứu thanh niên… nghiên cứu về vấn đề trẻ em lang thang. Mặc dù có nhiều nghiên cứu về trẻ em lang thang song chƣa có nhiều những nghiên cứu về trợ giúp pháp lý cho trẻ em lang thang dƣới góc độ công tác xã hội. Chúng ta có thể tham khảo một số nghiên cứu về trẻ em lang thang sau đây: “Báo cáo nghiên cứu trẻ em bụi đời TP Hồ Chí Minh” năm 1992 của Timothy W.Bond nêu lên đời sống sinh hoạt hàng ngày và nhu cầu của trẻ em lang thang sống tại thành phố Hồ Chí Minh. Báo cáo cho thấy trẻ em lang thang đƣờng phố tại Thành phố Hồ Chí Minh sống ra sao và chúng có những nhu cầu gì. Tuy nhiên trong báo cáo chƣa đề cập đến những hoạt động nhằm trợ giúp trẻ em đƣờng phố tại thành phố Hồ Chí Minh sống tốt hơn. „Một số vấn đề về sự gia tăng trẻ em đƣờng phố tại Hà Nội‟ năm 1994 của Nguyễn Thị Vân Anh chỉ ra nguyên nhân gia tăng trẻ em lang thang tại thành phố Hà Nội và chỉ ra những nguy cơ mà trẻ em đƣờng phố phải đối mặt. Nghiên cứu chƣa đề cập đến cần có những hoạt động pháp lý nào để giúp trẻ giải quyết những khó khăn mà chúng phải đối mặt nhằm đem lại cuộc sống tốt hơn cho chúng. Nghiên cứu “Đời sống sinh hoạt, sức khỏe và những tâm trạng của trẻ em lang thang đƣờng phố Hà Nội” năm 1994 của Đoàn Kim Thăng cho thấy bức tranh về cuộc sống của trẻ em đƣờng phố Hà Nội và nhu cầu của chúng nhƣng trong báo cáo nghiên cứu cũng chƣa chỉ ra đƣợc những hoạt động thiết thực của xã hội và các tổ chức trợ giúp trẻ em đối với trẻ em lang thang đƣờng phố nhằm đem lại cuộc sống tốt hơn và tƣơng lai tƣơi sáng hơn cho chúng. Trong diễn đàn phát triển VN tháng 1-2005 nghiên cứu về “ Trẻ đƣờng phố Việt Nam, những nguyên nhân truyền thống và những nguyên nhân mới, mối quan hệ giữa các nguyên nhân này trong nền Kinh tế đang phát triển”. 3 Hai tác giả Dƣơng Kim Hồng và Kenichi Ohno đã đƣa ra nhiều nguyên nhân khác nhau đƣa đến tình trạng trẻ em đƣờng phố, bao gồm nguyên nhân truyền thống: trẻ mồ côi, trẻ có cha mẹ li dị và những nguyên nhân mới nhƣ nguyên nhân về kinh tế. Trong bài viết này, các tác giả đã liệt kê các định nghĩa và phân loại trẻ đƣờng phố nhƣ các nghiên cứu trƣớc đây, tình hình trẻ đƣờng phố ở Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh cũng đƣợc so sánh trong điều kiện thời gian thay đổi. Bài viết cũng nêu lên một cách phân loại trẻ đƣờng phố mới dựa trên hai tiêu chí: nguyên nhân và hoàn cảnh. Theo đó, trẻ em lang thang đƣợc xác định xuất phát do nguyên nhân đƣợc phân thành các nguyên nhân sau: gia đình tan vỡ, vấn đề nhận thức, và di cƣ do kinh tế. Nguyên nhân trẻ em lang thang đƣờng phố do hoàn cảnh đƣợc phân thành những đảm bảo hiện tại và đầu tƣ cho tƣơng lai. Bài viết cũng chỉ ra rằng nguyên nhân những trẻ em lang thang do nguyên nhân gia đình không hạnh phúc là nhóm trẻ khó hỗ trợ nhất trong khi đó thì nhóm trẻ em di cƣ do kinh tế lại luôn mong muốn đƣợc đi học và có một cuộc sống tốt hơn. Tuy nhiên, để phát triển đƣợc không phải là dễ, trẻ em lang thang luôn gặp những trở ngại từ nhiều phía, thậm chí có những trẻ bị lâm vào hoàn cảnh khó khăn hơn. Trẻ em lang thang đƣờng phố xuất phát từ nhiều nguyên nhân và nhiều hoàn cảnh và nhiều nhu cầu khác nhau nên cần có những nghiên cứu, đánh giá nhằm đƣa ra những hố trợ cần thiết đáp ứng đƣợc nhu cầu khác nhau của các em. Trong nghiên cứu của mình, hai tác giả Dƣơng Kim Hồng và Kenichi Ohno cũng chỉ ra đƣợc những tác động qua lại của nguyên nhân cũ và mới trong bối cảnh nền kinh tế đang phát triển mới chỉ là bƣớc đầu trong việc nghiên cứu về trẻ em lang thang đƣờng phố. Trƣớc khi kết luận, tác giả muốn nêu lên một số gợi ý cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo. Trẻ em lang thang đƣờng phố cũng nhƣ các cán bộ trong các chƣơng trình, dự án làm việc với trẻ em lang thang đƣờng phố đều đồng ý rằng có hai vấn đề cần đƣợc giải quyết 4 một cách triệt để. Thứ nhất là nâng cao năng lực tƣ vấn cho những cán bộ làm việc với trẻ em lang thang đƣờng phố. Thứ hai, cần có sự liên hệ thực tế với những chƣơng trình giáo dục và đào tạo cho trẻ em lang thang đƣờng phố sao cho các em sau khi hoàn thành xong các chƣơng trình hỗ trợ có thể áp dụng những kiến thức học đƣợc vào thực tế. Và các em rất cần sự hỗ trợ, tạo điều kiện để có thể tìm đƣợc việc làm, việc làm đó đƣợc ổn định, cũng nhƣ mong muốn xây dựng gia đình trong tƣơng lai để có một cuộc sống bình thƣờng nhƣ bao ngƣời khác. Tuy nhiên, trong nghiên cứu chƣa chỉ ra đƣợc rằng để đạt đƣợc những kết quả trợ giúp đó thì một trong những sự trợ giúp cần thiết đầu tiên là các em cần đƣợc hỗ trợ về mặt pháp lý đảm bảo quyền trẻ em của các em và hơn thế nữa giúp các em có đƣợc tƣơng lai bền vững sau này. Trong “nghiên cứu về tâm lý của trẻ em lang thang” năm 2009 trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh, Chuyên viên tâm lý Lê Khanh đã chỉ ra rằng: Trẻ em lang thang trên đƣờng phố là những trẻ em mà nền móng nuôi dƣỡng của chúng trong các gia đình ngày càng suy yếu, khiến chúng phải chia sẻ trách nhiệm trong gia đình bằng cách tham gia lao động trên các đƣờng phố và những nơi hội họp tại đô thị. Đối với các em ngôi nhà không còn chức năng là nơi vui chơi, trao đổi tình cảm, sinh hoạt hàng ngày. Đƣờng phố trở thành nơi họat động chính ban ngày của chúng nhƣng hầu hết các em đều trở về nhà vào buổi tối. Tuy các mối quan hệ gia đình đang xấu đi nhƣng vẫn tồn tại và các em vẫn sống theo quan điểm của gia đình. Trẻ em lang thang đƣờng phố có một số lƣợng ít là những trẻ hàng ngày kiếm sống đơn độc, các em sống biệt lập với gia đình, nhóm trẻ này thƣờng gọi là trẻ em bị bỏ rơi, nhƣng cũng có thể chính chúng từ bỏ gia đình do chúng không thể chấp nhận hoàn cảnh của gia đình mình nhƣ: phải sống trong môi trƣờng bất an, bị ngƣợc đãi, bạo hành, cha mẹ ly hôn…. Sự phân chia này giúp chúng ta có cách nhìn chi tiết hơn về trẻ em lang thang đƣờng phố. Dù các định nghĩa này đƣợc hiểu 5 nhƣ thế nào thì trẻ em lang thang đƣờng phố đều là một thành viên của các gia đình hạt nhân, chúng sớm bị tách khỏi gia đình, chúng có một cuộc sống không an toàn, bị đói khổ, thiếu thốn, đối mặt với những nguy hiểm rình rập, luôn phải sống cuộc sống mà ở đó các em gặp rất nhiều nguy cơ khác nhau: bị buôn bán, bị xâm hại, bị lạm dụng, vi phạm pháp luật … Tuy nhiên, trong nghiên cứu cũng chƣa đƣa ra đƣợc hƣớng giải pháp nào để cải thiện cuộc sống hiện tại của các em. Sống trong hoàn cảnh gia đình nhƣ thế, các em cần sự hỗ trợ gì về pháp lý để đảm bảo quyền trẻ em cơ bản của mình. Trong “nghiên cứu về Trẻ em đƣờng phố và những vấn đề liên quan đến HIV/AIDS” năm 2010 ở Thành Phố Hồ Chí Minh của Trung tâm truyền thông giáo dục sức khỏe TP Hồ Chí Minh cũng đã nêu : Nghiên cứu cho thấy cuộc sống đƣờng phố rất bấp bênh và đầy bất trắc, trẻ em lang thang đƣờng phố phải chịu nhiều ảnh hƣởng xấu hơn là tốt, nguồn lực giới hạn, thiếu sự bảo vệ chăm sóc của gia đình, xã hội, thiếu thông tin nên hậu quả nhiều trẻ có những hành vi nguy cơ nhƣ tiêm chích ma tuý, quan hệ tình dục không an toàn dẫn đến nguy cơ cao bị lây nhiễm HIV và các bệnh xã hội khác. Hầu hết thái độ của mọi ngƣời trong xã hội đối với trẻ em lang thang đƣờng phố bị nhiễm HIV/AIDS vẫn còn nhiều e dè, tránh sự tiếp xúc. Nghiên cứu cho thấy, vấn đề này chƣa đƣợc quan tâm đúng mức ngay cả ở những tổ chức, cơ sở đang làm việc với trẻ em lang thang đƣờng phố. Trên thực tế, một số trẻ em khi phát hiện bị nhiễm HIV, phát bệnh AIDS cũng đã đƣợc các giáo dục viên và nhân viên y tế hỗ trợ về mặt chăm sóc sức khoẻ nhƣng cho đến nay vẫn còn mang tính tự phát, nhờ vào sự quen biết cá nhân, việc làm này không tổ chức có tính hệ thống. Bản thân nhiều trẻ em lang thang đƣờng phố và giáo dục viên vẫn còn né tránh khi phải chăm sóc trẻ em bị nhiễm HIV vì lý do sợ bị lây nhiễm hoặc sợ chịu trách nhiệm về sự lây lan giữa các trẻ em với nhau. Vẫn tồn tại quan niệm chăm sóc trẻ em lang thang đƣờng phố vì lòng thƣơng 6 hại hơn là để đáp ứng những quyền mà trẻ em đƣợc hƣởng. Bên cạnh đó, còn rất nhiều trẻ em lang thang sống trên đƣờng phố không hoặc ít đƣợc tiếp cận với các giáo dục viên cũng nhƣ các dịch vụ hỗ trợ, trong khi các trẻ nhóm này cần đƣợc tiếp cận và hỗ trợ nhiều hơn. Những vấn đề này đặt ra cho các ngành, cho ngƣời làm công tác chăm sóc trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt nhiều thách thức đòi hỏi cần sự nỗ lực hơn nữa để giúp trẻ em lang thang đƣờng phố phòng tránh đƣợc HIV/AIDS, trẻ em lang thang đƣờng phố đã bị nhiễm HIV/AIDS đƣợc chăm sóc tốt hơn. Nhóm trẻ em lang thang đƣờng phố này cần đƣợc sự hỗ trợ pháp lý nào để đƣợc tiếp cận với thông tin và các dịch vụ xã hội này. Qua đây chỉ cho chúng ta thấy, chƣa có báo cáo nghiên cứu nào đề cập đến hoạt động trợ giúp cụ thể đặc biệt là hoạt động trợ giúp pháp lý cho trẻ em lang thang và nhu cầu trợ giúp pháp lý của trẻ em lang thang đƣờng phố, trong khi nhu cầu trợ giúp pháp lý cho trẻ em lang thang đƣờng phố là một trong những nhu cầu cần thiết nhất để chúng ta có tiền đề trong việc trợ giúp các em tiếp cận, thụ hƣởng các dịch vụ xã hội đảm bảo quyền trẻ em cho các em. Vấn đề trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt trong đó có trẻ em lang thang đã đƣợc Nhà nƣớc đặc biệt quan tâm và đã ban hành nhiều văn bản pháp luật. Đặc biệt gần đây Nhà nƣớc đã ban hành nhiều văn bản pháp luật quan trọng nhƣ: + Chỉ thị 1408/CT-TTg của Thủ tƣớng chính phủ ra ngày 1 tháng 9 năm 2009 về „tăng cƣờng công tác bảo vệ chăm sóc trẻ em‟. Trong đó nhấn mạnh công tác thực hiện tốt chính sách hiện hành đối với đối tƣợng là trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn, trẻ em lang thang đƣợc đảm bảo cung cấp đầy đủ và có chất lƣợng các dịch vụ xã hội khi có nhu cầu. .+ Quyết định 267/ QĐ-TTg ban hành ngày 22 tháng 02 năm 2011 “phê duyệt chƣơng trình quốc gia bảo vệ trẻ em giai đoạn 2011 – 2015” với những chƣơng trình, dự án cụ thể nhằm giảm thiểu đối tƣợng là trẻ em rơi vào hoàn 7 cảnh đặc biệt khó khăn. Giúp các em có hoàn cảnh đặc biệt tiếp cận các dịch vụ xã hội: giáo dục, y tế, pháp luật ... khi có nhu cầu. + Nghị định 71/2011/NĐ-CP ban hành ngày 22 tháng 8 năm 2011 của Chính Phủ quy định chi tiết và hƣớng dẫn thi hành một số điều của luật bảo vệ và chăm sóc trẻ em. Trong đó quy định các hành vi vi phạm quyền trẻ em và các quy định hình phạt đối với đối tƣợng vi phạm luật bảo vệ và chăm sóc trẻ em. + Nghị định 91/2011/ NĐ-CP ban hành ngày 17 tháng 10 năm 2011 quy định xử phạt hành chính về bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em. Nội dung của nghị định có nhấn mạnh đến xử phạt nặng những vi phạm hành chính đối với các tổ chức, cá nhân lợi dụng đối tƣợng là trẻ em lang thang để trục lợi. + Chỉ thị số 20/CT/TW ban hành ngày 5 tháng 11 năm 2012 của Bộ chính trị : về việc tăng cƣờng sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác chăm sóc, giáo dục và bảo vệ trẻ em trong tình hình mới. Nhấn mạnh tới công tác chăm sóc và bảo vệ trẻ em đặc biệt là trẻ lang thang đang là vấn đề xã hội bức xúc Qua các nghiên cứu và những văn bản pháp luật của nhà nƣớc cho thấy, chúng ta có sự quan tâm đến nhu cầu của trẻ, có công cụ luật pháp để bảo vệ cho trẻ em để đảm bảo quyền trẻ em của các em, tuy nhiên, đối với nhóm trẻ có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn – trẻ em lang thang các em cần có sự hỗ trợ pháp lý để các em thực hiện đƣợc quyền trẻ em của mình và tiếp cận với các dịch vụ xã hội nhằm đảm bảo công bằng, bình đẳng cho các em. 3.Ý nghĩa của nghiên cứu 3.1. Ý nghĩa khoa học Nghiên cứu có sử dụng một số lý thuyết công tác xã hội, lý giải một số vấn đề trong thực tiễn thông qua việc tìm hiểu hoạt động của tổ chức trẻ em Rồng Xanh Hà Nội nhƣ: lý thuyết nhu cầu, lý thuyết hệ thống sinh thái. Đồng 8 thời đây là cơ hội để nhìn nhận lý thuyết thực hành công tác xã hội trong thực tế đƣợc vận dụng và thực hành trong thực tế. 3.2. Ý nghĩa thực tiễn Kết quả nghiên cứu chỉ ra hoạt động trợ giúp pháp lý tại Tổ chức trẻ em Rồng Xanh Hà Nội và nhu cầu trợ giúp pháp lý của trẻ em lang thang để từ đó đƣa ra đƣợc các khuyến nghị về các giải pháp hiệu quả trong vấn đề trợ giúp pháp lý cho trẻ em lang thang. Kết quả nghiên cứu là nguồn tài liệu để bổ xung các hoạt động công tác xã hội trong thực tiến trợ giúp trẻ em lang thang nói riêng, trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt nói chung. 4. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu: Hoạt động trợ giúp pháp lý cho trẻ em lang thang tại tổ chức trẻ em Rồng Xanh Hà Nội. Khách thể nghiên cứu: - Trẻ em lang thang phải kiếm sống trên đƣờng phố Hà Nội, đang sống/ sinh hoạt tại Tổ chức trẻ em Rồng Xanh Hà Nội trong độ tuổi từ 7 tuổi đến 16 tuổi (do trẻ ở trong độ tuổi này khi tiếp cận để tìm hiểu thông tin các em mới đủ nhận thức để trả lời theo đúng nội dung câu hỏi và có thể bộc lộ đƣợc nhu cầu của bản thân, để thông tin nghiên cứu thu đƣợc có độ chính xác và độ tin cậy cao). - Nhân viên công tác xã hội làm việc trực tiếp với trẻ em lang thang tại tổ chức trẻ em Rồng Xanh. - Các đối tác của tổ chức trẻ em Rồng Xanh Hà Nội: UBND Phƣờng/xã, trƣờng học, doanh nghiệp nhận trẻ có hoàn cảnh khó khăn vào làm việc. - Gia đình có trẻ em lang thang đang sống, sinh hoạt tại Tổ chức trẻ em Rồng Xanh Hà Nội. 9 5. Phạm vi nghiên cứu 5.1. Phạm vi về nội dung - Hoạt động trợ giúp pháp lý cho trẻ em lang thang của tổ chức trẻ em Rồng Xanh Hà Nội. - Trẻ em lang thang đƣợc giúp đỡ tại Tổ chức trẻ em Rồng Xanh Hà Nội từ tháng 01 năm 2004 đến tháng 12 năm 2013. 5.2. Phạm vi về thời gian: Từ tháng 01/2013 – 6/2014 5.3. Phạm vi về không gian: Tại 6 quận nội thành Hà Nội. 6. Câu hỏi nghiên cứu - Trợ giúp pháp lý cho trẻ em lang thang bao gồm những hoạt động gì và Tổ chức trẻ em Rồng Xanh Hà Nội đã trợ giúp pháp lý cho trẻ em lang thang nhƣ thế nào? - Trẻ em lang thang đang sống tại Tổ chức trẻ em Rồng Xanh Hà Nội có những nhu cầu gì về trợ giúp pháp lý và gặp những khó khăn gì về thủ tục pháp lý cần đƣợc trợ giúp? - Làm thế nào để trợ giúp pháp lý cho trẻ em lang thang có hiệu quả và nhân viên xã hội có vai trò gì trong hoạt động trợ giúp pháp lý cho trẻ em lang thang? 7. Giả thuyết nghiên cứu - Có nhiều hoạt động trợ giúp pháp lý cho trẻ em lang thang có hiệu quả tại Tổ chức trẻ em Rồng Xanh. - Trẻ em lang thang có nhiều nhu cầu về trợ giúp nhƣng việc trợ giúp pháp lý cho trẻ em lang thang còn gặp nhiều khó khăn. - Có nhiều giải pháp để trợ giúp pháp lý cho trẻ em lang thang trong đó nhân viên xã hội có vai trò quan trọng. 8. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 8.1. Mục đích nghiên cứu: 10 Kết quả nghiên cứu nhằm chỉ ra những hoạt động cụ thể trong việc trợ giúp pháp lý cho trẻ em lang thang đƣờng phố và nhu cầu trợ giúp pháp lý của trẻ lang thang từ đó đƣa ra khuyến nghị một số giải pháp can thiệp, trợ giúp pháp lý phù hợp với nhu cầu và mong muốn của các em, nhằm giúp cho các em có điều kiện đƣợc hƣởng các quyền cơ bản của trẻ em và giúp các em có tƣơng lai tốt hơn. 8.2. Nhiệm vụ nghiên cứu: - Nghiên cứu cơ sở lý luận của đề tài nghiên cứu. - Làm rõ hoạt động trợ giúp pháp lý cho trẻ em lang thang tại Tổ chức trẻ em Rồng Xanh Hà Nội cùng với những khó khăn, thuận lợi. - Phân tích nhu cầu trợ giúp pháp lý của trẻ em lang thang tại tổ chức trẻ em Rồng Xanh Hà Nội và vai trò của nhân viên công tác xã hội trong việc trợ giúp pháp lý cho trẻ em lang thang. - Qua hoạt động trợ giúp cho trẻ em lang thang của Tổ chức trẻ em Rồng Xanh Hà Nội rút ra đƣợc những bài học kinh nghiệm trong hoạt động công tác xã hội đối với nhóm trẻ có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn này. - Đề xuất các khuyến nghị về các giải pháp công tác xã hội trong việc trợ giúp pháp lý cho trẻ em lang thang. 9. Phƣơng pháp nghiên cứu 9.1. Phƣơng pháp luận.  Phƣơng pháp luận duy vật biện chứng Phƣơng pháp luận duy vật biện chứng xem xét mọi sự vật, hiện tƣợng sẽ giúp chúng ta có cái nhìn toàn diện, tổng thể từng khía cạnh của mọi sự vật hiện tƣợng trong quá trình vận động và phát triển, trên cơ sở đó có sự đánh giá khách quan, chính xác, đồng thời xử lý hiệu quả các vấn đề tồn tại trong cuộc sống thực tiễn. 11 Sử dụng phƣơng pháp luận duy vật biện chứng, kết hợp với lý thuyết của công tác xã hội trong nghiên cứu sẽ giúp ngƣời nghiên cứu thấy đƣợc mối quan hệ tƣơng tác giữa dịch vụ cung cấp của xã hội cho đối tƣợng là trẻ em lang thang đem lại thay đổi trong đời sống của đối tƣợng và nếu không làm tốt vai trò quản lý, trợ giúp đối tƣợng này sẽ mang lại ảnh hƣởng và hậu quả không tốt cho xã hội. 9.2. Phương pháp thu thập thông tin  Phương pháp phân tích tài liệu Phân tích tài liệu là việc xem xét các thông tin có sẵn trong các tài liệu để rút ra những thông tin cần thiết nhằm đáp ứng mục tiêu nghiên cứu của đề tài. + Các báo cáo nghiên cứu khoa học đã đƣợc nghiên cứu nhƣ các nghiên cứu về tình hình chung về trẻ em lang thang tại Việt Nam, các nghiên cứu về các việc thực hiện chính sách về trẻ em lang thang, cách tiếp cận với hệ thống dịch vụ trợ giúp của trẻ em lang thang, cũng nhƣ các nghiên cứu có liên quan đến việc tiếp cận với dịch vụ chăm sóc sức khỏe, giáo dục, pháp lý của trẻ em lang thang đang diễn ra nhƣ thế nào. + Báo cáo hoạt động trợ giúp bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em lang thang: Các báo cáo về việc thực hiện chính sách pháp luật với trẻ em lang thang, báo cáo hoạt động về việc trợ giúp trẻ em lang thang tại Việt Nam và các báo cáo cụ thể của địa phƣơng. + Báo cáo hoạt động hàng năm của Tổ chức trẻ em Rồng Xanh Hà Nội. + Báo cáo hoạt động trợ giúp trẻ em của các bộ phận trong Tổ chức trẻ em Rồng Xanh Hà Nội. - Phương pháp điều tra bảng hỏi: Bảng hỏi là công cụ để thu thập thông tin trong nghiên cứu xã hội học thông qua việc ngƣời nghiên cứu có sự định hƣớng sẵn các câu hỏi theo nội 12