Hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ th−¬ng m¹i hµng ho¸ cña ViÖt Nam ®¸p øng yªu cÇu gia nhËp WTO
Tr−êng §¹i häc ngo¹i th−¬ng
Khoa kinh tÕ ngo¹i th−¬ng
--------- ---------
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
§Ò tµi:
HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ THƯƠNG MẠI
HÀNG HOÁ CỦA VIỆT NAM TRƯỚC YÊU CẦU GIA NHẬP
TỔ CHỨC THƯƠNG MẠI THẾ GIỚI (WTO)
Gi¸o viªn h−íng dÉn : PGS.TS.
PGS.TS. Hoµng Ngäc ThiÕt
Sinh viªn
: Hoµng Anh TuÊn
1
Hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ th−¬ng m¹i hµng ho¸ cña ViÖt Nam ®¸p øng yªu cÇu gia nhËp WTO
Lêi c¶m ¬n
Tr−íc tiªn, em xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi tÊt c¶ c¸c thÇy c« gi¸o
Tr−êng §¹i häc Ngo¹i Th−¬ng, ®Æc biÖt lµ c¸c thÇy c« trong Ban gi¸m hiÖu vµ Khoa
Kinh tÕ ngo¹i th−¬ng, ®0 gióp ®ì, t¹o ®iÒu kiÖn cho em häc tËp vµ tr−ëng thµnh
trong h¬n bèn n¨m häc t¹i tr−êng.
Em xin tr©n träng c¶m ¬n thÇy Hoµng Ngäc ThiÕt – Phã gi¸o s−, TiÕn sü, Phã
hiÖu tr−ëng Tr−êng §¹i häc Ngo¹i Th−¬ng, ng−êi ®0 nhiÖt t©m vµ tËn t×nh h−íng
dÉn em hoµn thµnh tèt kho¸ luËn tèt nghiÖp.
Em xin bµy tá lßng kÝnh träng vµ biÕt ¬n tíi TiÕn sü Hoa H÷u Long - Chuyªn
viªn chÝnh, Phã vô tr−ëng Vô Ph¸p luËt Quèc tÕ vµ Hîp t¸c Quèc tÕ - Bé T− ph¸p,
¤ng Lª Minh T©m - Côc tr−ëng Côc Qu¶n lý chÊt l−îng hµng ho¸ - Bé Th−¬ng m¹i,
Th¹c sü NguyÔn Thµnh H−ng - Phã vô tr−ëng Vô Ph¸p chÕ - Bé Th−¬ng m¹i, nh÷ng
nhµ khoa häc ®0 lu«n khuyÕn khÝch vµ t¹o mäi ®iÒu kiÖn vÒ tµi liÖu cËp nhËt gióp
em trong qu¸ tr×nh viÕt kho¸ luËn.
Em còng xin c¶m ¬n c¸c c« b¸c c«ng t¸c t¹i th− viÖn Tr−êng §¹i häc Ngo¹i
Th−¬ng, th− viÖn Quèc gia, ViÖn Nghiªn cøu Nhµ n−íc vµ Ph¸p luËt vµ ViÖn Kinh
tÕ thÕ giíi ®0 gióp ®ì vµ cho em m−în nh÷ng tµi liÖu quý b¸u.
Cuèi cïng, em xin c¶m ¬n gia ®×nh, b¹n bÌ ®0 lu«n cæ vò, quan t©m vµ t¹o ®iÒu
kiÖn vÒ thêi gian cho em trong suèt qu¸ tr×nh viÕt kho¸ luËn.
MÆc dï ®0 hÕt søc cè g¾ng tõ viÖc nghiªn cøu, s−u tÇm tµi liÖu, tæng hîp c¸c
ý kiÕn cña c¸c chuyªn gia trong vµ ngoµi n−íc vÒ lÜnh vùc nµy, song kho¸ luËn vÉn
kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt nhÊt ®Þnh. Em rÊt mong nhËn ®−îc sù gióp ®ì, chØ
b¶o, h−íng dÉn cña c¸c thÇy c« vµ c¸c b¹n. §iÒu ®ã lµ nguån cæ vò lín lao ®Ó em
tiÕp tôc con ®−êng khoa häc ®Çy ch«ng gai vµ thö th¸ch.
Ng−êi viÕt
Sinh viªn Hoµng Anh TuÊn
2
Hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ th−¬ng m¹i hµng ho¸ cña ViÖt Nam ®¸p øng yªu cÇu gia nhËp WTO
Lêi nãi ®Çu
NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng IX ®0 ®Æt ra nhiÖm vô ®èi ngo¹i trong giai ®o¹n míi
lµ “tiÕp tôc më réng quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i theo h−íng ®a ph−¬ng ho¸, ®a d¹ng
ho¸, chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ theo lé tr×nh phï hîp víi ®iÒu kiÖn n−íc ta
vµ ®¶m b¶o thùc hiÖn nh÷ng cam kÕt trong quan hÖ song ph−¬ng vµ ®a ph−¬ng nh−
AFTA, APEC, HiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i ViÖt – Mü vµ tiÕn tíi gia nhËp WTO…”1.
Thùc hiÖn chñ tr−¬ng trªn cña §¶ng, chóng ta ®0 vµ ®ang tham gia cã hiÖu qu¶
vµo ASEAN/AFTA, APEC vµ ®ang “tÝch cùc tiÕn hµnh ®µm ph¸n ®Ó gia nhËp Tæ
chøc Th−¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO) theo c¸c ph−¬ng ¸n vµ lé tr×nh hîp lý, phï hîp
víi hoµn c¶nh cña n−íc ta lµ mét n−íc ®ang ph¸t triÓn ë tr×nh ®é thÊp vµ ®ang trong
qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ chÕ kinh tÕ”2 (môc tiªu dù kiÕn vµo n¨m 2005). Cã thÓ
kh¼ng ®Þnh, viÖc gia nhËp WTO trong thêi gian tíi sÏ lµ b−íc ngoÆt ®¸nh dÊu sù héi
nhËp m¹nh mÏ cña kinh tÕ ViÖt Nam vµo kinh tÕ thÕ giíi. Víi sù gia nhËp nµy,
chóng ta sÏ tr¸nh ®−îc t×nh tr¹ng bÞ ph©n biÖt ®èi xö trong th−¬ng m¹i quèc tÕ, æn
®Þnh ®−îc thÞ tr−êng xuÊt khÈu, tõng b−íc n©ng cao vÞ thÕ cña quèc gia vµ t¹o thÕ
®øng v÷ng ch¾c h¬n trong quan hÖ quèc tÕ. Tuy nhiªn, qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ
quèc tÕ, gia nhËp WTO còng ®ßi hái ViÖt Nam cÇn cã sù ®æi míi vµ hoµn thiÖn hÖ
thèng chÝnh s¸ch vµ ph¸p luËt, ®Æc biÖt lµ ph¸p luËt kinh tÕ - th−¬ng m¹i sao cho phï
hîp víi c¸c quy t¾c chung cña hÖ thèng th−¬ng m¹i quèc tÕ, víi “luËt ch¬i” chung
cña thÕ giíi, ®ång thêi vÉn ®¶m b¶o ®−îc quyÒn lîi cña ®Êt n−íc, ®éc lËp, chñ
quyÒn d©n téc, æn ®Þnh ®êi sèng kinh tÕ - chÝnh trÞ - x0 héi trong n−íc.
Hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt theo “luËt ch¬i” chung cña WTO lµ mét vÊn ®Ò
kh«ng hÒ ®¬n gi¶n. Bëi lÏ, WTO ®−îc tæ chøc vµ vËn hµnh dùa trªn mét khu«n khæ
ph¸p lý chÆt chÏ nh»m b¶o ®¶m tÝnh kh¶ thi vµ hiÖu qu¶ cao nhÊt trong mäi ho¹t
®éng cña m×nh, nh»m môc ®Ých phèi hîp hµnh ®éng cña c¸c quèc gia trong nç lùc
chung lµ tiÕn tíi tù do ho¸ th−¬ng m¹i trªn ph¹m vi toµn cÇu. Khu«n khæ ®ã lµ mét
hÖ thèng c¸c v¨n b¶n ph¸p lý cã gi¸ trÞ rµng buéc tÊt c¶ c¸c n−íc thµnh viªn, gåm 60
HiÖp ®Þnh, Phô lôc, QuyÕt ®Þnh vµ V¨n b¶n diÔn gi¶i mµ c¸c n−íc tham dù Vßng
®µm ph¸n Uruguay ®0 ký th«ng qua §Þnh −íc cuèi cïng (Final Act) cïng víi HiÖp
®Þnh thµnh lËp WTO. Theo ph¹m vi ®iÒu chØnh, nh÷ng v¨n b¶n nµy gåm 6 nhãm lín,
1
2
V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø IX - NXB ChÝnh trÞ quèc gia, 2001
NghÞ quyÕt sè 07-NQ/TW ngµy 27/1/2001 cña Bé ChÝnh trÞ vÒ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ
3
Hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ th−¬ng m¹i hµng ho¸ cña ViÖt Nam ®¸p øng yªu cÇu gia nhËp WTO
trong ®ã nhãm v¨n b¶n ®iÒu chØnh quy m« nhÊt lµ vÒ th−¬ng m¹i hµng ho¸. ChÝnh v×
vËy, muèn trë thµnh thµnh viªn cña WTO, ViÖt Nam nãi riªng vµ tÊt c¶ c¸c quèc gia
nãi chung ph¶i nghiªn cøu chÕ ®Þnh th−¬ng m¹i hµng ho¸ ®å sé cña WTO vµ ph¶i
tham gia ®Çy ®ñ vµo HiÖp ®Þnh chung vÒ th−¬ng m¹i vµ thuÕ quan (GATT 1994)
cïng 12 HiÖp ®Þnh vµ rÊt nhiÒu Phô lôc liªn quan kÌm theo.
Nh×n l¹i hÖ thèng ph¸p luËt th−¬ng m¹i ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua, ta cã
thÓ thÊy r»ng c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt hiÖn hµnh cña chóng ta ®iÒu chØnh
lÜnh vùc th−¬ng m¹i hµng ho¸ ®0 liªn tôc ®−îc ®−îc ban hµnh míi, c¸c v¨n b¶n ch−a
phï hîp còng ®0 ®−îc söa ®æi, bæ sung theo kÞp b−íc ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ còng
nh− ®¸p øng yªu cÇu héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Tuy nhiªn, víi hÖ thèng c¸c v¨n b¶n
quy ®Þnh chÆt chÏ vµ ®ång bé cña WTO, chóng ta vÉn ph¶i tiÕp tôc ®èi chiÕu, rµ so¸t
c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam hiÖn hµnh vÒ lÜnh vùc th−¬ng m¹i hµng ho¸ víi
c¸c quy ®Þnh t−¬ng øng cña WTO ®Ó tõng b−íc hoµn thiÖn cho phï hîp h¬n n÷a,
thóc ®Èy tiÕn tr×nh gia nhËp tæ chøc th−¬ng m¹i lín nhÊt hµnh tinh nµy.
ChÝnh v× nh÷ng lý do trªn, em ®0 chän ®Ò tµi: “Hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ
th−¬ng m¹i hµng ho¸ cña ViÖt Nam tr−íc yªu cÇu gia nhËp Tæ chøc Th−¬ng m¹i
ThÕ giíi (WTO)” lµm ®Ò tµi kho¸ luËn tèt nghiÖp cña m×nh.
Môc ®Ých cña kho¸ luËn
T×m hiÓu, ph©n tÝch néi dung c¬ b¶n cña chÕ ®Þnh th−¬ng m¹i hµng ho¸ cña
WTO, ®ång thêi so s¸nh, ®èi chiÕu nh÷ng ®iÓm t−¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt gi÷a c¸c
quy ®Þnh vÒ th−¬ng m¹i hµng ho¸ cña ViÖt Nam víi c¸c quy ®Þnh t−¬ng øng cña
WTO. Trªn c¬ së ®ã, kho¸ luËn ®−a ra mét sè gi¶i ph¸p nh»m ®iÒu chØnh vµ hoµn
thiÖn ph¸p luËt vÒ th−¬ng m¹i hµng ho¸ cña ViÖt Nam tr−íc yªu cÇu chuÈn bÞ gia
nhËp WTO (môc tiªu dù kiÕn vµo n¨m 2005).
§èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu
§èi t−îng nghiªn cøu cña kho¸ luËn lµ chÕ ®Þnh th−¬ng m¹i hµng ho¸ cña
WTO bao gåm HiÖp ®Þnh chung vÒ ThuÕ quan vµ Th−¬ng m¹i (GATT) vµ c¸c HiÖp
®Þnh kÌm theo (12 HiÖp ®Þnh)3 cïng c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt hiÖn hµnh cña ViÖt Nam
vÒ th−¬ng m¹i hµng ho¸. Ph¹m vi nghiªn cøu cña kho¸ luËn chØ giíi h¹n ë nh÷ng
quy ®Þnh vµ néi dung c¬ b¶n trong c¸c HiÖp ®Þnh vµ c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt kÓ trªn,
3
Xem Danh môc c¸c Phô lôc cña HiÖp ®Þnh thµnh lËp Tæ chøc Th−¬ng m¹i ThÕ giíi (HiÖp ®Þnh WTO), trang
19 (List of Annexes, page 19, Final Act embodying the Results of the Uruguay Round of Multilateral Trade
Negotiatons. The Uruguay Round, Trade Negotiations Committee)
4
Hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ th−¬ng m¹i hµng ho¸ cña ViÖt Nam ®¸p øng yªu cÇu gia nhËp WTO
kh«ng ®i s©u ph©n tÝch chi tiÕt vµ toµn bé c¸c HiÖp ®Þnh, c¸c v¨n b¶n ®ã, kh«ng
ph©n tÝch c¸c Phô lôc, c¸c V¨n b¶n diÔn gi¶i ®i kÌm c¸c HiÖp ®Þnh cña WTO, còng
nh− kh«ng ph©n tÝch c¸c luËt th−¬ng m¹i chuyªn ngµnh nh− dÞch vô, së h÷u trÝ tuÖ,
®Çu t− v.v…
Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
Trªn c¬ së ph−¬ng ph¸p luËn duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö, t¸c gi¶ sö
dông c¸c ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch, tæng hîp, ®èi chiÕu, so s¸nh, diÔn gi¶i, quy n¹p ®Ó
nghiªn cøu ®Ò tµi kho¸ luËn. Ngoµi ra, kho¸ luËn cßn vËn dông c¸c quan ®iÓm,
®−êng lèi, chñ tr−¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ®Ó kh¸i qu¸t hÖ
thèng vµ kh¼ng ®Þnh kÕt qu¶ nghiªn cøu.
Bè côc cña kho¸ luËn
Ngoµi Lêi nãi ®Çu, KÕt luËn, Danh môc tµi liÖu tham kh¶o vµ Phô lôc, néi
dung cña kho¸ luËn ®−îc tr×nh bµy trong 3 ch−¬ng:
Ch−¬ng 1: Nh÷ng quy ®Þnh c¬ b¶n vÒ th−¬ng m¹i hµng ho¸ cña WTO
Ch−¬ng 2: So s¸nh ph¸p luËt vÒ th−¬ng m¹i hµng ho¸ cña ViÖt Nam víi c¸c
quy ®Þnh vÒ th−¬ng m¹i hµng ho¸ cña WTO
Ch−¬ng 3: Quan ®iÓm, nguyªn t¾c vµ c¸c gi¶i ph¸p ®iÒu chØnh hoµn thiÖn
ph¸p luËt vÒ th−¬ng m¹i hµng ho¸ cña ViÖt Nam ®¸p øng yªu cÇu gia nhËp WTO
Ph¸p luËt vÒ th−¬ng m¹i hµng ho¸ cña ViÖt Nam tr−íc yªu cÇu gia nhËp Tæ
chøc Th−¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO) lµ mét vÊn ®Ò phøc t¹p vµ réng lín. ViÖc nghiªn
cøu thÊu ®¸o còng nh− ®−a ra nh÷ng gi¶i ph¸p cô thÓ nh»m tõng b−íc hoµn thiÖn
ph¸p luËt ViÖt Nam vÒ th−¬ng m¹i hµng ho¸ lµ yªu cÇu bøc xóc cña khoa häc ph¸p
lý ViÖt Nam, ®©y còng lµ c«ng viÖc phøc t¹p, ®ßi hái ph¶i ®−îc nghiªn cøu, xem xÐt
mét c¸ch nghiªm tóc. Kho¸ luËn nµy xin ®−îc gãp mét phÇn nhá vµo sù xem xÐt ®ã.
Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t trong kho¸ luËn
5
Hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ th−¬ng m¹i hµng ho¸ cña ViÖt Nam ®¸p øng yªu cÇu gia nhËp WTO
AA
Agreement on Agriculture
HiÖp ®Þnh N«ng nghiÖp
Agreement on Implementation of HiÖp ®Þnh vÒ thùc hiÖn §iÒu VI cña
ADP
AFTA
APEC
AS
ASEAN
ATC
CVA
Article VI of the GATT 1994 GATT 1994 (Chèng b¸n ph¸ gi¸
(“Anti-Dumping Code”)
ADP)
ASEAN Free Trade Area
Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN
Asia
Pacific
Cooperation
Th¸i B×nh D−¬ng
Agreement on Safeguards
HiÖp ®Þnh vÒ C¸c biÖn ph¸p tù vÖ
Association of South East Asian HiÖp héi c¸c Quèc gia §«ng Nam
Nations
¸
Agreement on Textiles and
HiÖp ®Þnh vÒ Hµng dÖt vµ May
Clothing
mÆc
Agreement on Implementation of
HiÖp ®Þnh vÒ thùc thi §iÒu VII cña
Article VI of the GATT 1994
GATT 1994 (X¸c ®Þnh trÞ gi¸ tÝnh
(“Customs Value Code”)
thuÕ h¶i quan)
Understanding
DSU
Economic DiÔn ®µn Hîp t¸c Kinh tÕ Ch©u ¸
Procedures
on
Rules
Governing
and
the
Settlement of Disputes
EU
GATS
GATT
GSP
European Union
B¶n tho¶ thuËn vÒ Quy t¾c vµ Thñ
tôc gi¶i quyÕt tranh chÊp
Liªn minh Ch©u ¢u
General Agreement on Trade in HiÖp ®Þnh chung vÒ Th−¬ng m¹i
Services
DÞch vô
General Agreement on Tariffs HiÖp ®Þnh chung vÒ ThuÕ quan vµ
and Trade
Generalized
MËu dÞch
System
of
Preferences
HÖ thèng −u ®0i thuÕ quan phæ cËp
Agreement on Import Licensing
HiÖp ®Þnh vÒ Thñ tôc cÊp phÐp
Procedures
nhËp khÈu
IMF
International Monetary Fund
Quü TiÒn tÖ Quèc tÕ
ITO
International Trade Organization
Tæ chøc Th−¬ng m¹i Quèc tÕ
MFN
Most-Favoured Nation
§0i ngé Tèi huÖ quèc
NT
National Treatment
Nguyªn t¾c ®èi xö quèc gia
PSI
Ageement on Preshipment
HiÖp ®Þnh vÒ Gi¸m ®Þnh hµng ho¸
ILP
6
Hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ th−¬ng m¹i hµng ho¸ cña ViÖt Nam ®¸p øng yªu cÇu gia nhËp WTO
Inspection
ROA
SCM
tr−íc khi göi hµng
Agreement on Rules of Origin
HiÖp ®Þnh vÒ Trî gi¸ vµ C¸c biÖn
Countervailing Measures
ph¸p chèng trî gi¸
Sanitary and Phytosanitary
Measures
TBT
TPRM
TRIMs
WB
WTO
ph¸p kiÓm dÞnh ®éng thùc vËt
HiÖp ®Þnh vÒ hµng rµo kü thuËt
to Trade
trong th−¬ng m¹i
Trade Policy Review Mechanism
C¬ chÕ ®¸nh gi¸ chÝnh s¸ch th−¬ng
m¹i
Agreement on Trade-Related
HiÖp ®Þnh C¸c biÖn ph¸p ®Çu t− liªn
Investment Measures
quan ®Õn th−¬ng m¹i
on
Trade-Related
Aspects of Intellectual Property
Rights
UNCTAD
HiÖp ®Þnh vÒ ¸p dông c¸c biÖn
Agreement on Technical Barriers
Agreement
TRIPS
ho¸
Agreement on Subsidies and
Agreement on the Application of
SPS
HiÖp ®Þnh vÒ Quy t¾c xuÊt xø hµng
HiÖp ®Þnh vÒ QuyÒn së h÷u trÝ tuÖ
liªn quan ®Õn th−¬ng m¹i
United Nations Conference on Héi nghÞ Th−¬ng m¹i vµ Ph¸t triÓn
Trade and Development
cña Liªn hîp quèc
World Bank
Ng©n hµng ThÕ giíi
World Trade Organization
Tæ chøc Th−¬ng m¹i ThÕ giíi
Nguån: Final Act embodying the Results of the Uruguay Round of Multilateral
Trade Negotiatons. The Uruguay Round, Trade Negotiations Committee
7
Hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ th−¬ng m¹i hµng ho¸ cña ViÖt Nam ®¸p øng yªu cÇu gia nhËp WTO
Ch−¬ng 1
Nh÷ng quy ®Þnh c¬ b¶n vÒ th−¬ng m¹i
hµng ho¸
ho¸ cña wto
1.1. tæng quan vÒ tæ chøc th−¬ng m¹i thÕ giíi (WTO)
1.1.1. LÞch sö h×nh thµnh WTO
Tæ chøc Th−¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO), ®−îc thµnh lËp ngµy 1 th¸ng 1 n¨m
1995, kÕ tôc vµ më réng ph¹m vi ®iÒu tiÕt th−¬ng m¹i quèc tÕ cña tæ chøc tiÒn th©n
cña nã lµ HiÖp ®Þnh chung vÒ ThuÕ quan vµ Th−¬ng m¹i (GATT).
GATT ra ®êi sau §¹i chiÕn ThÕ giíi lÇn thø 2 trong trµo l−u h×nh thµnh hµng
lo¹t c¬ chÕ ®a biªn ®iÒu tiÕt c¸c ho¹t ®éng hîp t¸c kinh tÕ quèc tÕ, mµ ®iÓn h×nh lµ
Ng©n hµng T¸i thiÕt vµ Ph¸t triÓn quèc tÕ, th−êng ®−îc biÕt ®Õn nh− lµ Ng©n hµng
ThÕ giíi (World Bank) vµ Quü TiÒn tÖ Quèc tÕ (IMF) ngµy nay. Víi ý t−ëng h×nh
thµnh nh÷ng nguyªn t¾c, thÓ lÖ, luËt ch¬i cho th−¬ng m¹i quèc tÕ ®iÒu tiÕt c¸c lÜnh
vùc vÒ c«ng ¨n viÖc lµm, vÒ th−¬ng m¹i hµng ho¸, kh¾c phôc t×nh tr¹ng h¹n chÕ,
rµng buéc ho¹t ®éng nµy ph¸t triÓn, 23 n−íc s¸ng lËp GATT ®0 cïng mét sè n−íc
kh¸c tham gia Héi nghÞ vÒ th−¬ng m¹i vµ viÖc lµm vµ dù th¶o HiÕn ch−¬ng La
Havana ®Ó thµnh lËp Tæ chøc Th−¬ng m¹i Quèc tÕ (ITO) víi t− c¸ch lµ c¬ quan
chuyªn m«n cña Liªn hîp quèc. §ång thêi, c¸c n−íc nµy ®0 cïng nhau tiÕn hµnh
c¸c cuéc ®µm ph¸n vÒ thuÕ quan vµ xö lý c¸c biÖn ph¸p b¶o hé mËu dÞch ®ang ¸p
dông trµn lan trong th−¬ng m¹i quèc tÕ tõ ®Çu nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû XX, nh»m
thùc hiÖn môc tiªu tù do ho¸ mËu dÞch, më ®−êng cho cho kinh tÕ vµ th−¬ng m¹i
ph¸t triÓn, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm, n©ng cao thu nhËp vµ ®êi sèng cña nh©n d©n c¸c
n−íc thµnh viªn.
HiÕn ch−¬ng thµnh lËp Tæ chøc Th−¬ng m¹i Quèc tÕ (ITO) nãi trªn ®0 ®−îc
tháa thuËn t¹i Héi nghÞ Liªn hîp quèc vÒ th−¬ng m¹i vµ viÖc lµm ë Havana tõ
11/1947 ®Õn 24/3/1948, nh−ng do mét sè quèc gia gÆp khã kh¨n trong phª chuÈn,
nªn viÖc thµnh lËp Tæ chøc Th−¬ng m¹i Quèc tÕ (ITO) ®0 kh«ng thùc hiÖn ®−îc.
8
Hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ th−¬ng m¹i hµng ho¸ cña ViÖt Nam ®¸p øng yªu cÇu gia nhËp WTO
MÆc dï vËy, kiªn tr× môc tiªu ®0 ®Þnh, vµ víi kÕt qu¶ ®¸ng khÝch lÖ ®0 ®¹t ®−îc
ë vßng ®µm ph¸n thuÕ ®Çu tiªn lµ 45.000 −u ®0i vÒ thuÕ ¸p dông gi÷a c¸c bªn tham
gia ®µm ph¸n, chiÕm kho¶ng 1/5 tæng l−îng mËu dÞch thÕ giíi, 23 n−íc s¸ng lËp ®0
cïng nhau ký kÕt HiÖp ®Þnh chung vÒ ThuÕ quan vµ Th−¬ng m¹i (GATT), chÝnh
thøc cã hiÖu lùc vµo th¸ng 1/1948.
Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña m×nh tõ th¸ng 1/1948 ®Õn th¸ng 1/1995, GATT
®0 tiÕn hµnh 8 vßng ®µm ph¸n4 chñ yÕu vÒ thuÕ quan. Tuy nhiªn, tõ thËp kû 70 cña
thÕ kû XX vµ ®Æc biÖt tõ Vßng ®µm ph¸n Uruguay (1986 - 1994) do th−¬ng m¹i
quèc tÕ kh«ng ngõng ph¸t triÓn, nªn GATT ®0 më réng diÖn ho¹t ®éng, ®µm ph¸n
kh«ng chØ vÒ thuÕ quan mµ cßn tËp trung x©y dùng c¸c HiÖp ®Þnh h×nh thµnh c¸c
chuÈn mùc, luËt ch¬i ®iÒu tiÕt c¸c vÊn ®Ò vÒ hµng rµo phi quan thuÕ, vÒ th−¬ng m¹i
dÞch vô, quyÒn së h÷u trÝ tuÖ, c¸c biÖn ph¸p ®Çu t− cã liªn quan tíi th−¬ng m¹i, vÒ
th−¬ng m¹i hµng n«ng s¶n, hµng dÖt may, vÒ c¬ chÕ gi¶i quyÕt tranh chÊp. Víi diÖn
®iÒu tiÕt cña hÖ thèng th−¬ng m¹i ®a biªn ®−îc më réng, nªn HiÖp ®Þnh chung vÒ
ThuÕ quan vµ Th−¬ng m¹i (GATT) víi t− c¸ch lµ mét sù tho¶ thuËn cã nhiÒu néi
dung ký kÕt mang tÝnh chÊt tuú ý ®0 tá ra kh«ng thÝch hîp. Do ®ã, ngµy 15/4/1994,
t¹i Marrakesh (Marèc), kÕt thóc Vßng ®µm ph¸n Uruguay5, c¸c thµnh viªn cña
GATT ®0 cïng nhau ký HiÖp ®Þnh thµnh lËp Tæ chøc Th−¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO)
nh»m kÕ tôc vµ ph¸t triÓn sù nghiÖp cña GATT. Theo ®ã, WTO chÝnh thøc ®−îc
thµnh lËp ®éc lËp víi hÖ thèng Liªn hîp quèc vµ ®i vµo ho¹t ®éng tõ ngµy 1/1/1995.
TÝnh ®Õn th¸ng 12 n¨m 2003, WTO ®0 cã 146 n−íc vµ l0nh thæ lµ thµnh viªn
chÝnh thøc, 26 n−íc vµ vïng l0nh thæ cïng 7 tæ chøc quèc tÕ ®−îc h−ëng quy chÕ
quan s¸t viªn t¹i WTO6.
1.1.2. Môc ®Ých ho¹t ®éng cña WTO
WTO chØ lµ mét thiÕt chÕ quèc tÕ liªn quan ®Õn c¸c quy t¾c cña th−¬ng m¹i
gi÷a c¸c quèc gia. H¹t nh©n cña thiÕt chÕ nµy lµ c¸c HiÖp ®Þnh cña WTO ®−îc c¸c
quèc gia tham gia quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ x©y dùng vµ cam kÕt thùc hiÖn. C¸c
HiÖp ®Þnh nµy ®0 t¹o lËp mét khung ph¸p lý v÷ng ch¾c cho th−¬ng m¹i ®a biªn, lµ
khu«n khæ rµng buéc chÝnh phñ c¸c n−íc duy tr× chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i cña m×nh
phï hîp víi kû c−¬ng ®0 ®−îc ®Þnh lËp. Cho dï c¸c HiÖp ®Þnh ®ã do chÝnh phñ c¸c
4
Xem thªm Phô lôc 1: Tãm t¾t c¸c vßng ®µm ph¸n cña GATT
Xem thªm Phô lôc 2: Tãm t¾t thµnh qu¶ cña Vßng ®µm ph¸n Uruguay (1986-1994)
6
Xem thªm Phô lôc 3: Danh s¸ch thµnh viªn chÝnh thøc vµ c¸c chÝnh phñ n−íc, tæ chøc quèc tÕ ®−îc h−ëng
quy chÕ quan s¸t viªn t¹i WTO
5
9
Hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ th−¬ng m¹i hµng ho¸ cña ViÖt Nam ®¸p øng yªu cÇu gia nhËp WTO
n−íc ®µm ph¸n vµ ký kÕt víi nhau, nh−ng ®Ých cuèi cïng cña chóng lµ trî gióp c¸c
nhµ s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ cung øng dÞch vô, c¸c nhµ xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu trong
®iÒu chØnh c¸c hµnh vi th−¬ng m¹i, kinh doanh cña hä.
WTO cã 3 môc ®Ých c¬ b¶n sau:
Thø nhÊt, gióp cho dßng th−¬ng m¹i cµng tù do ®−îc bao nhiªu cµng tèt bÊy
nhiªu. §Ó lµm ®−îc nh− vËy, ng−êi ta cè g¾ng ®Ó mäi c¸i cã thÓ râ rµng mµ kh«ng
trõu t−îng, cã thÓ nhËn biÕt vµ dù b¸o tr−íc ®−îc. §iÒu ®ã cã nghÜa WTO ph¶i phÊn
®Êu ®Ó b¶o ®¶m cho c¸c c¸ nh©n, doanh nghiÖp vµ chÝnh phñ c¸c n−íc hiÓu r»ng c¸c
quy t¾c th−¬ng m¹i lµ thèng nhÊt trªn toµn thÕ giíi vµ kh«ng mét n−íc nµo ®−îc ®ét
nhiªn thay ®æi chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i mµ kh«ng mét c¸ nh©n, tæ chøc cña n−íc kh¸c
biÕt tr−íc. Nãi mét c¸ch kh¸c lµ c¸c quy t¾c th−¬ng m¹i ph¶i “trong s¸ng, râ rµng”
vµ cã thÓ l−êng tr−íc ®−îc mäi thay ®æi.
Thø hai, thùc hiÖn chøc n¨ng cña trung t©m dµn xÕp, th−¬ng l−îng vµ tho¶
thuËn c¸c chÝnh s¸ch, quy t¾c th−¬ng m¹i ®a biªn.
Thø ba, trung t©m ®Ó gi¶i quyÕt c¸c bÊt ®ång, c¸c tranh chÊp ph¸t sinh trong
qu¸ tr×nh ho¹t ®éng th−¬ng m¹i quèc tÕ.
1.1.3. C¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña WTO7
HÖ thèng c¸c hiÖp ®Þnh cña WTO kh¸ lín vµ ®ång bé, bao qu¸t c¶ mét ph¹m vi
réng lín c¸c ho¹t ®éng th−¬ng m¹i. C¸c hiÖp ®Þnh ®ã liªn quan ®Õn n«ng nghiÖp,
hµng dÖt may, ng©n hµng, v« tuyÕn viÔn th«ng, mua s¾m cña chÝnh phñ, c¸c tiªu
chuÈn c«ng nghiÖp, ®Õn së h÷u trÝ tuÖ vµ c¸c lÜnh vùc kh¸c. Tuy vËy, c¸c nguyªn t¾c
c¬ b¶n, c¸c nguyªn t¾c nÒn t¶ng cña WTO xuyªn suèt toµn bé c¸c hiÖp ®Þnh. C¸c
nguyªn t¾c ®ã lµ c¬ së cña hÖ thèng th−¬ng m¹i ®a biªn. Cã thÓ nªu lªn mét sè
nguyªn t¾c c¬ b¶n sau ®©y cña WTO:
1.1.3.1. Th−¬ng m¹i kh«ng ph©n biÖt ®èi xö
Th−¬ng m¹i thÕ giíi ph¶i ®−îc thùc hiÖn mét c¸ch c«ng b»ng, kh«ng cã sù
ph©n biÖt ®èi xö, víi néi dung sau:
C¸c n−íc thµnh viªn WTO cam kÕt dµnh cho nhau chÕ ®é §0i ngé Tèi huÖ
quèc (MFN), tøc lµ chÕ ®é ®0i ngé ë c¸c lÜnh vùc m×nh dµnh cho hµng ho¸ cña mét
7
Xem thªm ViÖt Nam vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ quèc tÕ, Uû ban quèc gia vÒ hîp t¸c kinh tÕ quèc tÕ, NXB
CTQG, 2000, trang 18-24 vµ Th«ng tin khoa häc ph¸p lý Chuyªn ®Ò vÒ: ASEAN, APEC, WTO - Mét sè vÊn
®Ò ph¸p lý vÒ tæ chøc vµ hîp t¸c, ViÖn Nghiªn cøu khoa häc ph¸p lý, Bé T− ph¸p, 10/1998, trang 46-51
10
Hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ th−¬ng m¹i hµng ho¸ cña ViÖt Nam ®¸p øng yªu cÇu gia nhËp WTO
n−íc b¹n hµng nµy tíi møc nµo th× còng ph¶i dµnh cho hµng ho¸ cña c¸c n−íc b¹n
kh¸c chÕ ®é ®0i ngé nh− vËy, b×nh ®¼ng, kh«ng cã sù ph©n biÖt ®èi xö nµo.
C¸c n−íc thµnh viªn WTO cam kÕt dµnh cho nhau chÕ ®é §èi xö quèc gia
(NT), tøc lµ chÕ ®é kh«ng ph©n biÖt ®èi xö gi÷a hµng nhËp khÈu víi hµng s¶n xuÊt
trong n−íc, khi hµng nhËp khÈu ®−îc ®−a vµo thÞ tr−êng trong n−íc. C¸c quèc gia cã
chÝnh s¸ch ®èi xö nh− thÕ nµo ®èi víi hµng ho¸ s¶n xuÊt trong n−íc th× còng ph¶i
®èi xö nh− vËy ®èi víi hµng ho¸ nhËp khÈu tõ c¸c n−íc thµnh viªn WTO.
ChÕ ®é MFN vµ chÕ ®é NT chñ yÕu dµnh cho hµng ho¸ khi ¸p dông c¸c chÝnh
s¸ch ë lÜnh vùc thuÕ quan, phi thuÕ quan, thanh to¸n, ng©n hµng, vËn t¶i, b¶o hiÓm…
c¶ trong th−¬ng m¹i ®Çu t− vµ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ, vµ ®Òu cã nh÷ng tr−êng hîp
ngo¹i lÖ. Tuy nhiªn, hiÖn nay céng ®ång quèc tÕ ®ang tÝch cùc vËn ®éng ®Ó më réng
chÕ ®é MFN, NT ®èi víi c¶ th−¬ng nh©n, nhÊt lµ trong lÜnh vùc ®Çu t−, th−¬ng m¹i
dÞch vô vµ c¸c thÓ nh©n trong lÜnh vùc b¶o hé quyÒn së h÷u trÝ tuÖ.
1.1.3.2. Nguyªn t¾c tù do ho¸ th−¬ng m¹i
Xu thÕ chung cña c¸c quèc gia lµ lu«n lu«n x¸c ®Þnh th−¬ng m¹i lµ yÕu tè
mang tÝnh quyÕt ®Þnh hµng ®Çu trong chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi n−íc,
trong ®ã thÞ tr−êng lµ ®éng lùc chÝnh cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ. Do vËy, céng ®ång
th−¬ng m¹i quèc tÕ mµ ®¹i diÖn lµ WTO lu«n x¸c ®Þnh tù do ho¸ th−¬ng m¹i lµ môc
tiªu hµng ®Çu ph¶i nç lùc thùc hiÖn.
Néi dung cèt lâi cña nguyªn t¾c tù do ho¸ th−¬ng m¹i nµy lµ c¾t gi¶m dÇn tõng
b−íc hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan, ®Ó ®Õn mét lóc nµo ®ã trong t−¬ng lai sÏ
xo¸ bá hoµn toµn, më ®−êng cho th−¬ng m¹i ph¸t triÓn. Tù do ho¸ th−¬ng m¹i g¾n
víi viÖc dì bá hµng rµo th−¬ng m¹i th«ng qua ®µm ph¸n song ph−¬ng vµ ®a ph−¬ng
phï hîp víi ph¸p luËt, thÓ lÖ vµ kh¶ n¨ng cô thÓ cña tõng n−íc.
§Õn nay hÇu hÕt c¸c n−íc ®Òu h−áng øng chñ tr−¬ng tù do ho¸ th−¬ng m¹i cña
WTO ®Ó tranh thñ kh¶ n¨ng vµ c¬ héi hîp t¸c, liªn kÕt kinh tÕ ë c¸c møc ®é kh¸c
nhau, tham gia vµo ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ, th©m nhËp vµo thÞ tr−êng quèc tÕ
ngµy cµng s©u s¾c h¬n.
1.1.3.3. Nguyªn t¾c b¶o hé b»ng hµng rµo thuÕ quan
Tuy chñ tr−¬ng tù do ho¸ th−¬ng m¹i, nh−ng WTO vÉn thõa nhËn sù cÇn thiÕt
cña b¶o hé mËu dÞch v× c¸c n−íc ®Òu nhËn thÊy thùc tiÔn thÕ giíi cã sù chªnh lÖch
vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ, th−¬ng m¹i gi÷a c¸c n−íc.
11
Hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ th−¬ng m¹i hµng ho¸ cña ViÖt Nam ®¸p øng yªu cÇu gia nhËp WTO
Nguyªn t¾c b¶o hé mËu dÞch mµ WTO chñ tr−¬ng lµ b¶o hé b»ng hµng rµo
thuÕ quan, kh«ng ñng hé b¶o hé mËu dÞch b»ng hµng rµo phi thuÕ quan hoÆc c¸c
biÖn ph¸p hµnh chÝnh.
C¸c n−íc cã nghÜa vô ph¶i c«ng bè møc thuÕ trÇn cam kÕt, ®Ó råi tõ ®ã cïng
víi c¸c n−íc WTO kh¸c th−¬ng l−îng gi¶m dÇn. ChØ cã gi¶m, mµ kh«ng cã t¨ng
qu¸ møc trÇn cam kÕt, nÕu t¨ng qu¸ th× ph¶i båi th−êng nhanh chãng, kÞp thêi vµ
tho¶ ®¸ng cho c¸c n−íc bÞ thiÖt h¹i. Ngoµi ra, mçi n−íc ph¶i cam kÕt mèc thêi gian
thùc hiÖn lé tr×nh c¾t gi¶m dÇn ®Ó tiÕn tíi môc tiªu xo¸ bá hµng rµo quan thuÕ.
1.1.3.4. Nguyªn t¾c æn ®Þnh trong th−¬ng m¹i8
WTO chñ tr−¬ng th−¬ng m¹i quèc tÕ ph¶i ®−îc tiÕn hµnh trªn c¬ së æn ®Þnh, râ
rµng, minh b¹ch, kh«ng Èn ý. §Ó thùc hiÖn nguyªn t¾c nµy, WTO quy ®Þnh:
C¸c n−íc thµnh viªn ph¶i th«ng qua ®µm ph¸n, ®−a ra c¸c cam kÕt víi nh÷ng
lé tr×nh thùc hiÖn cô thÓ. Tuy thõa nhËn quyÒn cña mçi n−íc thµnh viªn ®−îc ®µm
ph¸n l¹i c¸c cam kÕt cña m×nh, nh−ng WTO quy ®Þnh nghÜa vô ph¶i ®Òn bï c¸c thiÖt
h¹i cã thÓ x¶y ra cho c¸c thµnh viªn kh¸c.
Mäi chÕ ®é, chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i cña quèc gia ph¶i ®−îc c«ng bè c«ng khai
cho mäi ng−êi, æn ®Þnh trong thêi gian dµi vµ cã thÓ dù b¸o tr−íc nh÷ng rñi ro cã
thÓ x¶y ra. NÕu quèc gia cã thay ®æi th× ph¶i th«ng b¸o tr−íc cho c¸c doanh nghiÖp,
c¸ nh©n cã ®ñ thêi gian nghiªn cøu, gãp ý, ph¶n ¸nh nguyÖn väng cña hä tr−íc khi
®−a chÝnh s¸ch ®0 thay ®æi ®ã ra ¸p dông.
Nguyªn t¾c nµy gióp m«i tr−êng kinh doanh cã tÝnh æn ®Þnh, lµnh m¹nh vµ cã
thÓ dù ®o¸n tr−íc ®−îc.
1.1.3.5. Nguyªn t¾c t¨ng c−êng c¹nh tranh c«ng b»ng
WTO lu«n chñ tr−¬ng t¨ng c−êng c¹nh tranh lµnh m¹nh, c«ng b»ng trong
th−¬ng m¹i quèc tÕ, ®Ó cho chÊt l−îng, gi¸ c¶ quyÕt ®Þnh vËn mÖnh cña hµng ho¸
trong c¹nh tranh trªn th−¬ng tr−êng; kh«ng ®−îc dïng quyÒn lùc Nhµ n−íc ®Ó ¸p
®Æt, bãp mÐo tÝnh lµnh m¹nh, c«ng b»ng cña c¹nh tranh trªn th−¬ng tr−êng quèc tÕ.
Nguyªn t¾c nµy ®0 ®−îc nhÊn m¹nh trong c¸c lÜnh vùc nh− quyÒn vµ nghÜa vô
cña doanh nghiÖp Nhµ n−íc; quyÒn cÊp phÐp kinh doanh xuÊt khÈu, nhËp khÈu; cÊp
h¹n ng¹ch; trî gi¸; b¸n ph¸ gi¸; qu¶n lý ngo¹i hèi; qu¶n lý gi¸ c¶ vµ c¸c ho¹t ®éng
trong lÜnh vùc phi thuÕ quan kh¸c.
8
Nguyªn t¾c nµy cßn gäi lµ “cã thÓ dù ®o¸n tr−íc ®−îc”
12
Hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ th−¬ng m¹i hµng ho¸ cña ViÖt Nam ®¸p øng yªu cÇu gia nhËp WTO
1.1.3.6. Nguyªn t¾c kh«ng h¹n chÕ sè l−îng hµng ho¸ nhËp khÈu
WTO chñ tr−¬ng kh«ng h¹n chÕ sè l−îng hµng ho¸ nhËp khÈu gi÷a c¸c n−íc
thµnh viªn.
Tuy nhiªn, WTO còng cho phÐp cã nh÷ng tr−êng hîp ngo¹i lÖ ®−îc phÐp ¸p
dông c¸c h¹n chÕ sè l−îng hµng ho¸ nhËp khÈu (QR), khi n−íc ®ã gÆp khã kh¨n vÒ
c¸n c©n thanh to¸n, hoÆc do tr×nh ®é ph¸t triÓn thÊp cña nÒn kinh tÕ trong n−íc, hoÆc
v× nh÷ng lý do vÒ m«i tr−êng, an ninh quèc gia. Tuy vËy, ®©y chØ lµ nh÷ng tr−êng
hîp ®Æc biÖt, cã tÝnh chÊt t¹m thêi, cÇn cã thêi h¹n cô thÓ ®Ó xo¸ bá h¼n.
1.1.3.7. QuyÒn ®−îc kh−íc tõ vµ ®−îc tù vÖ trong tr−êng hîp khÈn cÊp
Nguyªn t¾c nµy ®−îc ghi nhËn trong GATT 1994. §iÒu XXV cña GATT 1994
cho phÐp trong mét sè tr−êng hîp thËt ®Æc biÖt, mét n−íc cã thÓ kh−íc tõ viÖc thùc
hiÖn mét hoÆc mét sè nghÜa vô cam kÕt. Tuy vËy, ®©y chØ lµ mét quyÒn hÕt søc t¹m
thêi vµ ph¶i ®−îc 3/4 sè phiÕu biÓu quyÕt t¸n thµnh9. §iÒu XIX cña GATT 1994 cßn
cho phÐp mét n−íc thµnh viªn ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p tù vÖ trong tr−êng hîp khÈn
cÊp, khi nÒn s¶n xuÊt trong n−íc bÞ hµng ho¸ nhËp khÈu ®e do¹. Víi quyÒn tù vÖ
nµy, mçi n−íc cã thÓ sö dông h×nh thøc t¨ng thuÕ nhËp khÈu v−ît møc trÇn cam kÕt
hoÆc ¸p dông h×nh thøc h¹n chÕ sè l−îng hoÆc c¸c h×nh thøc kh¸c ®Ó h¹n chÕ nhËp
khÈu, hç trî s¶n xuÊt trong n−íc. Tuy vËy, biÖn ph¸p nµy chØ cã tÝnh t¹m thêi vµ
ph¶i ¸p dông b×nh ®¼ng, c«ng khai.
1.1.3.8. Nguyªn t¾c t«n träng c¸c tæ chøc quèc tÕ khu vùc
WTO lµ ®¹i diÖn cho th−¬ng m¹i toµn cÇu, nh−ng vÉn thõa nhËn nh÷ng tæ chøc
kinh tÕ khu vùc ho¹t ®éng trong lÜnh vùc th−¬ng m¹i quèc tÕ, miÔn lµ nh÷ng tæ chøc
nµy tu©n thñ nguyªn t¾c tù do ho¸ th−¬ng m¹i, thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ më,
h−íng ngo¹i, kh«ng co côm, thùc hiÖn viÖc lo¹i bá dÇn hoÆc gi¶m dÇn c¸c hµng rµo
quan thuÕ, phi quan thuÕ g©y c¶n trë cho dßng th−¬ng m¹i toµn cÇu. Do vËy, nguyªn
t¾c MFN ®−îc miÔn trõ trong quan hÖ gi÷a c¸c n−íc thµnh viªn cña tæ chøc kinh tÕ,
th−¬ng m¹i khu vùc d−íi h×nh thøc liªn minh thuÕ quan hoÆc khu vùc mËu dÞch tù
do.
1.1.3.9. Nguyªn t¾c dµnh ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n cho c¸c n−íc ®ang ph¸t
triÓn vµ chËm ph¸t triÓn
9
Xem thªm kho¶n 3,4 §iÒu IX HiÖp ®Þnh thµnh lËp Tæ chøc Th−¬ng m¹i ThÕ giíi (HiÖp ®Þnh WTO)
13
Hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ th−¬ng m¹i hµng ho¸ cña ViÖt Nam ®¸p øng yªu cÇu gia nhËp WTO
PhÇn IV GATT 1994 thõa nhËn sù cÇn thiÕt ph¶i dµnh cho c¸c n−íc ®ang ph¸t
triÓn vµ chËm ph¸t triÓn nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n trong th−¬ng m¹i quèc tÕ vÒ
hµng ho¸ vµ dÞch vô. §èi víi nh÷ng n−íc nµy, c¸c n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn sÏ
kh«ng yªu cÇu cã ®i cã l¹i trong c¸c cam kÕt, gi¶m hoÆc bá hµng rµo thuÕ quan hoÆc
phi thuÕ quan ®Ó c¸c n−íc ®ã cã thÓ tham gia ®Çy ®ñ vµo th−¬ng m¹i th−¬ng m¹i
quèc tÕ.
Trong ®iÒu kho¶n “hç trî kh¶ n¨ng” cña WTO, c¸c n−íc ph¸t triÓn cam kÕt
dµnh chÕ ®é −u ®0i thuÕ quan phæ cËp (GSP) cho c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn vµ chÕ ®é
−u ®0i th−¬ng m¹i ®Æc biÖt cho c¸c n−íc chËm ph¸t triÓn nhÊt.
1.1.4. HÖ thèng c¸c hiÖp ®Þnh cña WTO10
HÖ thèng c¸c hiÖp ®Þnh cña WTO ®Õn nay gåm cã:
(1) HiÖp ®Þnh Marrakesh thµnh lËp Tæ chøc Th−¬ng m¹i thÕ giíi (HiÖp ®Þnh
WTO)
(2) C¸c HiÖp ®Þnh ®a biªn vÒ th−¬ng m¹i hµng ho¸, trong ®ã gåm:
- HiÖp ®Þnh chung vÒ ThuÕ quan vµ Th−¬ng m¹i (GATT 1994)
- C¸c HiÖp ®Þnh kÌm theo:
+ HiÖp ®Þnh vÒ thùc hiÖn §iÒu VII cña GATT 1994 (X¸c ®Þnh trÞ gi¸ tÝnh thuÕ
h¶i quan)
+ HiÖp ®Þnh vÒ Gi¸m ®Þnh hµng ho¸ tr−íc khi göi hµng (PSI)
+ HiÖp ®Þnh vÒ hµng rµo kü thuËt trong th−¬ng m¹i (TBT)
+ HiÖp ®Þnh vÒ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kiÓm dÞnh ®éng thùc vËt (SPS)
+ HiÖp ®Þnh vÒ Thñ tôc cÊp phÐp nhËp khÈu (ILP)
+ HiÖp ®Þnh vÒ C¸c biÖn ph¸p tù vÖ (AS)
+ HiÖp ®Þnh vÒ Trî gi¸ vµ C¸c biÖn ph¸p chèng trî gi¸ (SCM)
+ HiÖp ®Þnh vÒ thùc hiÖn §iÒu VI cña GATT 1994 (Chèng b¸n ph¸ gi¸ ADP)
+ HiÖp ®Þnh C¸c biÖn ph¸p ®Çu t− liªn quan ®Õn th−¬ng m¹i (TRIMs)
+ HiÖp ®Þnh vÒ Hµng dÖt may (ATC)
+ HiÖp ®Þnh N«ng nghiÖp (AA)
+ HiÖp ®Þnh vÒ Quy t¾c xuÊt xø hµng ho¸ (ROA)
(3) HiÖp ®Þnh chung vÒ th−¬ng m¹i dÞch vô (GATS)
10
Xem thªm Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t trong kho¸ luËn
14
Hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ th−¬ng m¹i hµng ho¸ cña ViÖt Nam ®¸p øng yªu cÇu gia nhËp WTO
(4) HiÖp ®Þnh vÒ C¸c khÝa c¹nh liªn quan ®Õn th−¬ng m¹i cña quyÒn së h÷u trÝ
tuÖ (TRIPS)
(5) B¶n tho¶ thuËn vÒ Quy t¾c vµ Thñ tôc gi¶i quyÕt tranh chÊp (DSU)
(6) C¬ chÕ rµ so¸t chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i (TPRM)
(7) HiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i nhiÒu bªn
- HiÖp ®Þnh vÒ th−¬ng m¹i m¸y bay d©n dông
- HiÖp ®Þnh vÒ mua s¾m chÝnh phñ
- HiÖp ®Þnh quèc tÕ vÒ b¬ s÷a
- HiÖp ®Þnh quèc tÕ vÒ thÞt bß
Nguån: Final Act embodying the Results of the Uruguay Round of Multilateral
Trade Negotiatons. The Uruguay Round - Trade Negotiations Committee
WTO chÞu tr¸ch nhiÖm gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn c¸c HiÖp ®Þnh nµy. Tæ chøc nµy
còng ®ãng vai trß lµ diÔn ®µn ®µm ph¸n gi÷a c¸c n−íc nh»m tù do ho¸ h¬n n÷a
th−¬ng m¹i hµng ho¸ vµ th−¬ng m¹i dÞch vô. Nã còng ®−a ra mét c¬ chÕ gi¶i quyÕt
c¸c tranh chÊp th−¬ng m¹i gi÷a c¸c n−íc thµnh viªn. BÊt cø n−íc thµnh viªn nµo cho
r»ng th−¬ng m¹i cña m×nh bÞ ¶nh h−ëng bÊt lîi v× mét n−íc kh¸c kh«ng tu©n thñ c¸c
quy t¾c, nÕu kh«ng ®i ®Õn ®−îc mét gi¶i ph¸p tho¶ ®¸ng th«ng qua tham vÊn song
ph−¬ng, cã thÓ ®−a vÊn ®Ò ra WTO ®Ó gi¶i quyÕt. Mäi vÊn ®Ò quan träng thuéc thÈm
quyÒn cña WTO ®−îc quyÕt ®Þnh t¹i Héi nghÞ Bé tr−ëng c¸c n−íc thµnh viªn. Héi
nghÞ hai n¨m häp Ýt nhÊt mét lÇn.
1.2. Nh÷ng quy ®Þnh c¬ b¶n VÒ th−¬ng m¹i hµng ho¸ CñA WTO
1.2.1. Nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña WTO vÒ th−¬ng m¹i hµng ho¸
ë phÇn trªn, chóng ta ®0 t×m hiÓu vµ ph©n tÝch c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n nhÊt cña
Tæ chøc Th−¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO) (gåm 9 nguyªn t¾c). §ã ®−îc coi lµ nh÷ng
nguyªn t¾c nÒn t¶ng nh»m ®iÒu chØnh vµ chi phèi mäi quy ®Þnh, mäi ho¹t ®éng trong
tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña WTO tõ th−¬ng m¹i hµng ho¸, th−¬ng m¹i dÞch vô ®Õn së
h÷u trÝ tuÖ, gi¶i quyÕt tranh chÊp… Tuy nhiªn, ë tõng lÜnh vùc cô thÓ, WTO l¹i cã
mét sè nguyªn t¾c c¬ b¶n ®iÒu chØnh riªng cho lÜnh vùc ®ã. Trªn c¬ së nh− vËy, chÕ
®Þnh th−¬ng m¹i hµng ho¸ ®å sé cña WTO bao gåm HiÖp ®Þnh chung vÒ th−¬ng m¹i
vµ thuÕ quan (GATT 1994) cïng 12 HiÖp ®Þnh vµ rÊt nhiÒu Phô lôc, QuyÕt ®Þnh, C¸c
v¨n b¶n diÔn gi¶i liªn quan kÌm theo ®−îc x©y dùng dùa trªn bèn nguyªn t¾c c¬ b¶n
sau ®©y:
15
Hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ th−¬ng m¹i hµng ho¸ cña ViÖt Nam ®¸p øng yªu cÇu gia nhËp WTO
Nguyªn t¾c thø nhÊt: ChØ sö dông thuÕ quan ®Ó b¶n hé nÒn s¶n xuÊt trong
n−íc. Theo nguyªn t¾c nµy, trong khi thõa nhËn c¸c n−íc cÇn theo ®uæi chÝnh s¸ch
th−¬ng m¹i më vµ tù do nh−ng ®ång thêi còng cho phÐp c¸c n−íc b¶o hé nÒn s¶n
xuÊt trong n−íc tr¸nh sù c¹nh tranh cña n−íc ngoµi, miÔn lµ sù b¶o hé nµy chØ ®−îc
thùc hiÖn th«ng qua thuÕ quan vµ chØ ë møc thÊp. §Ó ®¹t ®−îc ®iÒu ®ã, nguyªn t¾c
nµy nghiªm cÊm c¸c n−íc sö dông c¸c h¹n chÕ ®Þnh l−îng, trõ nh÷ng tr−êng hîp
ngo¹i lÖ. Nguyªn t¾c chèng h¹n chÕ ®Þnh l−îng ®0 dh cñng cè thªm t¹i Vßng ®µm
ph¸n Uruguay.
Nguyªn t¾c thø hai: CÇn gi¶m thuÕ quan vµ cam kÕt rµng buéc kh«ng t¨ng
thªm. Nguyªn t¾c nµy quy ®Þnh vÒ viÖc gi¶m vµ xo¸ bá thuÕ quan vµ c¸c rµo c¶n
th−¬ng m¹i kh¸c th«ng qua ®µm ph¸n ®a ph−¬ng. Møc gi¶m thuÕ quan ®−îc liÖt kª
trªn c¬ së dßng thuÕ quan trong Danh môc nh−îng bé cña mçi n−íc. Møc thuÕ
trong Danh môc nh−îng bé nµy cßn ®−îc gäi lµ møc thuÕ rµng buéc. C¸c n−íc
kh«ng ®−îc phÐp n©ng thuÕ suÊt v−ît qu¸ møc thuÕ rµng buéc ghi trong Danh môc.
Nguyªn t¾c thø ba: Th−¬ng m¹i theo quy chÕ Tèi huÖ quèc. Nguyªn t¾c
nµy yªu cÇu c¸c n−íc tiÕn hµnh bu«n b¸n mµ kh«ng ®−îc ph©n biÖt ®èi xö gi÷a c¸c
n−íc xuÊt khÈu hoÆc gi÷a c¸c n−íc nhËp khÈu hµng ho¸ ®ã. Nguyªn t¾c nµy ®−îc
thÓ hiÖn cô thÓ trong quy ®Þnh vÒ §èi xö Tèi huÖ quèc (MFN). Tr−êng hîp ngo¹i lÖ
®Æc biÖt cña nguyªn t¾c nµy lµ tho¶ thuËn −u ®0i khu vùc.
Nguyªn t¾c thø t−: §èi xö quèc gia. Nguyªn t¾c nµy yªu cÇu c¸c n−íc
kh«ng ®−îc ®¸nh thuÕ néi ®Þa nh− thuÕ doanh thu hay thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng vµo c¸c
s¶n phÈm nhËp khÈu, sau khi hµng ho¸ ®ã ®0 vµo thÞ tr−êng néi ®Þa vµ nép thuÕ nhËp
khÈu t¹i biªn giíi, theo møc thuÕ cao h¬n møc thuÕ ®¸nh vµo s¶n phÈm néi ®Þa
t−¬ng tù.
1.2.1. Quy ®Þnh cô thÓ vÒ §èi xö Tèi huÖ quèc vµ §èi xö quèc gia
1.2.1.1. §èi xö Tèi huÖ quèc (MFN)
Theo §iÒu I HiÖp ®Þnh chung vÒ Th−¬ng m¹i vµ ThuÕ quan (GATT 1994), chÕ
®é §èi xö Tèi huÖ quèc (MFN) yªu cÇu mét n−íc thµnh viªn ph¶i ¸p dông thuÕ
quan vµ c¸c quy ®Þnh kh¸c ®èi víi hµng ho¸ nhËp khÈu tõ c¸c n−íc thµnh viªn kh¸c
nhau (hoÆc hµng ho¸ xuÊt khÈu tíi c¸c n−íc thµnh viªn kh¸c nhau) mét c¸ch b×nh
®¼ng, kh«ng ph©n biÖt ®èi xö. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ nÕu mét n−íc thµnh viªn dµnh
cho s¶n phÈm tõ bÊt kú n−íc thµnh viªn nµo møc thuÕ quan hay bÊt kú mét −u ®0i
16
Hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ th−¬ng m¹i hµng ho¸ cña ViÖt Nam ®¸p øng yªu cÇu gia nhËp WTO
nµo kh¸c th× còng ph¶i dµnh møc thuÕ quan hoÆc −u ®0i ®ã cho s¶n phÈm t−¬ng tù
cña tÊt c¶ c¸c n−íc thµnh viªn kh¸c mét c¸ch ngay lËp tøc vµ v« ®iÒu kiÖn.
H¬n thÕ n÷a, nghÜa vô ®èi xö Tèi huÖ quèc kh«ng chØ h¹n chÕ ë thuÕ quan mµ
cßn ¸p dông ®èi víi: (i) bÊt kú kho¶n phÝ nµo liªn quan tíi nhËp khÈu vµ xuÊt khÈu;
(ii) ph−¬ng ph¸p ®¸nh thuÕ vµ c¸c kho¶n phÝ nãi trªn; (iii) nh÷ng quy t¾c vµ thñ tôc
liªn quan ®Õn xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu; (iv) thuÕ vµ phÝ néi ®Þa ®èi víi hµng nhËp
khÈu vµ c¸c luËt lÖ, quy ®Þnh, ®iÒu kiÖn ¶nh h−ëng ®Õn viÖc b¸n hµng.
Tuy vËy, vÉn cã nh÷ng ngo¹i lÖ ®èi víi nguyªn t¾c nµy. §iÒu XXIV GATT
1994 quy ®Þnh c¸c tr−êng hîp ngo¹i lÖ ®èi víi th−¬ng m¹i gi÷a c¸c n−íc thµnh viªn
cña c¸c liªn minh thuÕ quan hoÆc khu vùc th−¬ng m¹i tù do, hay c¸c n−íc cã chung
®−êng biªn giíi, ®−îc h−ëng thuÕ suÊt −u ®0i hay ®−îc miÔn gi¶m thuÕ. Mét ngo¹i
lÖ kh¸c t¹o ra qua HÖ thèng −u ®0i thuÕ quan phæ cËp (GSP). Theo hÖ thèng nµy, c¸c
n−íc ph¸t triÓn ¸p dông thuÕ suÊt −u ®0i hoÆc miÔn gi¶m thuÕ cho hµng ho¸ nhËp
khÈu tõ c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, nh−ng l¹i ¸p dông thuÕ suÊt MFN cho hµng ho¸
nhËp khÈu tõ c¸c quèc gia kh¸c. §iÒu XX cña GATT 1994 quy ®Þnh vÒ c¸c ngo¹i lÖ
chung, theo ®ã nguyªn t¾c nµy kh«ng ¸p dông trong c¸c tr−êng hîp ®Ó b¶o vÖ ®¹o
®øc c«ng céng; søc khoÎ vµ cuéc sèng cña con ng−êi, ®éng thùc vËt; di s¶n quèc
gia; nguån tµi nguyªn cã thÓ c¹n kiÖt; nh»m thùc hiÖn mét kÕ ho¹ch æn ®Þnh kinh tÕ
cña chÝnh phñ; b¶o ®¶m sù t«n träng ph¸p luËt vµ c¸c quy t¾c kh«ng tr¸i víi quy
®Þnh cña HiÖp ®Þnh; nh»m ph©n phèi mét s¶n phÈm thuéc diÖn khan hiÕm chung
trong n−íc hay t¹i mét ®Þa ph−¬ng; nh»m b¶o vÖ an ninh vµ bÝ mËt cña quèc gia;
hoÆc liªn quan ®Õn lao ®éng tï nh©n.
1.2.1.2. §èi xö quèc gia (NT)
Nh− trªn ®0 nªu, nguyªn t¾c ®èi xö Tèi huÖ quèc yªu cÇu c¸c thµnh viªn
kh«ng ph©n biÖt ®èi xö gi÷a c¸c n−íc. Nguyªn t¾c §èi xö quèc gia (NT) bæ sung
cho ®èi xö Tèi huÖ quèc. Theo nguyªn t¾c NT quy ®Þnh t¹i §iÒu III GATT 1994,
mét mÆt hµng nhËp khÈu sau khi ®0 ®i qua biªn giíi vµ ®0 tr¶ c¸c kho¶n thuÕ quan
còng nh− c¸c kho¶n phÝ kh¸c sÏ kh«ng bÞ ®èi xö kÐm −u ®0i h¬n so víi c¸c s¶n
phÈm néi ®Þa t−¬ng tù. Nãi c¸ch kh¸c, nguyªn t¾c nµy yªu cÇu c¸c n−íc thµnh viªn
®èi xö víi c¸c hµng nhËp khÈu trªn cïng c¬ së nh− hµng s¶n xuÊt trong n−íc.
V× vËy, c¸c n−íc kh«ng ®−îc phÐp ®¸nh c¸c kho¶n thuÕ néi ®Þa (vÝ dô thuÕ
doanh thu hay thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng VAT) víi møc thuÕ suÊt cao h¬n møc ¸p dông
cho c¸c s¶n phÈm néi ®Þa t−¬ng øng ®èi víi hµng nhËp khÈu sau khi nã ®0 thanh
17
Hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ th−¬ng m¹i hµng ho¸ cña ViÖt Nam ®¸p øng yªu cÇu gia nhËp WTO
to¸n c¸c kho¶n thuÕ quan t¹i biªn giíi. T−¬ng tù nh− vËy, c¸c quy ®Þnh t¸c ®éng ®Õn
viÖc mua b¸n s¶n phÈm t¹i thÞ tr−êng trong n−íc còng kh«ng thÓ ¸p dông nghiªm
ngÆt h¬n ®èi víi hµng nhËp khÈu.
1.2.3. Nh÷ng quy ®Þnh vÒ thuÕ quan cña WTO
1.2.3.1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm cña thuÕ quan
ThuÕ quan lµ lo¹i thuÕ lÊy vËt phÈm xuÊt khÈu qua biªn giíi quèc gia hay qu¸
c¶nh lµm ®èi t−îng thu thuÕ, t¹o thµnh kho¶n thu nhËp thuÕ cña Nhµ n−íc do h¶i
quan thùc hiÖn.
Môc ®Ých thu thuÕ quan trong thêi kú x0 héi phong kiÕn vµ tr−íc ®ã chñ yÕu lµ
®Ó t¨ng thu nhËp tµi chÝnh quèc gia. Sau khi ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa
ph¸t triÓn, thuÕ quan kh«ng chØ lµ nguån thu tµi chÝnh, mµ cßn lµ c«ng cô thùc hiÖn
chÝnh s¸ch kinh tÕ th−¬ng m¹i cña c¸c n−íc cËn vµ hiÖn ®¹i.
Theo nh÷ng tiªu chÝ kh¸c nhau, ng−êi ta cã thÓ ph©n lo¹i vµ gäi tªn thuÕ quan
theo nhiÒu c¸ch. VÝ dô: theo h−íng l−u th«ng hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu cã thuÕ quan
xuÊt khÈu, thuÕ quan nhËp khÈu, thuÕ qu¸ c¶nh; theo ph−¬ng ph¸p ®¸nh thuÕ cã thuÕ
quan tÝnh theo gi¸, thuÕ quan tÝnh theo l−îng, thuÕ quan hçn hîp; theo møc −u ®0i
cã thuÕ quan th«ng th−êng, thuÕ quan −u ®0i, thuÕ quan −u ®0i ®Æc biÖt, thuÕ quan
®0i ngé Tèi huÖ quèc... MÆc dï cã thÓ ph©n ra nhiÒu lo¹i thuÕ nh− vËy nh−ng thuÕ
quan nãi chung cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu sau:
- T¹o nguån thu cho ng©n s¸ch.
- B¶o hé vµ thóc ®Èy s¶n xuÊt néi ®Þa ph¸t triÓn.
- C¶n trë sù ph¸t triÓn cña th−¬ng m¹i.
Trong bèi c¶nh toµn cÇu ho¸ hiÖn nay, WTO, còng nh− c¸c tæ chøc kinh tÕ
quèc tÕ kh¸c, lu«n coi môc tiªu quan träng cña m×nh lµ tù do th−¬ng m¹i, huû bá
hoÆc c¾t gi¶m rµo c¶n th−¬ng m¹i, trong ®ã cã thuÕ quan.
1.2.3.2. Quy ®Þnh vÒ thuÕ quan
WTO thõa nhËn thuÕ quan lµ c«ng cô b¶o hé hîp ph¸p duy nhÊt ®Ó b¶o hé c¸c
ngµnh s¶n xuÊt trong n−íc, cßn c¸c hµng rµo phi thuÕ ph¶i ®−îc b0i bá. Së dÜ nh−
vËy lµ do thuÕ quan lµ biÖn ph¸p b¶o hé Ýt bãp mÐo th−¬ng m¹i nhÊt vµ còng lµ biÖn
ph¸p mang tÝnh minh b¹ch h¬n c¶.
ThuÕ ho¸: chØ sö dông thuÕ quan
18
Hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ th−¬ng m¹i hµng ho¸ cña ViÖt Nam ®¸p øng yªu cÇu gia nhËp WTO
Do tÝnh râ rµng vµ dÔ ®µm ph¸n c¾t gi¶m cña thuÕ quan, c¸c thµnh viªn WTO
tho¶ thuËn mét c¸ch thøc míi cho viÖc tiÕp cËn thÞ tr−êng lµ "chØ sö dông thuÕ
quan". C¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ sè l−îng tån t¹i tr−íc vßng Uruguay nay ph¶i tiÕn
hµnh "thuÕ ho¸" (Tariffication) tøc lµ chuyÓn biÖn ph¸p phi thuÕ ®ã thµnh mét møc
thuÕ quan bæ sung cã t¸c dông t−¬ng ®−¬ng. Møc thuÕ ®¹t ®−îc sau khi thuÕ ho¸ sÏ
tiÕp tôc ®−îc rµng buéc vµ c¾t gi¶m th«ng qua ®µm ph¸n. Trong t−¬ng lai 95% sè
hµng ho¸ trong mËu dÞch quèc tÕ sÏ ®−îc ®iÒu tiÕt chñ yÕu b»ng c«ng cô thuÕ quan.
C¾t gi¶m thuÕ
Tõ khi ra ®êi cho ®Õn nay, GATT, mµ nay lµ WTO, ®0 bá ra rÊt nhiÒu nç lùc
®Ó c¾t gi¶m thuÕ quan ®¸nh vµo hµng ho¸ nhËp khÈu. Cã thÓ thÊy trong tÊt c¶ 8 vßng
®µm ph¸n tõ n¨m 1947 ®Õn n¨m 1994, chñ ®Ò chÝnh vÉn lµ c¾t gi¶m vµ rµng buéc
thuÕ quan. Víi c¸c n−íc ph¸t triÓn th× viÖc thùc hiÖn c¾t gi¶m thuÕ quan kh«ng ph¶i
lµ khã kh¨n. Nh−ng víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, vèn cã nguån thu ng©n s¸ch h¹n
hÑp vµ søc c¹nh tranh cña s¶n xuÊt trong n−íc yÕu kÐm th× ®©y qu¶ lµ mét vÊn ®Ò
nan gi¶i. Tuy vËy, c¸c thµnh viªn cña GATT ®0 ®¹t ®−îc tho¶ thuËn gi¶m thuÕ cho
89.000 h¹ng môc hµng ho¸. Riªng ë vßng ®µm ph¸n Uruguay, c¸c cam kÕt c¾t gi¶m
vµ rµng buéc thuÕ quan ®èi víi hµng nhËp khÈu cña c¸c n−íc thµnh viªn ®0 lªn tíi
22.500 trang v¨n b¶n.
B¶ng 1: Møc thuÕ trung b×nh tr−íc vµ sau Vßng Uruguay
§¬n vÞ: %
Tªn n−íc
C¸c n−íc
c«ng nghiÖp
N¬i ®Õn
C¸c n−íc ®ang
ph¸t triÓn
C¸c n−íc cã nÒn
kinh tÕ chuyÓn ®æi
Tr−íc
Sau
Møc
gi¶m
Tr−íc
Sau
Møc
gi¶m
Tr−íc
Sau
Møc
gi¶m
C¸c n−íc c«ng nghiÖp
Mü
EU
5,5
4,4
5,8
3,0
1,9
3,5
45
57
40
14,9
13,6
18,4
10,7
10,2
13,8
28
25
25
10,4
8,3
10,6
7,7
6,1
7,9
26
27
25
NhËt
6,2
3,6
42
14,1
9,3
34
14,0
10,9
22
N−íc kh¸c
N−íc ®ang ph¸t triÓn
Mü la-tinh
4,9
6,9
4,4
7,8
8,4
9,5
2,4
4,8
3,2
5,2
6,7
7,3
51
30
27
33
20
23
12,4
10,0
13,4
9,6
2,5
18,6
9,0
7,1
10,1
6,7
1,1
14,9
35
29
25
30
56
20
9,6
12,1
5,1
13,7
5,0
16,0
7,0
8,8
2,9
9,7
2,8
13,9
27
27
43
29
44
13
Ch©u ¸
Ch©u Mü
Ch©u ¢u
19
Hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ th−¬ng m¹i hµng ho¸ cña ViÖt Nam ®¸p øng yªu cÇu gia nhËp WTO
N−íc cã nÒn kinh tÕ
chuyÓn ®æi
5,9
3,6
39
20,8
15,7
25
0,4
0,3
25
Nguån: World Bank
ViÖc c¾t gi¶m thuÕ quan ®em ®Õn cho c¸c doanh nghiÖp vµ ng−êi tiªu dïng c¬
héi ®−îc mua hµng hay thiÕt bÞ vËt t− ®Çu vµo cïng chÊt l−îng víi gi¸ thÊp h¬n. Mét
khi thiÕt bÞ, nguyªn vËt liÖu ®Çu vµo rÎ h¬n th× s¶n phÈm ®Çu ra cña c¸c nhµ s¶n xuÊt
trong n−íc còng cã søc c¹nh tranh h¬n. §ång thêi, thuÕ nhËp khÈu gi¶m sÏ kÝch
thÝch nhËp khÈu. V× thÕ c¸c doanh nghiÖp trong n−íc ph¶i c¹nh tranh ngµy cµng trùc
diÖn h¬n víi hµng ngo¹i nhËp. Tuy vËy, cã thÓ rót ra mét ®iÒu lµ c¾t gi¶m thuÕ quan
kh«ng nh÷ng ®em l¹i lîi Ých cho n−íc xuÊt khÈu mµ cßn khuyÕn khÝch c¸c n−íc
nhËp khÈu n©ng cao ®−îc n¨ng lùc c¹nh tranh cho s¶n phÈm cña m×nh mét khi hä
thùc sù cè g¾ng.
Rµng buéc thuÕ quan
Khi c¸c n−íc ®0 c«ng bè biÓu thuÕ cña m×nh cïng víi sù c¾t gi¶m thuÕ th×
®ång thêi còng ph¶i cam kÕt kh«ng t¨ng thuÕ v−ît qu¸ møc ®0 ®−a ra. ViÖc cam kÕt
kh«ng t¨ng thuÕ nµy gäi lµ Rµng buéc ThuÕ quan (Tariff Binding) vµ møc thuÕ ®ã
gäi lµ ThuÕ suÊt Rµng buéc (Bound Tariff Rates).
Trªn thùc tÕ, cã thÓ gÆp tíi 3 lo¹i rµng buéc thuÕ quan t−¬ng øng víi møc ®é
rµng buéc:
- ThuÕ suÊt rµng buéc cao h¬n thuÕ suÊt thùc tÕ ®ang ¸p dông. Tr−êng hîp nµy
hay gÆp ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. Møc thuÕ rµng buéc ®−îc gäi lµ møc thuÕ trÇn.
V× gi÷a møc thuÕ thùc tÕ vµ møc thuÕ trÇn cã mét kho¶ng c¸ch nªn n−íc cam kÕt
rµng buéc thuÕ hoµn toµn cã thÓ t¨ng thuÕ suÊt thùc tÕ cña m×nh mµ vÉn kh«ng vi
ph¹m cam kÕt.
- ThuÕ suÊt rµng buéc b»ng thuÕ suÊt thùc tÕ ¸p dông.
- ThuÕ suÊt rµng buéc thÊp h¬n thuÕ suÊt thùc tÕ ¸p dông.
Hai tr−êng hîp sau th−êng gÆp ë c¸c n−íc ph¸t triÓn. C¸c n−íc nµy tù tin vÒ
kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng ho¸ n−íc m×nh tr−íc nh÷ng hµng ho¸ nhËp khÈu chÞu
thuÕ suÊt thÊp. V× thÕ, hä s½n sµng ®−a ra thuÕ suÊt rµng buéc b»ng, thËm chÝ thÊp
h¬n thuÕ suÊt thùc tÕ ¸p dông, thÓ hiÖn thiÖn chÝ gi¶m thuÕ vµ sù chuÈn bÞ chu ®¸o,
kü cµng trong lÞch tr×nh gi¶m thuÕ ®Ó ®¹t ®−îc thuÕ suÊt rµng buéc trong mét
kho¶ng thêi gian cô thÓ.
20
- Xem thêm -