Tài liệu Hoàn thiện pháp luật về bảo đảm quyền của người lao động theo tinh thần của hiến pháp năm 2013

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN BÌNH AN HOµN THIÖN PH¸P LUËT VÒ B¶O §¶M QUYÒN CñA NG¦êI LAO §éNG THEO TINH THÇN CñA HIÕN PH¸P N¡M 2013 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2017 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN BÌNH AN HOµN THIÖN PH¸P LUËT VÒ B¶O §¶M QUYÒN CñA NG¦êI LAO §éNG THEO TINH THÇN CñA HIÕN PH¸P N¡M 2013 Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử nhà nƣớc và pháp luật Mã số: 62 38 01 01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: GS.TS. NGUYỄN ĐĂNG DUNG HÀ NỘI - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các tài liệu, số liệu tham khảo, trích dẫn trình bày trong luận án là trung thực. Những kết luận khoa học của luận án chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả luận án Nguyễn Bình An LỜI CẢM ƠN Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến GS.TS. Nguyễn Đăng Dung, Khoa Luật, ĐHQGHN – Người Thầy đã định hướng nghiên cứu, tận tình hướng dẫn và giúp tôi tháo gỡ những khó khăn trong suốt quá trình làm luận án. Trong quãng thời gian thực hiện luận án, tôi đã nhận được sự giúp đỡ tận tình về chuyên môn của các Thầy, Cô, Nhà khoa học của Bộ môn Hiến pháp – Hành chính thuộc Khoa Luật - ĐHQGHN. Bên cạnh đó, tôi cũng nhận được sự động viên, góp ý khoa học của các Nhà khoa học, các bạn đồng nghiệp. Bằng tình cảm chân thành nhất, tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ quý báu đó. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Chủ nhiệm Khoa Luật - ĐHQGHN, Phòng quản lý đào tạo đã giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho tôi học tập và tham gia nghiên cứu để hoàn thành luận án này. Tôi xin gửi lời cảm ơn từ trái tim mình tới bố mẹ tôi, vợ và các con tôi đã luôn bên cạnh, yêu thương, động viên, khích lệ và ủng hộ tôi trong suốt thời gian vừa qua. Tác giả luận án Nguyễn Bình An MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng số liệu Danh mục các biểu đồ MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA CẦN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU ....... 7 1.1. Tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài .........................................7 1.1.1. Nhóm các công trình nghiên cứu những vấn đề chung về bảo đảm quyền con ngƣời theo tinh thần của Hiến pháp năm 2013 .......................... 7 1.1.2. Nhóm các công trình nghiên cứu những vấn đề về bảo đảm quyền của ngƣời lao động theo tinh thần của Hiến pháp năm 2013 ...................... 9 1.1.3. Nhóm các công trình ở nƣớc ngoài nghiên cứu những vấn đề về bảo đảm quyền của ngƣời lao động .................................................................. 20 1.2. Đánh giá chung tình hình nghiên cứu và những vấn đề luận án tiếp tục giải quyết .....................................................................................23 Giả thuyết nghiên cứu, câu hỏi nghiên cứu, cơ sở lý thuyết ....................24 Giả thuyết nghiên cứu, câu hỏi nghiên cứu ............................................... 24 Cơ sở lý thuyết ........................................................................................... 25 1.3. 1.3.1. 1.3.2. KẾT LUẬN CHƢƠNG 1.......................................................................................... 25 Chƣơng 2: HIẾN PHÁP NĂM 2013 VÀ TINH THẦN CỦA HIẾN PHÁP LÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ BẢO ĐẢM QUYỀN CỦA NGƢỜI LAO ĐỘNG ........................................... 26 2.1. 2.1.1. Vai trò, những điểm mới của Hiến pháp năm 2013 về bảo đảm quyền của ngƣời lao động ở Việt Nam .....................................................27 Vai trò của Hiến pháp năm 2013 với việc bảo đảm quyền của ngƣời lao động ...................................................................................................... 27 2.1.2. Những điểm mới của Hiến pháp năm 2013 tác động đến việc bảo đảm quyền của ngƣời lao động .................................................................. 29 Những yêu cầu đặt ra của Hiến pháp 2013 và những tiêu chí đánh giá mức độ hoàn thiện pháp luật về bảo đảm quyền của ngƣời lao động ở Việt Nam .......................................................................................33 2.2.1. Hoàn thiện pháp luật về bảo đảm quyền của ngƣời lao động theo tinh thần của Hiến pháp năm 2013 là nhu cầu tất yếu khách quan cấp bách hiện nay ...................................................................................................... 33 2.2.2. Những yêu cầu đặt ra của Hiến pháp 2013 với việc hoàn thiện pháp luật về bảo đảm quyền của ngƣời lao động ở Việt Nam ........................... 62 2.2.3. Các tiêu chí đánh giá mức độ hoàn thiện pháp luật về bảo đảm quyền của ngƣời lao động ..................................................................................... 67 2.3. Hiến pháp và pháp luật về bảo đảm quyền của ngƣời lao động của một số nƣớc trên thế giới và những giá trị tham khảo cho Việt Nam ....71 2.3.1. Hiến pháp và pháp luật về bảo đảm quyền của ngƣời lao động của một số nƣớc trên thế giới ........................................................................... 71 2.3.2. Những giá trị tham khảo cho Việt Nam..................................................... 74 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2.......................................................................................... 75 2.2. Chƣơng 3: QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN VÀ THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ BẢO ĐẢM QUYỀN CỦA NGƢỜI LAO ĐỘNG Ở VIỆT NAM HIỆN NAY THEO TINH THẦN CỦA HIẾN PHÁP NĂM 2013.............. 76 3.1. Khái quát quá trình phát triển pháp luật Việt Nam về bảo đảm quyền của ngƣời lao động .......................................................................77 3.1.1. Giai đoạn từ năm 1945 đến năm 1985 .......................................................... 77 3.1.2. Quá trình phát triển pháp luật Việt Nam về bảo đảm quyền của ngƣời lao động từ năm 1986 đến nay ........................................................................... 78 3.2. Thực trạng pháp luật về bảo đảm quyền của ngƣời lao động đƣợc triển khai theo tinh thần của Hiến pháp năm 1992 và đang có hiệu lực .................................................................................................80 3.2.1. Những thành tựu của pháp luật hiện hành về bảo đảm quyền của ngƣời lao động bƣớc đầu đáp ứng một số yêu cầu nhất định của Hiến pháp năm 2013 ...... 80 3.2.2. Những hạn chế, bất cập của pháp luật hiện hành về bảo đảm quyền của ngƣời lao động đang tồn tại, chƣa theo kịp những yêu cầu và tiêu chí đặt ra của Hiến pháp năm 2013 ........................................................... 94 3.3. Thực trạng pháp luật về bảo đảm quyền của ngƣời lao động đã đƣợc xây dựng, sửa đổi, bổ sung theo tinh thần của Hiến pháp năm 2013 .......105 3.3.1. Những thành tựu của pháp luật về bảo đảm quyền của ngƣời lao động đã đạt đƣợc ...................................................................................... 105 Một số hạn chế của pháp luật về bảo đảm quyền của ngƣời lao động cần đƣợc sửa đổi theo đúng tinh thần của Hiến pháp năm 2013 ............. 114 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3........................................................................................ 122 3.3.2. Chƣơng 4: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ BẢO ĐẢM QUYỀN CỦA NGƢỜI LAO ĐỘNG THEO TINH THẦN CỦA HIẾN PHÁP NĂM 2013........................................................... 123 4.1. 4.1.1. 4.1.2. 4.1.3. Quan điểm hoàn thiện pháp luật về bảo đảm quyền của ngƣời lao động theo tinh thần của Hiến pháp năm 2013 ..............................123 Hoàn thiện pháp luật về bảo đảm quyền của ngƣời lao động bảo đảm tính toàn diện, thống nhất và khả thi, đồng thời nâng cao kỹ thuật lập pháp........ 123 Bảo đảm quan hệ lao động hài hòa, ổn định và tiến bộ giữa ngƣời sử dụng lao động và ngƣời lao động ............................................................ 126 Thể chế hóa các quyền của ngƣời lao động bảo đảm yêu cầu hội nhập quốc tế ............................................................................................. 127 Giải pháp hoàn thiện pháp luật về bảo đảm quyền của ngƣời lao động theo tinh thần của Hiến pháp năm 2013 ....................................129 4.2.1. Nhóm giải pháp hoàn thiện pháp luật ghi nhận quyền của ngƣời lao động ..... 129 4.2.2. Nhóm giải pháp hoàn thiện pháp luật thúc đẩy, bảo vệ quyền của ngƣời lao động ......................................................................................... 138 KẾT LUẬN CHƢƠNG 4........................................................................................ 154 4.2. KẾT LUẬN ............................................................................................................ 156 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH Đà ĐƢỢC CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ..................................................................................................... 159 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................. 160 PHỤ LỤC ............................................................................................................... 174 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt ATVSLĐ: BHTN: BHXH: BHYT: BLHS: BLLĐ: BLTTDS: ĐHQGHN: GS.: HĐLĐ: ICCPR: Nghĩa đầy đủ An toàn, vệ sinh lao động Bảo hiểm thất nghiệp Bảo hiểm xã hội Bảo hiểm y tế Bộ luật Hình sự Bộ luật Lao động Bộ luật Tố tụng Dân sự Đại học Quốc gia Hà Nội Giáo sƣ Hợp đồng lao động Công ƣớc Quốc tế về các quyền dân sự và chính trị năm 1966 (The International Covenant on Civil and Political Rights) ICESCR: Công ƣớc Quốc tế về các quyền về kinh tế, xã hội và văn hóa năm 1966 (The International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights) IFC: Tổ chức Tài chính Quốc tế (The International Finance Corporation) ILO: Tổ chức Lao động Quốc tế (The International Labour Organization) LCĐ: Luật Công đoàn LĐTBXH: Lao động – Thƣơng binh và xã hội LVL: Luật Việc làm NĐ: Nghị định NLĐ: Ngƣời lao động NSDLĐ: Ngƣời sử dụng lao động NXB: Nhà xuất bản PGS.: Phó Giáo sƣ TLĐLĐVN: Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam TPP: Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dƣơng (The Trans-Pacific Partnership) Tr.: Trang TS.: Tiến sỹ TT: Thông tƣ UBND: Ủy ban nhân dân UDHR: Tuyên ngôn toàn thế giới về quyền con ngƣời năm 1948 (Universal Declaration of Human Rights) DANH MỤC CÁC BẢNG SỐ LIỆU Số hiệu Tên bảng Trang Bảng 2.1: Quyền của ngƣời lao động trong Hiến pháp 1992 và Hiến pháp 2013 39 Bảng 3.1: Tình hình bệnh nghề nghiệp qua các giai đoạn từ năm 1996 - 2014 116 Bảng 3.2: Các yếu tố ảnh hƣởng tới lựa chọn khởi kiện 118 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Số hiệu Tên biểu đồ, hình vẽ Trang Biểu đồ 3.1: Thống kê số giờ làm việc tối đa theo tuần chia theo khu vực 84 Biểu đồ 3.2: Quảng cáo việc làm có yêu cầu về giới theo nghề nghiệp 95 Biểu đồ 3.3: Quảng cáo việc làm có yêu cầu về giới theo vị trí 95 Biểu đồ 3.4: Kết quả giải quyết tranh chấp 102 Biểu đồ 3.5: Thống kê các cuộc đình công theo năm 102 Biểu đồ 3.6: Lực lƣợng lao động và tỷ lệ thất nghiệp giai đoạn 2006 - 2015 107 Biểu đồ 3.7: Thống kê số vụ tai nạn lao động giai đoạn 2004 - 2016 116 Biểu đồ 3.8: Phân loại các cuộc đình công theo thời gian thực hiện 118 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong 2 năm gần đây (2015-2016), ở nhiều tỉnh, thành phố khác nhau, rất nhiều cuộc đình công rất lớn đã xảy ra liên tiếp với số lƣợng hàng nghìn công nhân tham gia, điển hình nhƣ là khoảng 1.000 công nhân công ty TNHH Lợi Tín Lập Thạch (tỉnh Vĩnh Phúc) đình công phản đối ngƣời quản lý đánh đập lao động nữ; khoảng 3.000 công nhân công ty TNHH Inkel Việt Nam (thành phố Hà Nội) đình công phản đối công ty đã thực hiện nhiều hành vi vi phạm pháp luật lao động; khoảng 20.000 công nhân công ty TNHH PouChen Việt Nam (tỉnh Đồng Nai) đình công phản đối cách tính lƣơng của công ty; hoặc cuộc đình công lớn nhất Việt Nam xảy ra vào tháng 3/2015 là khoảng 90.000 công nhân công ty TNHH PouYuen Việt Nam (thành phố Hồ Chí Minh) đình công phản đối quy định tại Điều 60, Luật BHXH năm 2014 (Luật này có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2016). Trong khi đó, Hiến pháp năm 2013 - nền tảng pháp lý cao nhất trong hệ thống pháp luật Việt Nam, có hiệu lực từ ngày 01/01/2014, đã khẳng định quyền con ngƣời trong lao động là quyền hiến định, đƣợc Hiến pháp ghi nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm. Trong chế định về quyền con ngƣời tại Chƣơng II Hiến pháp năm 2013, các quyền của NLĐ đã đƣợc ghi nhận, cụ thể nhƣ quyền làm việc, quyền đƣợc bảo đảm an sinh xã hội, bảo đảm các điều kiện làm việc công b ng, an toàn, đƣợc hƣởng lƣơng, chế độ nghỉ ngơi Hiến pháp năm 2013 dành riêng Điều 57 khẳng định trách nhiệm của Nhà nƣớc phải bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của NLĐ, NSDLĐ và tạo điều kiện xây dựng quan hệ lao động tiến bộ, hài hòa và ổn định. Nội dung của Hiến pháp năm 2013 đã thể hiện những cam kết của Đảng và Nhà nƣớc ta về việc đề cao, tôn trọng, bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của NLĐ; chăm lo đời sống vật chất, tinh thần cho NLĐ. Tuy nhiên, thực tiễn phản ánh những bức xúc của NLĐ thông qua các cuộc đình công lớn thời gian gần đây đã cho thấy pháp luật hiện hành chƣa theo kịp những yêu cầu của Hiến pháp năm 2013 nên quyền của NLĐ chƣa thực sự đƣợc đảm bảo; điển hình là trƣờng hợp Luật BHXH năm 2014, mặc dù đƣợc thông qua ngày 20/11/2014 - thời điểm Hiến pháp năm 2013 đã có hiệu lực, nhƣng đã bị NLĐ đình công phản đối Điều 60 của Luật này vào tháng 3/2015 - thời điểm Luật này chƣa có hiệu lực thi hành. 1 Vậy nên, việc nghiên cứu triển khai Hiến pháp năm 2013 về bảo đảm quyền của NLĐ làm nền tảng pháp lý hoàn thiện pháp luật về bảo đảm quyền của NLĐ là việc cần thiết và cấp bách bởi vì (i) tuân thủ mục tiêu chung về bảo đảm các quyền con ngƣời theo tinh thần của Hiến pháp năm 2013, trong đó “tinh thần của Hiến pháp năm 2013” đƣợc hiểu: Trƣớc tiên, đó là các quy định của Hiến pháp, không phụ thuộc vào một vài điều khoản cụ thể mà xuyên suốt trong toàn bộ nội dung của Hiến pháp năm 2013; sau đó là các quan điểm, tƣ tƣởng thể hiện, phản ánh các quy định của Hiến pháp năm 2013; (ii) là sự đòi hỏi tất yếu từ xã hội bởi nó đảm bảo cuộc sống và sự phát triển toàn diện của NLĐ, ảnh hƣởng trực tiếp tới sự phát triển của đất nƣớc; và (iii) những yêu cầu từ những hiệp định quốc tế trong xu thế hội nhập của Việt Nam. Bảo đảm quyền của NLĐ, theo nhìn nhận của Tổng thống Hoa Kỳ Barack Obama trong bài phát biểu của mình tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia Hà Nội ngày 24/5/2016, là nh m “bảo đảm thịnh vƣợng kinh tế và an ninh quốc gia” [106]. Với mong muốn góp phần vào việc đề xuất những giải pháp hoàn thiện pháp luật về bảo đảm quyền của NLĐ theo tinh thần của Hiến pháp năm 2013, tác giả đã lựa chọn và thực hiện nghiên cứu ở bậc tiến sỹ với đề tài “Hoàn thiện pháp luật về bảo đảm quyền của người lao động theo tinh thần của Hiến pháp năm 2013”. Theo tác giả, đề tài cần thiết đƣợc nghiên cứu bởi vì: Thứ nhất, giống nhƣ nhiều quốc gia trên thế giới, Việt Nam rất chú trọng việc xây dựng và hoàn thiện các chế định bảo đảm, bảo vệ quyền con ngƣời nói chung, quyền của NLĐ nói riêng. Do đó, việc nghiên cứu, tìm hiểu những cơ sở lý luận quan trọng từ Hiến pháp nh m hoàn thiện pháp luật bảo đảm quyền của NLĐ là cần thiết và có cơ sở. Thứ hai, Hiến pháp năm 2013 ghi nhận các quyền của NLĐ và cần thiết phải bảo đảm. Vì vậy, đề tài nghiên cứu triển khai Hiến pháp năm 2013 thiết lập cơ sở pháp lý nh m đƣa ra quan điểm và giải pháp hoàn thiện pháp luật về bảo đảm quyền của NLĐ. Thứ ba, khi tham gia các hiệp định song phƣơng và đa phƣơng, phục vụ cho sự phát triển bền vững của đất nƣớc, Việt Nam đang đứng trƣớc yêu cầu bức thiết phải hoàn thiện về mặt lý luận và thực tiễn bảo đảm quyền của NLĐ theo các chuẩn mực quốc tế đƣợc cộng đồng quốc tế công nhận. Do vậy, việc nghiên cứu những vấn đề lý luận và định hƣớng bảo đảm các quyền của NLĐ xuất phát từ thực tiễn khách quan, tất yếu nếu muốn hƣớng tới sự phát triển bền vững. 2 Qua nghiên cứu, tác giả nhận thấy, việc ghi nhận, thúc đẩy và bảo vệ quyền của NLĐ đi từ pháp luật vào thực tiễn cuộc sống đã đƣợc xây dựng và phát huy hiệu quả nhất định nhƣng vẫn còn tồn tại những hạn chế, bất cập chƣa theo kịp những yêu cầu đặt ra từ Hiến pháp năm 2013 nhƣ là: còn có một số quy phạm pháp luật chƣa rõ ràng, minh bạch; còn chứa đựng nhiều quy định thiếu hợp lý; còn tồn tại một số quy định chƣa khả thi, chƣa phù hợp với thực tiễn; còn một số quy định chƣa đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất. Những điều này đòi hỏi phải có sự sửa đổi, bổ sung nh m hoàn thiện pháp luật về bảo đảm quyền của NLĐ, phù hợp với những yêu cầu theo tinh thần của Hiến pháp năm 2013. 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu Trên cơ sở nhận thức rõ về tính cấp thiết của đề tài, mục đích nghiên cứu của Luận án là nghiên cứu lý luận từ Hiến pháp năm 2013 và thực trạng pháp luật bảo đảm quyền của NLĐ, đề xuất những quan điểm và giải pháp hoàn thiện pháp luật bảo đảm những quyền đó. Để đạt đƣợc những mục đích nêu trên, Luận án sẽ phải thực hiện những nhiệm vụ cụ thể sau đây: Thứ nhất, phân tích tổng quan tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài, những vấn đề luận án tiếp tục nghiên cứu; đƣa ra giả thiết nghiên cứu, câu hỏi nghiên cứu để làm sâu sắc thêm lý luận hoàn thiện pháp luật về bảo đảm quyền của NLĐ từ nền tảng pháp lý quan trọng là Hiến pháp năm 2013. Thứ hai, nghiên cứu cơ sở lý luận hoàn thiện pháp luật về bảo đảm quyền của NLĐ: làm rõ vai trò, những điểm mới của Hiến pháp năm 2013 về bảo đảm quyền của NLĐ; những yêu cầu đặt ra của Hiến pháp năm 2013 với việc hoàn thiện pháp luật về bảo đảm quyền của NLĐ ở Việt Nam; những tiêu chí đánh giá mức độ hoàn thiện pháp luật về bảo đảm quyền của NLĐ; tham khảo Hiến pháp và pháp luật một số quốc gia trên thế giới về bảo đảm quyền của NLĐ, rút ra bài học kinh nghiệm cho Việt Nam. Thứ ba, khái quát quá trình phát triển, đánh giá thực trạng pháp luật về bảo đảm quyền của NLĐ ở Việt Nam. Qua đó, khẳng định những bƣớc phát triển, những ƣu điểm phù hợp với tinh thần của Hiến pháp năm 2013 cần đƣợc phát huy, đồng thời, tìm ra những hạn chế, bất cập của pháp luật hiện hành về bảo đảm quyền của NLĐ ở Việt Nam chƣa đáp ứng những yêu cầu đặt ra của Hiến pháp năm 2013. 3 Thứ tư, trên cơ sở phân tích các vấn đề lý luận và thực trạng pháp luật về bảo đảm quyền của NLĐ ở Việt Nam, luận án đề xuất quan điểm và giải pháp hoàn thiện pháp luật về bảo đảm các quyền của NLĐ tại Việt Nam phù hợp với tinh thần của Hiến pháp năm 2013. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Luận án nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn pháp luật về bảo đảm quyền của NLĐ trên cơ sở Hiến pháp năm 2013 và tinh thần của Hiến pháp về bảo đảm quyền của NLĐ. - Phạm vi nghiên cứu: Về không gian: Luận án tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn hoàn thiện pháp luật về bảo đảm quyền của NLĐ trong toàn quốc nhƣng chỉ giới hạn ở NLĐ mang quốc tịch Việt Nam trong bối cảnh quan hệ lao động tại Việt Nam. Về thời gian: Luận án tập trung nghiên cứu Hiến pháp và pháp luật Việt Nam từ năm 1992 cho đến nay. 4. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu - Phương pháp luận: Tƣ tƣởng Hồ Chí Minh, chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử là những phƣơng pháp luận khoa học chủ yếu đƣợc vận dụng trong toàn bộ các chƣơng của luận án để làm sáng tỏ những vấn đề cần nghiên cứu. Trong quá trình nghiên cứu, luận án còn dựa trên cơ sở các quan điểm, định hƣớng của Đảng và nhà nƣớc về quan hệ lao động trong nền kinh tế thị trƣờng ở Việt Nam. - Phương pháp nghiên cứu: Các phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể đƣợc sử dụng để thực hiện luận án bao gồm phƣơng pháp hồi cứu các tài liệu, thống kê, phân tích, chứng minh, so sánh, tổng hợp, phỏng vấn chuyên gia. Cụ thể là: + Phƣơng pháp hồi cứu các tài liệu đƣợc sử dụng để tập hợp các công trình nghiên cứu trong nƣớc và nƣớc ngoài dựa trên các mốc thời gian, lĩnh vực pháp luật nh m lựa chọn, tập hợp một cách đầy đủ nhất các tài liệu liên quan đến đề tài ở các nguồn khác nhau. Phƣơng pháp này đƣợc sử dụng để tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài và đƣợc kết hợp với các phƣơng pháp khác trong quá trình tìm hiểu các vấn đề lý luận và thực trạng pháp luật về bảo đảm quyền của NLĐ. + Phƣơng pháp thống kê đƣợc sử dụng để ghi chép, cập nhật số liệu, các thông tin, sự kiện theo trình tự, cách thức nhất định. Phƣơng pháp này đƣợc áp 4 dụng cho những vấn đề cần chứng minh từ số liệu, sự kiện đƣợc tập hợp và có độ tin cậy xác định. + Phƣơng pháp phân tích đƣợc sử dụng ở tất cả các nội dung của luận án nh m để phân tích và tìm hiểu các vấn đề lý luận, các quy định của Hiến pháp cũng nhƣ thực trạng pháp luật, các giải pháp hoàn thiện quy định của pháp luật về bảo đảm quyền của NLĐ theo mục đích và nhiệm vụ mà luận án đã đặt ra. + Phƣơng pháp chứng minh đƣợc sử dụng ở hầu hết các nội dung luận án, nh m đƣa ra các dẫn chứng (các quy định, tài liệu, số liệu, vụ việc thực tiễn...) làm rõ các luận điểm, luận cứ trong các nội dung về lý luận ở chƣơng 1, chƣơng 2, các nhận định trong các nội dung ở chƣơng 3 và đặc biệt là những giải pháp hoàn thiện các quy định của pháp luật về bảo đảm quyền của NLĐ trong chƣơng 4 của luận án. + Phƣơng pháp so sánh đƣợc dùng ở hầu hết các nội dung của luận án nh m đối chiếu các quan điểm khác nhau giữa các nhà khoa học trong các công trình nghiên cứu; giữa quy định của Hiến pháp n m 2013 về bảo đảm quyền của NLĐ với quy định của Luật Nhân quyền Quốc tế và ILO. + Phƣơng pháp tổng hợp đƣợc sử dụng để tổng hợp các số liệu tri thức có từ hoạt động phân tích tài liệu, tham khảo ý kiến của chuyên gia. Việc tổng hợp nh m mục đích đƣa ra những luận giải, đề xuất của chính tác giả luận án. Phƣơng pháp tổng hợp sẽ đƣợc sử dụng ở chƣơng 3, chƣơng 4. + Phƣơng pháp phỏng vấn chuyên gia đƣợc sử dụng để khai thác ý kiến đánh giá của các chuyên gia có trình độ cao để xem xét, nhận định vấn đề khoa học để tìm ra giải pháp tối ƣu cho vấn đề đó. Phƣơng pháp này đƣợc viết ở chƣơng 4. 5. Tính mới và những đóng góp của đề tài Kết quả của việc nghiên cứu luận án đối với đề tài “Hoàn thiện pháp luật về bảo đảm quyền của người lao động theo tinh thần của Hiến pháp năm 2013” đem lại những điểm mới sau đây: Thứ nhất, luận án phân tích hoàn thiện pháp luật về bảo đảm quyền của NLĐ trên cơ sở lý luận từ Hiến pháp năm 2013 và tinh thần của Hiến pháp về bảo đảm quyền của NLĐ: làm rõ vai trò, những điểm mới của Hiến pháp năm 2013 về bảo đảm quyền của NLĐ; những yêu cầu đặt ra của Hiến pháp năm 2013 với việc hoàn thiện pháp luật về bảo đảm quyền của NLĐ ở Việt Nam, góp phần làm phong phú về mặt học thuật của khoa học luật về bảo đảm quyền của NLĐ. 5 Thứ hai, luận án phân tích và đánh giá khá đầy đủ và tƣơng đối toàn diện thực trạng pháp luật về bảo đảm các quyền của NLĐ ở Việt Nam hiện nay, chỉ ra đƣợc những khiếm khuyết, hạn chế và bất cập của pháp luật về bảo đảm quyền của NLĐ ở Việt Nam. Thứ ba, trên cơ sở những vấn đề lý luận và thực tiễn pháp luật về bảo đảm quyền của NLĐ, luận án nghiên cứu, đề xuất quan điểm và giải pháp hoàn thiện pháp luật về bảo đảm các quyền của NLĐ tại Việt Nam theo tinh thần của Hiến pháp năm 2013. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án So với các công trình đã công bố, luận án đề cập một cách hệ thống và tƣơng đối toàn diện đối với pháp luật về bảo đảm quyền của NLĐ theo tinh thần của Hiến pháp năm 2013 trên cả hai phƣơng diện lý luận và thực tiễn. Về mặt lý luận: Luận án là công trình chuyên khảo cấp độ luận án tiến sỹ nghiên cứu pháp luật về bảo đảm quyền hiến định của NLĐ ở Việt Nam, là công trình nghiên cứu các vấn đề lý luận hiến định về bảo đảm quyền của NLĐ, đánh giá thực trạng pháp luật về bảo đảm quyền của NLĐ, kiến nghị giải pháp hoàn thiện pháp luật về bảo đảm quyền của NLĐ ở Việt Nam theo tinh thần của Hiến pháp năm 2013. Luận án có thể đƣợc sử dụng làm tài liệu tham khảo trong nghiên cứu, giảng dạy, học tập của sinh viên, học viên luật trong các cơ sở đào tạo luật. Về mặt thực tiễn: Những nghiên cứu, kết luận, đề xuất của luận án có ý nghĩa quan trọng đối với việc triển khai Hiến pháp năm 2013 nh m xây dựng và hoàn thiện pháp luật về bảo đảm quyền của NLĐ ở Việt Nam; góp phần phát triển lý luận pháp luật về bảo đảm quyền con ngƣời trong lao động theo tinh thần của Hiến pháp năm 2013. 7. Bố cục của Luận án Luận án này bao gồm phần Mở đầu và bốn (4) chƣơng: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài và những vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu. Chương 2: Hiến pháp năm 2013 và tinh thần của Hiến pháp là cơ sở lý luận hoàn thiện pháp luật về bảo đảm quyền của ngƣời lao động. Chương 3: Quá trình phát triển và thực trạng pháp luật về bảo đảm quyền của ngƣời lao động ở Việt Nam hiện nay theo tinh thần của Hiến pháp năm 2013. Chương 4: Quan điểm và giải pháp hoàn thiện pháp luật về bảo đảm quyền của ngƣời lao động theo tinh thần của Hiến pháp năm 2013. 6 Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA CẦN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU Con ngƣời khác loài vật ở chỗ phải lao động, đồng thời lao động cũng là yếu tố cơ bản cho việc phát triển xã hội và phát triển con ngƣời. Vì vậy, bất cứ chế độ nào cũng cần phải quan tâm đến vấn đề lao động của con ngƣời. Quyền của con ngƣời trong lao động đƣợc cộng đồng quốc tế công nhận trên phạm vi toàn cầu kể từ khi có UDHR, ICCPR, ICESCR. ILO đã cụ thể hóa các quyền của NLĐ thông qua 189 Công ƣớc. Từ tầm quan trọng đó, nghiên cứu pháp luật về bảo đảm quyền của NLĐ luôn là đề tài cho các học giả, các chuyên gia nghiên cứu góp phần thúc đẩy các quốc gia thành viên thực hiện các nghĩa vụ ghi nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm các quyền của NLĐ trong thực tiễn. Cho đến nay, rất nhiều đề tài nghiên cứu, sách, báo, tạp chí đã đề cập đến các vấn đề, các khía cạnh liên quan pháp luật bảo đảm quyền của NLĐ ở các góc độ tiếp cận khác nhau. Trên cơ sở nghiên cứu các tài liệu, các công trình của các tác giả trong và ngoài nƣớc, luận án khái quát đánh giá và phân tích các công trình nghiên cứu có liên quan thành nhóm các công trình nghiên cứu những vấn đề chung về bảo đảm quyền con ngƣời theo tinh thần của Hiến pháp năm 2013, nhóm các công trình nghiên cứu những vấn đề về bảo đảm quyền của ngƣời lao động theo tinh thần của Hiến pháp năm 2013, và nhóm các công trình ở nƣớc ngoài nghiên cứu những vấn đề về bảo đảm quyền của ngƣời lao động nh m tránh đƣợc sự trùng lặp về góc độ tiếp cận cũng nhƣ nội dung. 1.1. Tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài 1.1.1. Nhóm các công trình nghiên cứu những vấn đề chung về bảo đảm quyền con người theo tinh thần của Hiến pháp năm 2013 Hiến pháp năm 2013 xác định rõ ràng các quyền của NLĐ, và theo GS.TS. Hoàng Thị Kim Quế trong bài “Nghĩa vụ của con người, công dân: Những vấn đề đặt ra trong việc sửa đổi, bổ sung Hiến pháp 1992” đăng trên Tạp chí Nghiên cứu lập pháp số 18 năm 2012, Hiến pháp thể hiện vai trò, giá trị, công năng thiết thực và uy tín của hiến pháp trong việc bảo vệ, bảo đảm các quyền, tự do của con ngƣời [89, tr.19]. Trong bài “Những chế định mới về quyền con người trong Hiến pháp năm 7 2013” đăng trên Tạp chí Nghiên cứu lập pháp số 24 năm 2014, tác giả Hoàng Văn Nghĩa cũng đƣa ra biện pháp rà soát hệ thống pháp luật và chính sách, bao gồm việc sửa đổi, bổ sung BLLĐ, Luật BHXH và nhấn mạnh trách nhiệm thi hành Hiến pháp và tôn trọng, bảo đảm và thực hiện quyền con ngƣời nói chung trƣớc hết thuộc về các cơ quan nhà nƣớc [77, tr.14]. Theo tác giả Chu Hồng Thanh trong bài Hiến pháp năm 2013 với việc thực thi các điều ước quốc tế về quyền con người của Việt Nam, Hiến pháp năm 2013 đã củng cố hầu hết các quyền, trong đó gồm có quyền về lao động – việc làm (Điều 35), quy định rõ hơn hoặc tách thành các điều riêng cho phù hợp với các quy định trong các điều ƣớc quốc tế về nhân quyền [96, tr.23]. TS. Hoàng Hùng Hải nhận định trong bài Bảo đảm quyền con người: Tư tưởng chủ đạo của Hiến pháp năm 2013, Hiến pháp năm 2013 lấy tƣ tƣởng, quyết tâm bảo đảm ngày càng tốt hơn quyền con ngƣời làm tƣ tƣởng chủ đạo, xuyên suốt trong quá trình sửa đổi, xây dựng Hiến pháp. Đi đôi với củng cố, phát triển quyền con ngƣời trong xây dựng Hiến pháp, Đảng, Nhà nƣớc và nhân dân ta đang nỗ lực phấn đấu đƣa những quy định của Hiến pháp vào thực hiện trong thực tiễn cuộc sống [47, tr.73]. Trong bài Quy định hiến pháp năm 2013 về khiếu nại, tố cáo & những yêu cầu đặt ra trong việc hoàn thiện pháp luật về khiếu nại, tố cáo của GS.TS. Nguyễn Đăng Dung, hoạt động giải quyết khiếu nại của công dân, cơ quan, tổ chức chính là biện pháp hữu hiệu nh m bảo đảm quyền khiếu nại của nhân dân đƣợc thực hiện trên thực tế, qua đó bảo vệ, khôi phục các quyền và lợi ích hợp pháp của họ khi bị xâm hại bởi các quyết định hành chính, hành vi hành chính của các chủ thể quản lý hành chính nhà nƣớc. Đồng thời, thực hiện tốt hoạt động này còn giúp các cơ quan nhà nƣớc phát hiện những sai lầm, hạn chế trong hoạt động của mình để kịp thời uốn nắn, sửa chữa nh m nâng cao hiệu quả quản lý nhà nƣớc [21, tr.15]. Trong bài Vai trò bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân của tòa án theo Hiến pháp năm 2013, GS.TS. Nguyễn Đăng Dung nhìn nhận, một trong những thành công lớn của Hiến pháp năm 2013 là việc quy định tòa án bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con ngƣời; bởi nếu không nâng cấp tòa án trở thành nơi thực hiện quyền tƣ pháp bảo vệ công lý, thì những quy định về nhân quyền của Hiến pháp có nguy cơ trở thành những tuyên bố chung chung một cách hình thức, mà không có hiệu lực thực thi. Ngƣợc lại, nếu không có quy định một cách rõ ràng 8 quyền con ngƣời trong Hiến pháp, thì tòa án cũng không có phƣơng hƣớng rõ rệt cho việc bảo vệ [24, tr.743-744]. Trong bài “Vai trò của tòa án trong việc bảo vệ quyền công dân” của Đặng Công Cƣờng đăng trên Tạp chí Tòa án nhân dân số 22 năm 2013, tác giả nêu cơ sở lý luận về vai trò của tòa án trong việc bảo vệ quyền công dân và kiến nghị một số giải pháp nâng cao vai trò của tòa án, trong đó yêu cầu Hiến pháp cần quy định trao quyền xét xử hành vi vi hiến của cơ quan lập pháp và cơ quan hành pháp cho tòa án [16, tr.11]. Trong bài “Bảo đảm, bảo vệ quyền con người, quyền công dân trong pháp luật hành chính Việt Nam (Một số vấn đề có tính phương pháp luận, định hướng nghiên cứu” đăng trên Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Luật học số 28 năm 2012, các tác giả Phạm Hồng Thái và Nguyễn Thị Thu Hƣơng nhận định, bảo đảm các quyền con ngƣời, quyền công dân là việc tạo ra các tiền đề, điều kiện về chính trị, kinh tế, xã hội, pháp lý và tổ chức để cá nhân, công dân, các tổ chức của công dân thực hiện đƣợc các quyền, tự do, lợi ích chính đáng của họ đã đƣợc pháp luật ghi nhận [93, tr.1-2]. 1.1.2. Nhóm các công trình nghiên cứu những vấn đề về bảo đảm quyền của người lao động theo tinh thần của Hiến pháp năm 2013 Nội dung của nhiều công ƣớc ILO đã đƣợc các nhà làm luật đƣa vào Hiến pháp năm 2013. Các nhà khoa học đã có nhiều công trình nghiên cứu về quyền của ngƣời lao động theo Hiến pháp năm 2013, về quyền của ngƣời lao động theo các công ƣớc của ILO. Đề tài nghiên cứu khoa học: “Hoàn thiện pháp luật lao động Việt Nam trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế” năm 2007 do PGS.TS. Lê Thị Hoài Thu làm chủ nhiệm đã nghiên cứu những nội dung cơ bản của pháp luật lao động Việt Nam trong tiến trình hội nhập kinh tế thế giới. Trên cơ sở đó, đề tài chỉ ra lợi ích của các bên trong quan hệ lao động và đƣa ra thực trạng pháp luật lao động Việt Nam trong những năm qua để từ đó thấy đƣợc sự bất cập cả về mặt lập pháp cũng nhƣ thực tiễn thực hiện. Đồng thời đƣa ra một số nhận xét và phƣơng hƣớng khắc phục những bất hợp lý trong quy định hiện hành, bổ sung, sửa đổi hoặc tách BLLĐ thành những đạo luật riêng, xây dựng LCĐ nh m hoàn thiện pháp luật lao động và quyền công đoàn của NLĐ trong xu thế hội nhập khu vực và thế giới. Đề tài khoa học cấp trƣờng (Đại học luật TP. Hồ Chí Minh): “Quyền con người của NLĐ trong Luật lao động Việt Nam” nghiệm thu vào tháng 12/2010 do TS. Lê Thị 9 Thúy Hƣơng làm chủ nhiệm đã nghiên cứu, phân tích thực trạng về sự bảo đảm quyền con ngƣời của NLĐ, chỉ ra những hạn chế, bất cập còn tồn tại cần khắc phục. Từ những nghiên cứu đó, đề tài đã đƣa ra những kiến nghị nh m hoàn thiện pháp luật lao động ở góc độ bảo đảm quyền con ngƣời của NLĐ. Đề tài nghiên cứu khoa học với mã số QG.10.33: “Pháp luật về quan hệ lao động Việt Nam - thực trạng và phương hướng hoàn thiện” năm 2012 do PGS.TS. Lê Thị Hoài Thu làm chủ nhiệm đã nghiên cứu làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận cơ bản về quan hệ lao động nhƣ: cách tiếp cận, quan niệm hiện nay, chủ đề, đặc điểm, điều kiện tồn tại và phát triển, yêu cầu của việc điều chỉnh pháp luật. Đề tài cũng đã tham khảo các công ƣớc, khuyến nghị có liên quan của ILO, qui định của pháp luật một số nƣớc về quan hệ lao động làm cơ sở cho việc hoàn thiện pháp luật về quan hệ lao động ở Việt Nam. Đánh giá thực trạng pháp luật về quan hệ lao động ở Việt Nam, chỉ ra những nội dung còn hạn chế, thiếu sót, chƣa phù hợp. Từ đó, đề tài luận giải về nhu cầu hoàn thiện các qui định của pháp luật về quan hệ lao động ở Việt Nam. Trong bài Những điểm mới của Hiến pháp năm 2013 liên quan đến các quyền về lao động, việc làm và một số kiến nghị, tác giả Lê Thị Hoài Thu đã phân tích những điểm mới của Hiến pháp năm 2013 liên quan đến các quyền về lao động, việc làm, gồm có quyền về lao động, việc làm; quyền đƣợc hƣởng lƣơng;quyền nhân thân; quyền bảo đảm an sinh xã hội của công dân; dẫn chiếu pháp luật Việt Nam hiện hành và so sánh với một số công ƣớc của ILO [98, tr.638-656]. Tác giả Trần Nguyên Cƣờng đã có những phân tích chi tiết đối với quan niệm về quyền việc làm trong pháp luật quốc tế và trong pháp luật Việt Nam cùng với những biện pháp bảo đảm trong bài Bảo đảm quyền việc làm theo Hiến pháp năm 2013 [19, tr.657-666]. Tác giả Phan Thị Nhật Tài đã có những phân tích chi tiết về các quy định chống lao động cƣỡng bức trong các công ƣớc của ILO trong bài Quy định chống lao động cưỡng bức trong các công ước ILO đăng trên Tạp chí Pháp luật và phát triển. Theo đó, tác giả nhận định, các công ƣớc quốc tế qui định khá cụ thể về những hành vi đƣợc coi là lao động cƣỡng bức và trách nhiệm của các quốc gia trong việc ban hành các qui định pháp luật để chống lại hiện tƣợng lao động cƣỡng bức một cách có hiệu quả. Những hình thức lao động cƣỡng bức rất đa dạng và nhiều khi rất ẩn. Vì thế, cần xây dựng đƣợc những tiêu chí cụ thể để xác định lao động cƣỡng bức [91, tr.32]. 10