Tài liệu Hoàn thiện pháp luật tths việt nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong vụ án hình sự

TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA LUẬT BỘ MÔN LUẬT TƢ PHÁP LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT Đề tài HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT TTHS VIỆT NAM VỀ QUYỀN IM LẶNG CỦA NGƢỜI BỊ TÌNH NGHI TRONG VỤ ÁN HÌNH SỰ Giảng viên hướng dẫn Sinh viên thực hiện ThS. Mạc Giáng Châu Lê Thị Hồng Nhung Bộ môn: Luật Tƣ pháp MSSV: 5095353 Lớp: Tƣ pháp 1 - K35 Cần Thơ, Tháng 5/2013 NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƢỚNG DẪN  ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN  ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT BLHS: BLTTHS: CQĐT: CQTHTT: HCM: HĐXX: SN: TAND: THTT: TTHS: VKS: VKSND: Bộ luật hình sự Bộ luật tố tụng hình sự Cơ quan điều tra Cơ quan tiến hành tố tụng Hồ Chí Minh Hội đồng xét xử Sinh năm Tòa án nhân dân Tiến hành tố tụng Tố tụng hình sự Viện kiểm sát Viện kiểm sát nhân dân MỤC LỤC Trang LỜI MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ QUYỀN IM LẶNG CỦA NGƢỜI BỊ TÌNH NGHI TRONG TTHS ............................................................... 4 1.1. Khái quát chung về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong tố tụng hình sự ....................................................................................................................... 4 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản ............................................................................... 4 1.1.1.1. Khái niệm chung về quyền con người .................................................... 4 1.1.1.2. Khái niệm quyền im lặng ....................................................................... 6 1.1.1.3. Khái niệm người bị tình nghi ................................................................. 8 1.1.2. Bản chất của quyền im lặng ........................................................................ 13 1.2.3. Vai trò của quyền im lặng ................................................................................. 15 1.2. So sánh cơ sở lý luận về quyền im lặng trong hoạt động tƣ pháp tố tụng hình sự ..................................................................................................................... 18 1.2.1. Quyền im lặng của nghi phạm ở nước Đức, Mỹ ........................................ 18 1.2.1.1. Quyền im lặng của nghi phạm ở nước Đức ......................................... 18 1.2.1.2. Quyền im lặng của nghi phạm ở nước Mỹ ........................................... 20 1.2.2.Quyền im lặng trong BLTTHS Việt Nam ................................................... 21 CHƢƠNG 2 NHỮNG QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ QUYỀN IM LẶNG ................................................................................................. 24 2.1. Các quy định mang tính nguyên tắc liên quan tới quyền im lặng .............. 24 2.1.1. Nguyên tắc xác định sự thật của vụ án ....................................................... 24 2.1.2. Nguyên tắc đảm bảo quyền bào chữa ......................................................... 26 2.1.3. Nguyên tắc không ai bị coi là có tội khi chưa có bản án kết tội của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật ........................................................................................ 27 2.2. Các quy định cụ thể trong các giai đoạn tố tụng liên quan tới quyền im lặng ........................................................................................................................... 29 2.2.1. Quyền im lặng trong giai đoạn khởi tố, điều tra, truy tố ............................ 29 2.2.1.1. Quyền im lặng trong giai đoạn khởi tố bị can ..................................... 29 2.2.1.2. Quyền im lặng trong giai đoạn điều tra ............................................... 30 2.2.1.3. Quyền im lặng trong giai đoạn truy tố ................................................. 32 2.2.2. Quyền im lặng trong giai đoạn xét xử ........................................................ 33 2.2.2.1. Giai đoạn chuẩn bị xét xử .................................................................... 33 2.2.2.2. Giai đoạn tại phiên tòa ........................................................................ 35 CHƢƠNG 3 MỘT SỐ TỒN TẠI VÀ GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT TTHS VIỆT NAM VỀ QUYỀN IM LẶNG CỦA NGƢỜI BỊ TÌNH NGHI ............................................................................................................ 40 3.1. Về mặt pháp lý ................................................................................................. 40 3.1.1. Nguyên tắc xác định sự thật của vụ án ....................................................... 40 3.1.2. Nguyên tắc suy đoán vô tội......................................................................... 41 3.1.3. Các quy định về quyền của người bị tạm giữ (Điều 48 – BLTTHS), bị can (Điều 49 – BLTTHS), bị cáo (Điều 50 – BLTTHS): ........................................... 43 3.2. Về mặt thực tiễn............................................................................................... 46 3.2.1. Quyền bào chữa của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo ................................ 46 3.2.2. Quyền trình bày lời khai ............................................................................. 53 KẾT LUẬN ............................................................................................................. 57 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong vụ án hình sự LỜI MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Hoàn thiện pháp luật trong lĩnh vực tố tụng hình sự là vấn đề đang được các quốc gia quan tâm. Tuy nhiên, một trong những khó khăn mà các nước gặp phải trong quá trình hoàn thiện pháp luật là bảo đảm sự cân bằng giữa các mục tiêu của tố tụng hình sự, đó là việc cân bằng giữa nhiệm vụ xử lý tội phạm và duy trì tính nghiêm minh của pháp luật với việc bảo đảm và không vi phạm các quyền của người bị tình nghi. Qua nghiên cứu cho thấy, ở không ít các quốc gia điển hình là nước Mỹ, Đức, thì pháp luật luôn bảo vệ quyền được im lặng của người bị tình nghi một cách trọn vẹn. Tại Việt Nam, thực tế giải quyết vụ án hình sự cho thấy vẫn còn tồn tại tình trạng oan sai, gây thiệt hại đến quyền và lợi ích hợp pháp của người bị tình nghi, Một trong số quyền đó, cụ thể là “quyền im lặng” trong các giai đoạn tố tụng hình sự (giai đoạn khởi tố, điều tra, truy tố và xét xử vụ án hình sự). Thực tế này xuất phát từ nhiều nguyên nhân, một trong số đó là do những quy định của pháp luật còn bất cập, hạn chế (không quy định trực tiếp và rõ ràng)… Mặc dù, Bộ luật TTHS Việt Nam đã trải qua nhiều lần sửa đổi, bổ sung, tuy nhiên cũng mới chỉ khắc phục được phần nào những bất cập còn tồn tại. Chính vì vậy, quyền và lợi ích pháp lý của người bị tình nghi vẫn chưa được đảm bảo một cách trọn vẹn. Trước tình hình đó, Nhà nước đã có những động thái thể hiện rõ quyết tâm sớm hoàn thiện hệ thống pháp luật nói chung và pháp luật TTHS nói riêng. Tương tự nhiều nước trên thế giới, Việt Nam đã và đang tiến hành cuộc cải cách tư pháp toàn diện về tư pháp hình sự. Nghị Quyết số 08/NQ/TW ngày 2/1/2002 và Nghị Quyết số 49/NQ/TW ngày 2/6/2005 của Bộ Chính Trị “Về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020” khẳng định: “Đòi hỏi của công dân và xã hội đối với cơ quan tư pháp ngày càng cao; các cơ quan tư pháp phải thật sự là chỗ dựa của nhân dân trong việc bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người”; Bộ Chính Trị đã chủ trương một trong những nhiệm vụ trọng tâm của công tác cải cách đó là “mở rộng hoạt động tranh tụng tại phiên tòa xét xử hình sự, trong đó, nhấn mạnh việc mở rộng hơn nữa quyền của người bào chữa và quyền của người bị buộc tội”. Trong văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI của Đảng mới đây cũng tiếp tục đặt ra nhiệm vụ: “Đẩy mạnh xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, trong đó đẩy mạnh việc thực hiện GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu 1 SVTH: Lê Thị Hồng Nhung Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong vụ án hình sự chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, xây dựng hệ thống tư pháp trong sạch, vững mạnh, bảo vệ công lý, tôn trọng và bảo vệ quyền con người”. Tuy nhiên, để tiến trình cải cách tư pháp trong lĩnh vực TTHS đạt hiệu quả cao, việc mở rộng hợp tác quốc tế trong đấu tranh phòng chống tội phạm nói chung và hoạt động TTHS nói riêng là một tất yếu khách quan và phù hợp với xu thế hội nhập pháp luật. Với mong muốn góp phần vào việc nâng cao hiệu quả xây dựng và hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của người bị tình nghi. Vì vậy, đây chính là lý do để người viết mạnh dạn chọn đề tài “Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của người bị tình nghi trong vụ án hình sự” để nghiên cứu và tìm hiểu. 2. Phạm vi nghiên cứu Trong phạm vi đề tài, người viết tập trung nghiên cứu các vấn đề có liên quan đến quyền im lặng của người bị tình nghi như khái niệm, bản chất của quyền im lặng, so sánh cơ sở lý luận về quyền im lặng trong hoạt động tư pháp TTHS ở Mỹ, Đức từ đó liên hệ đến pháp luật Việt Nam, làm rõ vai trò của quyền im lặng, để tạo nền tảng cho việc nghiên cứu quyền im lặng của người bị tình nghi trong hoạt động tư pháp tố tụng hình sự. Thông qua đó người viết đề cập đến những tồn tại về mặt pháp lý của Bộ luật TTHS Việt Nam, cũng như chỉ ra những bất cập, hạn chế trong quy định về “quyền” của người bị tình nghi trên thực tế, từ đó đưa ra các giải pháp cụ thể. Người viết chỉ tập trung xoáy sâu vào các quy định của Bộ luật TTHS hiện hành và Bộ luật hình sự hiện hành về quy định quyền im lặng của người bị tình nghi trong các giai đoạn TTHS và các quy định mang tính nguyên tắc liên quan tới quyền im lặng. 3. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở là làm rõ những vấn đề lý luận chung về quyền im lặng của người bị tình nghi trong hoạt động tư pháp tố tụng hình sự, đồng thời nghiên cứu thực tiễn quy định quyền im lặng ở nước Mỹ, Đức, từ đó liên hệ đến những quy định của pháp luật Việt Nam. Thông qua đó, chỉ ra được những bất cập, hạn chế của pháp luật Việt Nam về quy định quyền im lặng của người bị tình nghi, để đưa ra những giải pháp mang tính cụ thể nhằm “Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của người bị tình nghi trong vụ án hình sự”, góp phần đảm bảo cho quyền con người trong xã hội nói chung, quyền im lặng của người bị tình nghi trong TTHS nói riêng được bảo đảm tích cực hơn. GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu 2 SVTH: Lê Thị Hồng Nhung Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong vụ án hình sự 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Đề tài được tìm hiểu, nghiên cứu trên cơ sở tổng hợp các tài liệu liên quan đến đề tài, vận dụng các phương pháp khoa học như: phương pháp luận của Chủ nghĩa Mác – Lênin (phương pháp duy vật biện chứng), phân tích, so sánh, chứng minh, đánh giá, tổng hợp để làm rõ vấn đề. Cụ thể, phương pháp duy vật biện chứng được sử dụng để làm rõ quan niệm của các nhà triết học về quyền con người. Bên cạnh đó, tác giả tập trung phân tích, so sánh quy định về quyền im lặng của nghi phạm ở nước Mỹ, Đức và những quy định của pháp luật Việt Nam về quyền im lặng của người bị tình nghi trong hoạt động tư pháp hình sự. 5. Kết cấu của đề tài Đề tài được chia làm ba phần: lời mở đầu, phần nội dung và phần kết luận. Trong đó, phần nội dung được cấu trúc thành ba chương, cụ thể: + Chƣơng 1: Những vấn đề chung về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong tố tụng hình sự + Chƣơng 2: Những quy định của pháp luật Việt Nam về quyền im lặng + Chƣơng 3: Một số tồn tại và giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong vụ án hình sự Trong suốt quá trình nghiên cứu, tìm hiểu đề tài luận văn tốt nghiệp, người viết được sự quan tâm, giúp đỡ của quý thầy cô công tác, giảng dạy tại khoa Luật trường Đại học Cần Thơ và đặc biệt là sự hướng dẫn tận tình của giáo viên hướng dẫn – Cô Mạc Giáng Châu đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc hoàn thành đề tài luận văn. Mặc dù người viết đã có nhiều cố gắng trong việc nghiên cứu đề tài, tiếp cận các nguồn tài liệu, thông tin liên quan đến đề tài, nhưng cũng không tránh khỏi những thiếu sót. Người viết chân thành cảm ơn sự hướng dẫn, giúp đỡ một cách nhiệt tình của cô Mạc Giáng Châu và quý thầy cô, rất mong được quý thầy cô thông cảm và đóng góp ý kiến cho bài luận văn được hoàn thiện hơn. Người viết xin chân thành cảm ơn. GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu 3 SVTH: Lê Thị Hồng Nhung Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong vụ án hình sự CHƢƠNG 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ QUYỀN IM LẶNG CỦA NGƢỜI BỊ TÌNH NGHI TRONG TTHS 1.1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ QUYỀN IM LẶNG CỦA NGƢỜI BỊ TÌNH NGHI TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ Để có cái nhìn tổng thể về quyền im lặng của người bị tình nghi trong TTHS, trước tiên vấn đề cần làm rõ là khái niệm về quyền con người, quyền im lặng và người bị tình nghi, tiếp đó là làm rõ bản chất của quyền im lặng, và sau đó liên hệ cụ thể đến cơ sở lý luận về quyền im lặng trong hoạt động tư pháp tố tụng hình sự, đồng thời làm rõ vai trò của quyền im lặng. 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản 1.1.1.1. Khái niệm chung về quyền con người Quan niệm về quyền con người, trong lịch sử chính trị - tư tưởng của nhân loại, thuật ngữ quyền con người (nhân quyền) thường được sử dụng, nhưng cho đến nay chưa có quan niệm thống nhất. Ngay từ thời cổ đại đã có sự bàn luận về các quyền. Tuy nhiên, phải đến thế kỷ XVII, XVIII, quyền con người mới được các nhà tư tưởng bàn đến như một học thuyết. - Quan niệm thứ nhất, cho rằng quyền con người là đặc quyền tự nhiên. Trong ý nghĩa ban đầu, thuyết pháp luật tự nhiên ra đời nhằm đáp ứng nhu cầu tự do của con người; khẳng định quyền con người là tự nhiên, vốn có, nhằm đối lập, phủ nhận quan niệm quyền con người tự do vương quyền và thần quyền ban phát, tặng cho quyền tự nhiên. - Quan niệm thứ hai, xem con người cũng như quyền con người trong tổng hòa các mối quan hệ xã hội. Quyền con người với tính chất là thuộc tính bẩm sinh, tự nhiên, không được đặt ra trong xã hội thị tộc khi chưa có sự vi phạm quyền con người. Chỉ khi xã hội có giai cấp, Nhà nước có sự vi phạm quyền con người thì vấn đề con người mới được đặt ra trước nhân loại. Học thuyết Mác – Lênin là một chỉnh thể thống nhất thể hiện những tư tưởng nhân văn chân chính nhất của loài người, là sự kế thừa một cách biện chứng những giá trị tinh hoa của con người. Con người vừa là sản phẩm của tự nhiên, vừa là sản phẩm của xã hội và là một thực thể thống nhất, một “sinh vật – xã hội”. Do đó, quyền con người là sự thống nhất biện chứng giữa “quyền tự nhiên” (như một GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu 4 SVTH: Lê Thị Hồng Nhung Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong vụ án hình sự đặc quyền vốn có và chỉ con người mới có) và “quyền xã hội”, sự chế định bằng các quy chế pháp lý nhằm điều chỉnh các mối quan hệ xã hội. Vì vậy trong điều kiện ngày nay, việc đưa ra khái niệm đúng đắn về quyền con người phải giải quyết được các quan hệ giữa cá nhân với xã hội, giữa tính nhân loại với tính giai cấp, giữa các giá trị đạo đức với pháp luật và quyền lực, giữa quan hệ quốc tế với lợi ích quốc gia, giữa khả năng và nhu cầu tự nhiên với những nổ lực chủ quan. Như vậy, ngày nay trong xu thế toàn cầu hóa có thể nêu ra một số thuộc tính cơ bản của khái niệm quyền con người sau đây: Một là, quyền con người là những giá trị gắn với mỗi con người vừa với tư cách là cá nhân, vừa với tư cách là thành viên xã hội. Vì vậy, quyền con người vừa mang thuộc tính cá nhân, vừa thể hiện lợi ích quốc gia, dân tộc, cộng đồng. Hai là, quyền con người là những giá trị phải được xã hội hóa bằng cách thể chế hóa thành các quyền năng cụ thể, có tính phổ cập cần thiết cho mọi người, không phân biệt chủng tộc, sắc tộc, tôn giáo, ngôn ngữ, giới tính… Ba là, quyền con người vừa là thuộc tính tự nhiên của con người, vừa là những giá trị sản sinh trong đời sống cộng đồng, gắn liền với một nhà nước cụ thể. Ghi nhận quyền con người, pháp luật phản ánh các nhu cầu và khả năng khách quan phù hợp với chế độ chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, lịch sử… Chỉ có thông qua pháp luật thì các giá trị của con người với tư cách là tự nhiên và xã hội mới trở thành quyền được xác định và mới bảo đảm trở thành hiện thực trong thực tiễn. Với ba yếu tố trên đây, quan niệm về quyền con người vừa khẳng định cơ sở tự nhiên và giá trị nhân loại của quyền, đồng thời cũng thừa nhận thuộc tính xã hội – chính trị và lịch sử cụ thể của quyền con người thuộc một quốc gia, một dân tộc1. Từ sự phân tích trên, có thể đưa ra khái niệm quyền con người như sau: “Quyền con người là những đặc lợi vốn có tự nhiên mà chỉ con người mới được hưởng trong những điều kiện chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội nhất định. Quyền con người vừa mang tính tự nhiên, vừa mang tính xã hội; vừa mang thuộc tính cá nhân, vừa thể hiện lợi ích quốc gia, dân tộc, cộng đồng; có tính phổ cập, không phân biệt chủng tộc, sắc tộc, tính ngưỡng, tôn giáo, ngôn ngữ, giới tính”. 1 Trần Ngọc Đường, Quyền con người, quyền công dân trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội – 2004, tr 12-25. GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu 5 SVTH: Lê Thị Hồng Nhung Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong vụ án hình sự 1.1.1.2. Khái niệm quyền im lặng Quyền im lặng là quyền pháp lý cơ bản của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo. Quyền này được ghi nhận rất sớm ở Anh vào thế kỷ mười sáu. Nền tảng lý luận của quyền im lặng xuất phát từ quan điểm lịch sử về sự cân bằng giữa quyền lực Nhà nước và quyền công dân. Theo đó, quyền im lặng là quyền tự do của mỗi cá nhân con người, và đây là một trong những quyền cơ bản của công dân, luôn được pháp luật tôn trọng và bảo vệ. Mọi người đều có quyền nói và có quyền im lặng cho dù đó là người có phạm tội hay không, không ai có thể buộc họ phải trả lời bất cứ câu hỏi nào nếu như họ không muốn trả lời, và đây cũng là quy định được cho phép ở các nước2. Nhà nước có quyền yêu cầu công dân phải thành khẩn khai báo, nhưng công dân cũng có quyền im lặng không trình bày, vì im lặng là quyền của công dân, Nhà nước tôn trọng quyền im lặng là tôn trọng quyền của công dân. Trong quá trình nghiên cứu nhận thấy, pháp luật TTHS của hầu hết các nước đều ghi nhận quyền im lặng là quyền tố tụng cơ bản của người bị tình nghi. Ví dụ: Ở Úc, Đạo luật hình sự của Bang và liên bang đều ghi nhận người bị tình nghi có quyền từ chối trả lời các câu hỏi đặt ra bởi cảnh sát trước phiên tòa và có quyền từ chối đưa ra các chứng cứ tại phiên tòa. Ở Canada, quyền im lặng được bảo vệ bởi Điều khoản số 7 và số 11(c) của Hiến chương các quyền cơ bản và quyền tự do. Theo đó, người bị buộc tội không buộc phải làm chứng chống lại anh ta trong quá trình TTHS và cảnh sát chỉ được sử dụng những lời khai tự nguyện từ phía người bị tình nghi để làm chứng cứ. Tương tự, Hiến pháp Ấn Độ cũng ghi nhận tại Điều 20(3) với nội dung: “Không người bị buộc tội nào bị buộc phải làm chứng chống lại mình”. Đặc biệt là ở nước Đức và Mỹ, quyền im lặng của người bị tình nghi cũng được ghi nhận dựa trên lập luận cho rằng: người bị tình nghi không có nghĩa vụ tuyên bố những chứng cứ chống lại chính anh ta và việc im lặng không có nghĩa là loại trừ nghĩa vụ khai báo3. Trong việc giải quyết vụ án hình sự, quyền im lặng là quyền không trình bày lời khai về bất kỳ tình tiết sự kiện nào của vụ án khi thấy lời khai của mình có thể được sử dụng để truy cứu trách nhiệm hình sự đối với bản thân mình. 2 Xem: Báo Pháp luật - xã hội, cho phép bị can, bị cáo được quyền im lặng – tại sao không, Phương Thảo, Http://phapluatxahoi.vn/cho-phep-bi-can-bi-cao-duoc-quyen-im-lang-tai-sao-khong.htm, [ truy cập ngày 09/04/2013]. 3 Xem: Lương Thị Mỹ Quỳnh, Bảo đảm quyền có người bào chữa của người bị buộc tội trong TTHS, Đại học luật Tp. Hồ Chí Minh – 2011, tr.229. GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu 6 SVTH: Lê Thị Hồng Nhung Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong vụ án hình sự Khi tiến hành các hoạt động TTHS, người bị tình nghi có quyền trình bày lời khai4 về những vấn đề liên quan đến vụ án mà họ bị cơ quan Nhà nước nghi ngờ đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội được luật hình sự coi là tội phạm. Nhiều khi người bị tình nghi đã sử dụng quyền này để khai báo những tình tiết có lợi cho mình với mục đích là chứng minh mình vô tội hoặc phạm tội ở mức độ nhẹ hơn tội đã bị khởi tố, hay đưa ra những tình tiết, lý do để giảm nhẹ trách nhiệm hình sự cho mình. Một khi cơ quan tiến hành tố tụng nghi ngờ họ phạm tội thì phải tiến hành tìm kiếm, thu thập các chứng cứ khác một cách hợp pháp theo quy định của pháp luật TTHS, để làm rõ những nghi ngờ về tội phạm chứ không chỉ phụ thuộc vào lời khai của họ . Vì đây là “quyền” chứ không phải là nghĩa vụ bắt buộc họ phải khai báo trước cơ quan có thẩm quyền, cho nên người bị tình nghi có quyền không trình bày các tình tiết, sự kiện liên quan đến vụ án. Nhưng không phải vì thế mà cơ quan tiến hành tố tụng xem đó là tội lỗi của họ, ngược lại cơ quan tiến hành tố tụng phải tôn trọng quyền im lặng của người bị tình nghi. Mặt khác, khi cơ quan điều tra tiến hành điều tra người bị tình nghi, lúc này họ đang trong tâm trạng lo lắng, sợ hãi vì phải một mình đối diện với cơ quan điều tra được đào tạo bài bản và đầy kinh nghiệm, lại thêm sự thiếu hiểu biết về pháp luật nên khi bị lấy lời khai, thẩm vấn, họ rất dễ bị khai theo hướng “gợi ý” của người lấy lời khai thiếu công tâm, tới khi luật sư tiếp cận hồ sơ thì mọi việc đã rồi. Người bị tình nghi tin tưởng rằng nếu họ thành khẩn khai báo các tình tiết liên quan đến vụ án thì họ sẽ nhanh chống được thả ra. Họ không biết rằng lời khai của họ ngày nay sẽ là chứng cứ để chống lại bản thân mình vào ngày mai. Do đó, một khi người bị tình nghi im lặng trước mọi câu hỏi, trước sự đe dọa hay dụ dỗ của các điều tra viên, thì dần dần người bị tình nghi sẽ bình tĩnh trở lại và sẽ sáng suốt trong mọi tình huống. Nếu người bị tình nghi càng trả lời các câu hỏi của điều tra viên trong khi họ thiếu bình tĩnh, thì họ sẽ càng bị dồn ép và dẫn tới việc trả lời bất lợi cho bản thân, cuối cùng tự mình kết tội mình. Chính vì lẽ đó, để đảm bảo tốt hơn cho người bị tình nghi thì trong quá trình giải quyết vụ án hình sự, người bị tình nghi nên im lặng không khai báo về bất kỳ tình tiết, sự kiện nào liên quan đến vụ án khi thấy lời khai của mình có thể được sử dụng để truy cứu trách nhiệm hình sự đối với bản thân mình. Tóm lại, “quyền im lặng là quyền pháp lý cơ bản của người bị tình nghi. Theo đó, người bị bắt, bị tạm giữ, bị can, bị cáo không bắt buộc phải đưa ra lời khai chống lại mình hoặc không buộc phải nhận mình phạm tội. Nhà nước có nghĩa 4 Xem: Điểm c – khoản 2, Điều 48 và điểm c- khoản 2, Điều 49 của BLTTHS năm 2003. GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu 7 SVTH: Lê Thị Hồng Nhung Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong vụ án hình sự vụ phải tìm kiếm chứng cứ để chứng minh những cáo buộc của mình về người bị tình nghi”5. 1.1.1.3. Khái niệm người bị tình nghi “Người bị tình nghi trong vụ án là người bị cơ quan Nhà nước có thẩm quyền tình nghi là đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội được Bộ luật hình sự quy định là tội phạm, bao gồm người có hành động phạm pháp bị cơ quan Nhà nước có thẩm quyền triệu tập làm việ bao gồm: người bị bắt, bị tạm giữ, bị can, bị cáo”. Tuy nhiên, trong tố tụng hình sự Việt Nam có nhiều chủ thể tham gia vào hoạt động tố tụng, bao gồm người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng, sự tham gia của các chủ thể này nhằm làm rõ tính chất liên quan đến vụ án. Trong đó, người bị tình nghi là một trong những chủ thể tham gia tố tụng xuyên suốt trong từng giai đoạn với tư cách pháp lý khác nhau. Người bị tình nghi gồm những chủ thể đó là: người bị tạm giữ, bị can, bị cáo, ngoài ra người bị bắt cũng được xem là người bị tình nghi, nhưng chủ thể này tham gia các hoạt động tố tụng không nhiều, không xuyên suốt. Để tìm hiểu lý luận về người bị tình nghi trong giai đoạn điều tra, truy tố và xét xử, mục đích là nhằm làm rõ khái niệm về người bị tạm giữ, bị can, bị cáo – đây được xem là những đối tượng bị tình nghi với mức độ khác nhau và tăng dần sự tình nghi đối với họ. Từ đó, họ cũng xuất hiện với tư cách và vị trí pháp lý khác nhau khi tham gia vào hoạt động tố tụng hình sự. a) Khái niệm người bị tạm giữ Người bị tạm giữ được xem là người bị tình nghi, bị cơ quan tiến hành tố tụng nghi ngờ cho rằng đã thực hiện một hành vi nguy hiểm cho xã hội, và hành vi đó xâm phạm đến các quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ. Đây là người đầu tiên mà cơ quan tiến hành tố tụng điều tra xem xét người đó có phạm tội hay không, cũng như mức độ phạm tội của người bị tạm giữ có thể bị CQĐT khởi tố hay không. Tuy nhiên trong giai đoạn này người bị tạm giữ có thể là người có liên quan đến vụ án hoặc không có liên quan đến vụ án, mà CQTHTT chưa xác định được mức độ phạm tội hoặc chưa có đầy đủ chứng cứ để khởi tố người bị tạm giữ. Do chưa xác định chính xác người bị tạm giữ có liên quan đến vụ án hay không, cũng như thiếu chứng cứ buộc tội. Vì vậy, người bị tạm giữ vẫn có thể 5 Xem: Điều 14.3 (g) Công ước quốc tế về Các quyền dân sự và chính trị năm 1966 của Liên hợp quốc, http://hcrc.hcmulaw.edu.vn/index.php/Cong-uoc-quoc-te-ve-cac-quyen-dan-su-va-chinh-tri-1966, [truy cập ngày 20/02/2013]. GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu 8 SVTH: Lê Thị Hồng Nhung Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong vụ án hình sự được xem là người bị tình nghi, và mức độ tình nghi thấp hơn so với bị can, bị cáo. Theo quy định tại khoản 1, Điều 48 của Bộ luật TTHS năm 2003 thì: “Người bị tạm giữ là người bị bắt trong trường hợp khẩn cấp, phạm tội quả tang, người bị bắt theo quyết định truy nã hoặc người phạm tội tự thú, đầu thú và đối với họ đã có quyết định tạm giữ”. Theo quy định này thì người bị tạm giữ có thể là người chưa bị khởi tố (người bị bắt trong trường hợp khẩn cấp hoặc phạm tội quả tang, người phạm tội tự thú), cũng có thể là bị can, bị cáo (người bị bắt theo quyết định truy nã). Tạm giữ là một biện pháp ngăn chặn hành vi phạm tội hoặc hành vi cản trở việc điều tra khám phá tội phạm của người bị nghi ngờ là thực hiện hành vi phạm tội, tạo điều kiện cho cơ quan có thẩm quyền có thời gian để xác định tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi, nhân thân của người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội. Từ đó có thể ra quyết định khởi tố hoặc không khởi tố vụ án hình sự. Chính vì lẽ đó, người bị tạm giữ vẫn chưa bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Người bị tạm giữ có thể là người chưa bị khởi tố (người bắt trong trường hợp khẩn cấp hoặc phạm tội quả tang, người phạm tội tự thú trước khi hành vi phạm tội bị phát hiện và bị khởi tố), đã có quyết định tạm giữ. Mặc dù, họ chưa bị khởi tố vụ án hình sự nhưng trên thực tế họ vẫn phải chịu sự cưỡng chế của cơ quan đã tạm giữ. Người bị tạm giữ sẽ bị hạn chế quyền tự do, nhưng trình bày lời khai là quyền chứ không phải là nghĩa vụ (theo điểm c- khoản 2 Điều 48, BLTTHS năm 2003). Người bị tạm giữ cũng có thể là người bị khởi tố về hình sự là bị can, bị cáo (người bị bắt theo quyết định truy nã hoặc ra đầu thú), và đối với họ đã có quyết định tạm giữ. Đó là trong trường hợp, một người đã thực hiện hành vi phạm tội và cơ quan có thẩm quyền đã ra quyết định khởi tố bị can, nhưng xét thấy họ không đủ điều kiện để tạm giữ , cho nên không áp dụng biện pháp tạm giữ đối với họ, mà cho họ được tại ngoại và áp dụng các biện pháp ngăn chặn khác (như cấm đi khỏi nơi cư trú, đặt tiền và tài sản có giá trị để bảo đảm…), họ cam kết là sẽ thực hiện đúng và sẽ có mặt theo giấy triệu tập của cơ quan tiến hành tố tụng. Tuy nhiên, trong thời gian tại ngoại, họ bỏ trốn mà cơ quan có thẩm quyền ra quyết định khởi tố về hình sự trước đó chưa ra quyết định truy nã. Trong lúc bỏ trốn đến địa phương khác họ lại phạm tội mới và bị cơ quan có thẩm quyền ở địa phương đó áp dụng biện pháp tạm giữ. Lúc này, mặc dù người đó đã bị khởi tố về hình sự nhưng vẫn bị cơ quan có thẩm quyền ở nơi người đó thực hiện tội phạm mới áp dụng biện pháp tạm giữ. GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu 9 SVTH: Lê Thị Hồng Nhung Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong vụ án hình sự b) Khái niệm về bị can Bị can cũng được xem là người bị tình nghi nhưng mức độ tình nghi của bị can cao hơn người bị tạm giữ. Bởi vì, bị can tham gia tố tụng tương đối đầy đủ hơn người bị tạm giữ. Ở giai đoạn truy tố Viện kiểm sát sẽ dựa trên những chứng cứ đã thu thập được từ CQĐT chuyển sang và khi đó VKS sẽ xem xét và ra quyết định truy tố hoặc không truy tố bị can. Bị can tham gia vào các giai đoạn điều tra, truy tố và một phần giai đoạn xét xử sơ thẩm, nhưng đây chưa phải là giai đoạn định tội. Chính vì lẽ đó, bị can chưa phải là tội phạm, các giai đoạn này chủ yếu vẫn còn đang trong quá trình được điều tra làm rõ. Theo quy định tại khoản 1, Điều 49 của Bộ luật TTHS năm 2003 thì: “Bị can là người đã bị khởi tố về hình sự”. Bị can là người mà CQĐT có đủ căn cứ xác định rằng đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội được Bộ luật hình sự quy định là tội phạm nên đã ra quyết định khởi tố bị can6. Đây là điểm khác biệt giữa bị can và người bị tạm giữ liên quan đến việc bảo đảm quyền con người của họ trong TTHS . Như vậy, theo quy định của pháp luật TTHS năm 2003 thì: bị can là người bị khởi tố vụ án hình sự và tham gia tố tụng từ khi có quyết định khởi tố bị can, nên quyền và nghĩa vụ của bị can gắn liền với giai đoạn điều tra, truy tố và một phần giai đoạn xét xử sơ thẩm . Vì thế, tư cách tố tụng của bị can chấm dứt khi Cơ quan điều tra ra quyết định đình chỉ điều tra, Viện kiểm sát đình chỉ vụ án, Tòa án đình chỉ vụ án (trong giai đoạn chuẩn bị xét xử). Với những phân tích trên, có thể đưa ra kết luận rằng bị can vẫn được xem là người bị tình nghi chứ không phải là tội phạm, cho dù đã có quyết định truy tố của Viện kiểm sát. Vì, không ai bị coi là có tội và phải chịu hình phạt khi chưa có bản án kết tội của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật (theo Điều 9, BLTTHS năm 2003). c) Khái niệm về bị cáo Bị cáo là đối tượng bị tình nghi cao nhất trong quá trình giải quyết vụ án hình sự, mức độ tình nghi cao hơn nhiều so với bị can. Vì, một điểm khác biệt quan trọng giữa bị can và bị cáo là bị cáo tham gia tố tụng trong một cơ chế tố tụng hoàn chỉnh, đầy đủ những người tham gia tố tụng, các cơ quan, người THTT với chức năng buộc tội, bào chữa, xét xử; thực hiện các quyền tố tụng của mình trong phiên tòa công khai, dân chủ và bình đẳng. Rõ ràng, so với bị can tham gia tố tụng (nhất là hỏi cung) trong môi trường chỉ có người buộc tội, (trường hợp cá biệt mới có người bào chữa, người chứng kiến), bị cáo tham gia tố tụng trong phiên tòa công 6 Xem: Khoản 1 – Điều 126, Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003. GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu 10 SVTH: Lê Thị Hồng Nhung Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong vụ án hình sự khai, không chỉ có mặt những người tham gia tố tụng, mà còn có sự chứng kiến của công chúng. Trong quá trình xét xử, người tiến hành tố tụng khó có khả năng sử dụng các biện pháp trái pháp luật, vi phạm quyền con người của bị cáo (như đe dọa bức cung, dùng nhục hình, mua chuộc nhận tội…); trong khi đó, đối với bị can thì tình trạng này dễ xảy ra hơn. Theo quy định tại khoản 1, Điều 50 của Bộ luật TTHS năm 2003 thì: “Bị cáo là người đã bị Tòa án quyết định đưa ra xét xử”. Sau khi CQĐT kết thúc điều tra, thấy rằng có đủ chứng cứ để khẳng định bị can đã phạm tội do BLHS quy định thì đề nghị VKS truy tố ra trước Tòa án. Trong quá trình chuẩn bị xét xử, Thẩm phán được phân công chủ tọa phiên tòa thấy rằng có đủ điều kiện để đưa vụ án ra xét xử mà không phải trả hồ sơ cho VKS để điều tra bổ sung, không có căn cứ để đình chỉ hay tạm đình chỉ vụ án thì ra quyết định đưa vụ án ra xét xử. Từ thời điểm này, bị can trở thành bị cáo trong vụ án hình sự. Bị cáo là người bị truy cứu trách nhiệm hình sự, bị buộc tội. Bị cáo là người bị Tòa án đưa ra xét xử, là người bị tình nghi thực hiện hành vi vi phạm pháp luật hình sự, nhưng điều đó không đồng nghĩa với việc xác định bị cáo là người có tội. Theo quy định tại Điều 72 của Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001), và Điều 9 của Bộ luật TTHS năm 2003 thì: “Không ai bị coi là có tội và phải chịu hình phạt khi chưa có bản án kết tội của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật”. Mặc dù, bị cáo là người đã thực hiện tội phạm, dẫn đến hậu quả là đưa ra xét xử công khai, nhưng việc khẳng định bị cáo là người có tội hay vô tội là do Tòa án quyết định. Vì, chỉ có “Tòa án là cơ quan duy nhất có thẩm quyền xét xử”7 các vụ án hình sự, quyết định hình phạt đối với người phạm tội, và khi chưa có bản án kết tội của Tòa án có hiệu lực pháp luật thì bị cáo vẫn được xem là người bị tình nghi. Như vậy, bị cáo tham gia tố tụng từ khi có quyết định đưa vụ án ra xét xử cho đến khi có bản án kết tội hoặc tuyên bố vô tội của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật, thì mặc nhiên có thể hiểu rằng đây là đối tượng bị tình nghi cao nhất so với người bị tạm giữ, bị can. Tóm lại, dù ở các mức độ khác nhau nhưng người bị tạm giữ, bị can, bị cáo đều chỉ là những người bị tình nghi thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội được BLHS quy định là tội phạm. Họ là người tham gia tố tụng chiếm vị trí trung tâm trong TTHS; không có họ thì không thể tiến trình tố tụng hoàn chỉnh. Đối với họ có thể áp dụng các biện pháp cưỡng chế TTHS; các hoạt động TTHS động chạm đến quyền con người của họ nhiều nhất. Tuy nhiên, vì chưa có bản án kết tội của 7 Xem: Điều 127, Hiến pháp 1992, sửa đổi, bổ sung năm 2001. GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu 11 SVTH: Lê Thị Hồng Nhung Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong vụ án hình sự Tòa án đã có hiệu lực pháp luật đối với họ, cho nên người bị tạm giữ, bị can, bị cáo chưa phải là người phạm tội. Vì vậy, từ gốc độ bảo đảm quyền con người, các biện pháp cưỡng chế tố tụng, các hạn chế tố tụng đối với họ chỉ ở mức cần và đủ để đạt được mục đích tố tụng là phát hiện nhanh chống, xử lý công minh tội phạm và người phạm tội. d) Người bị bắt Người bị bắt cũng là đối tượng bị cơ quan Nhà nước có thẩm quyền tình nghi về việc thực hiện tội phạm, để ngăn chặn hành vi phạm tội hoặc ngăn ngừa tội phạm bỏ trốn thì cơ quan có thẩm quyền sẽ áp dụng biện pháp bắt người, và đối với họ đã có lệnh bắt. Bắt người là biện pháp ngăn chặn trong TTHS, do người có thẩm quyền áp dụng, tạm thời hạn chế tự do thân thể đối với bị can, bị cáo hoặc người chưa bị khởi tố (trong trường hợp khẩn cấp hoặc phạm tội quả tang) theo những trình tự, thủ tục mà pháp luật TTHS quy định, nhằm ngăn chặn hành vi phạm tội của họ, ngăn ngừa họ trốn tránh pháp luật, tạo điều kiện thuận lợi cho việc điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án hình sự. Xuất phát từ thực tiễn đấu tranh chống và phòng ngừa tội phạm, cũng như yêu cầu của việc tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa và việc bảo đảm các quyền dân chủ của công dân. Bộ luật TTHS năm 2003 quy định có ba trường hợp bắt người sau: - Bắt bị can, bị cáo để tạm giam (Điều 80 của BLTTHS năm 2003): là bắt người đã bị khởi tố bị can hoặc đã bị Tòa án đưa vụ án ra xét xử để tạm giam, nhằm phục vụ cho công tác điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án hình sự. - Bắt người trong trường hợp khẩn cấp (Điều 81 của BLTTHS năm 2003): là bắt người khi người đó đang chuẩn bị thực hiện tội phạm rất nghiêm trọng hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng, nhằm ngăn chặn kịp thời hành vi phạm tội của họ hay bắt người sau khi thực hiện tội phạm mà người đó bỏ trốn, cản trở việc điều tra, khám phá tội phạm. - Bắt người phạm tội quả tang hoặc đang bị truy nã (Điều 82 của BLTTHS năm 2003): là bắt người khi người đó đang thực hiện tội phạm hoặc ngay sau khi thực hiện tội phạm thì bị phát hiện hoặc bị đuổi bắt. GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu 12 SVTH: Lê Thị Hồng Nhung Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong vụ án hình sự 1.1.2. Bản chất của quyền im lặng Để có cái nhìn sáng tỏ hơn về quyền im lặng của người bị tình nghi thì việc đầu tiên là phải làm rõ mối quan hệ giữa quyền im lặng và các quyền cơ bản của người bị tình nghi, tiếp đó làm sáng tỏ nội dung của quyền im lặng. Quyền cơ bản của người bị tình nghi là quyền con người, là những giá trị gắn với một nhà nước nhất định và được nhà nước bảo hộ bằng pháp luật của mình đối với người mang quốc tịch của nước mình. Thể hiện mối quan hệ pháp lý cơ bản giữa mỗi cá nhân công dân với một nhà nước cụ thể cho dù cá nhân đang phải chịu sự điều chỉnh bởi pháp luật tố tụng hình sự. Có thể coi quyền cơ bản của người bị tình nghi là một bộ phận bị thu hẹp nằm trong các quyền công dân. Quyền im lặng và quyền cơ bản của người bị tình nghi là hai khái niệm mang tính độc lập vừa có mối quan hệ biện chứng qua lại lẫn nhau. Quyền im lặng là một trong những quyền của con người, quyền im lặng có khái niệm hẹp hơn các quyền cơ bản của người bị tình nghi nên điều tất yếu là quyền cơ bản của người bị tình nghi sẽ rộng hơn và bao gồm cả quyền im lặng. Việc bảo vệ quyền im lặng của người bị tình nghi thường phản ánh nền văn minh của một quốc gia. Khi cố gắng bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của con người, thì cần khẳng định rằng: im lặng là quyền của con người, ghi nhận người bị tình nghi được quyền im lặng là Nhà nước đã tôn trọng quyền con người của họ. Phải nhận thức rõ ràng là quyền im lặng dành cho ai, cho thiểu số, cho đa số, hay cho toàn thể nhân dân. Nói cách khác, không thể thảo luận vấn đề bảo vệ quyền con người (quyền im lặng) của người bị tình nghi chỉ trên quan điểm của chính họ mà cần xem xét vấn đề dựa trên quan điểm của cộng đồng, đặc biệt là trên quan điểm của người bị tình nghi. Phải thừa nhận rằng, việc ghi nhận quyền im lặng của người bị tình nghi chính là nhằm tôn trọng quyền con người, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người bị tình nghi trước pháp luật. Tuy nhiên, việc người bị tình nghi im lặng trước các câu hỏi của cơ quan THTT, người THTT thì không phải vì thế mà cho là họ có hành vi “ngoan cố’, chống đối pháp luật. Nhìn nhận một cách toàn diện thì quyền im lặng không chỉ nhằm mục đích bảo vệ tốt hơn cho người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can, bị cáo; thuận lợi hơn cho giới luật sư hành nghề; mà cơ quan điều tra cũng rất có lợi; đảm bảo khách quan, giảm vi phạm tố tụng, đồng thời còn giúp cho quá trình tố tụng nhanh hơn, không phải điều tra lại nhiều lần. Mặt khác, quyền im lặng có vai trò rất quan trọng trong GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu 13 SVTH: Lê Thị Hồng Nhung Hoàn thiện pháp luật TTHS Việt Nam về quyền im lặng của ngƣời bị tình nghi trong vụ án hình sự việc bảo vệ người bị tình nghi khỏi tình trạng điều tra viên dùng hình thức hỏi cung trái pháp luật xâm phạm về thân thể của họ (như tra tấn, móm cung, ép cung, bức cung, dùng nhục hình), làm ảnh hưởng đến sức khỏe và danh dự của người bị tình nghi. Do đó, quyền im lặng được quy định trong BLTTHS là điều rất thiết thực. Bởi lẽ, khi một người bị cảnh sát bắt giữ và thẩm vấn phải được thông báo về các quyền của mình trước khi bị thẩm vấn, thì những tuyên bố của cảnh sát chống lại anh ta mới có giá trị. Khi cảnh sát bắt giữ nghi phạm, câu nói bắt buộc đầu tiên là: “Anh có quyền giữ im lặng. Bất cứ điều gì anh nói có thể và sẽ được sử dụng để chống lại anh trước Tòa án. Anh có quyền nói chuyện với luật sư, và có luật sư hiện diện trong quá trình xét hỏi. Nếu anh không thể thuê luật sư, anh vẫn sẽ được cung cấp một luật sư bằng nguồn tài chính của Chính Phủ”8. Câu nói này có tên là Miranda Warning (tạm dịch là Lời cảnh báo Miranda). Lời cảnh báo Miranda còn được cảnh sát Mỹ (nhiều nước khác cũng có câu nói tương tự) đọc lên với nghi phạm trước khi họ trả lời về việc phạm tội. Nếu cảnh báo Miranda không được đọc cho nghi phạm thì những lời nói/ khai của nghi phạm sẽ không được sử dụng như là các chứng cứ buộc tội trước Tòa án. Tuy nhiên, cảnh sát có thể hỏi các thông tin về cá nhân như: tên, tuổi, địa chỉ mà không cần phải đọc cảnh báo Miranda. “Quyền im lặng” nghe có vẻ lạ ở Việt Nam, nhưng đây là một quy định tiến bộ, nhằm bảo đảm quyền bào chữa của bị can, bị cáo. Nếu quy định cho đương sự có quyền im lặng từ khi bắt đầu bị điều tra cho đến khi có luật sư thì đã bảo đảm được khách quan, bởi đến khi có luật sư thì những gì mà người bị tạm giữ, tạm giam phát biểu với CQĐT đều được sự tư vấn và chứng kiến của luật sư. Và đây chính là “gốc của vấn đề” để luật sư được tham gia vào quá trình tố tụng ngay từ những thủ tục đầu tiên. Như vậy, nếu người bị tình nghi có quyền im lặng thì sẽ bảo vệ tốt hơn cho họ. Mặt khác, “quyền im lặng” của chúng ta chưa thể hiện thành một chủ trương hay một quy định rõ ràng - còn nhằm đảm bảo cho các quy định của pháp luật được thực thi nghiêm túc ngay từ khi quá trình TTHS được khởi động. Do đó, khi một người phạm tội trên thực tế, nhưng nếu anh ta không được điều ta, truy tố và xét xử theo đúng quy trình tố tụng, thì về mặt pháp lý anh ta có thể không bị 8 Xem: Báo Pháp luật, tìm hiểu quyền con người, quyền im lặng trong TTHS, Nguyễn Văn Đài, http://www.VietnamHumanrightcommittee.phapluat.com/timhieuquyenconnguoi/quyenimlang trong Tố tụng hình sự, [ truy cập ngày 16/1/2013]. GVHD: ThS. Mạc Giáng Châu 14 SVTH: Lê Thị Hồng Nhung