ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
NINH VĂN CHINH
HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT TRONG LĨNH VỰC
CÔNG CHỨNG
(QUA THỰC TẾ TẠI THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG)
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
HÀ NỘI - 2009
MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
MỞ ĐẦU
1
Chương 1: công chứng và pháp luật về công chứng
6
1.1.
Khái niệm công chứng
6
1.2.
Pháp luật trong lĩnh vực công chứng
15
1.3.
Tiêu chí đánh giá sự hoàn thiện của pháp luật về công chứng
30
1.3.1. Tính toàn diện
30
1.3.2. Tính đồng bộ
33
1.3.3. Tính phù hợp
35
1.3.4. Tính minh bạch
37
1.3.5. Kỹ thuật lập pháp
39
Chương 2: Thực trạng pháp luật về công chứng nước ta và thực hiện
42
pháp luật công chứng tại thành phố Hải Phòng
2.1.
Thực trạng pháp luật về công chứng nước ta
42
2.2.
Thực hiện pháp luật công chứng tại thành phố Hải Phòng
65
2.2.1. Quá trình hình thành tổ chức và hoạt động của công chứng
65
tại Hải Phòng
2.2.2. Những vướng mắc và khó khăn trong quá trình thực hiện
hoạt động công chứng ở Hải Phòng
71
Chương 3: Phương hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng
77
cao hiệu quả của hoạt động công chứng
3.1.
Phương hướng hoàn thiện
77
3.2.
Giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả của
hoạt động công chứng
86
3.2.1. Hệ thống hóa pháp luật liên quan đến lĩnh vực công chứng
86
3.2.2. Cần phân biệt rõ hoạt động công chứng và hoạt động chứng
thực
86
3.2.3. Thành lập trung tâm lưu trữ, thông tin công chứng tại các
tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương
89
3.2.4. Sự cần thiết phải đưa các giao dịch thông qua công chứng
90
3.2.5. Xây dựng cơ chế bảo đảm giá trị văn bản công chứng
92
3.2.6. Xây dựng được các chế định pháp luật liên quan đảm bảo
cho hoạt động công chứng được thực hiện hiệu quả
94
3.2.7. Xây dựng lộ trình, định hướng phát triển công chứng
97
3.2.8. Xây dựng đội ngũ Công chứng viên chất lượng cao, phẩm
chất tốt
100
Kết luận
103
Danh mục tài liệu tham khảo
104
më ®Çu
1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi
Trong nh÷ng n¨m qua, ho¹t ®éng c«ng chøng ®· thÓ hiÖn vai trß quan
träng trong ®êi sèng kinh tÕ, x· héi cña ®Êt n-íc, gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t
triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa, b¶o ®¶m an toµn
ph¸p lý, t¹o ra m«i tr-êng ph¸p lý æn ®Þnh cho c¸c giao dÞch d©n sù, kinh tÕ
th-¬ng m¹i cña c¸c c¸ nh©n, tæ chøc trong vµ ngoµi n-íc. Bªn c¹nh nh÷ng kÕt
qu¶ ®¹t ®-îc, trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÜnh vùc c«ng chøng n-íc ta còng ®·
béc lé nh÷ng h¹n chÕ, bÊt cËp c¶ vÒ mÆt tæ chøc vµ ho¹t ®éng lµm ¶nh h-ëng
®Õn c¸c ho¹t ®éng giao l-u d©n sù, kinh tÕ, th-¬ng m¹i cña x· héi, h¹n chÕ sù
ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng còng nh- sù héi nhËp cña nÒn kinh tÕ
n-íc ta víi khu vùc vµ trªn thÕ giíi ®ång thêi còng lµm gi¶m ®i hiÖu qu¶ qu¶n
lý cña nhµ n-íc trong lÜnh vùc nµy. Nguyªn nh©n dÉn ®Õn t×nh tr¹ng trªn phÇn
lín lµ do hÖ thèng ph¸p luËt n-íc ta nãi chung vµ trong lÜnh vùc c«ng chøng
nãi riªng ch-a ®ång bé, ch-a hoµn chØnh cßn nhiÒu m©u thuÉn, chång chÐo,
nhiÒu quy ®Þnh kh«ng cßn phï hîp víi sù ph¸t triÓn. MÆc dï LuËt C«ng chøng
®· ra ®êi ®· gi¶i quyÕt ®-îc mét sè v-íng m¾c nh-ng nh÷ng h¹n chÕ nªu trªn
vÉn ch-a ®-îc gi¶i quyÕt mét c¸ch triÖt ®Ó. MÆt kh¸c trong qu¸ tr×nh thùc
hiÖn, LuËt C«ng chøng l¹i n¶y sinh mét sè v-íng m¾c cÇn th¸o gì, mét sè quy
®Þnh mang tÝnh chñ quan cña c¸c nhµ lµm luËt lµm mÊt ®i tÝnh n¨ng ®éng cña
ho¹t ®éng nµy, mét sè quy ®Þnh dï míi ra ®êi nh-ng ®· kh«ng theo kÞp sù
ph¸t triÓn cña x· héi. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i tiÕp tôc hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh
cña ph¸p luËt trong lÜnh vùc c«ng chøng t¹o c¬ së ph¸p lý cho tæ chøc vµ ho¹t
®éng c«ng chøng ph¸t triÓn.
Lµ mét ng-êi trùc tiÕp ho¹t ®éng trong lÜnh vùc c«ng chøng trong nhiÒu
n¨m, chøng kiÕn sù ph¸t triÓn cña ho¹t ®éng c«ng chøng víi nh÷ng thµnh c«ng
®· ®¹t ®-îc vµ nh÷ng h¹n chÕ cßn tån t¹i trong nh÷ng n¨m qua trªn c¶ n-íc
1
còng nh- t¹i thµnh phè H¶i Phßng. Cïng víi viÖc muèn lµm s¸ng tá mét sè vÊn
®Ò vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn trong tæ chøc vµ ho¹t ®éng c«ng chøng. §i s©u vµo
nghiªn cøu c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt trong lÜnh vùc c«ng chøng t×m ra nh÷ng
h¹n chÕ, bÊt cËp, nh÷ng v-íng m¾c trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng vµ nguyªn nh©n
dÉn ®Õn t×nh tr¹ng ®ã. §-a ra ph-¬ng h-íng vµ ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p hoµn
thiÖn ph¸p luËt trong lÜnh vùc nµy nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña ho¹t ®éng
c«ng chøng, ®ång thêi ®¸nh gi¸ ®-îc vai trß quan träng cña c«ng chøng ®èi víi
x· héi, ®ã lµ lý do t«i chän ®Ò tµi: "Hoµn thiÖn ph¸p luËt trong lÜnh vùc c«ng
chøng (qua thùc tÕ t¹i thµnh phè H¶i Phßng)" ®Ó lµm luËn v¨n th¹c sÜ.
2. T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tµi
Hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt nãi chung vµ hoµn thiÖn ph¸p luËt trong
lÜnh vùc c«ng chøng nãi riªng lµ mét yªu cÇu cÊp thiÕt trong mäi giai ®o¹n. Lµ
mét ho¹t ®éng cã ¶nh h-ëng lín ®Õn c¸c quan hÖ x· héi trong giao l-u kinh
tÕ, d©n sù, th-¬ng m¹i nªn ®· cã nhiÒu bµi viÕt, nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu
liªn quan ®Õn lÜnh vùc c«ng chøng cña n-íc ta. Nh÷ng c«ng tr×nh nµy nghiªn
cøu chÕ ®Þnh c«ng chøng d-íi nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau vµ ®ãng gãp rÊt lín vÒ
mÆt lý luËn trong viÖc lµm râ mét sè vÊn ®Ò vÒ c«ng chøng. Tr-íc hÕt ph¶i kÓ
®Õn c«ng tr×nh nghiªn cøu mang tªn: "C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn x©y dùng vµ
hoµn thiÖn tæ chøc vµ ho¹t ®éng c«ng chøng ë ViÖt Nam", §Ò tµi cÊp Bé, m·
sè 92-98-224, ViÖn Nghiªn cøu Khoa häc Ph¸p lý, 1993; "C«ng chøng nhµ
n-íc nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn ë n-íc ta", LuËn v¨n Th¹c sÜ LuËt häc
cña t¸c gi¶ TrÇn Ngäc Nga; "Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn trong viÖc x¸c
®Þnh ph¹m vi, néi dung hµnh vi c«ng chøng vµ gi¸ trÞ ph¸p lý cña v¨n b¶n
c«ng chøng ë n-íc ta hiÖn nay", LuËn ¸n TiÕn sÜ LuËt häc cña t¸c gi¶ §Æng
V¨n Khanh; "ThÈm quyÒn cña ñy ban nh©n d©n trong lÜnh vùc thùc hiÖn c¸c
viÖc c«ng chøng", LuËn v¨n Th¹c sÜ LuËt häc cña Lª ThÞ Thóy; "C«ng chøng ë
Céng hßa Ph¸p vµ ë mét sè n-íc theo hÖ La-tinh" cña t¸c gi¶ NguyÔn V¨n
Toµn; "Tæ chøc vµ ho¹t ®éng c«ng chøng nhµ n-íc ë n-íc ta hiÖn nay", LuËn
¸n TiÕn sÜ LuËt häc cña D-¬ng Kh¸nh; "X· héi hãa c«ng chøng ë ViÖt Nam
2
hiÖn nay" cña t¸c gi¶ Lª ThÞ Ph-¬ng Hoa. " Nghiªn cøu so s¸nh ph¸p luËt vÒ
c«ng chøng mét sè n-íc trªn thÕ giíi nh»m gãp phÇn x©y dùng luËn cø khoa
häc cho viÖc hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ c«ng chøng ë ViÖt Nam hiÖn nay", LuËn
¸n TiÕn sÜ luËt häc cña t¸c gi¶ TuÊn §¹o Thanh; bµi "C«ng chøng, chøng thùc
ë ViÖt Nam - Thùc tr¹ng vµ ®Þnh h-íng ph¸t triÓn" cña t¸c gi¶ Ph¹m V¨n Lîi,
®¨ng trªn t¹p chÝ D©n chñ vµ ph¸p luËt, sè 7/2002; "Mét sè vÊn ®Ò vÒ bæ trî tph¸p" cña t¸c gi¶ Lª §øc TiÕt do nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia ph¸t hµnh
n¨m 2003; bµi "Mét sè ý kiÕn vÒ ®æi míi tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¬ quan
c«ng chøng" cña t¸c gi¶ Lª Kh¶ ®¨ng trªn b¸o Ph¸p luËt, ngµy 18/2/2003;
"C«ng chøng, chøng thùc trong ®iÒu kiÖn c¶i c¸ch hµnh chÝnh vµ c¶i c¸ch tph¸p" cña t¸c gi¶ TrÇn ThÊt, ®¨ng trªn t¹p chÝ D©n chñ vµ ph¸p luËt, sè 6/2004;
"CÇn ph©n biÖt c«ng chøng vµ chøng thùc" cña t¸c gi¶ NguyÔn ThÞ Thu
Ph-¬ng, ®¨ng trªn t¹p chÝ D©n chñ vµ ph¸p luËt, sè chuyªn ®Ò th¸ng 8/2006...
Ngoµi mét vµi c«ng tr×nh ra ®êi sau, cßn hÇu hÕt ®Òu ®-îc hoµn thµnh
tr-íc khi cã LuËt C«ng chøng, do vËy nh÷ng ®iÓm h¹n chÕ vµ thiÕu sãt cña
LuËt C«ng chøng ch-a ®-îc nghiªn cøu vµ chØ ra. MÆt kh¸c, ®iÒu kiÖn kinh tÕ
x· héi cña n-íc ta trong giai ®o¹n nµy ®· cã nhiÒu thay ®æi nhÊt lµ tõ khi tham
gia vµ trë thµnh thµnh viªn cña Tæ chøc Th-¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO), lµm ph¸t
sinh nhiÒu quan hÖ x· héi liªn quan ®Õn c¸c giao l-u kinh tÕ, d©n sù, th-¬ng
m¹i cña c¸c c¸ nh©n vµ tæ chøc trong vµ ngoµi n-íc. Nh÷ng thay ®æi ®ã t¸c
®éng m¹nh mÏ ®Õn toµn bé hÖ thèng ph¸p luËt n-íc ta trong ®ã cã chÕ ®Þnh
ph¸p luËt c«ng chøng, ®ßi hái ph¶i tiÕp tôc hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt nãi
chung vµ ph¸p luËt trong lÜnh vùc nµy.
3. C¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi
LuËn v¨n ®-îc thùc hiÖn trªn c¬ së lý luËn cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin
vµ t- t-ëng Hå ChÝ Minh vÒ Nhµ n-íc vµ ph¸p luËt; quan ®iÓm, ph-¬ng h-íng cña
§¶ng, Nhµ n-íc ta vÒ c¶i c¸ch hµnh chÝnh, c¶i c¸ch t- ph¸p, vÒ x©y dùng Nhµ
n-íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa cña nh©n d©n, do nh©n d©n vµ v× nh©n d©n.
3
LuËn v¨n ®-îc hoµn thµnh dùa trªn thùc tiÔn ho¹t ®éng c«ng chøng ë
ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua vµ trong giai ®o¹n hiÖn t¹i. LÊy c¸c sè liÖu,
liªn hÖ thùc tÕ t¹i ®Þa ph-¬ng H¶i Phßng lµm c¨n cø chøng minh, dÉn chøng
cho c¸c kÕt luËn ®· ph©n tÝch.
4. Môc ®Ých cña ®Ò tµi
Kh¸i qu¸t ®-îc qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ph¸p luËt c«ng chøng ë n-íc
ta. Ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ vÒ thùc tr¹ng ph¸p luËt trong giai ®o¹n hiÖn nay.
Trªn c¬ së ®ã ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ c¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn ho¹t ®éng c«ng
chøng, xu thÕ ph¸t triÓn chung cña thÕ giíi vµ liªn hÖ ph¸p luËt n-íc ta trong
qu¸ tr×nh héi nhËp.
Rµ so¸t l¹i c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt t×m ra sù h¹n chÕ v-íng m¾c vµ
®Ò xuÊt gi¶i ph¸p hoµn thiÖn ph¸p luËt trong lÜnh vùc c«ng chøng vµ n©ng cao
hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng c«ng chøng. Gãp phÇn thùc hiÖn môc tiªu c¶i c¸ch tph¸p còng nh- c¶i c¸ch nÒn hµnh chÝnh nhµ n-íc trong c«ng cuéc x©y dùng
nhµ n-íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam.
5. §èi t-îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi
Nghiªn cøu qu¸ tr×nh vµ xu h-íng ph¸t triÓn cña ph¸p luËt c«ng chøng
trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ héi nhËp quèc tÕ. §i s©u ph©n tÝch c¸c quy ®Þnh
cña ph¸p luËt trong lÜnh vùc c«ng chøng vµ c¸c chÕ ®Þnh ph¸p luËt kh¸c cã ¶nh
h-ëng tíi c«ng chøng. §ång thêi còng nghiªn cøu vµ ph©n tÝch c¸c yÕu tè t¸c
®éng ®Õn sù ph¸t triÓn hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña ho¹t ®éng c«ng chøng.
LuËn v¨n còng tham kh¶o mét sè néi dung cña ph¸p luËt c¸c n-íc trªn thÕ
giíi ®Ó ph©n tÝch ®¸nh gi¸ khi ¸p dông trong mét sè tr-êng hîp. Trong ph¹m
vi luËn v¨n nµy kh«ng nghiªn cøu c¸c quy ®Þnh liªn quan ®Õn viÖc c«ng chøng
cña c¬ quan ®¹i diÖn ViÖt Nam ë n-íc ngoµi.
6. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu cña ®Ò tµi
Sö dông ph-¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö cña chñ
nghÜa M¸c - Lªnin lµm ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu chñ ®¹o. Ngoµi ra cßn sö
4
dông mét sè ph-¬ng ph¸p kh¸c nh-: thèng kª, ph©n tÝch, tæng hîp, so s¸nh,
kh¸i qu¸t hãa… ®Ó ®i s©u nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ. Trong mét sè
tr-êng hîp chóng t«i sö dông tæng hîp c¸c ph-¬ng ph¸p trªn ®Ó nghiªn cøu
lµm s¸ng tá mét sè vÊn ®Ò phøc t¹p.
7. §ãng gãp cña ®Ò tµi
§Ò tµi ®· gãp phÇn lµm s¸ng tá mét sè vÊn ®Ò mang tÝnh lý luËn vµ
thùc tiÔn trong lÜnh vùc c«ng chøng trªn mét sè ph-¬ng diÖn nh-: kh¸i niÖm,
b¶n chÊt, ph¹m vi, môc ®Ých, chøc n¨ng, chñ thÓ vµ qu¶n lý c«ng chøng.
Kh¼ng ®Þnh ®-îc tÇm quan träng cña chÕ ®Þnh nµy trong viÖc b¶o ®¶m an toµn
ph¸p lý, t¹o ra m«i tr-êng ph¸p lý æn ®Þnh cho c¸c giao dÞch d©n sù, kinh tÕ
th-¬ng m¹i cña c¸c c¸ nh©n, tæ chøc trong vµ ngoµi n-íc. §¸nh gi¸ ®-îc thùc
tr¹ng ph¸p luËt c«ng chøng n-íc ta. §-a ra c¸c tiªu chÝ ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é
hoµn thiÖn vµ ®Ò ra ph-¬ng h-íng hoµn thiÖn cña ph¸p luËt trong lÜnh vùc
c«ng chøng. §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p cô thÓ nh»m hoµn thiÖn ph¸p luËt trong
lÜnh vùc c«ng chøng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng c«ng chøng.
LuËn v¨n sÏ lµ tµi liÖu tham kh¶o cho c«ng t¸c häc tËp nghiªn cøu,
®ång thêi lµ nguån tµi liÖu tham kh¶o gióp cho viÖc x©y dùng vµ hoµn thiÖn
ph¸p luËt trong lÜnh vùc c«ng chøng cña c¸c c¬ quan nhµ n-íc.
8. KÕt cÊu cña luËn v¨n
Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn vµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o, néi dung
cña luËn v¨n gåm 3 ch-¬ng:
Ch-¬ng 1: C«ng chøng vµ ph¸p luËt vÒ c«ng chøng.
Ch-¬ng 2: Thùc tr¹ng ph¸p luËt vÒ c«ng chøng n-íc ta vµ thùc hiÖn
ph¸p luËt c«ng chøng t¹i thµnh phè H¶i Phßng
Ch-¬ng 3: Ph-¬ng h-íng vµ gi¶i ph¸p hoµn thiÖn ph¸p luËt vµ n©ng
cao hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng c«ng chøng.
5
Ch-¬ng 1
C«ng chøng vµ ph¸p luËt vÒ c«ng chøng
1.1. Kh¸i niÖm c«ng chøng
C«ng chøng lµ mét thuËt ng÷ ®-îc sö dông nhiÒu trong nh÷ng n¨m
gÇn ®©y c¶ trong c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt vµ trong c¸c giao dÞch d©n sù cña c¸c
c¸ nh©n vµ tæ chøc. Nh-ng trªn thùc tÕ, ®Õn nay vÒ mÆt lý luËn, kh¸i niÖm
c«ng chøng ch-a ®-îc lµm râ, míi chØ ®-îc thÓ hiÖn th«ng qua c¸c v¨n b¶n
ph¸p lý vÒ c«ng chøng. §Ó nghiªn cøu c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt trong lÜnh
vùc nµy, tr-íc hÕt chóng ta ph¶i lµm râ kh¸i niÖm c«ng chøng trªn ph-¬ng
diÖn lý luËn tõ ®ã nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò kh¸c liªn quan ®Õn c«ng chøng.
LÞch sö ph¸t triÓn cña c«ng chøng ViÖt Nam ®-îc ®¸nh dÊu b»ng sù ra
®êi cña Th«ng t- sè 574/QLTPK ngµy 10/10/1987 cña Bé T- ph¸p (sau ®©y
gäi lµ Th«ng t- sè 574/QLTPK), dï c¸c quy ®Þnh cßn ë møc s¬ khai vµ chøa
®ùng nhiÒu h¹n chÕ vÒ mÆt lËp ph¸p nh-ng ®ã lµ mét th«ng t- cã ý nghÜa ®Æc
biÖt quan träng, ®Æt nÒn mãng cho hÖ thèng c«ng chøng ë ViÖt Nam. Th«ng tnµy ra ®êi trong hoµn c¶nh, ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña n-íc ta tuy võa b-íc vµo
thêi kú ®æi míi song t- t-ëng vµ c¸c thãi quen trong thêi bao cÊp vÉn cßn lµ
g¸nh nÆng ®èi víi nÒn kinh tÕ, th× ®©y ®-îc coi lµ b-íc ®ét ph¸ vÒ t- duy ph¸p
luËt. Nh÷ng n¨m sau ®ã, lµ sù ra ®êi cña c¸c NghÞ ®Þnh: NghÞ ®Þnh sè
45/H§BT ngµy 27/2/1991 cña Héi ®ång Bé tr-ëng (nay lµ ChÝnh phñ) vÒ tæ
chøc vµ ho¹t ®éng c«ng chøng nhµ n-íc (sau ®©y gäi t¾t lµ NghÞ ®Þnh
45/H§BT), NghÞ ®Þnh sè 31/CP ngµy 18/5/1996 cña ChÝnh phñ vÒ tæ chøc vµ
ho¹t ®éng c«ng chøng nhµ n-íc (sau ®©y gäi t¾t lµ NghÞ ®Þnh 31/CP), NghÞ
®Þnh sè 75/2000/N§-CP ngµy 08/12/2000 cña ChÝnh phñ vÒ c«ng chøng, chøng
thùc (sau ®©y gäi t¾t lµ Nghi ®Þnh 75/CP). Trong tÊt c¶ nh÷ng v¨n b¶n ph¸p lý
nµy ®Òu ®-a ra kh¸i niÖm c«ng chøng vµ ë mét chõng mùc nµo ®ã ®· ph¶n ¸nh
6
®-îc mét phÇn b¶n chÊt cña c«ng chøng. Theo c¸c th«ng t-, nghÞ ®Þnh trªn
c«ng chøng ®-îc x¸c ®Þnh nh- sau:
Th«ng t- sè 574/QLTPK:
C«ng chøng nhµ n-íc lµ mét ho¹t ®éng cña Nhµ n-íc, nh»m
gióp c«ng d©n, c¸c c¬ quan, tæ chøc lËp vµ x¸c nhËn c¸c v¨n b¶n, sù
kiÖn cã ý nghÜa ph¸p lý, hîp ph¸p hãa c¸c v¨n b¶n, sù kiÖn ®ã, lµm
cho c¸c v¨n b¶n, sù kiÖn ®ã cã hiÖu lùc thùc hiÖn. B»ng ho¹t ®éng
trªn, c«ng chøng nhµ n-íc t¹o ra nh÷ng b¶o ®¶m ph¸p lý ®Ó b¶o vÖ
quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n, c¸c c¬ quan, tæ chøc phï
hîp víi HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt cña n-íc Céng hßa x· héi chñ nghÜa
ViÖt Nam, ng¨n ngõa vi ph¹m ph¸p luËt, gióp cho viÖc gi¶i quyÕt
c¸c tranh chÊp ®-îc thuËn lîi, gãp phÇn t¨ng c-êng ph¸p chÕ x· héi
chñ nghÜa [2, tr. 1].
Theo NghÞ ®Þnh 45/H§BT:
C«ng chøng nhµ n-íc lµ viÖc chøng nhËn tÝnh x¸c thùc cña
c¸c hîp ®ång vµ giÊy tê theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt, nh»m b¶o vÖ
quyÒn, lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n vµ c¬ quan nhµ n-íc, tæ chøc
kinh tÕ, tæ chøc x· héi (sau ®©y gäi chung lµ c¸c tæ chøc) gãp phÇn
phßng ngõa vi ph¹m ph¸p luËt, t¨ng c-êng ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa.
C¸c hîp ®ång vµ giÊy tê ®· ®-îc c«ng chøng cã gi¸ trÞ chøng
cø [22, §iÒu 1].
Theo NghÞ ®Þnh sè 31/CP:
C«ng chøng lµ viÖc chøng nhËn tÝnh x¸c thùc cña c¸c hîp
®ång vµ giÊy tê theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt, nh»m b¶o vÖ quyÒn, lîi
Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n vµ c¬ quan nhµ n-íc, tæ chøc kinh tÕ, tæ
chøc x· héi (sau ®©y gäi chung lµ c¸c tæ chøc) gãp phÇn phßng
ngõa vi ph¹m ph¸p luËt, t¨ng c-êng ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa.
7
C¸c hîp ®ång, giÊy tê ®· ®-îc c«ng chøng nhµ n-íc chøng
nhËn hoÆc ñy ban nh©n d©n cÊp cã thÈm quyÒn chøng thùc cã gi¸
trÞ chøng cø, trõ tr-êng hîp bÞ tßa ¸n nh©n d©n tuyªn bè lµ v«
hiÖu [7, §iÒu 1].
Theo NghÞ ®Þnh 75/CP:
C«ng chøng lµ viÖc Phßng C«ng chøng chøng nhËn tÝnh x¸c
thùc cña hîp ®ång ®-îc giao kÕt hoÆc giao dÞch kh¸c ®-îc x¸c lËp
trong quan hÖ d©n sù, kinh tÕ, th-¬ng m¹i vµ quan hÖ x· héi kh¸c
(sau ®©y gäi lµ hîp ®ång, giao dÞch) vµ thùc hiÖn c¸c viÖc kh¸c theo
quy ®Þnh cña NghÞ ®Þnh nµy [8, kho¶n 1 §iÒu 2].
Ph©n tÝch c¸c quy ®Þnh trªn ta thÊy r»ng kh¸i niÖm c«ng chøng ®· tõng
b-íc ®-îc ph¸t triÓn vµ ®-îc x¸c ®Þnh cô thÓ, râ rµng h¬n qua tõng giai ®o¹n.
Th«ng t- sè 574/QLTPK vµ NghÞ ®Þnh 45/H§BT sö dông kh¸i niÖm c«ng
chøng nhµ n-íc ®Õn NghÞ ®Þnh 31/CP th× côm tõ "c«ng chøng nhµ n-íc" ®·
®-îc thay b»ng "c«ng chøng". Vµ nÕu so s¸nh NghÞ ®Þnh sè 45/H§BT víi
NghÞ ®Þnh sè 31/CP th× NghÞ ®Þnh sè 31/CP cã nhiÒu thay ®æi h¬n, b-íc ®Çu
cã sù ph©n biÖt hµnh vi c«ng chøng vµ hµnh vi chøng thùc, nh-ng ®©y chØ lµ sù
ph©n biÖt dùa trªn chñ thÓ thùc hiÖn ho¹t ®éng c«ng chøng, chøng thùc. Cïng
mét lo¹i viÖc nÕu ®-îc thùc hiÖn bëi C«ng chøng viªn cña c¸c Phßng C«ng
chøng th× gäi lµ c«ng chøng, nh-ng nÕu ®-îc thùc hiÖn t¹i ñy ban nh©n d©n
th× gäi lµ chøng thùc. §Õn NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP b-íc ®Çu ®· cã sù
ph©n biÖt gi÷a kh¸i niÖm c«ng chøng vµ chøng thùc. T¹i NghÞ ®Þnh nµy ngoµi
viÖc nªu ra kh¸i niÖm c«ng chøng th× kh¸i niÖm chøng thùc còng ®-îc quy
®Þnh: "lµ viÖc ñy ban nh©n d©n cÊp huyÖn, cÊp x· x¸c nhËn sao y giÊy tê, hîp
®ång, giao dÞch vµ ch÷ ký cña c¸ nh©n trong c¸c giÊy tê phôc vô cho viÖc thùc
hiÖn c¸c giao dÞch cña hä theo quy ®Þnh cña NghÞ ®Þnh nµy" (kho¶n 2 §iÒu 2).
§i s©u vµo ph©n tÝch kh¸i niÖm nµy thÊy r»ng kh«ng cã sù kh¸c biÖt nhiÒu so
víi NghÞ ®Þnh 31/CP, viÖc ph©n biÖt c«ng chøng vµ chøng thùc vÉn chØ dùa
8
trªn dÊu hiÖu duy nhÊt ®ã lµ chñ thÓ cña hai ho¹t ®éng nµy. §iÓm míi nhÊt
trong kh¸i niÖm nµy nªu ra ®-îc chñ thÓ cña ho¹t ®éng c«ng chøng, ®ã lµ
Phßng C«ng chøng. Nh-ng ë ®iÓm nµy còng chøa ®ùng bÊt hîp lý, v× chñ thÓ
cña ho¹t ®éng c«ng chøng thùc chÊt kh«ng ph¶i lµ Phßng C«ng chøng mµ lµ
c¸ nh©n C«ng chøng viªn. Quy ®Þnh nh- vËy, mét mÆt lµm gi¶m ®i vai trß cña
C«ng chøng viªn, ®ång thêi tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n cña C«ng chøng viªn còng bÞ
gi¶m ®i, nã ph¶n ¸nh kh«ng ®óng b¶n chÊt cña sù viÖc. MÆt kh¸c, trong néi
dung cña NghÞ ®Þnh nµy l¹i quy ®Þnh ng-êi thùc hiÖn c«ng chøng lµ C«ng
chøng viªn, nh- vËy dÉn ®Õn sù m©u thuÉn ngay trong cïng mét v¨n b¶n:
Ng-êi thùc hiÖn c«ng chøng, chøng thùc bao gåm:
1. C«ng chøng viªn cña Phßng C«ng chøng;
2. Ng-êi ®-îc ñy ban nh©n d©n cÊp huyÖn, cÊp x· giao thùc
hiÖn viÖc chøng thùc theo quy ®Þnh cña NghÞ ®Þnh nµy;
3. Viªn chøc l·nh sù cña C¬ quan ®¹i diÖn ViÖt Nam ë n-íc
ngoµi [7, §iÒu 5].
Sù can thiÖp qu¸ s©u cña nhµ n-íc vµo tæ chøc vµ ho¹t ®éng c«ng chøng
trong thêi gian qua lµm cho thÓ chÕ c«ng chøng chËm ph¸t triÓn, lµm gi¶m ®i
vai trß quan träng cña c«ng chøng ®èi víi sù ph¸t triÓn cña x· héi. ChÕ ®Þnh
c«ng chøng bÞ bãp mÐo, tæ chøc vµ ho¹t ®éng gièng nh- mét c¬ quan hµnh
chÝnh nhµ n-íc. XuÊt ph¸t tõ nhËn thøc nh- vËy nªn c¸c quy ®Þnh vÒ c«ng
chøng trong c¸c v¨n b¶n ph¸p lý kh«ng ph¸n ¸nh ®-îc b¶n chÊt c«ng chøng.
ChÝnh v× ch-a lµm râ ®-îc b¶n chÊt, kh¸i niÖm c«ng chøng lªn néi
dung cña c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt quy ®Þnh vÒ c«ng chøng nªu trªn cßn chøa
®ùng nhiÒu h¹n chÕ vµ bÊt cËp. §Ó ho¹t ®éng c«ng chøng ph¸t triÓn theo ®óng
quy luËt ®¸p øng ®ßi hái cña x· héi trong giai ®o¹n cña míi cña ®Êt n-íc, nhÊt
lµ khi n-íc ta trë thµnh thµnh viªn cña Tæ chøc Th-¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO)
th× yªu cÇu cÇn ph¶i hoµn thiÖn toµn hÖ thèng ph¸p luËt nãi chung còng nh- vÒ
9
chÕ ®Þnh c«ng chøng nãi riªng lµ mét nhiÖm vô cÊp thiÕt cÇn ph¶i ®-îc thùc
hiÖn. ViÖc cÇn ph¶i cã mét v¨n b¶n ph¸p lý chuyªn ngµnh cao h¬n NghÞ ®Þnh
®Ó ®iÒu chØnh mét c¸ch toµn diÖn vµ ®ång bé lÜnh vùc c«ng chøng lµ mét nhu
cÇu cÊp thiÕt. Do vËy, ngµy 29 th¸ng 11 n¨m 2006, t¹i kú häp thø 10, Quèc
héi n-íc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam khãa XI ®· th«ng qua LuËt
C«ng chøng vµ cã hiÖu lùc thi hµnh tõ ngµy 01 th¸ng 7 n¨m 2007.
Kh¸i niÖm c«ng chøng theo LuËt C«ng chøng ®-îc quy ®Þnh nh- sau:
"C«ng chøng lµ viÖc C«ng chøng viªn chøng nhËn tÝnh x¸c thùc, tÝnh hîp ph¸p
cña hîp ®ång, giao dÞch kh¸c (sau ®©y gäi lµ hîp ®ång, giao dÞch) b»ng v¨n
b¶n mµ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ph¶i c«ng chøng hoÆc c¸ nh©n, tæ chøc tù
nguyÖn yªu cÇu c«ng chøng" [38, §iÒu 2].
§iÓm næi bËt vµ t¹o ra sù kh¸c biÖt lín so víi c¸c v¨n b¶n ph¸p lý
tr-íc ®ã trong quy ®Þnh vÒ kh¸i niÖm c«ng chøng t¹i LuËt C«ng chøng lµ viÖc
®· chØ ra chÝnh x¸c chñ thÓ cña ho¹t ®éng c«ng chøng ®ã lµ C«ng chøng viªn.
Cã thÓ nãi ®©y lµ b-íc ®ét ph¸ trong viÖc nhËn thøc b¶n chÊt cña ho¹t ®éng
c«ng chøng cña c¸c nhµ lµm luËt. ChÝnh v× nhËn thøc ®-îc b¶n chÊt chÕ ®Þnh
nµy nªn trong néi dung cña LuËt C«ng chøng chøa ®ông nhiÒu quy ®Þnh kh¸c
biÖt, tiÕn bé h¬n so víi nh÷ng v¨n b¶n tr-íc ®©y. Theo kh¸i niÖm nµy, ngoµi
viÖc chøng nhËn tÝnh x¸c thùc C«ng chøng viªn cßn ph¶i chøng nhËn c¶ tÝnh
hîp ph¸p cña c¸c hîp ®ång, giao dÞch. TÝnh x¸c thùc thÓ hiÖn tháa thuËn, néi
dung cña c¸c hîp ®ång, giao dÞch lµ cã thËt vµ ®óng víi ý chÝ cña c¸c bªn
tham gia: C«ng chøng viªn kh«ng nh÷ng ph¶i kh¼ng ®Þnh chÝnh x¸c ng-êi yªu
cÇu c«ng chøng, néi dung tháa thuËn lµ hîp ph¸p vµ ®-îc x¸c lËp dùa trªn
giÊy tê, tµi liÖu ®¸ng tin cËy, mäi tháa thuËn còng nh- giÊy tê, tµi liÖu ®Òu phï
hîp víi nh÷ng g× x¶y ra trªn thùc tÕ… mµ cßn ph¶i x¸c ®Þnh xem tháa thuËn
cña c¸c bªn ®-¬ng sù cã ph¶n ¸nh ®óng ý chÝ, nguyÖn väng cña hä hay kh«ng.
Nh-ng kh«ng ph¶i mäi hîp ®ång, giao dÞch cã thËt ®Òu ®-îc C«ng chøng viªn
chøng nhËn, mµ chØ cã nh÷ng hîp ®ång, giao dÞch hîp ph¸p míi ®-îc chøng
10
nhËn. §ång thêi cã nh÷ng giao dÞch mÆc dï hîp ph¸p nh-ng kh«ng ®¶m b¶o
tÝnh x¸c thùc còng kh«ng ®-îc chøng nhËn. Nh- vËy ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ ®Ó
mét hîp ®ång, giao dÞch ®-îc c«ng chøng ®ã lµ tÝnh x¸c thùc vµ tÝnh hîp
ph¸p. ViÖc quy ®Þnh cô thÓ vÒ tÝnh hîp ph¸p cña cña c¸c hîp ®ång, giao dÞch
trong kh¸i niÖm c«ng chøng lµ mét ®iÓm míi so víi c¸c kh¸i niÖm tr-íc ®©y
vÒ c«ng chøng.
X¸c ®Þnh ®-îc chÝnh x¸c b¶n chÊt c«ng chøng sÏ ®em l¹i nhiÒu luËn
cø cã tÝnh lý luËn vµ thùc tiÔn v« cïng quan träng, cã ¶nh h-ëng mang tÝnh
quyÕt ®Þnh ®Õn m« h×nh tæ chøc, c¬ chÕ ho¹t ®éng cña thiÕt chÕ c«ng chøng,
th«ng qua ®ã x¸c lËp ®-îc ph¹m vi, néi dung c«ng chøng, quyÒn vµ nghÜa vô
cña c¸ nh©n ®-îc nhµ n-íc giao cho quyÒn n¨ng nµy. Ph©n tÝch c¸c kh¸i niÖm
vÒ c«ng chøng d-íi gãc ®é ph¸p lý qua c¸c thêi kú kh¸c nhau víi nh÷ng v¨n
b¶n ph¸p lý kh¸c nhau ®· cã nh÷ng thay ®æi nhÊt ®Þnh trong quan niÖm vÒ
c«ng chøng. Nã thÓ hiÖn sù thay ®æi trong nhËn thøc vÒ c«ng chøng ®ång thêi
còng ph¶n ¸nh kü thuËt lËp ph¸p trong m«i tr-êng kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi cña
n-íc ta ph¸t triÓn qua tõng thêi kú. C¸c quy ®Þnh vÒ c«ng chøng tuy ®· thÓ
hiÖn ®-îc b¶n chÊt c«ng chøng mét c¸ch cô thÓ nhÊt, ng¾n gän nhÊt nh-ng do
nhiÒu yÕu tè mang tÝnh kh¸ch quan còng nh- chñ quan, c¸c kh¸i niÖm trªn
vÉn ch-a kh¸i qu¸t ®-îc toµn bé b¶n chÊt c«ng chøng.
Ngoµi c¸c quy ®Þnh trong c¸c v¨n b¶n ph¸p lý th× kh¸i niÖm c«ng chøng
còng lµ vÊn ®Ò ®-îc th¶o luËn, nghiªn cøu nhiÒu trong thêi gian qua. T¸c gi¶
§Æng V¨n Khanh ®· nªu ra kh¸i niÖm c«ng chøng trong luËn ¸n tiÕn sÜ LuËt
häc víi ®Ò tµi Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn trong viÖc x¸c ®Þnh ph¹m vi,
néi dung hµnh vi c«ng chøng vµ gi¸ trÞ ph¸p lý cña v¨n b¶n c«ng chøng ë
n-íc ta hiÖn nay nh- sau: "C«ng chøng lµ viÖc C«ng chøng viªn, ng-êi cã
thÈm quyÒn c«ng chøng t¹o lËp ra nh÷ng v¨n b¶n, hîp ®ång mµ ®-¬ng sù ph¶i
hoÆc muèn t¹o cho chóng cã gi¸ trÞ ph¸p lý nh- nh÷ng v¨n b¶n cña c¸c c¬
quan nhµ n-íc th«ng qua viÖc lËp, chøng nhËn vµ l-u gi÷ c¸c v¨n b¶n, hîp
®ång ®ã" [26, tr. 33].
11
T¸c gi¶ D-¬ng Kh¸nh th× cho r»ng:
C«ng chøng lµ viÖc C«ng chøng viªn chøng nhËn tÝnh x¸c
thùc cña c¸c ho¹t ®éng giao dÞch vµ c¸c sù kiÖn ph¸p lý kh¸c theo
quy ®Þnh cña ph¸p luËt hoÆc theo yªu cÇu, nh»m b¶o vÖ quyÒn, lîi
Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n tæ chøc, gãp phÇn phßng ngõa vi ph¹m
ph¸p luËt, t¨ng c-êng ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa. V¨n b¶n c«ng
chøng cã gi¸ trÞ chøng cø vµ gi¸ trÞ thi hµnh ®èi víi c¸ nh©n, tæ
chøc cã liªn quan, trõ tr-êng hîp bÞ Tßa ¸n nh©n d©n tuyªn bè lµ
v« hiÖu [27, tr. 160].
Cßn theo luËt gia Lª §øc TiÕt th×:
C«ng chøng lµ viÖc C«ng chøng viªn hoÆc ng-êi cã thÈm
quyÒn trùc tiÕp chøng nhËn (hoÆc x¸c nhËn) tÝnh x¸c thùc, tÝnh hîp
ph¸p cña c¸c v¨n b¶n, hîp ®ång theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt hoÆc
theo yªu cÇu cña ng-êi cã nhu cÇu nh»m b¶o vÖ quyÒn, lîi Ých hîp
ph¸p cña c«ng d©n vµ c¬ quan nhµ n-íc, tæ chøc kinh tÕ, tæ chøc x·
héi, gãp phÇn b¶o ®¶m an toµn ph¸p lý trong quan hÖ d©n sù, kinh
tÕ, lao ®éng, th-¬ng m¹i vµ quan hÖ x· héi kh¸c, phßng ngõa vi
ph¹m ph¸p luËt, t¨ng c-êng ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa [40, tr. 165].
Mét sè n-íc trªn thÕ giíi còng cã nh÷ng quy ®Þnh kh¸c nhau vÒ c«ng
chøng. Ch¼ng h¹n nh- Céng hßa Ph¸p lµ n-íc cã thÓ chÕ c«ng chøng ph¸t
triÓn l©u ®êi nh-ng hä l¹i kh«ng trùc tiÕp ®-a ra kh¸i niÖm c«ng chøng, mµ l¹i
quy ®Þnh th«ng qua viÖc x¸c ®Þnh chøc danh vµ c«ng viÖc cña C«ng chøng
viªn, t¹i §iÒu 1 cña Ph¸p lÖnh sè 45-2500 ngµy 02/11/1945 vÒ §iÒu lÖ C«ng
chøng cña n-íc Céng hßa Ph¸p quy ®Þnh: "C«ng chøng viªn lµ viªn chøc c«ng
®-îc bæ nhiÖm ®Ó lËp c¸c hîp ®ång vµ v¨n b¶n mµ theo ®ã c¸c bªn ph¶i hoÆc
muèn ®em l¹i mét tÝnh x¸c thùc, gièng nh- c¸c v¨n b¶n cña c¸c c¬ quan c«ng
quyÒn kh¸c vµ ®Ó b¶o ®¶m ngµy, th¸ng ch¾c ch¾n, l-u gi÷ vµ cÊp c¸c b¶n sao
v¨n b¶n c«ng chøng" [67, tr. 7].
12
T¹i n-íc Céng hßa Ba Lan quy ®Þnh vÒ c«ng chøng còng ®-îc thÓ hiÖn
th«ng qua c¸c quy ®Þnh vÒ C«ng chøng viªn, t¹i Kho¶n 1, §iÒu 1, LuËt ngµy
14/2/1991 quy ®Þnh: "C«ng chøng viªn ®-îc bæ nhiÖm ®Ó lËp nh÷ng v¨n b¶n
mµ trong ®ã c¸c bªn ph¶i hoÆc muèn ®em l¹i mét tÝnh ®Ých thùc" [68].
Quèc gia l¸ng giÒng Céng hßa nh©n d©n Trung Hoa cã nhiÒu ®iÓm
t-¬ng ®ång víi ViÖt Nam vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi còng cã quy ®Þnh vÒ
kh¸i niÖm c«ng chøng mét c¸ch trùc tiÕp gièng nh- n-íc ta. T¹i §iÒu 2 LuËt
C«ng chøng n-íc Céng hßa nh©n d©n Trung Hoa quy ®Þnh:
C«ng chøng lµ hµnh vi ®-îc thùc hiÖn bëi mét V¨n phßng c«ng chøng
theo ®¬n yªu cÇu cña ®-¬ng sù ®Ó x¸c nhËn tÝnh x¸c thùc vµ hîp ph¸p cña
hµnh vi d©n sù cã tÝnh ph¸p lý, mét t×nh tiÕt cã gi¸ trÞ ph¸p lý hay mét tµi liÖu
theo thñ tôc ph¸p luËt quy ®Þnh.
Hîp chñng quèc Hoa Kú lµ quèc gia tån t¹i nhiÒu tr-êng ph¸i c«ng
chøng, nh-ng c¸c quy ®Þnh vÒ c«ng chøng l¹i rÊt ®¬n gi¶n. Hä kh«ng trùc
tiÕp quy ®Þnh thÕ nµo lµ c«ng chøng mµ còng ®-îc quy ®Þnh th«ng qua c¸c
quy ®Þnh vÒ C«ng chøng viªn: "C«ng chøng viªn lµ c«ng béc (public servant)
do chÝnh quyÒn bang bæ nhiÖm ®Ó lµm chøng (chøng kiÕn) viÖc ký kÕt c¸c tµi
liÖu, (v¨n kiÖn) quan träng vµ lµm lÔ tuyªn thÖ" (theo kh¸i niÖm C«ng chøng
viªn cña HiÖp héi C«ng chøng Quèc gia - National Notary Association NNA) [DÉn theo: 39, tr. 14] hoÆc quy ®Þnh "C«ng chøng viªn lµ c«ng chøc
(public officer) chuyªn lµm chøng (chøng kiÕn) viÖc ký kÕt c¸c tµi liÖu (v¨n
kiÖn) vµ x¸c nhËn ch÷ ký trªn c¸c tµi liÖu (v¨n kiÖn) víi t- c¸ch lµ mét ng-êi
lµm chøng trung thùc, v« t- (impartial witness). C«ng chøng viªn còng cã
quyÒn lµm lÔ tuyªn thÖ vµ x¸c nhËn" (theo kh¸i niÖm C«ng chøng viªn cña
Bang New Jersey) [DÉn theo 39, tr. 14]...
Qua ph©n tÝch c¸c kh¸i niÖm cña mét sè luËt gia, chuyªn gia ph¸p lý
vµ c¸c quy ®Þnh cña mét sè n-íc trªn thÕ giíi nhËn thÊy nhiÒu ®iÓm chung
trong quan niÖm vÒ c«ng chøng. Kh¼ng ®Þnh c«ng chøng lµ hµnh vi cña C«ng
13
chøng viªn nh»m t¹o lËp, lµm chøng vµ chøng nhËn tÝnh x¸c thùc, tÝnh hîp
ph¸p cña c¸c hîp ®ång, giao dÞch nh»m x¸c lËp chøng cø vµ cã gi¸ trÞ thi hµnh
cao. ViÖc ®-a ra kh¸i niÖm c«ng chøng ph¶i c¨n cø vµo b¶n chÊt cña thÓ chÕ
nµy, ho¹t ®éng c«ng chøng ph¶i ®-îc hiÓu nh- lµ mét lo¹i h×nh dÞch vô c«ng,
nã ph¶i ®-îc t¸ch khái ho¹t ®éng hµnh chÝnh nhµ n-íc; c¸c c¸ nh©n ®-îc bæ
nhiÖm lµm C«ng chøng viªn sö dông quyÒn lùc nhµ n-íc mét c¸ch gi¸n tiÕp
kh¸c h¼n víi nh÷ng c«ng chøc, viªn chøc nhµ n-íc, hä lµ nh÷ng ng-êi nh©n
danh nhµ n-íc sö dông trùc tiÕp quyÒn lùc c«ng ®Ó thùc hiÖn c«ng viÖc cña
m×nh; ho¹t ®éng c«ng chøng lµ ho¹t ®éng lµm chøng, t- vÊn, chøng nhËn cña
C«ng chøng viªn ®èi víi c¸c hîp ®ång, giao dÞch cã thËt vµ hîp ph¸p cña c¸c
c¸ nh©n vµ tæ chøc trong x· héi; th«ng qua ho¹t ®éng nµy, ý chÝ cña c¸c bªn
tham gia hîp ®ång, giao dÞch ®-îc ®¶m b¶o thùc hiÖn vµ khi cã tranh chÊp
ph¸t sinh th× nã cung cÊp chøng cø cho c¸c c¬ quan h÷u quan, c¸c chøng cø
nµy kh«ng ph¶i chøng minh. Ho¹t ®éng cña C«ng chøng viªn kh«ng chØ ®¬n
thuÇn lµ viÖc chøng nhËn c¸c hîp ®ång, giao dÞch. §Ó chøng nhËn c¸c viÖc ®ã
th× C«ng chøng viªn ph¶i th«ng qua ý chÝ cña c¸c bªn thÓ hiÖn nã b»ng mét
v¨n b¶n (®èi víi nh÷ng viÖc mµ C«ng chøng viªn ph¶i tù so¹n v¨n b¶n), kiÓm
tra ý chÝ cña c¸c bªn ®· ®-îc thÓ hiÖn ®óng hay ch-a, c¸c ý chÝ, tháa thuËn ®ã
cã hîp ph¸p hay kh«ng ((®èi víi nh÷ng viÖc mµ C«ng chøng viªn ph¶i kiÓm
tra c¸c v¨n b¶n ®· so¹n s½n). Khi cã bÊt ®ång gi÷a c¸c bªn th× C«ng chøng
viªn ph¶i lµm c«ng t¸c hßa gi¶i th«ng qua viÖc t- vÊn cho c¸c bªn vÒ quyÒn vµ
nghÜa vô cña hä ®Ó kÐo dÇn ý chÝ hä vÒ gÇn víi nhau h¬n trong c¸c giao dÞch.
§-¬ng nhiªn chøc n¨ng t- vÊn nµy cña C«ng chøng viªn ph¶i mang tÝnh
kh¸ch quan, kh«ng thiªn vÞ. Qua viÖc nghiªn cøu b¶n chÊt c«ng chøng, tham
kh¶o mét sè kh¸i niÖm trªn vµ qua thùc tÕ ho¹t ®éng c«ng chøng ng-êi viÕt
xin ®-a ra kh¸i niÖm c«ng chøng nh- sau:
C«ng chøng lµ hµnh vi cña C«ng chøng viªn nh»m t¹o lËp vµ chøng
nhËn tÝnh x¸c thùc, tÝnh hîp ph¸p cña c¸c hîp ®ång, giao dÞch b»ng v¨n b¶n.
V¨n b¶n ®-îc c«ng chøng cã gi¸ trÞ chøng cø vµ gi¸ trÞ thi hµnh.
14
1.2. Ph¸p luËt trong lÜnh vùc c«ng chøng
Vai trß cña ho¹t ®éng c«ng chøng trong thêi kú míi h×nh thµnh lµ ho¹t
®éng lµm chøng cña c¸c c¸ nh©n ®èi víi mét hµnh vi hay mét sù kiÖn nµo ®ã
trong x· héi. Ho¹t ®éng nµy ban ®Çu mang tÝnh tù ph¸t, nh-ng cïng víi sù
ph¸t triÓn cña x· héi, nhu cÇu vÒ ho¹t ®éng lµm chøng ngµy cµng cao vµ vai
trß cña ho¹t ®éng nµy cµng ®-îc kh¼ng ®Þnh trong cuéc sèng. Nhµ n-íc víi tc¸ch lµ mét chñ thÓ qu¶n lý cao nhÊt vµ toµn diÖn mäi vÊn ®Ò trong x· héi ®·
cã nh÷ng quy ®Þnh thõa nhËn ho¹t ®éng nµy b»ng mét chÕ ®Þnh ph¸p luËt ®Ó
nhµ n-íc thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý cña m×nh. Mçi khu vùc, quèc gia, vïng
l·nh thæ trªn thÕ giíi víi nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö, x· héi vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn
nhÊt ®Þnh h×nh thµnh lªn chÕ ®Þnh nµy mét c¸ch kh¸c nhau.
HiÖn nay trªn thÕ giíi cã ba hÖ thèng c«ng chøng: HÖ thèng c«ng chøng
Anglo - Saxon t-¬ng øng víi hÖ thèng ph¸p luËt Anglo - Saxon (Common
Law); hÖ thèng c«ng chøng Latin t-¬ng øng víi hÖ thèng luËt La M· (cßn gäi
lµ hÖ thèng ph¸p luËt d©n sù - Civil Law hay luËt viÕt); vµ hÖ thèng c«ng chøng
Collectiviste (c«ng chøng tËp thÓ) hay cßn gäi lµ hÖ thèng c«ng chøng nhµ
n-íc bao cÊp t-¬ng øng víi hÖ thèng ph¸p luËt x· héi chñ nghÜa (Sovietique).
Qua nghiªn cøu, ph©n tÝch vµ tham kh¶o c¸c tµi liÖu nhËn thÊy mçi hÖ thèng
c«ng chøng cã nh÷ng ®Æc tr-ng riªng cïng víi nh÷ng -u thÕ vµ h¹n chÕ nhÊt
®Þnh nh- sau:
HÖ thèng c«ng chøng Anglo-saxcon: ë c¸c n-íc theo hÖ thèng nµy thÓ
chÕ c«ng chøng kh«ng ®-îc thiÕt lËp. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ nhµ n-íc kh«ng
thõa nhËn mét thÓ chÕ c«ng chøng, kh«ng bæ nhiÖm mét chøc danh ho¹t ®éng
c«ng chøng chuyªn nghiÖp. Thay vµo ®ã, mét sè viÖc c«ng chøng ë c¸c n-íc
theo hÖ thèng nµy ®-îc giao cho luËt s-, hé tÞch viªn, cè vÊn ph¸p lý cña nhµ
thê thùc hiÖn theo ph-¬ng thøc kiªm nhiÖm. Tuy nhiªn, ph¸p luËt ë c¸c n-íc
theo hÖ thång nµy còng cã nh÷ng quy ®Þnh vÒ ®iÒu kiÖn cña nh÷ng ng-êi thùc
hiÖn c«ng viÖc nµy. Tr-íc khi ®-îc kiªm nhiÖm c¸c viÖc c«ng chøng, hä ph¶i
15
cã th©m niªn tèi thiÓu mét sè n¨m hµnh nghÒ luËt s- thuéc HiÖp héi LuËt shoÆc ®· cã mét thêi gian lµm hé tÞch viªn hay cè vÊn ph¸p lý cña Gi¸o héi.
C¸c nh©n viªn ngo¹i giao còng ®-îc giao thÈm quyÒn thùc hiÖn mét sè viÖc
liªn quan ®Õn c«ng chøng ë n-íc ngoµi. §Æc ®iÓm næi bËt trong hÖ thèng c«ng
chøng nµy ®-îc thÓ hiÖn ë viÖc chøng nhËn trong c¸c v¨n b¶n chØ mang tÝnh
h×nh thøc, nªn cã thÓ gäi hÖ thèng nµy víi mét c¸i tªn kh¸c lµ hÖ thèng c«ng
chøng h×nh thøc. V× chØ mang tÝnh h×nh thøc nªn viÖc chøng nhËn trªn c¸c v¨n
b¶n, hîp ®ång th-êng chó träng ®Õn viÖc nhËn diÖn ®óng ng-êi, ghi ®óng thêi
gian, ®Þa ®iÓm giao kÕt hîp ®ång, ghi l¹i sù kiÖn ph¸p lý, néi dung tháa thuËn
cña c¸c bªn hoÆc ghi l¹i ý chÝ cña hä, kh«ng quan t©m ®Õn viÖc x¸c minh t×nh
tr¹ng nh©n th©n, kh«ng buéc ph¶i x¸c ®Þnh hiÖn tr¹ng ph¸p lý cña tµi s¶n,
kh«ng cÇn biÕt tháa thuËn cã vi ph¹m ®iÒu cÊm cña ph¸p luËt, ®¹o ®øc hay
kh«ng, ng-êi chøng nhËn kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ néi dung hîp ®ång,
kh«ng ph¶i båi th-êng nÕu cã ®iÒu kho¶n nµo ®ã trong v¨n b¶n, hîp ®ång g©y
bÊt lîi cho mét bªn hoÆc g©y thiÖt h¹i cho ng-êi thø ba.
ChÝnh v× chØ mang tÝnh h×nh thøc lªn hÖ thèng nµy cã nh÷ng -u ®iÓm
nhÊt ®Þnh: ®¬n gi¶n, mÒm dÎo, dÔ thÝch nghi kh«ng bÞ c¸c khu«n mÉu gß bã,
tõ ®ã dÉn ®Õn viÖc c«ng chøng ®-îc tiÕn hµnh nhanh t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c
V¨n b¶n ®-îc c«ng chøng cã ®iÒu kiÖn ®-îc thùc thi nhanh chãng. H¬n n÷a,
do ng-êi chøng nhËn chØ chó träng ®Õn h×nh thøc th× néi dung cña c¸c hîp
®ång, giao dÞch còng sÏ rÊt ®a d¹ng vµ ng-êi yªu cÇu c«ng chøng còng cã
nhiÒu tù do cho sù lùa chän cña m×nh. Do nhµ n-íc kh«ng thõa nhËn mét thÓ
chÕ c«ng chøng nªn vai trß cña nhµ n-íc trong viÖc qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng x¸c
nhËn hîp ®ång, giao dÞch rÊt mê nh¹t. Néi dung hîp ®ång, giao dÞch do c¸c bªn
tù tháa thuËn víi nhau. Víi tr×nh ®é hiÓu biÕt ph¸p luËt cña mçi bªn kh¸c nhau,
lîi thÕ ®em l¹i cho mçi bªn còng kh¸c nhau vµ ng-êi chøng nhËn kh«ng quan
t©m ®Õn néi dung sÏ kh«ng b¶o ®¶m ®-îc sù c«ng b»ng trong c¸c hîp ®ång,
giao dÞch vµ dÉn ®Õn nhiÒu tranh chÊp. Gi¸ trÞ cña v¨n b¶n ®-îc chøng nhËn
rÊt thÊp vµ kh«ng ®-îc coi lµ chøng cø hiÓn nhiªn tr-íc Tßa ¸n. Vµ nh- vËy
16
vai trß cña c«ng chøng trong viÖc t¹o ra hµnh lang an toµn ph¸p lý cho c¸c hîp
®ång, giao dÞch, ®¶m b¶o quyÒn lîi cho c¸c bªn kh«ng cã c¬ chÕ ®Ó ®¶m b¶o.
C¸c n-íc cã c«ng chøng theo m« h×nh nµy gåm: V-¬ng quèc Anh, c¸c
n-íc trong Liªn hiÖp Anh, Hoa Kú (trõ bang Louisane), §an M¹ch, Ên §é,
Hµn Quèc, Th¸i Lan...
HÖ thèng c«ng chøng Collectiviste: c¸c n-íc theo hÖ thèng nµy cã mét
thÓ chÕ c«ng chøng ®-îc tæ chøc kh¸ chÆt chÏ, ho¹t ®éng chuyªn nghiÖp b»ng
sù bao cÊp cña nhµ n-íc th«ng qua viÖc cÊp nh©n s¸ch hµnh chÝnh ®Ó ®Çu tcho c¬ së vËt chÊt, tr¶ l-¬ng vµ ho¹t ®éng. Tæ chøc c«ng chøng lµ mét c¬ quan
nhµ n-íc. C«ng chøng viªn vµ phÇn lín nh©n viªn lµ c«ng chøc nhµ n-íc,
h-ëng l-¬ng tõ nguån ng©n s¸ch quèc gia vµ ®-îc h-ëng mäi chÕ ®é, chÝnh
s¸ch theo quy chÕ c«ng chøc. Nhµ n-íc can thiÖp s©u vµo mäi tæ chøc vµ ho¹t
®éng cña c«ng chøng do vËy hÖ thèng c«ng chøng nµy cßn ®-îc gäi víi c¸i
tªn lµ hÖ thèng c«ng chøng nhµ n-íc bao cÊp. Nh÷ng ng-êi thùc hiÖn ho¹t
®éng c«ng chøng gåm: C«ng chøng viªn, c¸c c«ng chøc kh¸c ®-îc giao
nhiÖm vô kiªm nhiÖm vµ nh©n viªn ngo¹i giao... NhiÖm vô cña hä lµ chøng
nhËn hîp ®ång vµ v¨n b¶n, ®em l¹i tÝnh x¸c thùc vµ t¹o ra sù an toµn ph¸p lý
cho c¸ nh©n, tæ chøc, phßng ngõa tranh chÊp, vi ph¹m ph¸p luËt.
Víi thiÕt chÕ tæ chøc vµ ho¹t ®éng nh- trªn, C«ng chøng viªn vµ nh÷ng
ng-êi ®-îc giao nhiÖm vô thùc hiÖn c«ng chøng cã c¬ së vËt chÊt vµ ®iÒu kiÖn
lµm viÖc tèt. Hä yªn t©m phÊn ®Êu vµ c«ng t¸c kh«ng bÞ chi phèi bëi quy luËt
c¹nh tranh cña thÞ tr-êng. T¹o ra sù b×nh ®¼ng trong mäi giao dÞch cho c¸
nh©n vµ tæ chøc. V¨n b¶n c«ng chøng cã gi¸ trÞ chøng cø, gi¸ trÞ thi hµnh gi÷a
c¸c bªn vµ ®èi víi c¶ bªn thø ba; ®em l¹i an toµn vµ ®¶m b¶o tÝnh hîp ph¸p
cho c¸c giao dÞch; phßng ngõa tranh chÊp vµ vi ph¹m ph¸p luËt, lµm lµnh
m¹nh hãa c¸c quan hÖ d©n sù, kinh tÕ, th-¬ng m¹i, gãp phÇn vµo sù ph¸t triÓn
chung cña nÒn kinh tÕ. Nh-ng còng chÝnh thiÕt chÕ tæ chøc vµ ho¹t ®éng theo
m« h×nh nµy lµm cho m¹ng l-íi c«ng chøng ph¸t triÓn chËm, kh«ng ®¸p øng
17
- Xem thêm -