Tài liệu Hoàn thiện nội dung, quy trình kiểm toán chương trình mục tiêu quốc gia do kiểm toán nhà nước thực hiện

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN TÀI CHÍNH ----------œ•---------- BỘ TÀI CHÍNH NGUYỄN TUẤN TRUNG HOÀN THIỆN NỘI DUNG, QUY TRÌNH KIỂM TOÁN CHƯƠNG TRÌNH MỤC TIÊU QUỐC GIA DO KIỂM TOÁN NHÀ NƯỚC THỰC HIỆN LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI - 2015 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH ----------œ•---------- NGUYỄN TUẤN TRUNG HOÀN THIỆN NỘI DUNG, QUY TRÌNH KIỂM TOÁN CHƯƠNG TRÌNH MỤC TIÊU QUỐC GIA DO KIỂM TOÁN NHÀ NƯỚC THỰC HIỆN Chuyên ngành : Kế toán Mã số : 62.34.03.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS. TS NGÔ TRÍ TUỆ 2. TS HÀ THỊ NGỌC HÀ HÀ NỘI - 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản luận án là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu kết quả nêu trong luận án là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Tác giả luận án Nguyễn Tuấn Trung LỜI CẢM ƠN Nghiên cứu sinh xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Ngô Trí Tuệ và TS. Hà Thị Ngọc Hà - giáo viên hướng dẫn khoa học, đã nhiệt tình hướng dẫn để nghiên cứu sinh có thể hoàn thành luận án này. Nghiên cứu sinh trân trọng cảm ơn những ý kiến đóng góp chân thành và quý báu của các nhà khoa học, sự hỗ trợ nhiệt tình của các kiểm toán viên nhà nước trong quá trình thu thập tài liệu khi thực hiện luận án. Nghiên cứu sinh cũng xin chân thành cảm ơn Ban giám đốc Học viện Tài chính, các đồng nghiệp trong Khoa kế toán đã tạo mọi điều kiện về vật chất và tinh thần, giúp nghiên cứu sinh hoàn thành luận án. Cuối cùng, nghiên cứu sinh xin bày tỏ lời cảm ơn tới gia đình và bạn bè đã động viên, giúp đỡ nghiên cứu sinh trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận án này. NGHIÊN CỨU SINH Nguyễn Tuấn Trung MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các sơ đồ MỞ ĐẦU...............................................................................................................................1 Chương 1: NHỮNG LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ NỘI DUNG VÀ QUY TRÌNH KIỂM TOÁN CHƯƠNG TRÌNH MỤC TIÊU QUỐC GIA..................... 12 1.1. NHỮNG LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ KIỂM TOÁN ...................................................12 1.1.1. Khái quát chung về kiểm toán.........................................................................12 1.1.2. Các loại hình kiểm toán ...................................................................................14 1.2. NHỮNG LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ CHƯƠNG TRÌNH MỤC TIÊU QUỐC GIA.................................................................................................................21 1.2.1. Khái quát chung về Chương trình mục tiêu quốc gia ....................................21 1.2.2. Đặc điểm của Chương trình mục tiêu quốc gia ảnh hưởng đến công tác kiểm toán...................................................................................................31 1.2.3. Sự cần thiết khách quan thực hiện kiểm toán Chương trình mục tiêu quốc gia ...........................................................................................................35 1.3. NỘI DUNG VÀ QUY TRÌNH KIỂM TOÁN CHƯƠNG TRÌNH MỤC TIÊU QUỐC GIA ......................................................................................................36 1.3.1. Nội dung kiểm toán Chương trình mục tiêu quốc gia ...................................36 1.3.2. Quy trình kiểm toán Chương trình mục tiêu quốc gia...................................37 1.3.3. Phương pháp kiểm toán Chương trình mục tiêu quốc gia.............................42 1.4. KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VỀ KIỂM TOÁN CÁC CHƯƠNG TRÌNH MỤC TIÊU QUỐC GIA VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM ................................................................................................................46 1.4.1. Kinh nghiệm quốc tế về kiểm toán các Chương trình mục tiêu quốc gia...........46 1.4.2. Những bài học kinh nghiệm cho Kiểm toán Nhà nước Việt Nam trong hoàn thiện nội dung, quy trình kiểm toán các Chương trình mục tiêu quốc gia............................................................................................54 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1..................................................................................................57 Chương 2: THỰC TRẠNG NỘI DUNG, QUY TRÌNH KIỂM TOÁN CHƯƠNG TRÌNH MỤC TIÊU QUỐC GIA DO KIỂM TOÁN NHÀ NƯỚC THỰC HIỆN ....................................................................................................... 58 2.1. TỔNG QUAN VỀ KIỂM TOÁN NHÀ NƯỚC ......................................................58 2.1.1. Khái quát sự ra đời, hình thành và phát triển của Kiểm toán Nhà nước........................................................................................................58 2.1.2. Vai trò của Kiểm toán Nhà nước ....................................................................60 2.2. KHÁI QUÁT VỀ KẾT QUẢ THỰC HIỆN CÁC CHƯƠNG TRÌNH MỤC TIÊU QUỐC GIA TẠI VIỆT NAM ..............................................................64 2.3. THỰC TRẠNG KIỂM TOÁN CHƯƠNG TRÌNH MỤC TIÊU QUỐC GIA DO KIỂM TOÁN NHÀ NƯỚC THỰC HIỆN...............................................68 2.3.1. Thực trạng về các quy định pháp lý đối với kiểm toán Chương trình mục tiêu quốc gia của Kiểm toán nhà nước..................................................68 2.3.2. Thực trạng về nội dung kiểm toán các Chương trình mục tiêu quốc gia do Kiểm toán Nhà nước thực hiện ..........................................................72 2.3.3. Thực trạng về quy trình kiểm toán các Chương trình mục tiêu quốc gia do Kiểm toán Nhà nước thực hiện ..........................................................73 2.4. KẾT QUẢ KIỂM TOÁN CHƯƠNG TRÌNH MỤC TIÊU QUỐC GIA CỦA KIỂM TOÁN NHÀ NƯỚC ............................................................................85 2.5. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG, NỘI DUNG QUY TRÌNH KIỂM TOÁN CHƯƠNG TRÌNH MỤC TIÊU QUỐC GIA DO KIỂM TOÁN NHÀ NƯỚC THỰC HIỆN .................................................................................................97 2.5.1. Những kết quả đạt được...................................................................................98 2.5.2. Hạn chế ...........................................................................................................101 2.5.3. Nguyên nhân của hạn chế..............................................................................109 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2................................................................................................110 Chương 3: HOÀN THIỆN NỘI DUNG, QUY TRÌNH KIỂM TOÁN CHƯƠNG TRÌNH MỤC TIÊU QUỐC GIA DO KIỂM TOÁN NHÀ NƯỚC THỰC HIỆN ..................................................................................................... 111 3.1. CHIẾN LƯỢC PHÁT TRIỂN KIỂM TOÁN NHÀ NƯỚC ĐẾN NĂM 2020 VÀ SỰ ẢNH HƯỞNG ĐẾN HOẠT ĐỘNG KIỂM TOÁN CHƯƠNG TRÌNH MỤC TIÊU QUỐC GIA ........................................................111 3.2. YÊU CẦU VÀ NGUYÊN TẮC HOÀN THIỆN NỘI DUNG, QUY TRÌNH KIỂM TOÁN CHƯƠNG TRÌNH MỤC TIÊU QUỐC GIA DO KIỂM TOÁN NHÀ NƯỚC THỰC HIỆN ............................................................113 3.2.1. Yêu cầu hoàn thiện nội dung, quy trình kiểm toán Chương trình mục tiêu quốc gia do Kiểm toán Nhà nước thực hiện................................113 3.2.2. Nguyên tắc hoàn thiện nội dung, quy trình kiểm toán Chương trình mục tiêu quốc gia do Kiểm toán Nhà nước thực hiện................................114 3.3. HOÀN THIỆN NỘI DUNG KIỂM TOÁN CÁC CHƯƠNG TRÌNH MỤC TIÊU QUỐC GIA DO KIỂM TOÁN NHÀ NƯỚC THỰC HIỆN...........116 3.3.1. Hoàn thiện nội dung kiểm toán tổng hợp .....................................................116 3.3.2. Hoàn thiện nội dung kiểm toán chi tiết.........................................................120 3.4. HOÀN THIỆN QUY TRÌNH KIỂM TOÁN..........................................................148 3.4.1. Hoàn thiện công tác lập và giao kế hoạch kiểm toán năm ..........................148 3.4.2. Hoàn thiện công tác lập kế hoạch kiểm toán................................................150 3.4.3. Hoàn thiện giai đoạn thực hiện kiểm toán....................................................160 3.4.4. Hoàn thiện lập và công bố báo cáo kết quả kiểm toán ................................163 3.4.5. Hoàn thiện kiểm tra thực hiện kiến nghị kiểm toán.....................................163 3.5. HOÀN THIỆN HỆ THỐNG VĂN BẢN PHÁP LÝ .............................................165 3.6. NHỮNG ĐIỀU KIỆN ĐỂ ĐẢM BẢO CHO VIỆC THỰC HIỆN HOÀN THIỆN NỘI DUNG, QUY TRÌNH KIỂM TOÁN CÁC CHƯƠNG TRÌNH MỤC TIÊU QUỐC GIA............................................................................167 3.6.1. Nâng cao nhận thức xã hội về các Chương trình mục tiêu quốc gia và vai trò kiểm toán các Chương trình mục tiêu quốc gia .........................167 3.6.2. Hoàn thiện cơ sở pháp lý toàn diện và đầy đủ cho tổ chức kiểm toán các Chương trình mục tiêu quốc gia............................................................168 3.6.3. Phối hợp đồng bộ giữa Kiểm toán Nhà nước, các cơ quan có liên quan và đơn vị được kiểm toán nhằm tạo ra môi trường kiểm toán phù hợp..........................................................................................................169 3.6.4. Tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực kiểm toán nói chung và kiểm toán các Chương trình mục tiêu quốc gia nói riêng..........................170 3.6.5. Tăng cường năng lực cho Kiểm toán Nhà nước ..........................................170 KẾT LUẬN ..................................................................................................................... 173 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ Đà CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN................................................................................................. 174 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................... 175 PHỤ LỤC......................................................................................................................... 178 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BCKT Báo cáo kiểm toán BCQT Báo cáo quyết toán BCTC Báo cáo tài chính CMKT Chuẩn mực kiểm toán CTMTQG Chương trình mục tiêu quốc gia GD&ĐT Giáo dục và đào tạo GTGT Giá trị gia tăng KBNN Kho bạc nhà nước KSNB Kiểm soát nội bộ KTNN Kiểm toán nhà nước KTV Kiểm toán viên KTHĐ Kiểm toán hoạt động KH&ĐT Kế hoạch và Đầu tư LĐTB&XH Lao động Thương binh và Xã hội NN&PTNT Nông nghiệp và phát triển nông thôn NSĐP Ngân sách địa phương NSNN Ngân sách nhà nước NSNN Ngân sách nhà nước NSTW Ngân sách trung ương UBND Ủy ban nhân dân XDCB Xây dựng cơ bản XHCN Xã hội chủ nghĩa DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ Số hiệu Nội dung Trang Sơ đồ 1.1: Mối quan hệ giữa các nguyên tắc tính kinh tế, hiệu quả và hiệu lực trong kiểm toán hoạt động................................................................ 16 Sơ đồ 1.2: Quy trình giao dự toán Chương trình mục tiêu quốc gia về giáo dục và đào tạo ......................................................................................... 28 Sơ đồ 1.3: Quy trình tổng hợp quyết toán Chương trình mục tiêu quốc gia giáo dục và đào tạo ................................................................................. 29 Sơ đồ 2.1: Biểu tổng hợp kết quả thực hiện một số CTMTQG giai đoạn 2006-2010 ............................................................................................... 64 Sơ đồ 2.2: Tổ chức đoàn kiểm toán của Kiểm toán nhà nước .................................. 78 Sơ đồ 2.3: Trình tự xét duyệt Báo cáo kiểm toán ..................................................... 85 Sơ đồ 3.1: Cấu trúc xây dựng các câu hỏi khi thực hiện kiểm toán........................ 131 Sơ đồ 3.2: Cấu trúc các câu hỏi xây dựng theo cấp độ ........................................... 131 Sơ đồ 3.3: Phân tích vấn đề kiểm tra rủi ro sức khỏe do sử dụng nguồn nước không đảm bảo...................................................................................... 132 Sơ đồ 3.4: Kỹ thuật phỏng vấn Kiểm toán viên áp dụng ........................................ 133 Sơ đồ 3.5: Cấu trúc cho cuộc kiểm toán Chương trình mục tiêu quốc gia ............. 150 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Trải qua hơn 20 năm mở cửa và hội nhập với thế giới, Việt Nam đã đạt được nhiều những thành tựu về mặt kinh tế đáng ghi nhận. Bên cạnh những thành tựu đã đạt được đó cũng có thực tế là khoảng cách giàu nghèo giữa các khu vực tỉnh, thành phố trên cả nước vẫn còn lớn. Nhiều vùng miền trên cả nước còn hết sức khó khăn về kinh tế, đời sống nhân dân còn nhiều hạn chế. Trước thực trạng đó, Đảng và Nhà nước ta đã quyết định triển khai các CTMTQG nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế và chuyển dịch cơ cấu theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, thu hẹp dần khoảng cách giàu nghèo giữa thành thị, nông thôn; thực hiện các mục tiêu chính trị nhằm ổn định an ninh quốc gia. Ý nghĩa kinh tế xã hội to lớn, thiết thực của các CTMTQG cũng như ngân sách đáng kể hàng năm dành cho chi tiêu của các chương trình, đồng thời thực tế những năm qua đã chứng minh đây là một chủ trương hoàn toàn đúng đắn góp phần giải quyết được các vấn đề cấp bách của xã hội (nước sạch và vệ sinh môi trường, các dịch bệnh xã hội, nạn mù chữ, việc làm cho người lao động...). Tuy nhiên, bên cạnh những mặt tích cực đó quá trình thực hiện cũng đã bộc lộ một số vấn đề về công tác quản lý, tổ chức thực hiện, cũng như việc đánh giá tính kinh tế,hiệu quả, hiệu lực của các chương trình… Từ khi thành lập (tháng 7/1994) đến nay và Luật KTNN có hiệu lực (01/01/2006), KTNN đã triển khai nhiều hoạt động như kiểm toán báo cáo quyết toán ngân sách nhà nước hàng năm, kiểm toán quyết toán ngân sách của các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, kiểm toán báo cáo quyết toán của các Bộ, ngành trung ương, kiểm toán các dự án đầu tư xây dựng cơ bản, kiểm toán CTMTQG, kiểm toán tài chính đối với các doanh nghiệp nhà nước… Kết quả kiểm toán nói chung và kiểm toán CTMTQG nói riêng đã đạt được những kết quả nhất định, tuy nhiên bên cạnh đó việc cũng đã bộc lộ rất nhiều bất cập kể cả về nội dung và phương pháp kiểm toán, các bước trong việc thực hiện quy trình kiểm toán CTMTQG… Với lý do đó, nghiên cứu sinh đã lựa chọn đề tài “Hoàn thiện nội dung, quy trình kiểm toán Chương trình mục tiêu quốc gia do Kiểm toán Nhà nước thực hiện” là vấn đề có ý nghĩa về lý luận, vừa có ý nghĩa thực tiễn, đồng thời là vấn đề mang tính 2 thời sự cấp thiết, giúp cho các nhà quản lý cũng như cơ quan KTNN vận dụng vào thực tiễn áp dụng trong việc tổ chức thực hiện cũng như kiểm toán các CTMTQG. 2. Tổng quan về tình hình nghiên cứu có liên quan Mặc dù kiểm toán CTMTQG là vấn đề quan trọng đối với sự phát triển kinh tế xã hội tuy nhiên từ trước đến nay có rất ít tác giả nghiên cứu về vấn đề này. Có những luận án nghiên cứu một hoặc một số nội dung về kiểm toán CTMTQG, có đề tài khoa học chỉ nghiên cứu quy trình kiểm toán CTMTQG. Mỗi nghiên cứu đều có điểm riêng biệt, tính khả thi đối với từng đối tượng sử dụng. Riêng vấn đề về nội dung, quy trình kiểm toán các CTMTQG do KTNN thực hiện chỉ có luận văn Thạc sỹ do chính tác giả nghiên cứu trước đây và hiện nay phát triển chuyên sâu thành luận án tiến sỹ. Tác giả xin đề cập đến một số công trình nghiên cứu sau đây: * Về các công trình nghiên cứu trong nước - Về các công trình liên quan trực tiếp đến nội dung, quy trình kiểm toán CTMTQG: Có một số công trình nghiên cứu đề cập đến các góc độ khác nhau của cuộc kiểm toán CTMTQG, cụ thể: + Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ năm 2003 “Xây dựng các quy trình kiểm toán Chương trình mục tiêu quốc gia” - Tác giả Lê Hùng Minh, TS Trần Duy Thanh, Hoàng Phú Thọ. Đề tài phân tích chỉ rõ những tồn tại trong việc tổ chức kiểm toán và báo cáo kiểm toán còn hạn chế, chưa thống nhất về phương pháp, nội dung kiểm toán; đồng thời những vấn đề cơ bản được nghiên cứu đó là: Thứ nhất, sự cần thiết của CTMTQG đối với sự phát triển của đất nước, cơ chế hoạt động, cơ chế tài chính và sự phân công, phân cấp trong quản lý điều hành các CTMTQG Thứ hai, nghiên cứu chỉ ra công tác kiểm toán các CTMTQG không chỉ bao gồm kiểm toán tài chính, kiểm toán tuân thủ mà còn bao gồm cả kiểm toán hoạt động (đề tài chỉ đề cập đến kiểm toán tính hiệu quả của chương trình) Thứ ba, đề tài đã khái quát được thực trạng công tác kiểm toán các CTMTQG do KTNN thực hiện, đánh giá những tồn tại của từng cuộc kiểm toán qua đó rút ra những thực trạng làm cơ sở cho việc xây dựng quy trình kiểm toán Thứ tư, đề tài đã khẳng định việc xây dựng quy trình kiểm toán các CTMTQG phải dựa trên cơ sở hệ thống chuẩn mực kiểm toán và các quy trình kiểm toán do KTNN ban hành 3 Thứ năm, đề tài đã đưa ra được một số nội dung cơ bản cần thực hiện trong 04 bước (chuẩn bị kiểm toán, thực hiện kiểm toán, lập báo cáo kiểm toán và thông báo kết quả kiểm toán, kiểm tra đơn vị được kiểm toán thực hiện kiến nghị của Đoàn kiểm toán) của quy trình kiểm toán CTMTQG Các vấn đề chưa được nghiên cứu của đề tài đó là: (i) Cách thức đánh giá tính hiệu quả; (ii) Chi tiết các thủ tục cần thiết để thực hiện kiểm toán trong từng bước của quy trình. + Luận văn Thạc sỹ của học viên Vũ Thị Thanh Hải năm 2011 “Tổ chức kiểm toán hoạt động Chương trình mục tiêu quốc gia do Kiểm toán nhà nước thực hiện”. Luận văn đã khẳng định kiểm toán hoạt động là yếu tố không thể thiếu khi tiến hành kiểm toán các CTMTQG, ngoài ra luận văn đã làm sáng tỏ một số vấn đề sau: Thứ nhất, luận án đã đi sâu nghiên cứu các vấn đề lý luận cơ bản về tổ chức kiểm toán hoạt động nói chung và về tổ chức kiểm toán hoạt động đối với các CTMTQG nói riêng. Bản chất, mục tiêu, đối tượng, phương pháp và quy trình kiểm toán hoạt động đã được phân tích, làm rõ, đồng thời những đặc điểm của CTMTQG tác động đến tổ chức thực hiện cuộc kiểm toán hoạt động cũng được nghiên cứu phân tích. Thứ hai, luận án đã trình bày khái quát về tổ chức quản lý và điều hành các CTMTQG, thực trạng các CTMTQG được Chính phủ Việt Nam triển khai trong giai đoạn 2006-2010, cho thấy vai trò kinh tế xã hội quan trọng cũng như quy mô chi tiêu ngân sách đáng kể của các chương trình này. Thực trạng tổ chức kiểm toán hoạt động các CTMTQG do KTNN thực hiện trong những năm gần đây cũng đã được mô tả chi tiết, đồng thời dẫn chứng minh họa qua dữ liệu của 05 cuộc kiểm toán thực hiện trong giai đoạn 2009 - 2010 của KTNN. Thông qua nghiên cứu, đánh giá thực trạng, luận văn đã phân tích và chỉ ra được những hạn chế cũng như nguyên nhân gây ra những hạn chế trong tổ chức kiểm toán hoạt động các CTMTQG của KTNN. Thứ ba, trên cơ sở nghiên cứu lý luận, phân tích đánh giá thực trạng, tham khảo xu thế và các bài học kinh nghiệm của một số cơ quan kiểm toán lập pháp tại các quốc gia phát triển, luận án đã đề xuất 07 nhóm giải pháp nhằm hoàn thiện tổ chức kiểm toán hoạt động các CTMTQG. Trong đó, nổi bật là các giải pháp liên quan đến việc xây dựng và ban hành quy trình kiểm toán hoạt động, sửa đổi bổ sung chuẩn mực KTNN và thay đổi cách thức tổ chức cuộc kiểm toán hoạt động. 4 Các vấn đề chưa được nghiên cứu của luận án: (i) Chưa đưa ra được các tiêu chí đánh giá tính kinh tế, hiệu quả, hiệu lực khi đánh giá nội dung kiểm toán hoạt động đối với CTMTQG; (ii) Chưa phân tích chiến lược phát triển KTNN ảnh hưởng đến hoạt động kiểm toán CTMTQG. + Luận văn Thạc sỹ kinh tế của tác giả Nguyễn Tuấn Trung năm 2008 “Hoàn thiện nội dung, quy trình kiểm toán chương trình mục tiêu quốc gia do Kiểm toán nhà nước thực hiện”. Các nội dung chính đã được nghiên cứu trong luận văn là: Thứ nhất, làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về tổ chức và hoạt động các CTMTQG, hoạt động kiểm toán mà trong đó nêu bật các hoạt động và quy trình kiểm toán báo cáo quyết toán các CTMTQG. Thứ hai, đưa ra giải pháp có tính chất định hướng cơ bản để hoàn thiện Quy trình kiểm toán báo cáo quyết toán CTMTQG do KTNN thực hiện kiểm toán. Thứ ba, đưa ra những điều kiện cần và đủ, đề xuất 5 giải pháp chính có tính chất định hướng thực hiện quy trình kiểm toán báo cáo quyết toán CTMTQG trong hoạt động của KTNN nhằm đạt được chất lượng, đạt kết quả cao. Các vấn đề chưa được nghiên cứu của luận án: (i) Chưa phân tích được rõ những nội dung kiểm toán tuân thủ, kiểm toán tài chính và kiểm toán hoạt động khi thực hiện kiểm toán CTMTQG; (ii) chưa đưa ra được tiêu chí đánh giá tính kinh tế, hiệu quả và hiệu lực CTMTQG; (iii) Phần nội dung thực hiện kiểm toán CTMTQG chưa bao quát được hết các khâu của quá trình lựa chọn, tổ chức thực hiện chương trình. - Về các loại hình, nội dung và các vấn đề khác có liên quan khi thực hiện một cuộc kiểm toán của KTNN + Đề tài nghiên cứu khoa học cấp cơ sở năm 2003 “Sự kết hợp kiểm toán tài chính, kiểm toán tuân thủ và kiểm toán hoạt động trong cuộc kiểm toán của Kiểm toán nhà nước” - Tác giả Cử nhân Nguyễn Văn Kỷ, Cử nhân Nguyễn Đình Hoa, Hà Huy Hà, Hồ Trung Hiếu. Đề tài phân tích chỉ rõ những tồn tại trong việc tổ chức kiểm toán hiện nay và đề tài cũng đã chỉ ra sự cần thiết phải kết hợp 03 loại hình kiểm toán tài chính, kiểm toán tuân thủ và kiểm toán hoạt động trong một cuộc kiểm toán của KTNN. Các vấn đề chưa được nghiên được nghiên cứu của đề tài: Đề tài chưa đi sâu vào việc phân tích cụ thể các lĩnh vực mà KTNN đang thực hiện kiểm toán để chỉ ra đối với lĩnh vực kiểm toán nào thì đặt trọng tâm là kiểm toán tài chính lĩnh vực nào đặt trọng tâm là kiểm toán hoạt động. 5 + Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ năm 2004 “Xây dựng quy trình và phương thức tổ chức thực hiện kiểm toán hoạt động đối với đơn vị sự nghiệp có thu” Tác giả TS Đinh Trọng Hanh, CN Ngô Văn Thái, Ths Ngô Thu Thủy, PGS Phan Duy Minh, PGS Phan Thị Cúc, Ths Lê Hiền Linh. Đề tài phân tích chỉ rõ những tồn tại trong việc tổ chức thực hiện kiểm toán đối với các đơn vị sự nghiệp có thu; đồng thời những vấn đề cơ bản được nghiên cứu đó là: Thứ nhất, hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về quy trình và phương thức thực hiện kiểm toán hoạt động đối với đơn vị sự nghiệp có thu, đề tài đã xác định những vấn đề lý luận cơ bản về kiểm toán hoạt động, phương thức tổ chức thực hiện kiểm toán hoạt động và những đặc điểm trong tổ chức và hoạt động của đơn vị sự nghiệp có thu làm cơ sở lý luận cơ bản cho việc nghiên cứu, vận dụng trong kiểm toán hoạt động đối với đơn vị sự nghiệp có thu. Đề tài đã giải thích về những lợi ích của kiểm toán hoạt động và những nhân tố tác động đến quy trình và phương thức tổ chức thực hiện kiểm toán hoạt động đối với đơn vị sự nghiệp có thu đã khẳng định ý nghĩa lý luận và định hướng trong nghiên cứu, vận dụng quy trình và phương thức tổ chức thực hiện kiểm toán hoạt động đối với đơn vị sự nghiệp có thu Thứ hai, tổng hợp phân tích một cách hệ thống về kinh nghiệm thực tiễn của KTNN các nước trong việc tổ chức thực hiện kiểm toán hoạt động đối với các tổ chức công và thực trạng quy trình và phương thức thực hiện kiểm toán tài chính đối với đơn vị sự nghiệp của KTNN. Đề tài khẳng định dù được thể hiện dưới hình thức pháp lý có điểm khác nhau nhất định, song việc thực hiện một quy trình kiểm toán hoạt động gồm 04 giai đoạn (chuẩn bị, thực hiện, lập báo cáo kiểm toán và theo dõi, kiểm tra thực hiện kiến nghị kiểm toán) là có tính phổ biến và hợp lý; đề tài cũng chỉ ra kinh nghiệm của KTNN các nước cũng cho thấy sự hình thành quy trình kiểm toán hoạt động dựa trên sự phát triển quy trình kiểm toán tài chính là phù hợp quy luật; phương thức tổ chức thực hiện cuộc kiểm toán hoạt động thường đa dạng hơn cuộc kiểm toán tài chính, nó phụ thuộc chủ yếu vào mục tiêu, đối tượng của kiểm toán hoạt động. Thứ ba, đề tài đã đề xuất việc xây dựng quy trình và phương thức tổ chức thực hiện kiểm toán hoạt động đối với đơn vị sự nghiệp có thu, bao gồm: (i) mô hình tổng thể của quy trình gồm 04 giai đoạn; (ii) trình tự và nội dung của từng giai đoạn trong kiểm toán hoạt động đối với đơn vị sự nghiệp có thu; (iii) các phương thức tổ chức thực 6 hiện kiểm toán hoạt động và yêu cầu trong vận dụng khi thực hiện kiểm toán hoạt động đối với đơn vị sự nghiệp có thu Thứ tư, đề tài đã đề xuất các nhóm giải pháp và kiến nghị để tạo lập cơ sở cho việc tổ chức thực hiện kiểm toán hoạt động đối với đơn vị sự nghiệp có thu trong giai đoạn 2005-2010 của KTNN Các vấn đề chưa được nghiên cứu của đề tài: (i) Ảnh hưởng, đặc điểm của các đơn vị sự nghiệp có thu tác động đến quá trình tổ chức thực hiện kiểm toán hoạt động đối với các đơn vị; (ii) Các tiêu chí đánh giá tính kinh tế, hiệu quả và hiệu lực khi thực hiện kiểm toán các đơn vị sự nghiệp có thu. + Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ năm 2004 “Định hướng và giải pháp đổi mới công tác kiểm toán Ngân sách nhà nước trong điều kiện thực hiện Luật Ngân sách nhà nước sửa đổi” - Chủ nhiệm đề tài GS.TS Vương Đình Huệ. Đề tài phân tích đưa ra được những định hướng cụ thể trong việc đổi mới công tác kiểm toán NSNN trong điều kiện thực hiện Luật NSNN sửa đổi; những vấn đề cơ bản được nghiên cứu đó là: Thứ nhất, phân tích những nổi bật trong Luật NSNN năm 2002 so với Luật NSNN năm 1996, đánh giá thực trạng hoạt động kiểm toán NSNN do KTNN thực hiện qua đó đã chỉ ra được những tồn tại, hạn chế trong hoạt động này của KTNN Thứ hai, đề tài đã đưa ra được một số giải pháp có tính khả thi cao có thể áp dụng và hoạt động kiểm toán của KTNN nhằm nâng cao chất lượng hoạt động và hiệu lực của báo cáo kiểm toán. Các vấn đề chưa được nghiên cứu của đề tài: (i) Hoạt động kiểm toán NSNN được kết hợp như thế nào khi thực hiện kiểm toán lồng ghép các nội dung, chuyên đề khác; (ii) Quy trình các bước thực hiện kiểm toán NSNN. + Luận án tiến sỹ kinh tế của nghiên cứu sinh Trần Thị Ngọc Hân năm 2012 “Hoàn thiện nội dung, quy trình và phương pháp kiểm toán hoạt động các dự án xây dựng cầu đường bằng nguồn vốn nhà nước do Kiểm toán nhà nước thực hiện”. Luận án phân tích chỉ rõ những tồn tại trong việc thực hiện kiểm toán các dự án xây dựng cầu đường bằng nguồn vốn nhà nước, đồng thời những vấn đề cơ bản được nghiên cứu đó là: Thứ nhất, luận án đã phân tích và hệ thống hóa các vấn đề lý luận cơ bản về nội dung, quy trình và phương pháp kiểm toán hoạt động, làm rõ những đặc điểm của hoạt động đầu tư đối với các dự án xây dựng cầu đường, từ đó đưa ra một cách khái quát 7 nhất lý luận về nội dung, quy trình và phương pháp kiểm toán hoạt động các dự án xây dựng cầu đường. Thứ hai, luận án đã đánh giá thực trạng về hệ thống văn bản pháp lý và thực tiễn hoạt động kiểm toán đối với lĩnh vực này; luận án đã tổng hợp kinh nghiệm một số nước tiêu biểu trên thế giới về kiểm toán hoạt động đối với các công trình, dự án công cộng nhằm rút ra bài học cho KTNN Việt Nam trong quá trình hoàn thiện nội dung, quy trình và phương pháp kiểm toán hoạt động đối với các dự án xây dựng cầu đường bằng nguồn vốn nhà nước Thứ ba, luận án đã phân tích sự cần thiết phải hoàn thiện, định hướng phát triển kiểm toán hoạt động của KTNN cũng như những yêu cầu, nguyên tắc trong quá trình hoàn thiện. Trên cơ sở đó, luận án đã đưa ra những nội dung và điều kiện để hoàn thiện nội dung, quy trình và phương pháp kiểm toán hoạt động các dự án xây dựng cầu đường bằng nguồn vốn nhà nước do KTNN thực hiện. Các vấn đề chưa được nghiên cứu của luận án: (i) Định hướng phát triển KTNN và kiểm toán các dự án xây dựng cầu đường bằng nguồn vốn NSNN làm cơ sở cho các giải pháp đưa ra; (ii) Chưa đề cập đến hệ thống chuẩn mực kiểm toán hoạt động đối với việc thực hiện kiểm toán các dự án xây dựng cầu đường bằng nguồn vốn nhà nước. + Luận án tiến sỹ kinh tế của nghiên cứu sinh Lưu Trường Kháng năm 2013 “Hoàn thiện quy trình và phương pháp kiểm toán Dự án đầu tư xây dựng công trình do Kiểm toán Nhà nước Việt Nam thực hiện”. Luận án nêu rõ được quy trình và phương pháp kiểm toán dự án đầu tư xây dựng công trình do KTNN thực hiện; những vấn đề cơ bản được nghiên cứu đó là: Thứ nhất, luận án đã trình bày khái quát những vấn đề chung về kiểm toán và dự án đầu tư xây dựng công trình. Thứ hai, luận án đã hệ thống những phương pháp, nội dung và quá trình kiểm toán tuân thủ, kiểm toán BCQT dự án đầu tư công trình hoàn thành, kiểm toán hoạt động. Thứ ba, luận án đã đề xuất những giải pháp hoàn thiện kiểm toán dự án đầu tư và điều kiện thực hiện giải pháp, trong đó tập trung vào các vấn đề kiểm toán báo cáo quyết toán công trình hoàn thành; kiểm toán việc tuân thủ chính sách, pháp luật của Nhà nước; kiểm toán tính kinh tế, tính hiệu lực và hiệu quả của dự án đầu tư. 8 Các vấn đề chưa được nghiên cứu của luận án: (i) Định hướng phát triển KTNN và kiểm toán các dự án đầu tư xây dựng công trình làm cơ sở cho các giải pháp đưa ra; (ii) Chưa đề cập đến hệ thống chuẩn mực kiểm toán hoạt động đối với việc thực hiện kiểm toán các dự án đầu tư xây dựng công trình; (iii) Chưa đưa ra được tiêu chí đánh giá tính kinh tế, hiệu quả, hiệu lực khi kiểm toán các dự án đầu tư xây dựng công trình. + Luận án tiến sỹ kinh tế của nghiên cứu sinh Nguyễn Hữu Phúc năm 2009 “Tổ chức kiểm toán ngân sách nhà nước do Kiểm toán nhà nước Việt Nam thực hiện”. Luận án nêu rõ được cách thức tổ chức thực hiện cuộc kiểm toán NSNN của KTNN; những vấn đề cơ bản được nghiên cứu đó là: Thứ nhất, luận án đã đi sâu nghiên cứu lý luận cơ bản về NSNN gắn với tổ chức kiểm toán NSNN, phân tích làm rõ bản chất của NSNN, đặc điểm cơ bản của tổ chức quản lý NSNN, các chức năng của kiểm toán NSNN, bản chất của các loại hình kiểm toán trong kiểm toán NSNN, các bước tổ chức công tác kiểm toán nhà nước. Thứ hai, luận án đã nghiên cứu thực trạng tổ chức kiểm toán NSNN của KTNN Việt Nam trong gần 15 năm hoạt động, chỉ ra những bất cập và nguyên nhân trong tổ chức kiểm toán NSNN. Thứ ba, luận án đã đưa ra được 10 nhóm giải pháp hoàn thiện tổ chức kiểm toán NSNN có tính khả thi cao và có thể áp dụng cho KTNN. Các vấn đề chưa được nghiên cứu của luận án: (i) Chưa đi sâu vào nghiên cứu đánh giá các chương trình, dự án như CTMTQG cũng là một bộ phận cấu thành nên NSNN; (ii) Chưa đi sâu vào các vấn đề nghiệp vụ cụ thể để các KTV có thể thực hiện khi tiến hành một cuộc kiểm toán. * Về tình hình nghiên cứu ngoài nước Do tính chất đặc thù của các CTMTQG nên thực tế các nước trên thế giới không có các chương trình như vậy. Hiện nay, các nước chỉ có chương trình mang tính chất tương đồng là các chương trình an sinh xã hội. Các nước không xây dựng quy trình và phương pháp kiểm toán riêng mà vẫn sử dụng các quy trình chung và vận hành phù hợp điều kiện thực tế. Một số tài liệu của cơ quan kiểm toán tối cao các nước đã nêu kết quả kiểm toán về các vấn đề này. Đây là các tài liệu tham khảo có giá trị trong quá trình nghiên cứu lý luận về nội dung, quy trình kiểm toán CTMTQG và kinh nghiệm một số nước trên thế giới về kiểm toán CTMTQG của tác giả. 9 Từ những vấn đề trên cho thấy đã có một số công trình nghiên cứu về các vấn đề liên quan đến CTMTQG từ quy trình thực hiện, cách thức thực hiện, các loại hình kiểm toán áp dụng, vấn đề kiểm toán hoạt động áp dụng trong hoạt động kiểm toán… tuy nhiên các nghiên cứu hiện nay mới chỉ dừng lại ở tính chất đơn lẻ, cá biệt chưa có một nghiên cứu toàn diện, mang tính thống nhất cho việc áp dụng trong thực tế hoạt động kiểm toán các CTMTQG của KTNN. Đồng thời các công trình trên chưa đưa ra được sự cần thiết kiểm toán chuỗi các hoạt động đầu của CTMTQG (quá trình xây dựng và phê duyệt chương trình), nội dung kiểm toán các CTMTQG, các tiêu chí cũng như cách thức đánh giá hiệu quả các chương trình, đánh giá sự phối hợp trong việc tổ chức và thực hiện của các cơ quan quản lý, kinh nghiệm thực tiễn của các nước trên thế giới trong hoạt động kiểm toán đối với các chương trình… Những vấn đề này sẽ được đề cập, nghiên cứu và làm sáng tỏ trong luận án. 3. Mục tiêu nghiên cứu Luận án tập trung nghiên cứu, hệ thống hóa và góp phần làm rõ hơn những vấn đề lý luận về nội dung, quy trình kiểm toán các CTMTQG do KTNN thực hiện. Đồng thời, luận án cũng nghiên cứu kinh nghiệm kiểm toán một số chương trình, dự án có tính chất an sinh xã hội của một số nước trên thế giới, từ đó phân tích rút ra các bài học kinh nghiệm đối với KTNN Việt Nam về nội dung, quy trình kiểm toán các CTMTQG. Qua đánh giá thực trạng kiểm toán các CTMTQG do KTNN thực hiện, luận án phân tích đánh giá và rút ra những ưu điểm, nhược điểm và nguyên nhân hạn chế, làm cơ sở cho việc đề xuất các giải pháp hoàn thiện nội dung, quy trình kiểm toán các CTMTQG. 4. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Luận án nghiên cứu lý luận về nội dung, quy trình kiểm toán các CTMTQG do KTNN thực hiện. Phạm vi nghiên cứu: Phạm vi nghiên cứu của luận án là các CTMTQG do KTNN thực hiện kiểm toán. Giới hạn nghiên cứu: Luận án không nghiên cứu, đánh giá nội dung, quy trình kiểm toán đối với các khoản chi đầu tư xây dựng cơ bản của CTMTQG. 5. Phương pháp nghiên cứu Luận án sử dụng, kết hợp nhiều phương pháp nghiên cứu cơ bản như: phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp với lôgic học…; sử dụng phương 10 pháp nghiên cứu tài liệu, tổng hợp, phân tích, hệ thống hóa; sử dụng hồ sơ các cuộc kiểm toán có liên quan của cơ quan KTNN trong phạm vi nghiên cứu, để phân tích, đánh giá thực trạng về nội dung và quy trình kiểm toán CTMTQG của KTNN hiện nay. Để đạt được mục tiêu nghiên cứu đề ra, tác giả đã thực hiện phân tích các nguồn tài liệu thu thập được về các báo cáo kiểm toán năm; báo cáo kiểm toán CTMTQG; kế hoạch kiểm toán Đoàn kiểm toán; kế hoạch kiểm toán chi tiết của Tổ kiểm toán…và nhiều nguồn tài liệu khác như: Quan điểm, chủ trương của Đảng và nhà nước; báo cáo kết quả thực hiện CTMTQG theo từng giai đoạn của Bộ KH&ĐT; các tài lệu tham khảo ngoài nước; sách giáo khoa chuyên ngành một số trường đại học trong nước và một số luận án thạc sỹ, tiến sỹ khác có liên quan đến đề tài. Để đánh giá được thực trạng về nội dung, quy trình kiểm toán các CTMTQG do KTNN thực hiện, luận án đã áp dụng phương pháp tổng hợp, so sánh giữa các tài liệu khác nhau để tìm ra những điểm đạt hay chưa đạt của công tác này. Ngoài ra luận án còn sử dụng các phương pháp trình bày kết quả nghiên cứu như: Phương pháp diễn giải, phương pháp thống kê… để phân tích, đánh giá, nhận định về nội dung, quy trình kiểm toán các CTMTQG do KTNN thực hiện. 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án Về mặt lý luận, luận án đã hệ thống hóa những vấn đề lý thuyết về CTMTQG, cơ chế quản lý, hoạt động kiểm toán các CTMTQG của cơ quan KTNN. Cụ thể, luận án làm rõ cơ sở lý luận về nội dung, quy trình kiểm toán các CTMTQG do KTNN thực hiện. Về mặt thực tiễn và ứng dụng luận án đã hệ thống hóa những vấn đề lý thuyết về nội dung, quy trình kiểm toán CTMTQG do KTNN thực hiện. Qua đó đánh giá những ưu điểm và hạn chế qua đó tác giả tìm nguyên nhân để khắc phục; trên cơ sở đặc điểm tổ chức hoạt động và thực trạng kiểm toán CTMTQG tác giả đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện nội dung, quy trình kiểm toán CTMTQG do KTNN thực hiện. 7. Những kết luận mới của luận án Một là, làm sáng tỏ những lý luận cơ bản về kiểm toán nói chung và kiểm toán CTMTQG nói riêng, trong đó nêu rõ những đặc điểm cơ bản của CTMTQG ảnh hưởng đến công tác kiểm toán của KTNN. Luận án đã trình bày và phân tích vai trò và những kết quả đã đạt được của KTNN trong việc thực hiện kiểm toán CTMTQG. Đồng thời luận án đã đề cập đến kinh nghiệm của một số nước trên thế giới đối với việc kiểm toán 11 các chương trình, dự án mang tính chất phúc lợi xã hội từ đó rút ra bài học kinh nghiệm phù hợp cho KTNN Việt Nam Hai là, thông qua việc phân tích thực tiễn các báo cáo kiểm toán các CTMTQG do KTNN thực hiện, luận án đã phân tích những ưu điểm, những hạn chế và nguyên nhân chủ yếu của những hạn chế trong việc kiểm toán CTMTQG. Các nhận xét, đánh giá mang tính khách quan, giúp cơ quan KTNN cũng như các cơ quan quản lý chương trình có biện pháp tích cực trong việc tổ chức quản lý và thực hiện kiểm toán đối với CTMTQG. Ba là, trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, luận án đã đề xuất các giải pháp hoàn thiện nội dung, quy trình kiểm toán các CTMTQG, bao gồm: - Hoàn thiện nội dung kiểm toán tổng hợp; - Hoàn thiện nội dung kiểm toán chi tiết; - Hoàn thiện quy trình kiểm toán. Đối với nội dung kiểm toán hoạt động luận án đã đề xuất được một số tiêu chí để đánh giá tính kinh tế, hiệu quả, hiệu lực của CTMTQG. Bốn là, luận án đã đề xuất những điều kiện cơ bản thuộc về phía xã hội, cơ sở pháp lý cũng như các điều kiện về cơ bản của KTNN để thực hiện các giải pháp trên. Kiểm toán CTMTQG là vấn đề hết sức phức tạp cần được nghiên cứu kỹ lưỡng nhằm đáp ứng yêu cầu quản lý kinh tế trong giai đoạn mới. Toàn bộ nội dung luận án thể hiện tính lý luận và thực tiễn một cách khái quát về vấn đề nội dung, quy trình kiểm toán CTMTQG do KTNN thực hiện. Vấn đề này sẽ còn được tiếp tục nghiên cứu và hoàn thiện. 8. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục các công trình của tác giả đã công bố liên quan đến luận án, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, kết cấu của luận án gồm 3 chương: Chương 1: Những lý luận cơ bản về nội dung và quy trình kiểm toán Chương trình mục tiêu quốc gia Chương 2: Thực trạng nội dung, quy trình kiểm toán Chương trình mục tiêu quốc gia do Kiểm toán Nhà nước thực hiện Chương 3: Hoàn thiện nội dung, quy trình kiểm toán Chương trình mục tiêu quốc gia do Kiểm toán Nhà nước thực hiện.