Tài liệu Hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại công ty cổ phần tư vấn thương mại dịch vụ địa ốc hoàng quân luận văn thạc sĩ

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC LẠC HỒNG ------------------ HOÀN THIỆN HỆ THỐNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN TƢ VẤN – THƢƠNG MẠI – DỊCH VỤ ĐỊA ỐC HOÀNG QUÂN LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ ĐỒNG NAI - Năm 2015 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC LẠC HỒNG ------------------ NGUYỄN THỊ KIỀU NGA HOÀN THIỆN HỆ THỐNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN TƢ VẤN – THƢƠNG MẠI – DỊCH VỤ ĐỊA ỐC HOÀNG QUÂN Chuyên ngành: Kế toán Mã số: 60.34.03.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS MAI HOÀNG MINH ĐỒNG NAI - Năm 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan các nội dung trong luận văn “Hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại công ty Cổ Phần Tư Vấn – Thương Mại – Dịch Vụ Địa Ốc Hoàng Quân” là kết quả của những nỗ lực của riêng tôi. Đây là đề tài luận văn thạc sĩ kinh tế, chuyên ngành kế toán . Luận văn này chưa được công bố dưới bất kỳ hình thức nào. Tác giả luận văn Nguyễn Thị Kiều Nga LỜI CẢM ƠN Với lòng kính trọng và biết ơn, Tôi xin kính gửi lời cảm ơn chân thành tới Ban giám hiệu, Quý Thầy Cô Khoa Sau đại học - Trường Đại Học Lạc Hồng đã truyền đạt cho tôi những kiến thức bổ ích trong suốt hai năm học vừa qua. Tôi xin được bày tỏ lời cảm ơn PGS.TS Mai Thị Hoàng Minh: Giảng viên Khoa Kế toán - Kiểm toán Trường Đại Học Kinh Tế Thành Phố Hồ Chí Minh đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi tìm ra hướng nghiên cứu, tiếp cận thực tế, xử lý và phân tích số liệu, giải quyết vấn đề… nhờ đó tôi mới có thể hoàn thành đề tài này. Và tôi cũng xin chân thành cảm ơn Lãnh đạo Công ty cổ phần tư vấn thương mại – dịch vụ - địa ốc Hoàng Quân cùng tất cả các đồng nghiệp đã tận tình hợp tác chia sẻ thông tin trong việc tham gia trả lời và góp ý về những thiếu sót trong bảng khảo sát cũng như giúp đỡ tôi trong quá trình thu thập dữ liệu và tài liệu hữu ích phục vụ cho đề tài đang nghiên cứu. Sau cùng tôi xin gửi lời biết ơn sâu sắc đến gia đình đã luôn động viên, hỗ trợ tạo điều kiện tốt nhất cho tôi trong thời gian theo học khóa thạc s kinh tế tại Trường Đại học Lạc Hồng cũng như trong thời gian thực hiện luận văn. Do thời gian có hạn và kinh nghiệm nghiên cứu khoa học chưa nhiều nên luận văn không thể tránh khỏi những thiếu sót, tôi mong nhận được những ý kiến đóng góp xây dựng của Quý Thầy Cô và các anh chị học viên. Trân trọng Tác giả luận văn NGUYỄN THỊ KIỀU NGA T M TẮT LUẬN VĂN ới môi trường cạnh tranh khốc liệt như hiện nay, thì việc sở hữu được những công cụ quản lý nh m tối ưu hoá lợi ích của doanh nghiệp, gia tăng được giá trị của doanh nghiệp là một nhu cầu hết sức cấp thiết Bên cạnh đó, việc xây dựng hệ thống kế toán quản trị để giúp cho các nhà quản lý công ty lập kế hoạch, đưa ra những quyết định đúng đắn, tăng cường khả năng cạnh tranh trong việc giành đơn đặt hàng với các đối thủ cạnh tranh là điều rất cần thiết. Từ những lý do trên tác giả đã tiến hành xác lập những quan điểm, mục tiêu và Hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại công ty Cổ Phần Tư Vấn – Thương Mại – Dịch Vụ Địa Ốc Hoàng Quân một cách ph hợp nhất. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CTTV Công ty thành viên DN Doanh nghiệp HĐQT Hội đồng quản trị Hoang quan corp Công ty cổ phần tƣ vấn – thƣơng mại – dịch vụ địa ốc Hoàng Quân Kỳ N Kỳ này Kỳ N-1 Kỳ trƣớc Kỳ N-2 Kỳ này năm trƣớc KTQT Kế toán quản trị KTTN Kế toán trách nhiệm KTTC Kế toán tài chính MIS Hệ thống thông tin TGĐ Tổng giám đốc MỤC LỤC Lời cảm ơn Lời cam đoan Tóm tắt luận văn Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng biểu, sơ đồ, hình vẽ PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM ............................ 5 1.1 Khái niệm và vai trò của kế toán trách nhiệm .................................................. 5 1.1.1 Khái niệm kế toán trách nhiệm .................................................................. 5 1.1.2 Vai trò của kế toán trách nhiệm .................................................................. 6 1.2 Ý nghĩa của việc vận dụng kế toán trách nhiệm trong thực tế .......................... 7 1.3 Sự phân cấp quản lý và mối quan hệ với kế toán trách nhiệm .......................... 8 1.4 Nội dung của kế toán trách nhiệm ..................................................................... 9 1.4.1 Các trung tâm trách nhiệm trong một tổ chức kinh tế ............................... 10 1.4.1.1 Cơ sở để xác lập các trung tâm trách nhiệm ..................................... 10 1.4.1.2 Các trung tâm trách nhiệm .................................................................. 10 1.4.2 Các chỉ tiêu và phương pháp đánh giá thành quả các trung tâm trách nhiệm .................................................................................................................. 12 1.4.3 Hệ thống báo cáo kế toán trách nhiệm ...................................................... 19 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 ........................................................................................ 21 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG HỆ THỐNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN TƢ VẤN - THƢƠNG MẠI – DỊCH VỤ - ĐỊA ỐC HOÀNG QUÂN. ...................................................................................................... 22 2.1 Giới thiệu chung về Công ty Cổ Phần Tư vấn - Thương mại – Dịch vụ Địa Ốc Hoàng Quân ..................................................................................................... 22 2.1.1 Giới thiệu chung ....................................................................................... 22 2.1.2 Bộ máy quản lý và điều hành .................................................................... 27 2.1.3 Chức năng, nhiệm vụ của các phòng ban .................................................. 27 2.2 Hệ thống tài chính tại công ty cổ phần tư vấn thương mại – dịch vụ - địa ốc Hoàng Quân ........................................................................................................... 29 2.2.1 Chức năng ................................................................................................ 29 2.3 Quản lý tài chính tại công ty cổ phần tư vấn thương mại – dịch vụ - địa ốc Hoàng Quân ........................................................................................................... 29 2.3.1 Tổ chức nhân sự và phân công trách nhiệm bộ máy quản lý tài chính ..... 29 2.3.2 Các hoat động cơ bản của Quản lý tài chính ............................................. 29 2.3.3 Phân cấp quản lý tài chính ......................................................................... 32 2.3.4 Hệ thống các quy định tài chính ................................................................ 33 2.4 Kế toán trách nhiệm tại công ty cổ phần tư vấn – thương mại – dịch vụ địa ốc Hoàng Quân ........................................................................................................... 34 2.4.1 Các trung tâm trách nhiệm quản lý tại công ty cổ phần tư vấn – thương mại – dịch vụ địa ốc Hoàng Quân ...................................................................... 34 2.4.2 Các công cụ đánh giá thành quả quản lý tại công ty cổ phần tư vấn – thương mại – dịch vụ địa ốc Hoàng Quân .......................................................... 38 2.4.2.1 Hệ thống dự toán ................................................................................. 38 2.4.2.2 Phân bổ chi phí chung tại HOANG QUAN CORP ............................ 45 2.4.3 Báo cáo đánh giá thành quả quản lý tại HOANG QUAN CORP ............. 46 2.4.4 Đánh giá thực trạng công tác kế toán trách nhiệm tại HOANG QUAN CORP .................................................................................................................. 52 2.4.4.1 Ưu điểm............................................................................................... 52 2.4.4.2 Khuyết điểm ........................................................................................ 54 2.4.4.3 Nguyên nhân của các tồn tại ............................................................... 56 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 ........................................................................................ 57 CHƢƠNG 3: HOÀN THIỆN HỆ THỐNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN TƢ VẤN – THƢƠNG MẠI – DỊCH VỤ ĐỊA ỐC HOÀNG QUÂN ....................................................................................................... 58 3.1 Quan điểm hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm ...................................... 58 3.1.1 Phù hợp với mô hình tổ chức quản lý của công ty .................................... 59 3.1.2 Phù hợp với trình độ quản lý ..................................................................... 59 3.1.3 Đảm bảo phù hợp trong quá trình toàn cầu hóa ........................................ 59 3.1.4 Quan hệ chi phí - lợi ích ............................................................................ 60 3.2 Mục tiêu hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty Cổ phần Tư vấn – Thương mại – Dịch vụ Địa ôc Hoàng Quân ....................................................... 60 3.3 Các giải pháp hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty Cổ phần Tư vấn – Thương mại – Dịch vụ Địa ốc Hoàng Quân .......................................... 61 3.3.1 Tổ chức các trung tâm trách nhiệm tại công ty Hoàng Quân .................... 61 3.3.2 Hoàn thiện các chỉ tiêu đánh giá thành quả quản lý tại các trung tâm trách nhiệm .................................................................................................................. 63 3.3.3 Hoàn thiện hệ thống báo cáo trách nhiệm tại các trung tâm ..................... 67 3.3.2 Một số giải pháp bổ sung về nguồn lực nhân sự kế toán tại công ty Hoàng Quân ................................................................................................................... 75 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 ........................................................................................ 77 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 78 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ Danh mục các bảng Bảng 2.1: Bảng phân bổ chi phí chung tại DN ..................................................... 44 Bảng 2.2: Báo cáo đánh giá trách nhiệm tại trung tâm chi phí ............................ 46 Bảng 2.3: Báo cáo đánh giá trách nhiệm tại trung tâm doanh thu ....................... 47 Bảng 2.4: Báo cáo đánh giá trách nhiệm tại trung tâm lợi nhuận ........................ 48 Bảng 3.1: Báo cáo đánh giá trách nhiệm tại trung tâm chi phí (khối kinh doanh và quản lý) ................................................................................................ 67 Bảng 3.2: Báo cáo tình hình thực hiện dự toán tại trung tâm chi phí................... 68 Bảng 3.3: Báo cáo đánh giá trách nhiệm tại trung tâm chi phí (khối sản xuất) ... 69 Bảng 3.4: Báo cáo tình hình thực hiện kế hoạch doanh thu ................................. 70 Bảng 3.4: Báo cáo tình hình thực hiện lợi nhuận ................................................. 71 Bảng 3.5: Báo cáo lãi gộp so với ngân sách ......................................................... 71 Bảng 3.6: Báo cáo các chỉ số hiệu quả ................................................................. 72 Bảng 3.7: Báo cáo xếp hạng các bộ phận ............................................................. 73 Danh mục các sơ đồ Sơ đồ 2.1: Bộ máy quản lý và điều hành .............................................................. 25 Sơ đồ 2.2: Mô tả hệ thống các quy định tài chính tại Hoàng Quân...................... 32 Sơ đồ 2.3: Quá trình lập kế hoạch và dự toán ...................................................... 39 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Những năm gần đây, các nhà quản lý doanh nghiệp ngày càng quan tâm nhiều hơn đến kế toán quản trị để nâng cao chất lượng quản lý, tăng cường khả năng thích ứng và cạnh tranh trong nền kinh kế toàn cầu hóa, tối ưu hóa hiệu quả sử dụng vốn hay cụ thể hơn là: ra những quyết định đúng đắn, kịp thời cả về mặt chiến lược và chiến thuật trong hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Trên thế giới, kế toán quản trị đã tồn tại rất lâu trong hệ thống kế toán doanh nghiệp; tuy nhiên, nó chỉ mới được phát triển một cách có hệ thống về lý luận và thực tiễn ở những thập niên gần đây, đặc biệt là các doanh nghiệp có quy mô lớn, có trình độ nhất định về khoa học k thuật cũng như trình độ quản lý, điều kiện xử lý thông tin. ới mong muốn nâng cao hiệu quả hoạt động của Công ty Cô Phần Tư Vấn - Thương Mại – Dịch ụ Địa Ốc Hoàng Quân thì đòi hỏi các bộ phận phải phối hợp nhịp nhàng vì mục tiêu chung của tổ chức. Và để quản lý điều hành thành công một tổ chức các nhà quản trị cần phải được đánh giá đúng đắn hành vi quản lý của họ, từ đó phát huy những yếu tố tích cực và ngăn ngừa những hạn chế trong việc hướng đến mục tiêu chung đã đề ra. Muốn vậy cần phải có những công cụ hiệu quả, kế toán trách nhiệm là một trong những công cụ quan trọng giúp đáp ứng được yêu cầu này. Xuất phát từ những yêu cầu khách quan trên tác giả vận dụng lý luận của kế toán trách nhiệm vào thực tế để thực hiện đề tài : “Hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty Cổ phần Tư vấn – Thương mại – Dịch vụ Địa Ốc Hoàng Quân”. 2. Tổng quan đề tài KTTN nói riêng và KTQT nói chung được đề cập và nghiên cứu tại iệt Nam được 25 năm, trong khi đó KTQT ở một số nước trên thế giới đã sử dụng như một công cụ quản lý đắc lực từ rất lâu. Trước sự phát triển của nền kinh tế thị trường và hệ thống thông tin kế toán, có rất nhiều tác giả nghiên cứu về những giải pháp hoàn thiện hệ thống KTTN. Theo khảo sát của tác giả, các công trình liên quan đến KTTN có những công trình tiêu biểu sau: 2 Tác giả Lê Thị Thu Trúc (2010) trình bày một số giải pháp trong đề tài: Một số giải pháp xây dựng và hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty cổ phần dây cáp điện iệt Nam (CADIVI), tác giả nghiên cứu và hoàn thiện về Tổ chức các Trung tâm trách nhiệm, công tác lập dự toán, hệ thống báo cáo trách nhiệm tại các trung tâm. Tác giả Đỗ Thị Xuân Thu (2011) trình bày một số giải pháp về tổ chức Trung tâm trách nhiệm, các chỉ tiêu đánh giá trách nhiệm bộ phận và hệ thống báo cáo kế toán đán giá trách nhiệm bộ phận tại Cty CP Sữa iệt Nam (Vinamilk). Tác giả Lê Minh Hiền (2005) “Xây dựng hệ thống kế toán trách nhiệm quản lý tại Công ty điện tử Samsung ina”, tác giả đã đề xuất các bước cần thiết phải thực hiện khi xây dựng hệ thống KTTN: Hoàn thiện công tác lập dự toán; định dạng các khoản chi phí theo khả năng kiểm soát của nhà quản trị căn cứ và phân cấp quản lý và hệ thống Cost Center sẵn có; định dạng chi phí tại Cty theo nguyên tác ứng xử; định dạng doanh thu phát sinh theo khả năng kiểm soát của nhà quản trị căn cứ và phân cấp quản lý và hệ thống Plan, Division sẵn có, xây dựng báo cáo bộ phận trên hệ thống SAP, đánh giá thành quả bộ phận b ng các công cụ kế toán trách nhiệm. Tác giả có nhận xét nhƣ sau: - Cơ sở lý luận khá giống nhau về bố cục và nội dung trong đó nêu ra tổng quan về KTTN, các hệ thống phương pháp sử dụng trong KTTN, các công cụ và chỉ tiêu sử dụng trong bốn trung tâm trách nhiệm. Các luận văn này tổng hợp lại các đặc điểm chung về những nội dung KTTN thông qua các tài liệu, giáo trình và các công trình đã nghiên cứu. - Các nghiên cứu trước chủ yếu tập trung hoàn thiện cơ cấu quản lý, phân cấp phân quyền trong doanh nghiệp, các chỉ tiêu để đánh giá thành quả và trách nhiệm của cán bộ quản lý, hoàn thiện hệ thống báo cáo trách nhiệm. - Không kết hợp giữa thước đo tài chính và phi tài chính để đánh giá 3 thành quả quản lý của bộ phận. 3. Mục tiêu và phạm vi nghiên cứu 3.1. Mục tiêu nghiên cứu - Hệ thống hóa những vấn đề liên quan đến kế toán trách nhiệm - Phân tích thực trạng hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty Cổ phần Tư vấn – Thương mại – Dịch vu Địa Ốc Hoàng Quân. - Đề xuất các giải pháp hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty Cổ phần Tư vấn – Thương mại – Dịch vụ Địa Ốc Hoàng Quân. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi nghiên cứu: địa điểm tại Công ty Cổ phần Tư vấn – Thương mại – Dịch vụ Địa Ốc Hoàng Quân và thời gian nghiên cứu năm 2013 – 2014. Đối tƣợng và phƣơng pháp nghiên cứu 4. 4.1. Đối tƣợng nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty Cổ phần Tư vấn – Thương mại – Dịch vụ Địa Ốc Hoàng Quân. 4.2. Phƣơng pháp nghiên cứu - Luận văn sử dụng chủ yếu là phương pháp định tính kết hợp phương pháp thống kê mô tả gồm thu thập dữ liệu cụ thể về thực trạng các lý thuyết về KTTN, thực trạng hệ thống KTTN tại công ty Hoàng Quân, tiến hành phân tích đánh giá các dữ liệu đã thu thập để rút ra những mặt hạn chế, từ đó đề xuất các giải pháp nh m hoàn thiện hệ thống KTTN tại công ty Hoàng Quân. 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài - ề cơ sở lý luận: Luận văn hệ thống hóa những lý luận về kế toán trách nhiệm trong việc vận dụng kế toán trách nhiệm tại Công ty Cổ phần Tư vấn – Thương mại – Dịch vụ Địa Ốc Hoàng Quân. - ề mặt ý nghĩa thực tiễn: Đánh giá xem thực trạng hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty Cổ phần Tư vấn – Thương mại – Dịch vụ Địa Ốc Hoàng Quân. - Phân tích những nguyên nhân dẫn đến những hạn chế trong hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty Cổ phần Tư vấn – Thương mại – Dịch vụ 4 Địa Ốc Hoàng Quân. - Đưa ra một số giải pháp hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty Cổ phần Tư vấn – Thương mại – Dịch vụ Địa Ốc Hoàng Quân. 6. Cấu trúc của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và các danh mục, nội dung luận văn được chia thành ba chương: Chƣơng 1: Tổng quan về kế toán trách nhiệm Chƣơng 2: Thực trạng hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty Cổ phần Tư vấn – Thương mại – Dịch vụ Địa Ốc Hoàng Quân. Chƣơng 3: Hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty Cổ phần Tư vấn – Thương mại – Dịch vụ Địa Ốc Hoàng Quân. 5 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM 1.1 Khái niệm và vai trò của kế toán trách nhiệm 1.1.1 Khái niệm kế toán trách nhiệm “KTTN là một hệ thống thừa nhận mỗi bộ phận (người) trong một tổ chức có quyền chỉ đạo và chịu trách nhiệm về những nghiệp vụ riêng biệt thuộc phạm vi quản lý của mình, họ phải xác định, đánh giá và báo cáo lên cho tổ chức, thông qua đó các cấp quản lý cao hơn sử dụng các thông tin này để đánh giá thành quả của các bộ phận trong tổ chức” ( õ ăn Nhị và cộng sự, 2001, Tr.155). “KTTN là hệ thống thu thập, xử lý và truyền đạt thông tin có thể kiểm soát theo phạm vi trách nhiệm của từng nhà quản trị nh m đạt được mục tiêu chung của tổ chức. Thông tin có thể kiểm soát của một bộ phận là những thông tin về doanh thu, chi phí, vốn đầu tư…mà nhà quản trị của bộ phận đó có thể đưa ra các quyết định tác động lên nó. Thông tin có thể kiểm soát cụ thể đối với từng nhà quản trị phụ thuộc vào trách nhiệm quản lý của nhà quản trị đó” (Đoàn Ngọc Quế và cộng sự, 2006, Tr. 152-153). KTTN là sự thu thập, tổng hợp và báo cáo những thông tin tài chính về các trung tâm khác nhau trong trong một tổ chức. KTTN còn được gọi là kế toán hoạt động hay kế toán khả năng sinh lời. Theo quan điểm này KTTN được xem xét từ chi phí, doanh thu, lợi nhuận đến các nhà quản lý riêng biệt, những người chịu trách nhiệm về việc đưa ra quyết định liên quan đến chi phí, doanh thu và lợi nhuận có thể kiểm soát được. KTTN phù hợp với các tổ chức mà ở đó nhà quản lý cấp cao thực hiện chuyển giao quyền ra quyết định cho các cấp dưới thuộc thẩm quyền. Khi đó kết quả quản lý của mỗi cấp quản trị được đánh giá bởi việc họ đã quản lý những công việc đó ra sao? (Kenneth A. Merchant et al., 1990). KTTN là một bộ phận của kế toán quản trị, nó liên quan đến việc tích lũy, báo cáo về thu nhập và chi phí, trên cở sở nhà quản lý có quyền đưa ra những quyết định trong hoạt động hàng ngày về các vấn đề đó (Donald E. Kieso et al., 2008). KTTN là sự phát triển của hệ thống kế toán được thiết kế để kiểm soát chi phí phát sinh liên quan trực tiếp cho các cá nhân trong tổ chức, người chịu trách nhiệm 6 kiểm soát. Hệ thống kiểm soát này được thiết kế cho tất cả các cấp quản lý. KTTN như một công cụ để kiểm soát hoạt động và chi phí (Higgins, 1952). Như vậy, hiện tại có rất nhiều quan điểm khác nhau về KTTN , mỗi quan điểm thể hiện góc nhìn khác nhau về đặc điểm, cơ chế tổ chức KTTN trong doanh nghiệp nhưng nhìn chung nó phản ánh một cái nhìn toàn diện về KTTN. 1.1.2 Vai trò của kế toán trách nhiệm Kế toán trách nhiệm là một phương pháp phân chia cấu trúc của một tổ chức thành những trung tâm trách nhiệm khác nhau để đo lường biểu hiện của chúng. Nói cách khác, KTTN là một công cụ để đo lường về kết quả hoạt động của một khu vực nào đó trong tổ chức, qua đó giúp nhà quản trị kiểm soát và đánh giá trách nhiệm quản trị ở từng cấp quản trị khác nhau. Vai trò của KTTN được thể hiện ở những khía cạnh sau đây: Thứ nhất, KTTN giúp xác định sự đóng góp của từng đơn vị, bộ phận vào lợi ích của toàn bộ tổ chức. Thứ hai, KTTN cung cấp một cơ sở cho việc đánh giá chất lượng về kết quả hoạt động của những nhà quản lý bộ phận. Thứ ba, KTTN được sử dụng để đo lường kết quả hoạt động của các nhà quản lý và do đó, nó ảnh hưởng đến cách thức thực hiện hành vi của các nhà quản lý này. Thứ tư, KTTN thúc đẩy các nhà quản lý bộ phận điều hành bộ phận của mình theo phương cách phù hợp với những mục tiêu cơ bản của toàn bộ tổ chức. Như vậy KTTN có vai trò quan trọng trong công tác kiểm soát và đánh giá hiệu quả của từng bộ phận trong tổ chức. Đối tượng sử dụng thông tin KTTN là các nhà quản lý cấp cao, cấp trung và cấp cơ sở. Tùy vào cấp quản lý mà KTTN thể hiện vai trò và mục đích cung cấp thông tin khác nhau. KTTN cung cấp thông tin cho nhà quản trị cấp cao trong việc thực hiện chức năng tổ chức và điều hành doanh nghiệp. KTTN xác định các trung tâm trách nhiệm, qua đó nhà quản lý có thể hệ thống hóa các công việc của từng trung tâm mà thiết lập các chỉ tiêu cần đánh giá. KTTN giúp nhà quản trị đánh giá và điều chỉnh các bộ phận cho thích hợp. - Đối với cấp quản trị trung gian, KTTN cung cấp thông tin cho việc kiểm soát tài chính và kiểm soát quản lý. Thông qua KTTN nhà quản lý có thể phân 7 tích đánh giá chi phí đã chi, doanh thu và lợi nhuận thực hiện của bộ phận. Báo cáo trách nhiệm phản hồi cho người quản lý biết kế hoạch thực hiện công việc ra sao? Nhận diện các vấn đề hạn chế để có sự điều chỉnh các chiến lược mục tiêu sao cho kết quả kinh doanh là tốt nhất. Đây là nguồn thông tin để nhà quản lý nâng cao hiệu suất sử dụng vốn, tăng doanh thu, giảm chi phí tối đa hóa lợi nhuận. - Cuối c ng là nhà quản trị cấp cơ sở, KTTN khuyến khích nhà quản lý hướng đến mục tiêu chung của tổ chức. Mục tiêu chiến lược của doanh nghiệp gắn liền với trung tâm trách nhiệm. Khi KTTN có thể kiểm soát được tài chính và quản lý thì nhà quản lý sẽ điều chỉnh hướng đến mục tiêu chung của tổ chức. Để đạt được điều này đòi hỏi nhà quản lý phải có thông tin đầy đủ để quản lý bộ phận của mình theo đúng hướng hoặc phải điều chỉnh cho ph hợp (Phạm văn Đăng, 2011). 1.2 Ý nghĩa của việc vận dụng kế toán trách nhiệm trong thực tế Trong xu thế nền kinh tế mở cửa hội nhập hiện nay, các nhà quản trị rất khó có thể kiểm soát và đánh giá các hoạt động của từng bộ phận trong doanh nghiệp nhất là các doanh nghiệp lớn, đa dạng hóa ngành nghề. Chính vì vậy họ cần một công cụ hỗ trợ đắc lực đó là Kế toán quản trị và cụ thể hơn là Kế toán trách nhiệm nh m giúp hạn chế các rủi ro, kiểm soát tình hình tài chính đồng thời đánh giá hiệu quả hoạt động của từng bộ phận, chức năng trên cơ sở đó đề bạt bãi bỏ, thăng tiến lãnh đạo. iệc sử dụng kế toán trách nhiệm có những lợi ích sau: - iệc phân chia thành các trung tâm trách nhiệm sẽ tạo cho nhà lãnh đạo thiết lập mô hình quản lý tốt nhất cho tổ chức, phân chia trách nhiệm rạch ròi về quản lý, lập kế hoạch, phân tích, báo cáo…nh m phát huy tối đa nguồn lực và thuận lợi cho quản lý. - Các trung tâm trách nhiệm c ng làm kế hoạch ngân sách, c ng lập các dự toán và giám sát, theo dõi giữa số thực tế và kế hoạch để có những biện pháp điều chỉnh hợp lý. iệc lập kế hoạch cũng thiết kế chi tiết cho từng công ty con trong nội bộ tập đoàn để tiến hành tổng hợp thành một kế hoạch hợp nhất cho cả tập đoàn. 8 1.3 Sự phân cấp quản lý và mối quan hệ với kế toán trách nhiệm Hệ thống KTTN gắn liền với sự phân cấp về quản lý. Nếu không có sự phân cấp về quản lý sẽ không tồn tại hệ thống KTTN và hệ thống KTTN sẽ không có ý nghĩa. Hệ thống KTTN chỉ tồn tại và hoạt động đạt hiệu quả tối ưu trong các tổ chức phân quyền. Bất kỳ một doanh nghiệp nào, ngay sau khi thành lập, đều phải xác định cơ cấu tổ chức, phân chia trách nhiệm và quyền hạn cho các cá nhân và bộ phận trong tổ chức. Mục tiêu của chức năng tổ chức là tạo nên một môi trường nội bộ thuận lợi cho mỗi cá nhân, mỗi bộ phận phát huy được năng lực và nhiệt tình của mình, đóng góp tốt nhất vào mục tiêu chung của tổ chức. Có nhiều cách phân quyền quản lý mà chủ yếu là phân chia theo chức năng kinh doanh, theo sản phẩm sản xuất kinh doanh, và theo khu vực địa lý. Đối với doanh nghiệp phân chia theo chức năng kinh doanh ta có các phòng ban như: nghiên cứu và phát triển, tiếp thị khuyến mại, tài chính, hành chính nhân sự, kinh doanh…Đối với với phân chia theo sản phẩm hay khu vực địa lý, các phòng ban được chia theo sản phẩm kinh doanh, khu vực địa lý, và thường mỗi sản phẩm kinh doanh và khu vực đó gắng liền với các đầu vào và đầu ra riêng để xác định hiệu quả kinh doanh của nó. KTTN là công việc được thực hiện không thể tách rời với các trung tâm trách nhiệm. Các trung tâm này được hình thành thông qua việc phân cấp quản lý. Theo đó, để thực hiện các chức năng quản lý của mình, người quản lý cấp cao phải thể hiện được đúng đắn quyền lực của mình, phải gây được ảnh hưởng và sức thuyết phục đối với nhân viên, đồng thời phải tiến hành phân cấp, ủy quyền cho cấp dưới nh m giúp cấp dưới có thể điều hành các công việc thường xuyên tại bộ phận mà họ quản lý. Thuận lợi: - Sự phân cấp quản lý trải rộng việc quyết định cho nhiều cấp quản lý. Do vậy, nhà quản trị cấp cao không phải giải quyết các vấn đề xẩy ra hàng ngày, họ tập trung vào việc lập các kế hoạch dài hạn và điều phối các hoạt động của các bộ phận trong tổ chức, đảm bảo việc thực hiện các mục tiêu chung. - Sự phân cấp quản lý giúp nhà quản lý ở các cấp có sự độc lập tương 9 đối trong điều hành công việc của mình, phát triển k năng, nâng cao kiến thức chuyên môn và tập dượt về k năng quản lý khi được thăng tiến trong tổ chức. - Giúp nhà quản lý ở các cấp có sự hài lòng trong công việc. Do đó động viên người quản lý nổ lực trong việc hoàn thành nhiệm vụ của mình. - iệc ra quyết định được coi là thuận lợi nhất ở nơi trực tiếp phát sinh ra vấn đề. - Phân cấp quản lý gắn liền với xác định nhiệm vụ ở các cấp quản lý, nên có cơ sở để đánh giá thành quả ở các cấp quản lý. Hạn chế: - Thách thức lớn nhất của sự phân cấp quản lý là đạt được sự hướng đến mục tiêu chung. Bởi lẽ, sự phân cấp tạo nên một sự độc lập tuwơng đối ở các bộ phận, nên các nhà quản lý ở từng bộ phận thường không biết được các quyết định của họ ảnh hưởng như thế nào đến các bộ phận khác trong tổ chức. Hơn nữa, họ thường quan tâm đến thành quả của bộ phận mình hơn là tính hiệu quả chung của tổ chức. - Để đạt được sự hướng đến mục tiêu chung, các nhà quản lý khác nhau trong tổ chức phải hướng đến mục tiêu của người quản lý cấp cao hơn. Các nhà quản lý không những phải có tầm nhìn đối với mục tiêu của tổ chức mình, mà còn phải có động cơ tích cực để đạt đưƣợc chúng. Nhiệm vụ của nhà kế toán quản trị trong việc thiệt kế hệ thống KTTN là cung cấp các động cơ tích cực cho các nhà quản lý bộ phận trong tổ chức, để hướng họ đến việc thực hiện mục tiêu chung của tổ chức. Hệ thống KTTN được coi là tốt hơn khi nó hướng sự cố gắng của các nhà quản lý đến các mục tiêu chung của tổ chức nhiều hơn ( õ ăn Nhị và cộng sự, 2001). 1.4 Nội dung của kế toán trách nhiệm Kế toán trung tâm trách nhiệm nh m ghi nhận, đo lường kết quả hoạt động của từng bộ phận trong tổ chức, đồng thời lập các báo cáo thực hiện. Thông qua đó đo luờng và đánh giá được trách nhiệm quản lý và kết quả hoạt động của từng bộ phận trong việc thực hiện mục tiêu chung của toàn doanh nghiệp. Nhà quản lý cần phải xác định rõ ràng các lĩnh vực hoạt động mà mình 10 chịu trách nhiệm quản lý. Một trung tâm trách nhiệm, được hiểu như một hoạt động, một bộ phận do nhà quản lý cụ thể chịu trách nhiệm và kiểm soát. Mỗi trung tâm gắn liền với từng cấp quản trị trong tổ chức và sẽ xác định trách nhiệm và quyền kiểm soát đối với từng đối tượng cụ thể của nhà quản lý các cấp. Thành quả của mỗi trung tâm được tổng hợp định kỳ trên hệ thống báo cáo trách nhiệm . Nhà quản lý sẽ đánh giá thông qua các chỉ tiêu và phương pháp ứng với từng trung tâm cụ thể. 1.4.1 Các trung tâm trách nhiệm trong một tổ chức kinh tế 1.4.1.1 Cơ sở để xác lập các trung tâm trách nhiệm Trung tâm trách nhiệm là một chức năng hay một bộ phận trong tổ chức, đặt dưới sự lãnh đạo của một nhà quản trị hoặc một cấp quản lý chịu trách nhiệm trực tiếp với kết quả của chức năng hay bộ phận đó. iệc hình thành các trung tâm trách nhiệm trước hết phải xuất phát từ yêu cầu quản lý của mỗi tổ chức, mỗi doanh nghiệp dựa trên đặc điểm cơ cấu tổ chức quản lý và mục tiêu của nhà quản trị. Các trung tâm trách nhiệm gắng liền với từng cấp quản trị trong tổ chức. Mỗi loại trung tâm sẽ xác định trách nhiệm hoặc quyền kiểm soát đối với từng đối tượng cụ thể của nhà quản trị các cấp. Cơ sở để xác định một bộ phận trong một tổ chức là trung tâm gì là căn cứ trên nguồn lực, trách nhiệm, quyền hạn mà nhà quản lý đó được giao. Do đó việc phân biệt rõ ràng các trung tâm trách nhiệm trong một đơn vị chỉ mang tính tương đối và phụ thuộc vào quan điểm nhà quản trị cấp cao nhất. Để phân loại hợp lý nhất các trung tâm trách nhiệm là căn cứ vào nhiệm vụ chính của trung tâm đó. 1.4.1.2 Các trung tâm trách nhiệm - Trung tâm chi phí (Cost Centers) Trung tâm chi phí là một loại trung tâm trách nhiệm thể hiện phạm vi cơ bản của hệ thống xác định chi phí, là điểm xuất phát của các hoạt động như: (1) Lập dự toán chi phí; (2) Phân loại chi phí thực tế phát sinh; (3) So sánh chi phí thực tế với định mức chi phí tiêu chuẩn. Trung tâm chi phí gắn liền với cấp quản lý mang tính chất tác nghiệp, trực tiếp tạo ra sản phẩm, dịch vụ, hoặc gián tiếp phục vụ kinh doanh (như phân xưởng sản xuất, các phòng ban chức năng). Theo đó, người quản lý chỉ chịu trách nhiệm hoặc chỉ có quyền kiểm