Tài liệu Hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã tại kho bạc nhà nước quảng trạch, tỉnh quảng bình

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ LÊ THANH TRÀ HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ TẠI KHO BẠC NHÀ NƯỚC QUẢNG TRẠCH, TỈNH QUẢNG BÌNH LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC KINH TẾ HUẾ 2018 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ LÊ THANH TRÀ HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ TẠI KHO BẠC NHÀ NƯỚC QUẢNG TRẠCH, TỈNH QUẢNG BÌNH CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ MÃ SỐ : 8340410 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS NGUYỄN TÀI PHÚC HUẾ 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của tôi, được hoàn thành sau quá trình học tập và nghiên cứu thực tiễn, dưới sự hướng dẫn của PGS.TS.NGUYỄN TÀI PHÚC Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Các lập luận, phân tích, đánh giá được đưa ra trên quan điểm cá nhân sau khi nghiên cứu. Luận văn không sao chép, không trùng lặp với bất kỳ nghiên cứu khoa học đã được công bố nào. Quảng Bình, ngày 05 tháng 08 năm 2018 Học viên Lê Thanh Trà i LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành khóa luận tốt nghiệp này, bên cạnh sự nỗ lực cố gắng của bản thân, tác giả đã nhận được rất nhiều sự quan tâm và hướng dẫn tận tình của thầy giáo hướng dẫn. Qua đây tác giả xin gửi lời cám ơn tới tất cả những người đã quan tâm giúp đỡ trong suốt thời gian qua. Trước hết tác giả xin gửi lời cám ơn đến Quý thầy cô ở Trường Đại học Kinh tế Huế đã giảng dạy, trang bị những kiến thức cần thiết cho tác giả trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu đề tài. Đặc biệt hơn, tác giả xin gửi lời cảm ơn chân thành đến thầy giáo hướng dẫn – PGS.TS. NGUYỄN TÀI PHÚC, người đã tận tình hướng dẫn tác giả hoàn thành luận văn này. Đồng thời, tác giả cũng xin cám ơn Ban lãnh đạo Kho bạc Nhà nước huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình đã tạo mọi điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tác giả trong suốt thời gian thực hiện đề tài. Cuối cùng, tác giả xin chân thành cảm ơn tất cả bạn bè, người thân đã luôn luôn bên cạnh, quan tâm, ủng hộ, giúp tác giả chuyên tâm nghiên cứu và hoàn thành luận văn một cách tốt nhất. Học viên Lê Thanh Trà ii TÓM LƯỢC LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC KINH TẾ Họ và tên học viên: Lê Thanh Trà Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Niên khóa: 2016 - 2018 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Tài Phúc Tên đề tài: “Hoàn thiện công tác quản lý Ngân sách xã tại Kho bạc Nhà nước Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình” 1. Mục đích và đối tượng nghiên cứu  Mục địch nghiên cứu: Trên cơ sở hệ thống lý luận quản lý NSNN và ngân sách cấp xã, đề tài đi sâu phân tích, đánh giá thực trạng công tác quản lý thu, chi ngân sách xã tại KBNN Quảng Trạch trong thời gian qua, nêu lên những hạn chế và nguyên nhân để từ đó xây dựng giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu, chi ngân sách xã địa bàn huyện.  Đối tượng nghiên cứu Đề tài nghiên cứu các vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến công tác quản lý Ngân sách xã tại Kho bạc Nhà nước Quảng Trạch. 2. Các phương pháp nghiên cứu đã sử dụng Luận văn sử dụng kết hợp giữa phương pháp nghiên cứu định tính và phương pháp nghiên cứu định lượng, cụ thể như sau: Phương pháp thu thập số liệu, phương pháp so sánh, phương pháp thống kê mô tả và phương pháp thống kê suy luận 3. Các kết quả nghiên cứu và kết luận chính Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về công tác quản ngân sách xã. Phân tích thực trạng công tác quản lý ngân sách tại Kho bạc Nhà nước Quảng Trạch giai đoạn 2015-2017. Đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã tại Kho bạc Nhà nước Quảng Trạch trong thời gian tới. iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT KBNN : Kho bạc Nhà nước NS : Ngân sách NSNN : Ngân sách Nhà nước NSX : Ngân sách xã NĐ : Nghị định CP : Chính phủ TT : Thông tư KSC : Kiểm soát chi CNTT : Công nghệ thông tin NHTM : Ngân hang thương mại SDNS : Sử dụng ngân sách HĐND : Hội đồng nhân dân HĐBT : Hội đồng bộ trưởng UBND : Ủy ban nhân dân NSTW : Ngân sách trung ương QH : Quốc hội TCNN : Tài chính nhà nước KTNN : Kế toán nhà nước iv MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ ii TÓM LƯỢC LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC KINH TẾ ................................ iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT.................................................................................... iv MỤC LỤC...................................................................................................................v DANH MỤC CÁC BẢNG...................................................................................... viii DANH MỤC SƠ ĐỒ ................................................................................................ ix MỞ ĐẦU.....................................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu .......................................................................1 2. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài ..........................................................3 3.1. Đối tượng nghiên cứu...........................................................................................3 4.Phương pháp nghiên cứu..........................................................................................3 5.Kết cấu luận văn:......................................................................................................4 CHƯƠNG 1.CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ ...............................................................................................................................5 1.1. Lý luận chung về Ngân sách xã ...........................................................................5 1.1.1. Sơ lược quá trình hình thành và phát triển Ngân sách xã .................................5 1.1.2. Nội dung thu, chi Ngân sách xã ......................................................................10 1.1.3. Vai trò NSX đối với sự phát triển kinh tế - xã hội ..........................................15 1.2 .Cơ sở lý luận về công tác quản lý Ngân sách xã...................................................19 1.2.1. Nội dung quản lý Ngân sách xã ......................................................................19 1.2.2. Sự cần thiết phải tăng cường công tác quản lý Ngân sách xã.........................27 1.3 .Các nhân tố ảnh hưởng đến công tác quản lý NSX ...........................................29 1.3.1 Những nhân tố ảnh hưởng đến quản lý thu NSX.............................................29 1.3.2 Những nhân tố ảnh hưởng đến quản lý chi NSX .............................................30 1.4. Kinh nghiệm quản lý NSX của các địa phương và bài học rút ra có thể áp dụng ......32 v 1.4.1.Kinh nghiệm công tác quản lý NS xã ở một số địa phương ............................32 1.4.2. Một số bài học kinh nghiệm về công tác quản lý NS cho KBNN Quảng Trạch .........................................................................................................................35 CHƯƠNG 2.THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ TẠI KHO BẠC NHÀ NƯỚC HUYỆN QUẢNG TRẠCH..............................................36 2.1. Đặc điểm kinh tế - xã hội huyện Quảng Trạch ..................................................36 2.1.1. Đặc điểm tự nhiên huyện Quảng Trạch ..........................................................36 2.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội huyện Quảng Trạch ...............................................37 2.1.3. Đánh giá chung ...............................................................................................42 2.2 Tổng quan về KBNN Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình.......................................43 2.2.1Chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của KBNN Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình...........................................................................................................................43 2.2.2.KBNN Quảng Trạch có các nhiệm vụ sau:......................................................44 2.2.3 Tổ chức bộ máy của KBNN Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình ..........................45 2.3. Thực trạng công tác quản lý Ngân sách xã trên địa bàn huyện Quảng Trạch trong thời gian qua ....................................................................................................49 2.3.1. Thực trạng công tác quản lý thu Ngân sách xã huyện Quảng Trạch ..............49 2.3.2. Thực trạng công tác quản lý chi Ngân sách xã huyện Quảng Trạch ..............56 2.4 Đánh giá công tác quản lý ngân sách xã thông qua ý kiến điều tra ...................63 2.4.1 Tình hình chung về đối tượng điều tra.............................................................63 2.4.2 Đánh giá của đối tượng điều tra về công tác giao dự toán và chức năng giám sát của chính quyền cấp xã đối với công tác thu chi ngân sách xã. ..........................64 2.4.3 Đánh giá của đối tượng điều tra về công tác quản lý thu ngân sách xã trên địa bàn huyện ..................................................................................................................65 2.4.4 Đánh giá của đối tượng điều tra về công tác quản lý chi ngân sách xã trên địa bàn huyện ..................................................................................................................67 2.4.5 Đánh giá của đối tượng điều tra về công tác lập dự toán thu chi ngân xã trên địa bàn huyện ............................................................................................................68 vi 2.4.6 Đánh giá của đối tượng điều tra về công tác quyết toán và thanh tra kiểm tra công tác thu chi ngân sách xã trên địa bàn huyện Quảng Trạch...............................70 2.5. Đánh giá chung về công tác quản lý Ngân sách xã trên địa bàn huyện Quảng Trạch trong thời gian qua ..........................................................................................71 2.5.1. Những mặt đạt được của công tác quản lý Ngân sách xã trên địa bàn huyện Quảng Trạch trong thời gian qua ..............................................................................71 2.5.2. Những hạn chế còn tồn tại và nguyên nhân ....................................................73 CHƯƠNG 3.GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ TẠI KHO BẠC NHÀ NƯỚC HUYỆN QUẢNG TRẠCH,TỈNH QUẢNG BÌNH .........................................................................................................................77 3.1. Định hướng hoàn thiện công tác quản lý Ngân sách xã tại Kho bạc Nhà nước Quảng Trạch , tỉnh Quảng Bình ................................................................................77 3.1.1 Định hướng phát triển của ngành Kho bạc Nhà nước đến năm 2020..............77 3.1.2 Định hướng của KBNN Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình.................................78 3.2. Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý Ngân sách xã tại Kho bạc Nhà nước Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình .................................................................................79 3.2.1 Các giải pháp về quản lý thu ngân sách xã ......................................................79 3.2.2 Các giải pháp về quản lý chi ngân sách xã ......................................................86 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ...................................................................................93 1.Kết Luận:................................................................................................................93 2.Kiến nghị ................................................................................................................94 2.1 Kiến nghị với Bộ Tài chính.................................................................................94 2.2 Kiến nghị với Kho Bạc Nhà nước.......................................................................95 2.3 Kiến nghị với cơ quan thu ................................................................................95 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................97 PHỤ LỤC..................................................................................................................99 QUYẾT ĐỊNH HỘI ĐỒNG CHẤM LUẬN VĂN BIÊN BẢN CỦA HỘI ĐỒNG CHẤM LUẬN VĂN NHẬN XÉT CỦA PHẢN BIỆN 1+2 BẢN GIẢI TRÌNH XÁC NHẬN HOÀN THIỆN LUẬN VĂN vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Tình hình dân số và lao động huyện Quảng Trạch Thời kỳ 2014-201638 Bảng 2.2: Một số chỉ tiêu về tình hình phát triển cơ sở hạ tầng huyện Quảng Trạch năm 2016 ...............................................................................................41 Bảng 2.4: Tổng hợp so sánh số dự toán thu và thực hiện thu NSX trên địa bàn huyện Quảng Trạch năm 2015 - 2017 ...................................................51 Bảng 2.5: Thu NSX bổ sung từ NS cấp trên huyện Quảng Trạch năm 2015-2017 ....55 Bảng 2.6: Tổng hợp chi NSX huyện Quảng Trạch theo nội dung chi năm 20152017 .......................................................................................................57 Bảng 2.7: Nội dung chi thường xuyên NSX huyện Quảng Trạch năm 2015-2017 ...............................................................................................................59 Bảng 2.8: Tình hình cơ bản về đối tượng điều tra .................................................63 Bảng 2.9: Đánh giá của đối tượng điều tra về công tác giao dự toán và chức năng giám sát của chính quyền cấp xã đối với công tác thu chi NS xã .........64 Bảng 2.10: Đánh giá của đối tượng điều tra về thực hiện quản lý thu NSX trên địa bàn huyện Quảng Trạch.........................................................................66 Bảng 2.11: Đánh giá của đối tượng điều tra về thực hiện quản lý chi NSX trên địa bàn huyện Quảng Trạch.........................................................................67 Bảng 2.12: Đánh giá của đối tượng điều tra về thực hiện lập dự toán thu chi NSX trên địa bàn huyện Quảng Trach ...........................................................69 viii DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 2.1: Cơ cấu tổ chức bộ máy KBNN Quảng Trạch........................................46 ix MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Xã, phường, thị trấn (gọi chung là đơn vị hành cấp cơ sở) đã tồn tại và phát triển theo suốt quá trình phát triển kinh tế - xã hội của mỗi địa phương. Theo Thông tư 344/2016/TT-BTC ngày 30/12/2016 của Bộ Tài chính, đơn vị hành chính xã gồm có xã, thị trấn là đơn vị hành chính dưới huyện và phường là đơn vị hành chính dưới quận. Tính đến 31/12/2017, Việt Nam có 11.162 đơn vị hành chính cấp xã bao gồm 1.587 phường, 602 thị trấn và 8.973 xã (theo báo cáo thống kê của Bộ Nội vụ năm 2017). Có thể nói xã có vai trò, vị trí, chức năng và nhiệm vụ hết sức quan trọng. Nơi đây thể hiện rỏ nhất mối quan hệ giữa Nhà nước với nhân dân và trực tiếp tổ chức triển khai, chỉ đạo, biến mọi chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng, chính sách, Pháp luật của Nhà nước vào cuộc sống. Chính quyền cấp xã là đơn vị hành chính Nhà nước cấp cơ sở chịu trách nhiệm trước Đảng, Nhà nước và nhân dân địa phương trên tất cả các lĩnh vực: kinh tế, chính trị, văn hóa – xã hội, an ninh quốc phòng. Bởi vậy, việc xây dựng Đảng bộ và chính quyền Nhà nước ở cấp xã trong sạch, vững mạnh kết hợp chặt chẻ với vấn đề quan tâm công tác quản lý nguồn ngân sách cơ sở để tương xứng với yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới hiện nay là một yêu cầu khách quan và cấp thiết. Ngân sách xã là một công cụ tài chính quan trọng cho chính quyền cấp xã thực hiện các chức năng, nhiệm vụ quản lý nhà nước, phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn. Từ đó góp phần tạo ra nguồn lực chung cho sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, đưa nước ta tiến nhanh hơn, mạnh hơn, bắt kịp nhịp độ phát triển của các nước trong khu vực và trên thế giới. Do đó, một trong những yêu cầu quan trọng được đặt lên hàng đầu là phải đổi mới mạnh hơn hoạt động ngân sách xã, đặc biệt là quản lý chi ngân sách xã. Trong những năm qua, công tác quản lý ngân sách xã ở huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình đã có những bước tiến đáng ghi nhận. Tuy nhiên bên cạnh những thành tựu đã đạt được vẫn còn bộc lộ nhiều tồn tại, hạn chế nhất 1 định (từ quy trình lập, chấp hành và quyết toán đến kiểm tra, giám sát. Vẫn còn nhiều xã chưa thực hiện nghiêm quy chế dân chủ trong quản lý ngân sách, đặc biệt là thu, chi các khoản đóng góp của nhân dân. Một số đơn vị quản lý sử dụng ngân sách không đúng quy định của Luật ngân sách, biểu hiện: chi sai nguyên tắc, chứng từ không đảm bảo chế độ quy định…) ảnh hưởng tới hiệu quả quản lý, làm cho Ngân sách xã chưa phát huy được vai trò quan trọng trong hệ thống các cấp Ngân sách Nhà nước, chưa đảm bảo huy động đủ nguồn lực tài chính, giúp chính quyền cấp xã hoàn thành tốt chức năng, nhiệm vụ của mình. Do đó, việc nghiên cứu, phân tích tình hình thực tiễn công tác quản lý ngân sách xã để chỉ ra những tồn tại, thiếu sót, thấy rỏ những vấn đề bức xúc cần giải quyết, từ đó có những giải pháp pháp nâng cao công tác quản lý Ngân sách xã trên địa bàn huyện Quảng Trạch hiện nay là vấn đề mang tính cấp thiết. Xuất phát từ những vấn đề trên, nghiên cứu đề tài: “Hoàn thiện công tác quản lý Ngân sách xã tại Kho bạc Nhà nước Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình ” làm luận văn thạc sỹ có ý nghĩa lý luận và thực tiễn sâu sắc. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Trên cơ sở hệ thống lý luận quản lý NSNN và ngân sách cấp xã, đề tài đi sâu phân tích, đánh giá thực trạng công tác quản lý thu, chi ngân sách xã tại KBNN Quảng Trạch trong thời gian qua, nêu lên những hạn chế và nguyên nhân để từ đó xây dựng giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu, chi ngân sách xã địa bàn huyện. 2.2. Mục tiêu cụ thể Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về công tác quản ngân sách xã. Phân tích thực trạng công tác quản lý ngân sách xã tại Kho bạc Nhà nước Quảng Trạch giai đoạn 2015-2017. Đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã tại Kho bạc Nhà nước Quảng Trạch trong thời gian tới. 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đề tài nghiên cứu các vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến công tác quản lý Ngân sách xã tại Kho bạc Nhà nước Quảng Trạch. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Không gian: Huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình. Thời gian: Phân tích thực trang công tác quản lý ngân sách xã giai đoạn 2015 – 2017, đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý Ngân sách xã tại Kho bạc Nhà nước Quảng Trạch. 4.Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng kết hợp giữa phương pháp nghiên cứu định tính và phương pháp nghiên cứu định lượng, cụ thể như sau: Phương pháp thu thập số liệu: sử dụng phương pháp thu thập số liệu thứ cấp (lấy số liệu thực tế từ báo cáo thu chi NSNN giai đoạn 2015 – 2017); Báo cáo tổng kết kiểm soát chi NSNN giai đoạn 2015 -2017 kết hợp kiến thức trong quá trình nghiên cứu tài liệu trên sách báo, báo cáo số liệu tại KBNN Quảng Trạch, niên giám thống kê huyện Quảng Trạch. Đề tài tiến hành thu thấp số liệu sơ cấp thông qua điều tra phỏng vấn ngẫu nhiên cán bộ đang làm việc liên quan đến công tác quản lý thu, chi ngân sách xã trên địa bàn huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình thông qua bảng hỏi về các nội dung chính ảnh hưởng đến công tác quản lý thu, chi ngân sách xã tại huyện Quảng Trạch gồm: công tác lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán, kiểm tra, giám sát công tác quản lý thu chi ngân sách xã. Luận văn sử dụng phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên đơn giản. Đối với phương pháp này, trước tiên lập danh sách các đối tượng là cán bộ công chức liên quan đến công tác quản lý thu, chi ngân sách trên địa bàn huyện Quảng Trạch bao gồm HĐND, UBND xã, cơ quan thuế, UBND huyện, phòng Tài chính – Kế hoạch huyện, KBNN huyện. Phương pháp so sánh: là phương pháp xem xét một chỉ tiêu phân tích dựa trên so sánh với một chỉ tiêu gốc trong điều kiện phải phù hợp về không gian, thời gian, quy mô và điều kiện hoạt động. 3 Phương pháp thống kê mô tả: là phương pháp sử dụng bảng số liệu, biểu đồ trong việc đánh giá và đưa ra kết quả. Phương pháp thống kê suy luận: là phương pháp sử dụng cách nhìn tổng thể về quá trình phân tích từ đó, đưa ra những ảnh hưởng, hạn chế còn tồn tại trong không gian phân tích và đưa ra giải pháp hoàn thiện hơn. 5.Kết cấu luận văn: Ngoài phần đặt vấn đề, kết luận và kiến nghị, danh mục tài liệu tham khảm, nội dung đề tài gồm có 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý Ngân sách xã. Chương 2: Thực trạng công tác quản lý Ngân sách xã tại Kho bạc Nhà nước Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình. Chương 3: Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý Ngân sách xã tại Kho bạc Nhà nước Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình. 4 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ 1.1. Lý luận chung về Ngân sách xã 1.1.1. Sơ lược quá trình hình thành và phát triển Ngân sách xã * Nước ta, đã có hàng nghìn năm lịch sử tồn tại và phát triển gắn liền với các triều đại phong kiến và cùng đó là sự hình thành và phát triển của xã. Thời triều đại nhà Đường thống trị nước ta vào thế kỷ VII tổng quản Khâu Hòa là người đầu tiên đặt định cấp xã. Đất An Nam ngày ấy có 12 “châu”, 59 “huyện” và dưới huyện là “hương” và “xã”. Thế là từ việc đặt định và quản lý làng xã từ thời xa xưa, thực thể làng xã và văn minh làng xã đã hiện hình: Từ quá trình định cư và cộng cư của người việt lấy trồng trọt làm nông nghiệp lúa nước là chủ lực, Nhà nước qua các triều đại từ tự chủ đến đô hộ trải qua các đời trong đó các vấn đề thu chi - ngân sách - thuế khóa tiền tệ… trong lịch sử là một trong những đặc trưng quan trọng của làng xã và văn minh làng xã. Với đặc trưng cơ bản riêng có, xã là một khu vực có đặc điểm riêng biệt về mặt địa lý, lãnh thổ, kết cấu hạ tầng, các hoạt động kinh tế - xã hội và cộng đồng dân cư. Là một đơn vị hành chính cấp cơ sở xã cũng có bộ máy đại diện quản lý đảm bảo ổn định chính trị, xã hội. * Theo nhà sử học Lê Văn Lan, Ngân sách xã ở Việt Nam có quá trình phát triển từ rất lâu đời. Bản “hương ước” của làng phú thôn, tổng phú lão, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định ngày trước ghi: “Nước có thuế nước, như thuế đinh điền, môn bài để chi công việc công ích trong nước. Dân phải đóng thuế ở dân như thuế: trâu, bò, ngựa, nhà cửa để lo công việc cho dân”. Ở đây thuật ngữ và khái niệm “Dân” chính là dùng cho làng xã. Câu văn cổ này chính là một tuyên ngôn cho sự ra đời và tồn tại Ngân sách xã trong xã hội và văn minh làng xã ngày xưa. Với lý do: làng xã là một đơn vị có 5 tính tự tôn - tự trị - tự quản cao, nên cũng cần phải có quỹ làng xã, sự ra đời và tồn tại “ngân sách” hiển nhiên là một tất yếu truyền thống. Theo luật NSNN năm 2015 và các văn bản hướng dẫn thực hiện (NĐ số 163/2016/NĐ – CP ngày 21/12/2016 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành luật NSNN; Thông tư số 312/2016/TT – BTC ngày 30/12/2016 của Bộ Tài chính quy định chi tiết và hướng dẫn thực thi hành một số điều của Nghị định số 163/2016/NĐ – CP) NSX là một bộ phận của NSNN, là hệ thống các mối quan hệ kinh tế giữa chính quyền Nhà nước cấp xã với nhân dân phát sinh trong quá trình huy động và sử dụng các nguồn tài chính nhằm đảm bảo yêu cầu thực hiện các chức năng quản lý, điều hành nền kinh tế - xã hội trên địa bàn xã. NSX là ngân sách của chính quyền nhà nước cấp xã, do ủy ban nhân dân xã xây dựng quản lý, điều hành, được HĐND xã quyết định và giám sát thực hiện. Theo quy định của nhà nước thì NSX có những đặc điểm chung cơ bản sau: - Về mặt sở hữu: NSX là một loại quỹ tiền tệ của Nhà nước, do chính quyền cấp cơ sở quản lý và điều hành. Xã là một cấp ngân sách, vừa là một đơn vị dự toán đặc biệt bên dưới không có đơn vị dự toán nào trực thuộc. Ngân sách cấp xã có quyền tự chủ nhất định về nguồn thu và nhiệm vụ chi được quy định trong các văn bản pháp luật về tài chính, tuy nhiên tính độc lập của NSX lại là tương đối do nguồn thu của xã có hạn và còn phải nhận trợ cấp của ngân sách cấp trên và phụ thuộc vào ngân sách ngân sách cấp trên. Do vậy NSX được coi là đơn vị dự toán cuối cùng và đó là một đặc trưng cơ bản của NSX khác so với các cấp ngân sách khác. - Về chủ thể: trong các hoạt động thu chi bằng tiền hình thành quỹ ngân sách được các chủ thể công tiến hành, mà chủ thể công ở đây chính là chính quyền Nhà nước cấp xã. - Về mặt pháp luật: quan hệ tài chính phát sinh trong quá trình thu chi NSX là quan hệ lợi ích giữa hai bên, một bên là lợi ích chung của cộng đồng cấp cơ sở đại diện là chính quyền xã với một bên là lợi ích chung của các chủ thể kinh tế khác. Là một đơn vị hành chính cấp cơ sở đại diện là chính quyền xã vừa chịu trách nhiệm trước dân trong địa giới hành chính của mình, vừa chịu trách nhiệm trước 6 chính quyền cấp trên. Do vậy NSX không chỉ có mối quan hệ với các chủ thể công trong địa giới hành chính xã mà còn quan hệ nhất định với các chủ thể của chính quyền cấp trên, các quan hệ này luôn chịu sự điều chỉnh bởi các luật công, dựa trên các quy phạm pháp luật mệnh lệnh, quyền uy. Như vậy, quá trình hình thành quỹ NSX luôn gắn chặt với bộ máy chính quyền cấp xã nhằm duy trì sự tồn tại và phát huy hiệu lực của bộ máy chính quyền xã, thực hiện các nhiệm vụ kinh tế - xã hội mà chính quyền cấp xã đảm nhận trong từng thời kỳ do HĐND xã giao cho. * Quá trình phát triển NSX gắn liền với quá trình phát triển của các hình thái kinh tế - chính trị - xã hội qua từng thời đại.. - Giai đoạn từ sau Cách mạng tháng 8/1945 đến năm 1971: giai đoạn này NSX là một bộ phận hợp thành của hệ thống Ngân sách. NSX góp phần quan trọng trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ miền Bắc, giải phóng miền Nam trong chiến tranh chống Pháp. NSX đã trở thành công cụ, phương tiện vật chất có tác dụng to lớn trong sự nghiệp cách mạng giải phóng dân tộc và xây dựng đất nước. Trong thời kỳ này nhà nước đã ban hành các văn bản quy định nội dung cơ cấu thu, chi NSX vào những năm 1946, 1952, 1958. Song việc ban hành quy định chưa gắn liền với cơ chế quản lý và trách nhiệm của xã đối với quản lý khai thác nguồn thu tại chổ, quản lý chế độ chi NSX, mối quan hệ giữa UBND xã và hợp tác xã, sự nhất trí lợi ích của xã hội với lợi ích hợp tác xã còn quy định chung chung, chưa xác định rỏ ràng cụ thể. Bên cạnh đó việc phân cấp giữa NSX, thị trấn với Ngân sách huyện, Ngân sách tỉnh cũng chưa được xác định rõ ràng, rành mạch, cụ thể. - Giai đoạn từ năm 1972 đến 1983: giai đoạn này NSX đã thực sự quản lý theo luật lệ thống nhất của Nhà nước, góp phần quan trọng trong sự nghiệp giải phóng miền Nam, xây dựng miền Bắc xã hội chủ nghĩa. Tháng 4/1972, với việc Chính phủ ban hành Nghị định 64/CP về điều lệ NSX, tiếp theo đó Bộ Tài chính ban hành thông tư số 14 – TC/TDT hướng dẫn việc thi hành điều lệ NSX. Nghị định 64/CP đã quy định cụ thể nội dung của NSX gồm hai phần đó là: Thu và chi thường xuyên; thu và chi không thường xuyên. Kèm theo 7 đó là nội dung cụ thể cũng như nguyên tắc quản lý của thu và chi thường xuyên với thu và chi không thường xuyên. Đồng thời, cũng đã xác định được quyền hạn trách nhiệm của từng cấp trong chính quyền trong việc xây dựng quản lý NSX. Đến tháng 5/1978 Hội đồng Chính phủ ban hành Nghị quyết 108/CP về trách nhiệm quyền hạn quản lý tài chính và Ngân sách của chính quyền cấp tỉnh và cấp huyện. Nghị quyết Đại hội lần thứ IV của Đảng cộng sản Việt Nam đã xác định: NSX là một cấp NSNN nhưng tạm thời chưa tổng hợp thu chi NSX vào Ngân sách huyện. Các khoản trợ cấp NSX do Ngân sách huyện giải quyết. - Giai đoạn từ năm 1983 đến 1996: Cuối năm 1983 Hội đông Bộ trưởng nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (nay là Chính phủ) đã có quyết định hoàn thiện cơ cấu hệ thống Ngân sách và phân cấp Ngân sách. Theo Nghị quyết 138/HĐBT ban hành ngày 19/11/1983 về cải tiến chế độ phân cấp quản lý Ngân sách cho địa phương, NSX lúc này đã là khâu độc lập trong hệ thống được thống nhất chung với hệ thống NSNN gồm bốn cấp: Trung ương - Tỉnh - huyện - Xã. Nhưng dự toán và quyết toán NSX vẫn thực hiện theo mục lục Ngân sách riêng và hạch toán theo chế độ kế toán NSX. Trong điều kiện thực hiện đổi mới về kinh tế, phát triển kinh tế nhiều thành phần theo cơ chế thị trường, công tác quản lý Ngân sách có nhiều thay đổi liên quan tới hoạt động thu chi. Trước tình hình đó, Bộ Tài chính đã ban hành tạm thời công văn số 35/TC-NSNN vào tháng 5/1990 hướng dẫn sử dụng kế toán NSX nhằm tăng cường công tác quản lý NSX. Đây là bước đệm quan trọng trong công tác quản lý Ngân sách, tạo điều kiện cho các địa phương thoát khỏi sự ràng buộc của cơ chế cũ, đội ngũ cán bộ làm công tác kế toán Ngân sách cấp xã từng bước được làm quen và áp dụng công tác quản lý NSX trong điều kiện mới. - Giai đoạn từ năm 1996 đến nay: Để đáp ứng yêu cầu quản lý NSNN nói chung và NSX nói riêng. Quốc hội đã ban hành Luật NSNN ngày 20/3/1996. Theo luật NSNN quy định: NSNN bao gồm NS Trung ương và NS các cấp chính quyền địa phương (Ngân sách địa phương). Luật đã khẳng định NSX là một trong bốn cấp NS mang tính độc lập, là một phần 8 của NSNN, nó là phương tiện vật chất để chính quyền cấp xã thực hiện các chức năng nhiệm vụ do pháp luật quy định. Sự ra đời của Luật NSNN, Nghị định của Chính phủ, các thông tư hướng dẫn của Bộ Tài chính là căn cứ pháp lý đáp ứng cho nhu cầu quản lý, đầu tiên phải kể đến Thông tư số 14/TC-NSNN ngày 28/3/1997, hướng dẫn về thu chi NSX. Tiếp theo đó là Thông tư số 01/1999/TT-BTC ngày 4/1/1999 ra đời thay thế cho thông tư số 14/TC-NSNN ngày 28/3/1997 hướng dẫn quản lý thu chi NSX, để dáp ứng yêu cầu quản lý NSX trong điều kiện hiện nay. Bộ Tài chính ban hành Thông tư số 118/2000/ TT-BTC ngày 22/12/2000 nhằm thực hiện nội dung quản lý thu chi NSX. Thông tư này thay thế cho Thông tư số 01/1999/TT-BTC ngày 4/1/1999, đây là căn cứ quan trọng tạo tiền đề cho việc thực hiện quy chế dân chủ ở xã được Chính phủ ban hành, trong đó vấn đề thu chi NSX là một nội dung cần thông báo để dân biết dân bàn, dân làm, dân kiểm tra. Có thể thấy Luật NSNN năm 1996 đã quy định cụ thể việc quản lý thu chi Ngân sách cấp xã và hướng dẫn việc tổ chức bộ máy, bố trí cán bộ tài chính cấp xã nhằm đáp ứng yêu cầu quản lý NS cấp xã. Bên cạnh đó để quản lý hoạt động thu chi nhà nước cho phép các xã được mở tài khoản thu chi Ngân sách tại Kho bạc Nhà nước. Ngày 16/12/2002 kỳ họp thứ 2 Quốc hội khóa XI đã thông qua Luật NSNN (sửa đổi), có hiệu lực từ năm Ngân sách 2004 và thay thế Luật NSNN năm 1996 và luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật NSNN năm 1998. Bên cạnh đó nhằm cụ thể hóa luật NSNN năm 2002, Uỷ ban thường vụ Quốc hội đã ban hành Nghị quyết số 387/2003/NQ-UBTVQH11 ngày 17/3/2003 quy định quy chế lập, thẩm tra, trình Quốc hội quyết định dự toán NSNN, phương án phân bổ NSTW và phê chuẩn quyết toán NSNN. Cùng với đó là Chính phủ ban hành Nghị định số 60/2003/NĐ-CP ngày 23/6/2003 về quy chế xem xét, thảo luận quyết định dự toán, phân bổ Ngân sách và phê chuẩn quyết toán Ngân sách địa phương; và Bộ Tài chính ban hành Thông tư hướng dẫn số 59/2003/TT-BTC và Thông tư 60/2003/TT-BTC ngày 26/6/2003, Thông tư số 79/2003/TT-BTC và Thông tư số 80/2003/TT-BTC ngày 14/8/2003. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng tạo ra cơ chế quản lý Ngân sách mới, vừa thể hiện sự tập trung, thống nhất, vừa phân cấp mạnh mẽ và tăng quyền chủ 9