Tài liệu Hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước ở huyện vĩnh linh, tỉnh quảng trị

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ PHẠM NGỌC ĐẠT HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC Ở HUYỆN VĨNH LINH, TỈNH QUẢNG TRỊ LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC KINH TẾ Huế, năm 2018 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ PHẠM NGỌC ĐẠT HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC Ở HUYỆN VĨNH LINH, TỈNH QUẢNG TRỊ Chuyên ngành: Quản lý Kinh tế Mã số: 83 40 410 LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN: PGS.TS. NGUYỄN XUÂN KHOÁT Huế, năm 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn là trung thực, khách quan và chưa từng dùng bảo vệ để lấy bất kỳ học vị nào. Tôi cũng xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đã được cảm ơn, các thông tin trích dẫn trong luận văn này đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Huế, tháng 2 năm 2018 i LỜI CÁM ƠN Được dự phân công của Trường Đại học Kinh tế Huế và sự đồng ý của thầy giáo hướng dẫn PGS.TS. Nguyễn Xuân Khoát, tôi đã thực hiện đề tài “Hoàn thiện công tác quản lý Ngân sách nhà nước ở huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị”. Để hoàn thành luận văn này tôi xin chân thành cảm ơn các Thầy, Cô giáo đã tận tình hướng dẫn, giảng dạy trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và rèn luyện ở trường Đại học Kinh tế Huế. Xin chân thành cảm ơn Thầy giáo hướng dẫn PGS.TS. Nguyễn Xuân Khoát đã tận tình, chu đáo hướng dẫn tôi trong quá trình thực hiện. Mặc dù đã có nhiều cố gắng để thực hiện đề tài một cách hoàn chỉnh nhất. Song do buổi đầu làm quen với nghiên cứu khoa học, tiếp cận với thực tế cũng như hạn chế về kiến thức cũng như kinh nghiệm nên không thể tránh khỏi những thiếu sót nhất định mà bản thân chưa thấy được. Tôi rất mong được sự góp ý của Quý Thầy, Cô giáo và các bạn đồng nghiệp để bài luận văn này được hoàn chỉnh hơn. Cuối cùng tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới gia đình, cơ quan và bạn bè đã tạo mọi điều kiện thuận lợi, khích lệ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu học tập và hoàn thành luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Huế, tháng 2 năm 2018 Học viên Phạm Ngọc Đạt ii TÓM LƯỢC LUẬN VĂN Họ và tên học viên: PHẠM NGỌC ĐẠT Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Niên khóa: 2016 - 2018 Người hướng dẫn khoa học: Mã số: 83 40 410 PGS.TS. NGUYỄN XUÂN KHOÁT Tên đề tài: HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC Ở HUYỆN VĨNH LINH, TỈNH QUẢNG TRỊ 1. Mục đích và đối tượng nghiên cứu Đề tài nghiên cứu những vấn đề về lý luận và thực tiễn liên quan đến công tác quản lý NSNN trên địa bàn huyện Vĩnh Linh. 2. Các phương pháp nghiên cứu đã sử dụng - Khảo sát điều tra thu thập số liệu phục vụ cho thực hiện luận văn được tiến hành đồng thời ở hai cấp độ, có tính chất hỗ trợ và bổ sung cho nhau trong quá trình nghiên cứu bao gồm: Thu thập nguồn số liệu thứ cấp và Thu thập số liệu sơ cấp - Sau thu thập tiến hành phân tích dữ liệu bằng Phương pháp Thống kê mô tả và phương pháp so sánh 3. Các kết quả nghiên cứu chính và kết luận Trên cơ sở những vấn đề lý luận và thực tiễn được trình bày trong luận văn, tôi xin rút ra một số kết luận: - Để tăng cường hiệu lực trong công tác quản lý nhà nước bằng pháp luật đối với quản lý NSNN cần đổi mới một cách hiệu quả và sâu sắc công cụ quản lý, trong đó đội ngũ cán bộ quản lý là quan trọng nhất. - Thực hiện quản lý tốt nguồn thu và nhiệm vụ chi ngân sách, đảm bảo chất lượng và hiệu quả, thu đúng và đầy đủ theo quy định pháp luật tạo môi trường kinh doanh công bằng giữa các đối tượng kinh doanh, chi ngân sách tiết kiệm, hiệu quả đáp ứng yêu cầu thực hiện nhiệm vụ chính trị của từng cấp chính quyền, từng đơn vị góp phần hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ thúc đẩy huyện Vĩnh Linh phát triển ngày càng nhanh và bền vững. iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT VÀ KÝ HIỆU NSNN Ngân sách nhà nước KT-XH Kinh tế - Xã hội HĐND Hội đồng nhân dân UBND Ủy ban nhân dân KBNN Kho bạc nhà nước TC-KH Tài chính – Kế hoạch XDCB Xây dựng cơ bản iv MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i LỜI CÁM ƠN ............................................................................................................ ii TÓM LƯỢC LUẬN VĂN ........................................................................................ iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT VÀ KÝ HIỆU ............................................... iv MỤC LỤC...................................................................................................................v DANH MỤC CÁC BIỂU BẢNG ............................................................................. ix DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, ĐỒ THỊ, BIỂU ĐỒ, HÌNH VẼ .....................................x PHẦN MỞ ĐẦU.........................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài ..........................................................................................1 2. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................2 2.1. Mục tiêu chung.....................................................................................................2 2.2. Mục tiêu cụ thể.....................................................................................................2 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ..............................................................................2 3.1. Đối tượng nghiên cứu...........................................................................................2 3.2. Phạm vi nghiên cứu..............................................................................................2 4. Phương pháp nghiên cứu.........................................................................................3 4.1. Các phương pháp điều tra, thu thập thông tin, số liệu .........................................3 4.2. Phương pháp phân tích dữ liệu ............................................................................3 4.2.1. Phân tích thống kê.............................................................................................3 4.2.2. Thống kê mô tả..................................................................................................3 4.2.3. Phương pháp so sánh.........................................................................................3 4.3. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu .........................................................................4 5. Kết cấu luận văn......................................................................................................4 CHƯƠNG 1 ................................................................................................................5 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CẤP HUYỆN ..............................................................................................................5 1.1. Ngân sách nhà nước và ngân sách nhà nước cấp huyện .....................................5 1.1.1. Tổng quan về ngân sách nhà nước ....................................................................5 v 1.1.2. Hệ thống ngân sách nhà nước và phân cấp quản lý ngân sách nhà nước ..............10 1.1.3. Ngân sách nhà nước cấp huyện trong hệ thống ngân sách nhà nước..............13 1.1.4. Quyền hạn, trách nhiệm quản lý ngân sách nhà nước của các cơ quan cấp huyện .........................................................................................................................18 1.2. Nội dung công tác quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện ...............................21 1.2.1. Công tác lập dự toán ngân sách nhà nước cấp huyện .....................................22 1.2.2. Công tác chấp hành dự toán ngân sách nhà nước cấp huyện..........................23 1.2.3. Công tác quyết toán ngân sách nhà nước huyện .............................................26 1.2.4. Công tác thanh tra, kiểm tra ngân sách nhà nước huyện ................................27 1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến công tác quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện ..28 1.3.1. Điều kiện kinh tế - xã hội................................................................................28 1.3.2. Cơ chế quản lý tài chính..................................................................................29 1.3.3. Phân cấp quản lý ngân sách trong hệ thống ngân sách nhà nước ...................30 1.3.4. Nhận thức của địa phương về tầm quan trọng và trách nhiệm trong công tác quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện.....................................................................30 1.3.5. Tổ chức bộ máy và trình độ của đội ngũ cán bộ quản lý cấp huyện...............31 1.3.6. Hệ thống thông tin, phương tiện quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện ......31 1.4. Kinh nghiệm quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện ở một số địa phương trong nước và bài học rút ra cho huyện Vĩnh Linh.............................................................32 1.4.1. Kinh nghiệm quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện ở một số địa phương trong nước .................................................................................................................32 1.4.2. Bài học rút ra về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện cho huyện Vĩnh Linh ...................................................................................................................................36 CHƯƠNG 2 ..............................................................................................................37 THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC Ở HUYỆN VĨNH LINH, TỈNH QUẢNG TRỊ............................................................................37 2.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội ảnh hưởng đến công tác quản lý ngân sách nhà nước ở huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị...........................................................37 2.1.1. Điều kiện tự nhiên ...........................................................................................37 vi 2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội................................................................................39 2.1.3. Tình hình phát triển kinh tế - xã hội................................................................40 2.1.4. Những thuận lợi và khó khăn ảnh hưởng đến quản lý ngân sách nhà nước huyện Vĩnh Linh .......................................................................................................41 2.2. Phân tích thực trạng quản lý ngân sách nhà nước ở huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị ..................................................................................................................42 2.2.1. Công tác lập dự toán ngân sách nhà nước ở huyện Vĩnh Linh .......................43 2.2.2. Công tác chấp hành dự toán ngân sách nhà nước ở huyện Vĩnh Linh ............ 49 2.2.3. Công tác quyết toán ngân sách nhà nước ở huyện Vĩnh Linh ........................62 2.2.4. Công tác thanh tra, kiểm tra ngân sách nhà nước ở huyện Vĩnh Linh ................67 2.3. Đánh giá chung về thực trạng công tác quản lý ngân sách nhà nước ở huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị ........................................................................................68 2.3.1. Những kết quả đạt được ..................................................................................69 2.3.2. Những hạn chế và nguyên nhân ......................................................................70 CHƯƠNG 3 ..............................................................................................................76 ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC Ở HUYỆN VĨNH LINH, TỈNH QUẢNG TRỊ.......................76 3.1. Mục tiêu, định hướng kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước ở huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị .......................76 3.1.1. Mục tiêu ..........................................................................................................76 3.1.2. Định hướng......................................................................................................76 3.2. Một số giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước ở huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị .................................................................................................77 3.2.1. Hoàn thiện công tác lập dự toán ngân sách nhà nước huyện ..........................78 3.2.2. Hoàn thiện công tác chấp hành và quyết toán ngân sách................................80 3.2.3. Tăng cường quản lý, bồi dưỡng, khai thác nguồn thu mới .............................83 3.2.4. Quản lý, sử dụng có hiệu quả các khoản chi ngân sách nhà nước..................85 3.2.5. Đổi mới cơ chế phân cấp quản lý và điều hành ngân sách các cấp ................88 3.2.6. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra ngân sách nhà nước huyện .............89 vii 3.2.7. Nâng cao trình độ, năng lực, trách nhiệm của đội ngũ quản lý ngân sách nhà nước...........................................................................................................................91 3.2.8. Phát triển cơ sở vật chất, hệ thống công nghệ thông tin phục vụ quản lý ngân sách nhà nước huyện .................................................................................................93 PHẦN KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.......................................................................95 1. Kết luận .................................................................................................................95 2. Kiến nghị ...............................................................................................................96 2.1. Đối với Trung ương ...........................................................................................96 2.2. Đối với tỉnh Quảng Trị.......................................................................................97 TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................99 Quyết định Hội đồng chấm luận văn Biên bản của Hội đồng chấm luận văn và nhận xét phản biện Bản giải trình chỉnh sửa luận văn Xác nhận hoàn thiện luận văn viii DANH MỤC CÁC BIỂU BẢNG Số hiệu bảng Tên bảng Trang Bảng 2.1 Dân số huyện Vĩnh Linh từ 2014 đến 2016 39 Bảng 2.2 Tình hình lập dự toán thu NSNN ở huyện Vĩnh Linh 45 trong giai đoạn 2014 – 2016 Bảng 2.3 Tình hình lập dự toán chi NSNN ở huyện Vĩnh Linh 48 trong giai đoạn 2014 – 2016 Bảng 2.4 Tình hình chấp hành dự toán thu NSNN ở huyện Vĩnh 51 Linh trong giai đoạn 2014 – 2016 Bảng 2.5 Cơ cấu nguồn thu ngân sách huyện Vĩnh Linh giai đoạn 54 2014 – 2016 Bảng 2.6 Tình hình chấp hành dự toán chi NSNN ở huyện Vĩnh 59 Linh trong giai đoạn 2014 – 2016 Bảng 2.7 Cơ cấu chi ngân sách huyện Vĩnh Linh giai đoạn 2014 - 60 2016 Bảng 2.8 Quyết toán thu NSNN ở huyện Vĩnh Linh trong giai đoạn 63 2014 – 2016 Bảng 2.9 Quyết toán chi NSNN ở huyện Vĩnh Linh trong giai đoạn 2014 – 2016 ix 66 DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, ĐỒ THỊ, BIỂU ĐỒ, HÌNH VẼ Số hiệu hình Hình 1.1 Hình 2.1 Hình 2.2 Biểu đồ 2.3 Hình 2.4 Tên hình, đồ thị, biểu đồ Hệ thống ngân sách nhà nước Bản đồ địa giới hành chính huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị Quy trình lập và giao dự toán ngân sách huyện Cơ cấu nguồn thu ngân sách huyện Vĩnh Linh (2014 – 2016) Quy trình kiểm soát chi Lệnh chi tiền tại cơ quan Tài chính Trang 11 37 44 54 55 Hình 2.5 Quy trình kiểm soát chi ngân sách tại Kho bạc nhà nước 56 Hình 2.6 Quy trình kiểm soát chi đầu tư XDCB tại KBNN 58 Cơ cấu chi ngân sách huyện Vĩnh Linh 61 Biểu đồ 2.7 x PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong hệ thống tài chính Quốc gia, Ngân sách nhà nước (NSNN) là khâu chủ đạo, là điều kiện vật chất quan trọng để Nhà nước thực hiện các chức năng nhiệm vụ của mình. NSNN có vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy cho sự phát triển kinh tế nhanh và bền vững, đảm bảo an ninh quốc phòng, thực hiện các chính sách xã hội, là một trong những công cụ quan trọng để Nhà nước quản lý và điều tiết vĩ mô nền kinh tế. Thông qua NSNN, Nhà nước thực hiện huy động các nguồn lực trong xã hội, phân phối và sử dụng cho nhu cầu phát triển kinh tế xã hội, đáp ứng yêu cầu của công cuộc đổi mới đất nước. Trong những năm qua, cùng với quá trình đổi mới quản lý kinh tế, quản lý NSNN đã có những đổi mới nhằm phù hợp hơn với nền kinh tế đang chủ động hội nhập sâu rộng với nền kinh tế thế giới. Việc phân cấp quản lý NSNN ngày càng hoàn thiện nhằm tạo điều kiện cho chính quyền địa phương phát huy mạnh mẽ tính năng động, sáng tạo, quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của các cấp, của chính quyền địa phương trong quản lý ngân sách trên địa bàn. Ngân sách huyện gắn liền với việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ chính quyền nhà nước cấp huyện, có vai trò cung cấp phương tiện vật chất để chính quyền cấp huyện hoạt động, đồng thời là một công cụ để chính quyền cấp huyện thực hiện quản lý toàn diện các hoạt động kinh tế - xã hội (KT-XH), giữ vững an ninh - quốc phòng tại địa phương. Tuy nhiên thực tế cho thấy, ngân sách huyện hiện nay vẫn chưa thể hiện rõ vai trò của mình đối với phát triển kinh tế tại địa bàn. Một trong những nguyên nhân được đó là việc phân cấp quản lý ngân sách hiện nay còn nhiều hạn chế; thẩm quyền quyết định ngân sách còn chồng chéo, chưa tạo cho địa phương thực sự làm chủ ngân sách của mình; hơn nữa, nhiều quy định về chế độ, định mức, tiêu chuẩn chưa bao quát được tất cả lĩnh vực, không sát thực tế, địa phương khó thực hiện. Vĩnh Linh là huyện mà ngành nông nghiệp chiếm tỷ trọng cao của tỉnh Quảng Trị, nguồn thu ngân sách còn hạn chế, trong khi đó nhu cầu chi cho phát triển kinh 1 tế là rất lớn. Do đó, công tác quản lý NSNN càng cần phải được chú trọng để khơi dậy, khai thác nguồn thu, phân bổ và sử dụng hợp lý các khoản chi nhằm thúc đẩy sản xuất phát triển. Thực tế thời gian qua, công tác quản lý NSNN tại huyện Vĩnh Linh có sự chuyển biến tích cực, thể hiện ở việc đã khai thác hợp lý các nguồn lực tài chính tiềm năng và sẵn có tại địa phương và thực hiện phân phối các khoản chi hợp lý góp phần tạo động lực kích thích tăng trưởng kinh tế. Tuy công tác quản lý NSNN đạt được hiệu quả nhất định nhưng vẫn còn những tồn tại cơ bản cần phải được khắc phục, hoàn thiện và là nhiệm vụ rất cấp bách đang được đặt ra. Xuất phát từ những lí do đó, tác giả chọn đề tài: "Hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước ở huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị” làm đề tài luận văn thạc sĩ chuyên ngành Quản lý kinh tế của mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Đề xuất các giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện công tác quản lý NSNN huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị, góp phần thúc đẩy phát triển nền KT-XH trên địa bàn huyện trong thời gian tới. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn về quản lý NSNN cấp huyện. - Phân tích, đánh giá thực trạng công tác quản lý NSNN ở huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị. - Định hướng các giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện công tác quản lý NSNN ở huyện Vĩnh Linh trong những năm tới. 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Công tác quản lý NSNN ở huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Không gian: Nghiên cứu trong phạm vi huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị. 2 - Thời gian: Nghiên cứu đánh giá thực trạng quản lý NSNN trong giai đoạn 2014-2016; đưa ra các giải pháp áp dụng cho giai đoạn từ nay đến năm 2022. 4. Phương pháp nghiên cứu 4.1. Các phương pháp điều tra, thu thập thông tin, số liệu Thu thập thông tin số liệu từ các bảng báo cáo thu - chi NSNN từ Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện Vĩnh Linh, tham khảo các giáo trình, sách báo chuyên ngành các công trình nghiên cứu đã được công bố liên quan đến lĩnh vực và vấn đề nghiên cứu. Ngoài ra còn sử dụng số liệu sơ cấp từ cán bộ công tác tại Phòng Tài chính – Kế hoạch, Kho bạc nhà nước huyện, UBND các xã, thị trấn, các trường học, kế toán một số doanh nghiệp trên địa bàn huyện,… 4.2. Phương pháp phân tích dữ liệu 4.2.1. Phân tích thống kê Phân tích thống kê là nêu ra một cách tổng hợp bản chất cụ thể của cá hiện tượng và quá trình kinh tế xã hội trong điều kiện lịch sử nhất định qua biểu hiện bằng số lượng. Nói cụ thể phân tích thống kê là xác định mức độ nêu lên sự biến động biểu hiện tính chất và trình độ chặt chẽ của mối liên hệ hiẹn tượng. Phân tích thống kê phải lấy con số thống kê làm tư liệu, lấy các phương pháp thống kê làm công cụ nghiên cứu. 4.2.2. Thống kê mô tả Phương pháp này được sử dụng để mô tả những đặc tính cơ bản của dữ liệu thu thập được từ các báo cáo khác nhau. Thống kê mô tả cung cấp những tóm tắt đơn giản về các thước đo. Cùng với phân tích đồ họa đơn giản nó giúp chúng tạo phân tích định lượng về số liệu. 4.2.3. Phương pháp so sánh Phương pháp này cần có sự thống nhất về không gian, nội dung, tính chất. Tùy theo mục đích ta có thể xác định gốc so sánh. Gốc so sánh cụ thể là về thời gian, không gian, kỳ phân tích được chọn là kỳ báo cáo hoặc kỳ kế hoạch. Giá trị so sánh là số tuyệt đối, số tương đối. Quá trình phân tích theo phương pháp so sánh cụ thể thực hiện bằng 2 mô hình. 3 - So sánh theo chiều ngang: So sánh theo chiều ngang trên các báo cáo tài chính, chính là việc so sánh, đối chiếu tình hình biến động cả về số tuyệt đối và số tương đối trên từng chỉ tiêu, trên từng báo cáo tài chính. Thực chất của việc phân tích này là phân tích sự biến động về quy mô của từng khoản mục, trên từng báo cáo tài chính của đơn vị. Qua đó xác định được mức biến động (tăng hay giảm) về quy mô của chỉ tiêu phân tích và mức độ ảnh hưởng của từng chỉ tiêu nhân tố đến các chỉ tiêu phân tích. - So sánh theo chiều dọc: So sánh dọc trên các báo cáo tài chính của Phòng TC - KH huyện chính là việc sử dụng các tỷ lệ, các hệ số thể hiện mối tương quan giữa các chỉ tiêu trong từng báo cáo tài chính, giữa các báo cáo tài chính của Phòng TCKH. Thực chất của việc phân tích theo chiều dọc trên báo cáo tài chính là phân tích sự biến động về cơ cấu hay những quan hệ tỷ lệ giữa các chỉ tiêu trong hệ thống báo cáo tài chính của huyện. 4.3. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu Khi đánh giá việc sử dụng ngân sách đúng mục đích có thể sử dụng các chỉ tiêu định tính và định lượng theo tiêu chí sau đây: - Tình hình lập dự toán thu, tình hình lập dự toán chi qua các năm. - Tình hình chấp hành dự toán thu, chi qua các năm của huyện Vĩnh Linh. - Quyết toán thu, Quyết toán chi qua các năm tại huyện Vĩnh Linh. 5. Kết cấu luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo và Phụ lục, nội dung chính của luận văn bao gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện. Chương 2: Thực trạng công tác quản lý ngân sách nhà nước ở huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị. Chương 3: Định hướng và giải pháp hoàn hiện công tác quản lý ngân sách nhà nước ở huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị. 4 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CẤP HUYỆN 1.1. Ngân sách nhà nước và ngân sách nhà nước cấp huyện 1.1.1. Tổng quan về ngân sách nhà nước 1.1.1.1. Khái niệm ngân sách nhà nước Trong thời kỳ mở cửa hội nhập cùng kinh tế quốc tế ở nước ta như hiện nay không những đòi hỏi sự chuyển đổi về thể chế và cơ cấu kinh tế nói chung mà còn đòi hỏi những chuyển biến cần thiết về cả nhận thức và thể chế tài chính, ngân sách. Do đó việc nhận thức đúng đắn bản chất, chức năng NSNN sẽ giúp cho chúng ta sử dụng nhạy bén công cụ NSNN trong điều hành chính sách kinh tế vĩ mô. Ở Việt Nam cũng có rất nhiều quan điểm khác nhau về NSNN tuy nhiên theo Luật NSNN Việt Nam thì: “NSNN là toàn bộ các khoản thu - chi của Nhà nước trong dự toán đã được cơ quan Nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để đảm bảo thực các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước [1]”. Như vậy, NSNN phản ánh các mối quan hệ kinh tế giữa một bên là Nhà nước với một bên là các chủ thể khác trong xã hội. Các quan hệ kinh tế này phát sinh trong quá trình Nhà nước tham gia phân phối các nguồn tài chính quốc gia phục vụ cho việc thực hiện các chức năng của mình. 1.1.1.2. Bản chất của ngân sách nhà nước NSNN ra đời cùng với sự xuất hiện của Nhà nước. Nhà nước bằng quyền lực chính trị và xuất phát từ nhu cầu về tài chính để đảm bảo thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình đã đặt ra những khoản thu, chi của NSNN. Điều này cho thấy chính sự tồn tại của Nhà nước, vai trò của Nhà nước đối với đời sống KT-XH là những yếu tố cơ bản quyết định sự tồn tại và tính chất hoạt động của NSNN. Trong thực tế nhìn bề ngoài hoạt động của NSNN biểu hiện đa dạng dưới hình thức các khoản thu và các khoản chi tài chính của Nhà nước ở các lĩnh vực hoạt động KT-XH. Các khoản thu chi này được tổng hợp trong một bảng dự toán thu chi tài chính được thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định. Các khoản thu mang 5 tính chất bắt buộc của NSNN là một bộ phận các nguồn tài chính chủ yếu được tạo ra thông qua việc phân phối thu nhập quốc dân được sáng tạo ra trong khu vực sản xuất kinh doanh và các khoản chi chủ yếu của Ngân sách mang tính chất cấp phát phục vụ cho đầu tư phát triển và tiêu dùng của xã hội. Như vậy, về hình thức có thể hiểu: NSNN là toàn bộ các khoản thu chi của nhà nước có trong dự toán, đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền phê duyệt và được thực hiện trong một năm để đảm bảo việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của nhà nước. Tuy nhiên, hoạt động của NSNN là hoạt động phân phối các nguồn tài chính của xã hội gắn liền với việc hình thành và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung là NSNN. Trong quá trình phân phối đó đã làm nảy sinh các quan hệ tài chính giữa một bên là nhà nuớc và một bên là các chủ thể trong xã hội. Những quan hệ tài chính này bao gồm: - Quan hệ kinh tế giữa NSNN với các doanh nghiệp: “Các quan hệ kinh tế này phát sinh trong quá trình hình thành nguồn thu của Ngân sách dưới hình thức các loại thuế mà doanh nghiệp phải nộp. Đồng thời, Ngân sách chi hỗ trợ cho sự phát triển của doanh nghiệp dưới hình thức xây dựng cơ sở hạ tầng, hỗ trợ vốn…”[1] - Quan hệ kinh tế giữa NSNN và các đơn vị hành chính sự nghiệp: “Quan hệ này phát sinh trong qúa trình phân phối lại các khoản thu nhập bằng việc NSNN cấp kinh phí cho các đơn vị quản lý nhà nước. Đồng thời, trong cơ chế kinh tế thị trường các đơn vị có hoạt động sự nghiệp có các khoản thu phí và lệ phí, nguồn thu này một phần các đơn vị làm nghĩa vụ tài chính đối với ngân sách, một phần trang trải các khoản chi tiêu của mình để giảm bớt gánh nặng cho ngân sách”[1]. - Quan hệ kinh tế giữa NSNN với các tầng lớp dân cư: “Quan hệ này được thể hiện qua việc một bộ phận dân cư thực hiện nghĩa vụ tài chính đối với nhà nước bằng việc nộp các khoản thuế, phí, lệ phí. Một bộ phận dân cư khác nhận từ NSNN các khoản trợ cấp theo chính sách qui định.”[1] - Quan hệ kinh tế giữa NSNN với thị trường tài chính: “Quan hệ này phát sinh khi nhà nước tham gia trên thị trường tài chính bằng 6 việc phát hành các loại chứng khoán của KBNN nhằm huy động vốn của các chủ thể trong xã hội để đáp ứng yêu cầu cân đối vốn của NSNN.” [1] Như vậy, đằng sau hình thức biểu hiện bên ngoài của NSNN là một quỹ tiền tệ với các khoản thu và các khoản chi của nó thì NSNN lại phản ảnh các quan hệ kinh tế trong quá trình phân phối. Từ sự phân tích trên cho thấy: NSNN là hệ thống các quan hệ kinh tế phát sinh trong quá trình phân phối các nguồn tài chính của xã hội để tạo lập và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung của nhà nước nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của nhà nước.[1] 1.1.1.3. Chức năng của ngân sách nhà nước NSNN là một bộ phận rất quan trọng đóng vai trò chủ đạo trong hệ thống tài chính quốc gia. Vì vậy, NSNN cũng có hai chức năng là chức năng phân phối, chức năng giám đốc.[1] - Chức năng phân phối: Bất cứ Nhà nước nào muốn tồn tại đòi hỏi phải có nguồn lực tài chính để đáp ứng các khoản chi tiêu cho hoạt động của mình, muốn vậy Nhà nước phải huy động vốn trong, ngoài nước. Nguồn huy động trong nước chủ yếu là nguồn thu từ thuế, phí, lệ phí và các nguồn thu hợp pháp khác. Chức năng này có các đặc điểm cơ bản sau: Thứ nhất, phân phối dưới hình thức giá trị, chủ yếu sử dụng tiền tệ làm đơn vị tính, phương tiện phân phối. Thứ hai, tham gia không đầy đủ vào quá trình phân phối các yếu tố đầu vào. Thứ ba, thực hiện phân phối kết quả của quá trình sản xuất, cung ứng hàng hoá, dịch vụ. Thứ tư, phân phối NSNN tác động đến cả cung và cầu của nền kinh tế gắn liền với sự hình thành và sử dụng quỹ NSNN. Thứ năm, nhà nước là chủ thể trong các quan hệ phân phối có liên quan đến NSNN. Nhà nước sử dụng tối đa quyền lực chính trị, quyền chủ sở hữu trong quá trình phân phối NSNN. Thứ sáu, về cơ bản, quá trình phân phối lại NSNN mang tính không hoàn trả trực tiếp, không phát sinh nghĩa vụ vay trả nợ. 7 Các đặc điểm trên cho thấy phân phối NSNN làm tăng luồng tiền đầu tư cho sản xuất, tăng mức thu nhập của những người hưởng lương từ NSNN, tạo ra lượng cầu mới cho nền kinh tế. Chính những đặc điểm này, phân biệt phân phối NSNN với phân phối theo cơ chế cạnh tranh thị trường hoặc phân phối theo mệnh lệnh của kế hoạch hoá. - Chức năng giám đốc: là giám sát, đôn đốc, kiểm tra bằng tiền, tiến hành một cách thường xuyên, liên tục cùng với quá trình vận động của các đối tượng phân phối NSNN. Giám đốc NSNN thông qua các nghiệp vụ thống kê, kế toán, kiểm toán, thanh tra, kiểm tra tài chính, chế độ công khai tài chính ngân sách và các phương tiện thông tin đại chúng. Giám đốc NSNN được thực hiện cả ở tầm vĩ mô và vi mô, cả trực tiếp và gián tiếp. Thông qua giám đốc NSNN, nhà nước kiểm soát tình hình tài chính vĩ mô, nhà nước xem xét kết quả mức độ thực hiện chế độ, hạn mức tại các cơ sở, đơn vị. Thực hiện tốt chức năng giám đốc, một mặt nhà nước được cung cấp những hình ảnh đúng đắn, trung thực về thực trạng, quá trình diễn biến, xu hướng vận động của NSNN. Mặt khác, trên cơ sở hiệu quả giám đốc, nhà nước tiếp tục vững bước hoặc có những điều chỉnh cần thiết trong điều hành NSNN, tiến tới các mục tiêu chiến lược đã xác định có hiệu quả. 1.1.1.4. Vai trò của ngân sách nhà nước NSNN có vai trò rất quan trọng trong toàn bộ hoạt động KT-XH, an ninh, quốc phòng và đối ngoại của đất nước. Tuy nhiên, vai trò của NSNN bao giờ cũng gắn liền với vai trò của Nhà nước trong từng thời kỳ nhất định.[10, 15-17] - Khai thác, huy động các nguồn tài chính và đảm bảo nhu cầu chi của Nhà nước Vai trò này xuất phát từ bản chất kinh tế của NSNN, để đảm bảo cho hoạt động của nhà nước trong các lĩnh vực chính trị, kinh tế, xã hội đòi hỏi phải có những nguồn tài chính nhất định. Những nguồn tài chính này được hình thành từ các khoản thu thuế và các khoản thu ngoài thuế. Đây là vai trò lịch sử của NSNN mà trong bất kỳ chế độ xã hội nào, cơ chế kinh tế nào NSNN đều phải thực hiện. Theo mục tiêu của từng giai đoạn Nhà nước thông qua quyền lực của mình để 8