Tài liệu Hoàn thiện công tác quản lý của ngân hàng nhà nước chi nhánh tỉnh thái nguyên đối với hệ thống ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH ____________________ NGUYỄN HỒNG DIỆU HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC CHI NHÁNH TỈNH THÁI NGUYÊN ĐỐI VỚI HỆ THỐNG NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN – 2020 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH ____________________ NGUYỄN HỒNG DIỆU HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC CHI NHÁNH TỈNH THÁI NGUYÊN ĐỐI VỚI HỆ THỐNG NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ Mã số: 8.31.01.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: TS. ĐỖ ĐÌNH LONG THÁI NGUYÊN – 2020 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu đã nêu trong Luận văn là chính xác và có nguồn gốc rõ ràng. Các kết quả nghiên cứu của Luận văn là trung thực và chưa được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Thái Nguyên, ngày … tháng năm 2020 Tác giả Nguyễn Hồng Diệu ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện đề tài tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ, động viên của nhiều cá nhân và tập thể. Tôi xin được bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc nhất tới tất cả các cá nhân và tập thể đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong học tập và nghiên cứu. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu Nhà trường, Phòng Đào tạo, các khoa, phòng của Trường Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi về mọi mặt trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ tận tình của giáo viên hướng dẫn TS. Đỗ Đình Long Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ, đóng góp nhiều ý kiến quý báu của các nhà khoa học, các thầy, cô giáo trong Trường Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh - Đại học Thái Nguyên. Trong quá trình thực hiện đề tài, tôi còn được sự giúp đỡ và cộng tác của các đồng chí tại Ngân hàng Nhà nước chi nhánh Thái Nguyên. Tôi xin bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc đối với mọi sự giúp đỡ quý báu đó. Thái Nguyên, ngày … tháng…. năm 2020 Tác giả Nguyễn Hồng Diệu iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii MỤC LỤC ....................................................................................................... iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT........................................................................ vii DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................... viii DANH MỤC CÁC HÌNH .............................................................................. ix LỜI MỞ ĐẦU .................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 2 4. Những đóng góp mới của luận văn ............................................................... 3 5. Kết cấu của luận văn ..................................................................................... 3 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI HỆ THỐNG NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI................................................................................................ 5 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý của ngân hàng nhà nước đối với hệ thống ngân hàng thương mại ................................................................................................ 5 1.1.1. Khái quát chung về Ngân hàng nhà nước ..................................................... 5 1.1.2. Khái quát về ngân hàng thương mại.............................................................. 8 1.1.3. Quản lý của ngân hàng nhà nước đối với hệ thống các ngân hàng thương mại............................................................................................................................ 10 1.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý của NHNN tỉnh đối với các NHTM .. 21 1.2. Cơ sở thực tiễn về quản lý của NHNN đối với các NHTM ..................... 24 1.2.1. Kinh nghiệm quản lý của NHNN đối với các NHTM .......................... 24 1.2.2. Bài học kinh nghiệm rút ra trong quản lý của NHNN chi nhánh Thái Nguyên đối với hệ thống các NHTM trên địa bàn tỉnh ...................................................... 29 CHƯƠNG 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................ 31 iv 2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 31 2.2. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 31 2.2.1. Phương pháp thu thập số liệu....................................................................... 31 2.2.2. Phương pháp tổng hợp và xử lý số liệu ....................................................... 33 2.2.3. Phương pháp phân tích thông tin ................................................................. 33 2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................... 34 2.3.1. Chỉ tiêu về định hướng chiến lược, đóng góp xây dựng chính sách pháp luật của nhà nước............................................................................................................ 34 2.3.2. Chỉ tiêu về tổ chức bộ máy hoạt động của các NHTM .............................. 34 2.3.3. Chỉ tiêu về tổ chức cấp và thu hồi giấy phép hoạt động ............................ 34 2.3.4. Chỉ tiêu về hoạt động thanh tra, giám sát các NHTM ................................ 35 2.3.5. Chỉ tiêu phản ánh hiệu quả quản lý của NHNN đối với các NHTM ........ 35 CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC CHI NHÁNH THÁI NGUYÊN ĐỐI VỚI HỆ THỐNG CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH .......................... 36 3.1. Giới thiệu chung về NHNN chi nhánh Thái Nguyên .............................. 36 3.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển .................................................................. 36 3.1.2. Cơ cấu tổ chức của đơn vị ............................................................................ 38 3.1.3. Hệ thống các NHTM trên địa bàn tỉnh ........................................................ 40 3.1.4. Những kết quả đạt được trong thời gian qua .............................................. 42 3.2. Thực trạng quản lý của NHNN chi nhánh Thái Nguyên đối với hệ thống các NHTM trên địa bàn tỉnh............................................................................ 48 3.2.1. Quản lý của NHNN về định hướng chiến lược .......................................... 48 3.2.2. Quản lý của NHNN về tổ chức bộ máy, hoạt động của các NHTM ......... 52 3.2.3. Quản lý của NHNN về cấp và thu hồi giấy phép hoạt động...................... 65 3.2.4. Quản lý của NHNN về thanh tra giám sát .................................................. 68 3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý của NHNN tỉnh đối với các NHTM Thái Nguyên ............................................................................................................ 77 v 3.3.1. Yếu tố tác động bên ngoài............................................................................ 77 3.3.2. Nhân tố tác động bên trong .......................................................................... 80 3.4. Đánh giá công tác quản lý của NHNN đối với hệ thống các NHTM trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ...................................................................................... 82 3.4.1. Những kết quả đạt được ............................................................................... 82 3.4.2. Những hạn chế và nguyên nhân .................................................................. 83 CHƯƠNG 4. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC CHI NHÁNH TỈNH THÁI NGUYÊN ĐỐI VỚI HỆ THỐNG NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ......................................................................................................................... 87 4.1. Quan điểm, định hướng, mục tiêu hoàn thiện công tác quản lý của NHNN đối với hệ thống các NHTM trên địa bàn tỉnh ................................................ 87 4.1.1. Quan điểm ..................................................................................................... 87 4.1.2. Định hướng, mục tiêu ................................................................................... 88 4.2. Một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý của NHNN đối với hệ thống các NHTM trên địa bàn tỉnh ................................................................. 90 4.2.1. Hoàn thiện hệ thống thể chế quản lý của NHNN đối với các ngân hàng thương mại............................................................................................................... 90 4.2.2. Giải pháp hoạch định chiến lược phát triển ngành ngân hàng đến năm 2025 .................................................................................................................................. 91 4.2.3. Hoàn thiện chính sách tiền tệ - ngân hàng phù hợp với yêu cầu phát triển nền kinh tế địa phương ........................................................................................... 92 4.2.4. Hoàn thiện công tác thanh tra, giám sát ngân hàng .................................... 93 4.2.5. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tại các ngân hàng ............................ 95 4.2.6. Các giải pháp tạo điều kiện, hỗ trợ trong quản lý của NHNN đối với các NHTM tại tỉnh Thái Nguyên .................................................................................. 99 4.3. Một số kiến nghị..................................................................................... 102 4.3.1. Kiến nghị với NHNN Việt Nam ................................................................ 102 vi 4.3.2. Kiến nghị với UBND, HĐND, các sở, ban ngành tại địa phương .......... 104 KẾT LUẬN .................................................................................................. 106 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 108 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 110 vii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Từ nguyên nghĩa BOJ Bank of Japan (Ngân hàng Nhật Bản) CSTT Chính sách tiền tệ HĐQT Hội đồng quản trị KHCN Khách hàng cá nhân KSNB Kiểm soát nội bộ KTTT Kinh tế thị trường NH Ngân hàng NHCT Ngân hàng Công thương NHNN Ngân hàng Nhà nước NHNo&PTNT Ngân hàng nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam NHĐT&PT Ngân hàng Đầu tư và Phát triển NHTM Ngân hàng thương mại NHTW Ngân hàng Trung ương QLNN Quản lý Nhà nước TCKT Tổ chức kinh tế TCTD Tổ chức tín dụng TGĐ Tổng giám đốc TMCP Thương mại cổ phần TTGSNH Thanh tra giám sát ngân hàng TSĐB Tài sản đảm bảo UBND Ủy ban nhân dân viii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1. Số lượng các ngân hàng trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ................ 40 Bảng 3.2. Hoạt động huy động vốn của các NHTM trên địa bàn giai đoạn 20162018 ................................................................................................. 44 Bảng 3.3. Hoạt động cho vay của các NHTM trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2016-2018 ....................................................................... 47 Bảng 3.4. Tình hình triển khai văn bản về QLNN với các NHTM trên địa bàn tại Chi nhánh ................................................................................... 50 Bảng 3.5. Đánh giá về định hướng chiến lược của NHNN chi nhánh tỉnh Thái Nguyên với các NHTM .................................................................. 51 Bảng 3.6. Tổng hợp người lao động tại NHTM tỉnh Thái Nguyên năm 2018 55 Bảng 3.7. Tình hình tổ chức cán bộ tại NHNN chi nhánh tỉnh Thái Nguyên 56 Bảng 3.8. Đánh giá về công tác quản lý tổ chức bộ máy, nhân sự của NHNN chi nhánh tỉnh Thái Nguyên với các NHTM .................................. 58 Bảng 3.9. Tình hình thu chi tiền mặt qua quỹ ngân hàng tại NHNN Chi nhánh tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2016-2018 .......................................... 62 Bảng 3.10. Đánh giá về công tác quản lý các hoạt động của NHNN chi nhánh tỉnh Thái Nguyên với các NHTM ................................................... 64 Bảng 3.11. Tình hình cấp phép hoạt động ngân hàng trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2016-2018 .......................................................... 66 Bảng 3.12. Đánh giá về công tác quản lý các hoạt động của NHNN chi nhánh tỉnh Thái Nguyên với các NHTM ................................................... 67 Bảng 3.13. Số lượng các cuộc thanh tra, kiểm tra giai đoạn 2016-2018 ........ 71 Bảng 3.14. Đánh giá về công tác thanh tra, kiểm tra của NHNN chi nhánh tỉnh Thái Nguyên với các NHTM .......................................................... 76 ix DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 3.1. Sơ đồ cơ cấu tổ chức của NHNN chi nhánh tỉnh Thái Nguyên ...... 39 Hình 3.2. Quan hệ của hệ thống các NHTM trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên . 41 Hình 3.3. Quy mô và tổng tài sản của các NHTM trên địa bàn ...................... 42 Hình 3.4. Tổ chức bộ máy của các NHTM ..................................................... 53 Hình 3.5. Tỷ lệ nợ xấu tại các NHTM trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ........... 61 Hình 3.6. Tiền giả thu được qua kho quỹ ngân hàng trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2016-2018 .......................................................... 62 Hình 3.7. Sơ đồ hệ thống thanh tra NHNN ..................................................... 69 1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Ngân hàng thương mại (NHTM) là một tổ chức trung gian tài chính có vị trí quan trọng trong nền kinh tế quốc dân. Đối với bất kỳ quốc gia nào, hệ thống NHTM cũng giữ vai trò không thể thay thế trong việc cung cấp các phương tiện thanh toán và huy động nguồn lực cho cả đầu vào và đầu ra của quá trình kinh tế. Hệ thống NHTM phát triển ổn định sẽ là cơ sở đảm bảo cho nền kinh tế phát triển nhanh, bền vững. Trong nền kinh tế thị trường, vai trò của NHTM được thể hiện trên các phương diện: là nơi tập trung tiền nhàn rỗi và cung ứng tiền vốn cho quá trình sản xuất kinh doanh; làm trung gian trong quá trình thanh toán góp phần thúc đẩy quá trình lưu thông hàng hoá nhanh chóng; góp phần điều tiết và kiểm soát thị trường tiền tệ, thị trường vốn; thu hút, mở rộng vốn đầu tư trong, ngoài nước và cung cấp các dịch vụ tài chính khác; góp phần hình thành, duy trì và phát triển nền kinh tế theo một cơ cấu ngành và khu vực nhất định; tạo ra môi trường cho việc thực hiện chính sách tiền tệ của Ngân hàng trung ương; là cầu nối cho việc phát triển kinh tế đối ngoại giữa các quốc gia. Có thể nói, NHTM là một trong những trung gian tài chính quan trọng của nền kinh tế. Xuất phát từ vai trò to lớn trên đây, chính phủ các nước đều chú trọng thực hiện quản lý vĩ mô đối với tổ chức và hoạt động của hệ thống NHTM. Trong nền kinh tế thị trường (KTTT), vai trò quản lý của các ngân hàng nhà nước đối với các NHTM là rất quan trọng để vừa phát huy vai trò tích cực của các trung gian tài chính đối với nền kinh tế, vừa phòng chống rủi ro trong hoạt động ngân hàng. Chức năng quản lý nhà nước đối với các NHTM bao gồm: quản lý của Ngân hàng Nhà nước (NHNN) về hoạt động tiền tệ; quản lý của NHNN về hoạt động ngoại hối; quản lý của NHNN về hoạt động ngân hàng. Tuy nhiên, hệ thống NHTM nước ta nói chung và NHNN tỉnh Thái Nguyên nói riêng vẫn thuộc diện quy mô nhỏ, năng lực tài chính thấp, mức độ 2 rủi ro cao, chất lượng tín dụng chưa đáp ứng yêu cầu phát triển nền KTTT, nợ xấu ngày càng tăng và có nguy cơ “đổ vỡ” mang tính hệ thống; vấn đề quản trị điều hành, giữ an toàn hệ thống vẫn chưa đáp ứng các tiêu chuẩn và thông lệ quốc tế. Xuất phát từ tình hình thực tế trên, tác giả lựa chọn đề tài “Hoàn thiện công tác quản lý của Ngân hàng Nhà nước chi nhánh tỉnh Thái nguyên đối với hệ thống ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh” làm đề tài luận văn thạc sĩ chuyên ngành quản lý kinh tế. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Nghiên cứu đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý của Ngân hàng Nhà nước chi nhánh tỉnh Thái Nguyên đối với hệ thống ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh, góp phần phát triển bền vững các NHTM nói riêng và KTXH tỉnh Thái Nguyên nói chung. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa những vấn đề lý luận và tổng kết thực tiễn về quản lý của NHNN đối với hệ thống ngân hàng thương mại. - Phân tích thực trạng quản lý của NHNN chi nhánh tỉnh Thái Nguyên đối với hệ thống ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh. - Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý của NHNN chi nhánh tỉnh Thái Nguyên đối với hệ thống các NHTM trên địa bàn. - Đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý của Ngân hàng Nhà nước chi nhánh tỉnh Thái Nguyên đối với hệ thống ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là công tác quản lý của ngân hàng nhà nước Chi nhánh tỉnh Thái Nguyên đối với hệ thống ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh và những vấn đề có liên quan. 3 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về không gian: đề tài được thực hiện tại ngân hàng nhà nước Chi nhánh tỉnh Thái Nguyên và ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. - Phạm vi về thời gian: số liệu thứ cấp được thu thập trong giai đoạn 2016-2018, số liệu sơ cấp được thu thập trong thời gian từ tháng 2-4/2019. - Phạm vi về nội dung: Đề tài nghiên cứu các nội dung quản lý của NHNN đối với các NHTM trên các lĩnh vực tiền tệ, hoạt động ngân hàng, ngoại hối, thanh tra giám sát… 4. Những đóng góp mới của luận văn Luận văn là công trình khoa học có ý nghĩa lý luận và thực tiễn thiết thực, đã góp phần hệ thống hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn về quản lý của NHNN đối với các NHTM. Luận văn cho thấy những tồn tại và bất cập trong công tác quản lý của NHNN tỉnh đối với các NHTM, phân tích các hạn chế và nguyên nhân của hạn chế, từ đó đề xuất các giải pháp tăng cường hoạt động quản lý của NHNN cấp tỉnh đối với NHTM. Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo trong học tập, nghiên cứu, giảng dạy về quản lý nhà nước nói chung và quản lý của các NHNN chi nhánh tỉnh đối với các NHTM. 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, luận văn gồm 4 chương như sau: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý của NHNN đối với các NHTM Chương 2: Phương pháp nghiên cứu Chương 3: Thực trạng quản lý của ngân hàng nhà nước Chi nhánh tỉnh Thái Nguyên đối với hệ thống ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh 4 Chương 4: Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý của ngân hàng nhà nước Chi nhánh tỉnh Thái Nguyên đối với hệ thống ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh. 5 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI HỆ THỐNG NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý của ngân hàng nhà nước đối với hệ thống ngân hàng thương mại 1.1.1. Khái quát chung về Ngân hàng nhà nước 1.1.1.1. Khái niệm ngân hàng nhà nước NHNN có nguồn gốc từ ngân hàng phát hành, cho đến đầu thế kỷ XX, ngân hàng phát hành vẫn thuộc sở hữu tư nhân. Từ sau Chiến tranh thế giới thứ II, do đúc kết những bài học kinh nghiệm từ việc chống đỡ cuộc Đại suy thoái năm 1929-1933 cũng như sự phát triển của các học thuyết kinh tế về sự cần thiết của quản nhà nước đối với nền kinh tế, các nhà lãnh đạo chính trị đã nhận thức được tầm quan trọng phải thành lập một NHNN đóng vai trò quản lý lưu thông tiền tệ, tín dụng và hoạt động của hệ thống ngân hàng thống nhất trong một nền kinh tế. Các NHNN được thành lập hoặc bằng cách quốc hữu hóa các ngân hàng phát hành hiện có hoặc thành lập mới thuộc sở hữu nhà nước. Ở các nước tư bản có hệ thống ngân hàng phát triển lâu đời thì thành lập NHNN bằng cách quốc hữu hóa ngân hàng phát hành thông qua mua lại cổ phần của các ngân hàng này rồi bổ nhiệm người điều hành (Anh, Pháp,...). Ở một số nước, Nhà nước chỉ nắm cổ phần khống chế hoặc vẫn để thuộc sở hữu tư nhân nhưng Nhà nước bổ nhiệm người điều hành (Nhật, Mỹ,...). Theo Nguyễn Văn Tiến (2012): NHNN là cơ quan đặc trách quản lý hệ thống tiền tệ quốc gia và chịu trách nhiệm thi hành chính sách tiền tệ (CSTT). Mục đích hoạt động của NHNN là ổn định giá trị của tiền tệ, ổn định cung tiền, kiểm soát lãi suất, cứu các NHTM có nguy cơ đổ vỡ, đảm bảo sự ổn định và an toàn của hệ thống ngân hàng. Như vậy, NHNN là một định chế công cộng, có thể độc lập hoặc trực thuộc Chính phủ; thực hiện chức năng độc quyền phát hành tiền, là ngân hàng 6 của các ngân hàng, ngân hàng của Chính phủ và chịu trách nhiệm trong việc quản lý nhà nước về các hoạt động tiền tệ, tín dụng và ngân hàng. 1.1.1.2. Chức năng của ngân hàng nhà nước NHNN là cơ quan thuộc bộ máy nhà nước, có chức năng phát hành giấy bạc ngân hàng và thực hiện quản lý nhà nước về hoạt động tiền tệ, tín dụng ngân hàng, với mục tiêu cơ bản là đảm bảo ổn định và an toàn trong hoạt động hệ thống ngân hàng. NHNN thực hiện chức năng quản lý không chỉ đơn thuần bằng các luật lệ, các biện pháp hành chính, mà còn thông qua các nghiệp vụ mang tính kinh doanh, tuy nhiên các hoạt động kinh doanh chỉ là phương tiện để quản lý, tự nó không phải là mục đích sinh lời. a. Ngân hàng độc quyền phát hành tiền Đi liền với sự ra đời của NHNN, toàn bộ việc phát hành tiền được tập trung vào NHNN theo thiết chế nhà nước độc quyền phát hành tiền. Ở một số quốc gia, NHNN là cơ quan duy nhất phát hành tiền giấy, còn tiền kim loại với tư cách là tiền bổ trợ thì do Chính phủ phát hành. Giấy bạc ngân hàng do NHNN phát hành là phương tiện thanh toán hợp pháp, với chức năng làm phương tiện lưu thông và phương tiện thanh toán. Bên cạnh chức năng phát hành tiền, NHNN còn thực hiện việc kiểm soát khối lượng tiền cung ứng được tạo ra từ các NHTM bằng quy chế dự trữ bắt buộc, lãi suất tái chiết khấu,… Như vậy, NHNN không chỉ độc quyền phát hành tiền tệ mà còn quản lý và điều tiết lượng tiền cung ứng, thực hiện chính sách tiền tệ, đảm bảo ổn định giá trị nội tệ. b. Ngân hàng của các ngân hàng trung gian NHNN thực hiện công việc tái chiết khấu hối phiếu đối với các ngân hàng, cấp vốn thông qua cho vay đối với các tổ chức này. Trong quá trình hoạt động tín dụng của mình, các ngân hàng sử dụng vốn tập trung, huy động được để cho vay đối với nền kinh tế. Khi xuất hiện nhu cầu tiền làm phương tiện thanh toán nhưng lượng tiền mặt trong quỹ không đủ khả năng chi trả, các ngân hàng này được NHNN cấp tín dụng theo những điều kiện nhất định, phù hợp 7 yêu cầu CSTT. Trong trường hợp có ngân hàng gặp nguy cơ đổ vỡ làm ảnh hưởng đến cả hệ thống tài chính của quốc gia, NHNN sẽ tái cấp vốn cho ngân hàng đó. NHNN là trung tâm thanh toán của hệ thống ngân hàng, mở tài khoản tiền gửi và bảo quản dự trữ tiền tệ cho các ngân hàng. c. Ngân hàng của Chính phủ Chức năng này của NHNN thể hiện ở một số điểm sau: NHNN thuộc sở hữu nhà nước; NHNN ban hành các văn bản pháp quy theo thẩm quyền của mình về tiền tệ, tín dụng, thanh toán, ngoại hối và ngân hàng; kiểm tra thực hiện các văn bản pháp luật có liên quan; NHNN mở tài khoản, nhận và trả tiền gửi của Kho bạc nhà nước; NHNN tổ chức thanh toán cho Kho bạc nhà nước trong quan hệ thanh toán với các ngân hàng; NHNN làm đại lý cho Kho bạc nhà nước trong một số nghiệp vụ; NHNN bảo quản dự trữ quốc gia về ngoại hối, các chứng từ có giá; NHNN cung cấp tín dụng và tạm ứng cho NSNN trong những trường hợp cần thiết; NHNN thay mặt nhà nước quản lý các hoạt động tiền tệ – tín dụng và thanh toán đối nội, đối ngoại của đất nước; thay mặt Chính phủ ký kết các hiệp định tiền tệ, tín dụng và thanh toán với nước ngoài và tham gia với cương vị là thành viên của một số tổ chức tài chính – tiền tệ quốc tế. d. Chức năng quản lý nhà nước NHNN là cơ quan quản lý và điều tiết hoạt động của hệ thống ngân hàng nhằm bảo đảm sự ổn định tiền tệ và an toàn cho hoạt động hệ thống nhằm thực hiện các mục tiêu kinh tế vĩ mô của đất nước. Chức năng quản lý nhà nước của NHNN được cụ thể hóa trên các phương diện sau: - NHNN thẩm định và cấp giấy chứng nhận hoạt động cho NHTM; - NHNN quy định nội dung, phạm vi hoạt động kinh doanh và các quy chế nghiệp vụ, các hệ số an toàn đòi hỏi các NHTM phải tuân thủ; - NHNN điều tiết các hoạt động kinh doanh của NHTM bằng những biện pháp kinh tế và hành chính như: quy định tỷ lệ dự trữ bắt buộc, hạn mức tín dụng, ban hành chính sách lãi suất, tỷ lệ hoa hồng, lệ phí áp dụng trong hoạt động kinh doanh của các NHTM,…; 8 - NHNN thanh tra và kiểm soát thường xuyên và toàn diện các hoạt động của toàn bộ hệ thống ngân hàng, áp dụng các chế tài trong các trường hợp vi phạm pháp luật nhằm đảm bảo cho cả hệ thống ngân hàng hoạt động ổn định, an toàn và có hiệu quả; - NHNN quyết định đình chỉ hoạt động hoặc giải thể đối với các ngân hàng trung gian trong các trường hợp vi phạm nghiêm trọng pháp luật hoặc mất khả năng thanh toán,… 1.1.2. Khái quát về ngân hàng thương mại 1.1.2.1. Khái niệm ngân hàng thương mại Hiện có nhiều cách hiểu khác nhau về NHTM, nhưng nhìn chung đều cho rằng, NHTM là một trung gian tài chính đi vay để cho vay; NHTM là tổ chức đi vay tiền của công chúng rồi lại cho người khác vay và qua đó mà thu lợi nhuận. Tại Mỹ trong những năm 1980 đã quy định rằng “Bất kỳ một tổ chức nào cung cấp tài khoản tiền gửi cho phép khách hàng rút tiền theo yêu cầu (như bằng cách viết séc hay bằng việc rút tiền điện tử) và cho vay đối với các tổ chức kinh doanh hay cho vay thương mại sẽ được xem là một ngân hàng”. Theo Peter Rose, nhà kinh tế học Mỹ định nghĩa: “Ngân hàng thương mại là loại hình tổ chức tài chính cung cấp một danh mục các dịch vụ tài chính đa dạng nhất - đặc biệt là tín dụng, tiết kiệm và dịch vụ thanh toán và thực hiện nhiều chức năng tài chính nhất so với bất kỳ một tổ chức kinh doanh nào trong nền kinh tế”. Đây là định nghĩa có nội hàm khá rộng nhưng phù hợp nhất vì nó dựa trên việc xem xét những loại hình dịch vụ mà ngân hàng cung cấp. Các lĩnh vực hoạt động chủ yếu của NHTM gồm: Hoạt động huy động vốn; Hoạt động tín dụng; Hoạt động dịch vụ thanh toán; Hoạt động ngân quỹ; Các hoạt động khác. 9 1.1.2.2. Chức năng của ngân hàng thương mại Theo Nguyễn Văn Tiến (2012), NHTM có 4 chức năng sau: - Chức năng làm thủ quỹ cho xã hội: NHTM nhận tiền gửi của công chúng, các doanh nghiệp và các tổ chức, giữ tiền cho khách hàng của mình, đáp ứng cho nhu cầu rút tiền và chi tiền cho họ. Đối với khách hàng, khi gửi tiền vào ngân hàng họ không những đảm bảo được an toàn về tài sản mà còn thu được một khoản lợi nhuận từ ngân hàng. Đối với NHTM, chức năng này làm cơ sở để thực hiện chức năng trung gian thanh toán, đồng thời tạo ra nguồn vốn chủ yếu để thực hiện chức năng trung gian tín dụng. - Chức năng trung gian tín dụng: Đây là chức năng quan trọng nhất của NHTM. Khi thực hiện chức năng trung gian tín dụng, NHTM đóng vai trò là cầu nối giữa người thừa vốn và người có nhu cầu về vốn, cụ thể NHTM vừa đóng vai trò là người đi vay, vừa đóng vai trò là người cho vay và hưởng lợi nhuận là khoản chênh lệch giữa lãi suất nhận gửi và lãi suất cho vay. Đây là hoạt động góp phần tạo lợi ích cho tất cả các bên tham gia. - Chức năng trung gian thanh toán: Ở đây NHTM đóng vai trò là thủ quỹ cho các doanh nghiệp và cá nhân, thực hiện các thanh toán theo yêu cầu của khách hàng như trích tiền từ tài khoản tiền gửi của họ để thanh toán tiền hàng hóa, dịch vụ hoặc nhập vào tài khoản tiền gửi của khách hàng tiền thu bán hàng và các khoản thu khác theo lệnh của họ. Các NHTM cung cấp cho khách hàng nhiều phương tiện thanh toán tiện lợi như: séc, ủy nhiệm chi, ủy nhiệm thu, thẻ rút tiền, thẻ thanh toán,… - Chức năng tạo tiền: Tạo tiền là một chức năng quan trọng, phản ánh rõ bản chất của ngân NHTM. Chức năng tạo tiền được thực thi trên cơ sở chức năng trung gian tín dụng và chức năng thanh toán. Với chức năng này, hệ thống NHTM đã làm tăng tổng phương tiện thanh toán trong nền kinh tế, đáp ứng nhu cầu thanh toán, chi trả của xã hội. Trong nền KTTT hiện nay, các chức năng của NHTM ngày càng được gia tăng để đáp ứng yêu cầu phát triển của nền kinh tế.