Tài liệu Hoàn thiện cơ chế hậu kiểm đối với tổ chức khoa học và công nghệ ngoài công lập (nghiên cứu trường hợp văn phòng đăng ký hoạt động khoa học và công nghệ)

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ MAI HIỀN HOÀN THIỆN CƠ CHẾ HẬU KIỂM ĐỐI VỚI TỔ CHỨC KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ NGOÀI CÔNG LẬP (NGHIÊN CỨU TRƢỜNG HỢP VĂN PHÒNG ĐĂNG KÝ HOẠT ĐỘNG KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ) LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ HÀ NỘI - 2020 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ MAI HIỀN HOÀN THIỆN CƠ CHẾ HẬU KIỂM ĐỐI VỚI TỔ CHỨC KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ NGOÀI CÔNG LẬP (NGHIÊN CỨU TRƢỜNG HỢP VĂN PHÒNG ĐĂNG KÝ HOẠT ĐỘNG KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ) Ngành: Quản lý Khoa học và Công nghệ Mã số: 8 34 04 12 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC TS. NGUYỄN NGỌC SONG HÀ NỘI - 2020 LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, ví dụ, trích dẫn trong luận văn đảm bảo độ tin cậy, chính xác. Những kết luận khoa học của luận văn này chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả Nguyễn Thị Mai Hiền MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KIỂM TRA VÀ TỔ CHỨC ................. 7 1.1.Kiểm tra ............................................................................................... 7 1.2. Tổ chức khoa học và công nghệ ...................................................... 10 1.3. Công tác hậu kiểm đối với tổ chức khoa học và công nghệ ngoài công lập .................................................................................................... 16 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG CƠ CHẾ HẬU KIỂM ĐỐI VỚI TỔ CHỨC KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ NGOÀI CÔNG LẬP ĐĂNG KÝ HOẠT ĐỘNG TẠI BỘ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ .................. 21 2.1. Các quy định về hậu kiểm tổ chức khoa học và công nghệ ngoài công lập ........................................................................................ 21 2.2. Thực trạng cơ chế hậu kiểm đối với tổ chức khoa học và công nghệ ngoài công lập đăng ký hoạt động tại Bộ Khoa học và Công nghệ từ năm 2000 đến nay ...................................................................... 32 Chƣơng 3: ĐỀ XUẤT HOÀN THIỆN CƠ CHẾ HẬU KIỂM ĐỐI VỚI TỔ CHỨC KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ NGOÀI CÔNG LẬP ĐĂNG KÝ HOẠT ĐỘNG TẠI BỘ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ ............................................................................................................. 50 3.1. Ý nghĩa của việc hoàn thiện cơ chế hậu kiểm ................................. 50 3.2. Đề xuất hoàn thiện cơ chế hậu kiểm ................................................ 51 3.3. Nghiên cứu đề xuất các biểu mẫu sử dụng trong quy trình kiểm tra ................................................................................................... 58 3.4. Nghiên cứu đề xuất cơ chế phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức ..... 59 KẾT LUẬN .................................................................................................... 64 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 66 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT KH&CN: Khoa học và công nghệ Luật KH&CN năm 2000: Luật khoa học và công nghệ năm 2000 Luật KH&CN năm 2013: Luật khoa học và công nghệ năm 2013 Văn phòng Đăng ký: Văn phòng đăng ký hoạt động khoa học và công nghệ WTO: World Trade Organization Tổ chức Thương mại thế giới DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU Bảng 2.1. Số lượng các tổ chức KH&CN đã đăng ký hoạt động tại Bộ KH&CN (tính đến hết năm 2019) ........................................................... 25 Biểu 2.1. Tương quan sự phát triển giữa tổ chức KH&CN công lập Biểu 2.2. Tốc độ phát triển của tổ chức KH&CN ngoài công lập đăng ký hoạt động tại Bộ KH&CN....................................................................... 26 Biểu 2.3. Cơ cấu lĩnh vực hoạt động của tổ chức KH&CN ngoài công lập đăng ký tại Bộ KH&CN .......................................................................... 27 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ngày 28 tháng 01 năm 1992, Hội đồng Bộ trưởng (nay là Chính phủ) đã ban hành Nghị định số 35-HĐBT về công tác quản lý KH&CN, với mục tiêu tiếp tục đổi mới quản lý KH&CN, thúc đẩy phát triển các hoạt động sáng tạo, khuyến khích việc ứng dụng các thành tựu KH&CN mới vào sản xuất và đời sống, nâng cao hiệu quả kinh tế - xã hội của các hoạt động KH&CN. Đây là chính sách đổi mới mạnh mẽ của Nhà nước để thực hiện xã hội hóa hoạt động KH&CN. Các tổ chức và cá nhân có nguyện vọng hoạt động nghiên cứu triển khai, dịch vụ KH&CN được thành lập tổ chức KH&CN để hoạt động và chỉ cần đăng ký với cơ quan quản lý nhà nước về KH&CN. Năm 2000, Luật KH&CN được Quốc hội thông qua đã thừa nhận quyền bình đẳng của mọi công dân trong hoạt động KH&CN. Tiếp đó, nhằm thể chế hóa Nghị quyết Trung ương 6 Khóa XI về “Phát triển Khoa học và Công nghệ phục vụ công nghiệp hóa - hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế”, Quốc hội đã ban hành Luật KH&CN năm 2013 thay thế Luật KH&CN năm 2000. Với nhiều nội dung mới, Luật KH&CN năm 2013 đã làm rõ hơn vị trí, vai trò của tổ chức KH&CN, sắp xếp lại mạng lưới tổ chức nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động và đầu tư phát triển KH&CN. Cùng với Luật KH&CN năm 2013, các Nghị định, Thông tư hướng dẫn thi hành đã tạo ra một hành lang pháp lý thống nhất, đồng bộ góp phần thúc đẩy phát triển KH&CN. Qua hơn 20 năm triển khai chủ trương xã hội hóa hoạt động KH&CN, hệ thống các tổ chức KH&CN nhiều thành phần được hình thành và phát triển. Hệ thống các tổ chức này càng tăng về số lượng và chất lượng, tính đến nay đã có hơn ba nghìn tổ chức KH&CN được thành lập, đã huy động được nhiều nguồn lực trong nước cũng như quốc tế, góp phần tích cực vào sự nghiệp phát 1 triển kinh tế - xã hội của đất nước. Hiện nay, hơn nửa trong số các tổ chức KH&CN đã thực hiện đăng ký hoạt động tại Bộ Khoa học và Công nghệ hoặc các Sở Khoa học và Công nghệ là các tổ chức KH&CN ngoài công lập. Tuy phát triển nhanh về số lượng, nhưng chất lượng hoạt động của loại hình tổ chức KH&CN ngoài công lập chưa thực sự ổn định, nhiều tổ chức hoạt động sai lĩnh vực, hoạt động yếu kém nhưng không giải thể hoặc có hành vi vi phạm trong hoạt động. Vì vậy, để nâng cao hiệu quả công tác quản lý Nhà nước, tác giả thấy rằng cần chú trọng hoàn thiện các quy định về công tác kiểm tra sau khi tổ chức KH&CN thành lập và đi vào hoạt động. Đó chính là lý do vì sao tác giả lựa chọn đề tài của luận văn là “Hoàn thiện cơ chế hậu kiểm đối với tổ chức khoa học và công nghệ ngoài công lập” (Nghiên cứu trường hợp Văn phòng Đăng ký hoạt động khoa học và công nghệ). Cũng từ thực tế nêu trên có thể khẳng định ý nghĩa thực tiễn và tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Từ khi có sự phát triển của các tổ chức KH&CN ngoài công lập, đã có rất nhiều các công trình nghiên cứu trong lĩnh vực quản lý loại hình tổ chức KH&CN này, như quản lý tổ chức, quản lý nhân lực, quản lý tài chính, sở hữu trí tuệ, hợp tác quốc tế, quản lý hoạt động thanh tra.... Nhiều kết quả nghiên cứu đã được áp dụng vào thực tế, biểu hiện rõ rệt hơn cả là kết quả đó được các cơ quan quản lý nhà nước sử dụng để xây dựng nên các văn bản quy phạm pháp luật và pháp quy theo hướng tạo điều kiện thuận lợi nhất để tổ chức KH&CN ngoài công lập thành lập và đi vào hoạt động. Liên quan đến chủ đề nghiên cứu này, trong thời gian qua đã có một số công trình được thực hiện, cụ thể: Đề tài “ ghi n cứu hảo sát thực trạng và đề xuất một số giải pháp cải cách thủ tục hành chính và tăng cường quản lý các tổ chức khoa học và 2 công nghệ ngoài công lập”, Văn phòng Đăng ký hoạt động KH&CN, năm 2018 [25], đề tài đã đánh giá thực trạng thực hiện thủ tục hành chính về đăng ký hoạt động KH&CN nói chung và của các tổ chức KH&CN ngoài công lập nói riêng; đánh giá hiện trạng hoạt động của các tổ chức KH&CN ngoài công lập từ đó tăng cường công tác quản lý Nhà nước đối với các tổ chức KH&CN ngoài công lập và đề xuất một số giải pháp tiếp tục cải cách thủ tục hành chính trong đăng ký hoạt động KH&CN. Bùi Bích Ngọc (2015), Nghiên cứu động thái phát triển các loại hình tổ chức KH&C tr n địa bàn thành phố Hà Nội sau đổi mới, Luận văn Thạc sĩ Quản lý KH&CN, Viện Chiến lược và Chính sách KH&CN Học viện Khoa học Xã hội [19]. Nguyễn Hồng Yến (2016), Nhận diện vị trí của các tổ chức KH&CN ngoài công lập trong hệ thống chính sách KH&CN tại Việt Nam, Luận văn Thạc sĩ Quản lý KH&CN, Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn [29]. Nguyễn Việt Thắng (2009), Xây dựng quy trình kiểm tra để quản lý hoạt động của các tổ chức nghiên cứu và triển khai (Nghiên cứu trường hợp Văn phòng Đăng ý hoạt động khoa học và công nghệ), Luận văn Thạc sĩ Quản lý KH&CN, Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn [23]. Như vậy, trong số các công trình nghiên cứu, hầu hết đều tập trung tăng cường công tác quản lý đối với các tổ chức KH&CN, tuy nhiên chưa đi sâu vào nghiên cứu công tác hậu kiểm đối với tổ chức KH&CN ngoài công lập. Ngoài ra, có đề tài nghiên cứu về quy trình kiểm tra nhưng thời gian tương đối lâu và không còn phù hợp với các quy định hiện nay. Do đó, cần có công trình nghiên cứu thực trạng công tác hậu kiểm các tổ chức KH&CN ngoài công lập hiện nay, từ đó đưa ra các đề xuất nhằm hoàn thiện công tác này để nâng cao chức năng quản lý nhà nước. 3 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu này được thực hiện nhằm đề xuất hoàn thiện cơ chế hậu kiểm đối với các tổ chức KH&CN ngoài công lập đăng ký tại Bộ KH&CN, trên cơ sở lý thuyết và đánh giá thực trạng công tác hậu kiểm đối với tổ chức KH&CN ngoài công lập trong thời gian vừa qua. Từ mục đích đó, tác giả đưa ra các mục tiêu cụ thể cần nghiên cứu như sau: - Nghiên cứu về tổ chức KH&CN ngoài công lập như: tình hình phát triển, số lượng tổ chức đăng ký hoạt động và các chính sách của Nhà nước tác động tới sự thay đổi về số lượng và chất lượng của loại hình tổ chức này; - Nghiên cứu cơ chế hậu kiểm trong giai đoạn từ năm 2000 đến năm 2013 và từ năm 2013 đến nay được áp dụng tại Văn phòng Đăng ký hoạt động KH&CN; - Đề xuất hoàn thiện cơ chế hậu kiểm đối với các tổ chức KH&CN ngoài công lập đăng ký tại Bộ KH&CN. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nghiên cứu đã đặt ra, nôi dung luận văn thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu như sau: - Nghiên cứu hệ thống lý thuyết có liên quan đến tổ chức KH&CN ngoài công lập, kiểm tra, hậu kiểm hoạt động của tổ chức KH&CN ngoài công lập; - Phân tích thực trạng công tác hậu kiểm đối với tổ chức KH&CN ngoài công lập đăng ký hoạt động tại Bộ KH&CN; - Đưa ra đề xuất hoàn thiện quy trình hậu kiểm, các văn bản, tài liệu và cơ chế phối hợp giữa các cơ quan, đơn vị trong công tác hậu kiểm tổ chức KH&CN ngoài công lập đăng ký hoạt động tại Bộ KH&CN; 4 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Cơ chế hậu kiểm đối với các tổ chức KH&CN ngoài công lập. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Các tổ chức KH&CN ngoài công lập đăng ký hoạt động tại Bộ KH&CN từ năm 2000 đến nay. 5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu Cơ sở lý luận: Luận văn được nghiên cứu trên cơ sở các quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước về phát triển khoa học và công nghệ, chính sách phát triển tổ chức KH&CN ngoài công lập. Để thực hiện luận văn, tác giả sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể: - Phương pháp thống kê: thu thập, xử lý và phân tích các dữ liệu có sẵn liên quan đến các tổ chức KH&CN cần nghiên cứu; - Phương pháp phân tích tài liệu: sử dụng và phân tích các tài liệu liên quan đến nội dung luận văn (Cơ sở lý thuyết, các báo cáo kiểm tra của Văn phòng Đăng ký hoạt động KH&CN, Bộ KH&CN…). 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn 6.1. Ý nghĩa lý luận Kết quả nghiên cứu đã làm rõ hơn cơ sở lý thuyết về kiểm tra, hậu kiểm, khái niệm tổ chức, khái niệm tổ chức KH&CN. Ngoài ra, nghiên cứu đã đưa ra đánh giá về các tổ chức KH&CN ngoài công lập thông qua việc nghiên cứu, phân tích công tác hậu kiểm đối với các tổ chức KH&CN ngoài công lập đăng ký hoạt động tại Bộ KH&CN từ năm 2000 đến nay. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Luận văn triển khai theo hướng xuất phát từ thực tế để xây dựng chính 5 sách tiếp đến quay trở lại phục vụ cho thực tế. Nói cách khác, quy trình kiểm tra các tổ chức KH&CN phải xuất phát từ thực tiễn hoạt động của bản thân các tổ chức cộng thêm “ý chí” của nhà quản lý để có được các phác thảo đầu tiên. Vì vậy có thể nói rằng nó vừa quán triệt tính chỉ đạo của lý luận quản lý, vừa có tính thực tế của bức tranh hiện trạng hoạt động của các tổ chức KH&CN. Công tác thanh tra, kiểm tra là hoạt động không thể thiếu trong hoạt động quản lý Nhà nước, tuy nhiên, trong thực tế hoạt động của tổ chức luôn biến động nên đòi hỏi công tác thanh tra, kiểm tra cần phải thay đổi, hoàn thiện để đáp ứng được yêu cầu của quản lý. Có thể thấy rằng, khi làm tốt công tác hậu kiểm không những nâng cao được hiệu quả của công tác quản lý Nhà nước, mà còn giúp đưa ra những cơ chế, chính sách phù hợp giúp hệ thống tổ chức KH&CN ngoài công lập phát triển ngày một tốt hơn. Kết quả luận văn là tài liệu tham khảo cho cơ quan quản lý nhà nước, Bộ KH&CN, các Sở KH&CN cũng như cán bộ quản lý tại các tổ chức KH&CN ngoài công lập. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của Luận văn gồm 3 chương: Chương 1. Cơ sở lý luận về kiểm tra và tổ chức Chương 2. Thực trạng cơ chế hậu kiểm đối với tổ chức khoa học và công nghệ ngoài công lập đăng ký hoạt động tại Bộ Khoa học và Công nghệ Chương 3. Đề xuất hoàn thiện cơ chế hậu kiểm đối với tổ chức khoa học và công nghệ ngoài công lập đăng ký hoạt động tại Bộ Khoa học và Công nghệ 6 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KIỂM TRA VÀ TỔ CHỨC 1.1. Kiểm tra 1.1.1. Khái niệm kiểm tra Kiểm tra là một trong những chức năng của quy trình quản lý. Thông qua chức năng kiểm tra mà chủ thể quản lý nắm bắt và điều chỉnh kịp thời các hoạt động để thực hiện tốt mục tiêu đã xác định. Có nhiều quan niệm khác nhau về kiểm tra trong quản lý: - Harold Koontz: Kiểm tra là đo lường và chấn chỉnh hoạt động các bộ phận cấp dưới để tin chắc rằng các mục tiêu và kế hoạch thực hiện mục tiêu đó đã đang được hoàn thành [17]. - Theo tác giả Robert J. Mockler trong “The Management Control Process”: Kiểm tra là quản trị, là một nỗ lực có hệ thống nhằm thiết lập những tiêu chuẩn, những hệ thống phản hồi thông tin, nhằm so sánh những kết quả thực hiện với định mức đã đề ra và để đảm bảo rằng những nguồn lực đã và đang được sử dụng có hiệu quả nhất, để đạt được mục tiêu của tổ chức. Từ những quan niệm về kiểm tra như đã trình bày, có thể kế thừa và tổng hợp để đưa ra định nghĩa về kiểm tra như sau: Kiểm tra là quá trình đo lường hoạt động và ết quả hoạt động của tổ chức tr n cơ sở các ti u chuẩn đã được xác lập để phát hiện những ưu điểm và hạn chế nhằm đưa ra các giải pháp phù hợp giúp tổ chức phát triển theo đúng mục ti u. Từ định nghĩa trên nội hàm khái niệm kiểm tra bao gồm: - Xác lập các tiêu chuẩn - Đo lường kết quả để phát hiện ưu điểm và nhược điểm - Các giải pháp phù hợp (phát huy ưu điểm, điều chỉnh sai lệch và sửa chữa sai lầm) 7 - Mục đích của kiểm tra là để tổ chức vận hành theo đúng mục tiêu. 1.1.2. Đặc điểm và vai trò của kiểm tra 1.1.2.1. Đặc điểm của iểm tra trong quản lý - Kiểm tra là một quá trình. - Kiểm tra là một chức năng của quy trình quản lý. - Kiểm tra thể hiện quyền hạn và trách nhiệm của nhà quản lý đối với hiệu lực và hiệu quả của tổ chức. - Kiểm tra là một quy trình mang tính phản hồi. 1.1.2.2. Vai trò của iểm tra trong quản lý Kiểm tra có vai trò quan trọng trong quản lý, điều đó được thể hiện ra ở những khía cạnh sau: - Thông qua kiểm tra mà nhà quản lý nắm được nhịp độ, tiến độ và mức độ thực hiện công việc của các thành viên trong một bộ phận của tổ chức và của các bộ phận trong tổng thể cơ cấu tổ chức. Thông qua kiểm tra người quản lý nắm và kiểm soát được chất lượng các công việc được hoàn thành, từ đó phát hiện những ưu điểm và hạn chế trong toàn bộ hoạt động của tổ chức và quy trình quản lý để từ đó đưa ra các giải pháp phù hợp hướng tới việc thực hiện mục tiêu. - Kiểm tra cung cấp các căn cứ cụ thể để hoàn thiện các quyết định quản lý. Nhờ có kiểm tra mà nhà quản lý biết được quyết định, mệnh lệnh được ban hành có phù hợp hay không, từ đó có sự điều chỉnh. - Kiểm tra giúp đảm bảo thực thi quyền lực của chủ thể quản lý. Người quản lý biết thái độ, trách nhiệm của nhân viên trong việc thực hiện mục tiêu, nhằm duy trì trật tự của tổ chức. - Thông qua kiểm tra, người quản lý nâng cao trách nhiệm của mình đối với công việc được phân công và đảm bảo thực thi hiệu lực của quyết định đã được ban hành. 8 - Kiểm tra giúp cho tổ chức theo sát và đối phó với sự thay đổi của môi trường. - Kiểm tra tạo tiền đề cho quá trình hoàn thiện và đổi mới tổ chức. 1.1.3. Phân loại kiểm tra 1.1.3.1. Căn cứ vào thời gian - Kiểm tra trước khi thực hiện kế hoạch: Kiểm tra trước khi thực hiện kế hoạch là loại hình kiểm tra nhằm phòng ngừa những sai lầm có thể xảy ra về một nội dung hoặc tổng thể chương trình hành động của tổ chức (mục tiêu, phương án, các nguồn lực...). - Kiểm tra trong quá trình thực hiện kế hoạch: Kiểm tra trong quá trình thực hiện kế hoạch là loại hình kiểm tra được tiến hành đồng thời với quá trình đang diễn ra các hoạt động của kế hoạch trong thực tế. Mục đích của loại kiểm tra này là xử lý kịp thời những sai lệch để đảm bảo chắc chắn mọi cái đều diễn ra theo đúng mục tiêu. Việc kiểm tra đồng thời được thực hiện chủ yếu bằng những hoạt động giám sát của các nhà quản lý. Thông qua các hình thức thu thập thông tin tại chỗ, họ sẽ xác định xem việc làm của những người khác có diễn ra đúng theo yêu cầu hay không. Việc trao quyền hạn cho các nhà quản lý chính là một nhân tố đảm bảo cho việc kiểm tra đồng thời được hiệu quả. - Kiểm tra sau khi hoàn thành kế hoạch: Kiểm tra sau khi hoàn thành kế hoạch là hình thức kiểm tra tập trung vào các kết quả cuối cùng. Biện pháp chấn chỉnh nhằm cải thiện quá trình tích luỹ nguồn tài nguyên hay các hoạt động thực tế. Kiểu kiểm tra này phụ thuộc nhiều vào những thông tin báo cáo. Vì thế, đôi khi nó không có những xét đoán về nguyên nhân sai lệch chính xác. Thông thường, việc kiểm tra cuối cùng áp dụng cho các tổ chức như tài chính, chất lượng, kết quả thực hiện các mục tiêu phức tạp.v.v. 9 1.1.3.2. Căn cứ vào nội dung hoặc tổ chức Tuỳ thuộc vào các loại hình tổ chức mà có những dạng kiểm tra cụ thể: Kiểm tra sản xuất, kiểm tra tài chính, kiểm tra nhân sự, kiểm tra nguyên liệu,… 1.1.3.3. Căn cứ vào tần suất của iểm tra - Kiểm tra đột xuất: là hình thức kiểm tra không báo trước về thời gian, nội dung và phương thức. Mục đích của hình thức kiểm tra này nhằm đảm bảo tính khách quan của kết quả thu được. - Kiểm tra định kì: là hình thức kiểm tra thường xuyên nhằm đảm bảo tính ổn định trong hoạt động của đối tượng. 1.1.3.4. Căn cứ vào phạm vi của iểm tra - Kiểm tra tổng thể - Kiểm tra bộ phận - Kiểm tra trọng điểm 1.1.3.5. Căn cứ vào các chức năng của quản lý - Kiểm tra công tác kế hoạch: bao gồm các hoạt động kiểm tra việc tuân thủ các quy trình, nguyên tắc lập kế hoạch. - Kiểm tra công tác tổ chức: là kiểm tra những hoạt động liên quan đến việc thiết lập quan hệ quyền lực - trách nhiệm, phân công công việc, xác định biên chế và quản lý nhân lực. - Kiểm tra công tác lãnh đạo: là kiểm tra những vấn đề liên quan đến việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ, thái độ làm việc của nhà quản lý.v.v. - Kiểm tra công tác kiểm tra 1.2. Tổ chức khoa học và công nghệ 1.2.1. Khái niệm tổ chức Thuật ngữ “Tổ chức” được nhiều ngành khoa học sử dụng với ý nghĩa không giống nhau: 10 - Triết học định nghĩa “Tổ chức, nói rộng là cơ cấu tồn tại của sự vật. Sự vật không thể tồn tại mà không có một hình thức liên kết nhất định các yếu tố thuộc nội dung. Tổ chức vì vậy là thuộc tính của bản thân các sự vật” [15, tr.28]. Tổ chức là thuộc tính của sự vật, nói cách khác sự vật luôn tồn tại dưới dạng tổ chức nhất định; - Nhân loại học khẳng định từ khi xuất hiện loài người, tổ chức xã hội loài người cũng đồng thời xuất hiện. Tổ chức ấy không ngừng hoàn thiện và phát triển cùng với sự phát triển của nhân loại. Theo nghĩa hẹp đó, tổ chức là một tập thể của con người tập hợp nhau lại để thực hiện một nhiệm vụ chung hoặc nhằm đạt tới một mục tiêu xác định của tập thể đó. Như vậy, tổ chức là tập thể, có mục tiêu, nhiệm vụ chung; Ngay trong những chuyên ngành khoa học có giao thoa về đối tượng, phạm vi nghiên cứu cũng có những cách tiếp cận, cắt nghĩa khác nhau về “Tổ chức”, cụ thể là: - Luật học (khoa học luật dân sự) gọi tổ chức là pháp nhân để phân biệt với thể nhân (con người) là các chủ thể của quan hệ pháp luật dân sự. Theo quy định tại Điều 84 Bộ luật Dân sự thì một tổ chức được công nhận là pháp nhân khi có đủ các điều kiện sau: được thành lập hợp pháp; có cơ cấu tổ chức chặt chẽ; có tài sản độc lập với cá nhân, tổ chức khác và tự chịu trách nhiệm bằng tài sản đó; nhân danh mình tham gia các quan hệ pháp luật một cách độc lập. Luật học nhấn mạnh đến các điều kiện thành lập tổ chức và các yêu cầu đảm bảo hoạt động của tổ chức; - Khoa học tổ chức và quản lý định nghĩa tổ chức với ý nghĩa hẹp là “tập thể của con người tập hợp nhau lại để thực hiện một nhiệm vụ chung hoặc nhằm đạt tới một mục tiêu xác định của tập thể đó” [20, tr.25]. Quan niệm về tổ chức theo Khoa học tổ chức và quản lý có nhiều điểm tương đồng với Luật học, Quản trị công ở chỗ đều xác định tổ chức thuộc về con người, là của con người trong xã hội; vì là tổ chức của con người, có các hoạt động chung do 11 vậy mục tiêu của tổ chức là một trong những điều kiện quan trọng, không thể thiếu của tổ chức; Nếu nhất thiết phải đưa ra một định nghĩa về tổ chức thì đó là tập hợp của con người trong xã hội có phạm vi, chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền, cơ cấu xác định; được hình thành và hoạt động theo những nguyên tắc nhất định phù hợp với quy định pháp luật nhằm gắn kết con người với nhau bởi những mục đích xác định và hành động để đạt đến mục tiêu chung. Tổ chức không chỉ là một thực thể, mà còn là một thực thể xã hội đặc biệt. Thực thể xã hội đặc biệt này tạo ra những tính chất đặc trưng của tổ chức : - Tổ chức phục vụ cho việc xác lập mục tiêu và vì mục tiêu mà nó hình thành và tồn tại. - Có sự khác biệt về vị trí, vai trò phân công lao động nhằm thực hiện mục tiêu do chính tổ chức xác lập. Và từ đó tổ chức cũng định ra những nguyên tắc, những quy định cho hoạt động của tổ chức bằng văn bản, không lệ thuộc vào ý chí cá nhân, dù cá nhân đó là những người đứng đầu tổ chức. - Tổ chức được cấu trúc bậc thang quyền lực phục vụ cho quản lý, có những bộ phận kiểm tra để điều chỉnh và đảm bảo sự hoạt động nhịp nhàng khi thực hiện mục tiêu. - Tổ chức là nơi tập hợp những con người có nguồn gốc, có trình độ văn hoá, kỹ năng, kiến thức và cương vị khác nhau, nhưng có chung một điểm là cùng nhau thực hiện mục tiêu của tổ chức, qua đó đạt được các mục tiêu cá nhân. - Tổ chức tồn tại đòi hỏi luôn tự điều chỉnh để thích nghi với môi trường và luôn có những giải pháp thúc đẩy hoạt động của các thành viên. - Tổ chức không chỉ bao gồm các cá nhân liên kết với nhau thông qua vai trò của họ trong tổ chức mà còn bao gồm cả liên minh của các nhóm lợi ích. - Thực tiễn tổ chức có cơ cấu được xác định bởi những hình thức chế ngự trong xã hội bởi việc xác định giá trị thông qua các chính sách của tổ chức cũng như định hướng giá trị của những nhóm lợi ích khác nhau. 12 - Coi tổ chức là một thực thể xã hội đặc biệt cũng chính là định hướng quan trọng khi phân tích tổ chức. Như vậy, về mặt nguyên lý một tổ chức hiếm khi mang trong mình nó mục tiêu riêng biệt mà nó là một công cụ để thực hiện các mục tiêu khác nhau. Chính vì vậy, các tổ chức KH&CN phải được thiết kế trên cơ sở những luận chứng khoa học, những mục tiêu xác định, phù hợp yêu cầu của đời sống xã hội. 1.2.2. Khái niệm tổ chức khoa học và công nghệ Xét một cách chung nhất thì tổ chức KH&CN là một loại hình của tổ chức, do đó, nó cũng mang đầy đủ những đặc trưng của tổ chức. Các tổ chức KH&CN tại Việt Nam xuất hiện từ những năm 45 của thế kỷ XX với các tên gọi khác nhau như: tổ chức nghiên cứu và triển khai, tổ chức KH&CN, viện nghiên cứu… Điều 3 Luật KH&CN năm 2013 quy định “Tổ chức khoa học và công nghệ là tổ chức có chức năng chủ yếu là nghiên cứu khoa học, nghiên cứu triển khai và phát triển công nghệ, hoạt động dịch vụ khoa học và công nghệ, được thành lập và đăng ký hoạt động theo quy định của pháp luật”. 1.2.3. Phân loại tổ chức khoa học và công nghệ 1.2.3.1. Hình thức của tổ chức KH&CN Theo Điều 9 Luật KH&CN năm 2013 hình thức của tổ chức KH&CN được quy định như sau: - Tổ chức nghiên cứu khoa học, tổ chức nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ được tổ chức dưới hình thức viện hàn lâm, viện, trung tâm, phòng thí nghiệm, trạm nghiên cứu, trạm quan trắc, trạm thử nghiệm và hình thức khác do Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ quy định; - Cơ sở giáo dục đại học được tổ chức theo quy định của Luật Giáo dục đại học; 13 - Tổ chức dịch vụ khoa học và công nghệ được tổ chức dưới hình thức trung tâm, văn phòng, phòng thử nghiệm và hình thức khác do Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ quy định. 1.2.3.2. Phân loại tổ chức KH&CN Tùy thuộc vào các tiêu chí và mục tiêu đã xác định, có nhiều cách khác nhau để phân loại các tổ chức KH&CN. - Theo lĩnh vực hoạt động: khoa học xã hội, khoa học nhân văn, khoa học tự nhiên, khoa học kỹ thuật và công nghệ, khoa học nông nghiệp và khoa học y dược. - Theo hoạt động KH&CN, được chia thành: Tổ chức nghiên cứu và triển khai, tổ chức chuyển giao công nghệ và tổ chức dịch vụ KH&CN. - Theo chủ thể sở hữu: Các tổ chức KH&CN thuộc khu vực nhà nước, khu vực tập thể và khu vực tư nhân. Luật KH&CN năm 2013 thì phân loại tổ chức KH&CN theo các tiêu chí sau: - Theo thẩm quyền thành lập, tổ chức khoa học và công nghệ do: Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội; Chính phủ; Toà án nhân dân tối cao; Viện Kiểm sát nhân dân tối cao; Thủ tướng Chính phủ thành lập hoặc ủy quyền cho Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ; Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ; Ủy ban nhân dân cấp tỉnh; Tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp; Doanh nghiệp, tổ chức khác, cá nhân thành lập. - Theo chức năng, tổ chức khoa học và công nghệ gồm: tổ chức nghiên cứu cơ bản, tổ chức nghiên cứu ứng dụng, tổ chức dịch vụ khoa học và công nghệ; - Theo hình thức sở hữu, tổ chức khoa học và công nghệ gồm: tổ chức khoa học và công nghệ công lập, tổ chức khoa học và công nghệ ngoài công lập, tổ chức khoa học và công nghệ có vốn nước ngoài. 14