Tài liệu Hoàn thiện chức năng nghiên cứu khoa học của các trường Đại học Quân đội nhằm nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực khoa học và công nghệ quân sự trong bối cảnh hội nhập quốc tế

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- Nguyễn Thị Gấm HOÀN THIỆN CHỨC NĂNG NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUÂN ĐỘI NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ĐÀO TẠO NGUỒN NHÂN LỰC KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ QUÂN SỰ TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ Hà Nội - 2020 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- Nguyễn Thị Gấm HOÀN THIỆN CHỨC NĂNG NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUÂN ĐỘI NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ĐÀO TẠO NGUỒN NHÂN LỰC KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ QUÂN SỰ TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ Chuyên ngành: Quản lý Khoa học và Công nghệ Mã số: Thí điểm LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ KH&CN NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS.TS. Phạm Huy Tiến 2. TS. Nguyễn Như Quỳnh Hà Nội - 2020 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi dưới sự hướng dẫn của PGS.TS Phạm Huy Tiến và TS. Nguyễn Như Quỳnh. Các thông tin trích dẫn trong luận án đều có nguồn trích dẫn cụ thể, chính xác, có thể kiểm chứng. Các số liệu dẫn chứng là trung thực, khách quan, khoa học. Các kết quả nghiên cứu tài liệu, điều tra, phỏng vấn do tôi trực tiếp thực hiện. Hà Nội, ngày tháng Tác giả luận án Nguyễn Thị Gấm năm 2020 LỜI CẢM ƠN Tôi là Nguyễn Thị Gấm, Nghiên cứu sinh khóa QH-2015-X, chuyên ngành Quản lý Khoa học và Công nghệ. Sau một thời gian học tập, nghiên cứu, tôi đã hoàn thành luận án với đề tài: “Hoàn thiện chức năng nghiên cứu khoa học của các trường đại học quân đội nhằm nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực khoa học và công nghệ quân sự trong bối cảnh hội nhập quốc tế”. Luận án được thực hiện dưới sự hướng dẫn trực tiếp của PGS.TS Phạm Huy Tiến và TS. Nguyễn Như Quỳnh. Trong quá trình học tập và làm luận án, tác giả đã luôn nhận được sự định hướng nghiên cứu đúng đắn, sự hướng dẫn tận tình của thầy, cô hướng dẫn và các nhà khoa học trong lĩnh vực Quản lý Khoa học và Công nghệ. Tác giả xin được bày tỏ sự biết ơn chân thành và sâu sắc đến PGS.TS Phạm Huy Tiến và TS. Nguyễn Như Quỳnh, các thầy, cô giáo trong khoa Khoa học Quản lý và các nhà khoa học chuyên ngành Quản lý Khoa học và Công nghệ. Tác giả xin chân thành cảm ơn các đơn vị, các nhà quản lý, các nhà khoa học trong Học viện Kỹ thuật Quân sự đã tạo điều kiện giúp đỡ và hỗ trợ tác giả thực hiện khảo sát thực tiễn và thu thập các dữ liệu phục vụ nghiên cứu. Tác giả cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành đến gia đình, đồng nghiệp, bạn bè đã hết lòng giúp đỡ, động viên, tạo điều kiện trong quá trình học tập, nghiên cứu hoàn thành luận án. Xin trân trọng cảm ơn! Nghiên cứu sinh Nguyễn Thị Gấm MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN MỤC LỤC ..................................................................................................................... 1 DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................... 7 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ..................................................................................... 9 DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ ....................................................................................11 MỞ ĐẦU .......................................................................................................................12 1. Lý do chọn đề tài .....................................................................................................12 2. Mục tiêu nghiên cứu ...............................................................................................13 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .........................................................................14 4. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................................15 5. Giả thuyết nghiên cứu ............................................................................................15 6. Cách tiếp cận và Phương pháp nghiên cứu.........................................................15 7. Ý nghĩa lý luận và ý nghĩa thực tiễn của đề tài...................................................19 8. Tính mới của Luận án ............................................................................................20 9. Kết cấu của Luận án ...............................................................................................20 Chương 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU .......................................22 1.1. Các công trình nghiên cứu ở nước ngoài ......................................................23 1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước .........................................................32 1.2.1. Các công trình nghiên cứu trong nước về nghiên cứu khoa học của các trường đại học ................................................................................................... 32 1.2.2. Các công trình nghiên cứu về nghiên cứu khoa học của các trường đại học quân đội ...................................................................................................... 38 1.3. Tiểu kết chương 1 .............................................................................................45 Chương 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ SỰ TÁC ĐỘNG CỦA CHỨC NĂNG NGHIÊN CỨU KHOA HỌC ĐẾN CHẤT LƯỢNG ĐÀO TẠO CỦA CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUÂN ĐỘI.........................................................................................................47 2.1. Một số khái niệm cơ bản dùng trong luận án ..............................................47 1 2.1.1. Nghiên cứu khoa học ............................................................................. 47 2.1.1.1. Khái niệm .............................................................................................. 47 2.1.1.2. Phân loại ............................................................................................... 49 2.1.1.3. Kết quả .................................................................................................. 51 2.1.2. Chức năng ............................................................................................... 52 2.1.3. Nhân lực khoa học và công nghệ quân sự ............................................ 54 2.1.4. Hội nhập quốc tế ..................................................................................... 57 2.1.5. Chính sách khoa học và công nghệ ....................................................... 60 2.2. Chức năng nghiên cứu khoa học của các trường đại học quân đội ..........61 2.2.1. Chức năng nghiên cứu khoa học của trường đại học .......................... 61 2.2.2. Đặc điểm chức năng nghiên cứu khoa học của các trường đại học quân đội ...................................................................................................................... 66 2.3. Chất lượng đào tạo của các trường đại học quân đội .................................70 2.3.1. Khái niệm chất lượng đào tạo của trường đại học ............................... 70 2.3.2. Các yếu tố đo lường chất lượng đào tạo của trường đại học quân đội 75 2.4. Quan hệ giữa nghiên cứu khoa học và chất lượng đào tạo của các trường đại học quân đội trong bối cảnh hội nhập quốc tế ....................................................78 2.4.1. Nghiên cứu khoa học ảnh hưởng tích cực đến giảng viên và hoạt động giảng dạy ........................................................................................................... 78 2.4.2. Ảnh hưởng của nghiên cứu khoa học đối với chương trình đào tạo, giáo trình, tài liệu, học cụ ......................................................................................... 80 2.4.3. Ảnh hưởng của nghiên cứu khoa học đối với sinh viên, học viên ....... 81 2.5. Tiểu kết chương 2 .............................................................................................84 Chương 3. THỰC TRẠNG TÁC ĐỘNG CỦA NGHIÊN CỨU KHOA HỌC ĐẾN CHẤT LƯỢNG ĐÀO TẠO NGUỒN NHÂN LỰC KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ QUÂN SỰ CỦA CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUÂN ĐỘI (NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP HỌC VIỆN KỸ THUẬT QUÂN SỰ) .........................................86 3.1. Một số nét cơ bản về chức năng nghiên cứu khoa học của các trường đại học quân đội .....................................................................................................................86 3.2. Thực trạng chức năng nghiên cứu khoa học của Học viện Kỹ thuật Quân sự .....................................................................................................................................95 2 3.2.1. Tổng quan về Học viện Kỹ thuật Quân sự ............................................ 95 3.2.2. Kết quả nghiên cứu khoa học của Học viện Kỹ thuật Quân sự ........... 97 3.2.2.1. Số lượng đề tài nghiên cứu khoa học đã thực hiện .............................. 97 3.2.2.2. Số lượng bài báo đã công bố .............................................................. 105 3.2.2.3. Sản phẩm nghiên cứu khoa học đăng ký sáng chế ............................. 109 3.2.2.4. Hoạt động dịch vụ khoa học và công nghệ của Học viện Kỹ thuật Quân sự ......................................................................................................................... 111 3.2.3. Các nguồn lực khoa học và công nghệ của Học viện Kỹ thuật Quân sự ......................................................................................................................... 112 3.2.3.1. Nhân lực .............................................................................................. 112 3.2.3.2. Tài chính ............................................................................................. 116 3.2.3.3. Cơ sở hạ tầng phục vụ nghiên cứu khoa học ...................................... 121 3.2.3.4. Hệ thống thông tin Khoa học và Công nghệ ...................................... 122 3.3. Tác động của nghiên cứu khoa học đến chất lượng đào tạo nguồn nhân lực khoa học và công nghệ quân sự của Học viện Kỹ thuật Quân sự ..................125 3.3.1. Nghiên cứu khoa học tác động đến giảng viên và hoạt động giảng dạy125 3.3.2. Nghiên cứu khoa học tác động đến giáo trình, tài liệu, học cụ ......... 127 3.3.3. Tác động của nghiên cứu khoa học đối với học viên.......................... 131 3.4. Nhận xét về chức năng nghiên cứu khoa học của Học viện Kỹ thuật Quân sự ...................................................................................................................................135 3.4.1. Những kết quả đã đạt được .................................................................. 135 3.4.2. Những hạn chế và nguyên nhân .......................................................... 137 3.4.3. Phân tích SWOT đối với chức năng nghiên cứu khoa học của Học viện Kỹ thuật Quân sự ............................................................................................ 138 3.5. Tiểu kết chương 3 ...........................................................................................140 Chương 4. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CHỨC NĂNG NGHIÊN CỨU KHOA HỌC NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ĐÀO TẠO NGUỒN NHÂN LỰC KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ QUÂN SỰ CỦA CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUÂN ĐỘI .................................................................................................................141 4.1. Yêu cầu khách quan và các yếu tố chi phối việc hoàn thiện chức năng nghiên cứu khoa học của các trường đại học quân đội .................................................141 3 4.1.1. Yêu cầu khách quan của việc hoàn thiện chức năng nghiên cứu khoa học của các trường đại học quân đội .................................................................... 141 4.1.2. Các yếu tố chi phối việc hoàn thiện chức năng nghiên cứu khoa học của các trường đại học quân đội ........................................................................... 144 4.2. Đa dạng hóa hoạt động khoa học và công nghệ .........................................147 4.3. Phát triển các nguồn lực phục vụ nghiên cứu khoa học ...........................150 4.3.1. Giải pháp phát triển nhân lực .............................................................. 150 4.3.1.1. Chính sách đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ cho đội ngũ giảng viên, nghiên cứu viên. ............................................................................................... 150 4.3.1.2. Chính sách thu hút và sử dụng nhân lực khoa học và công nghệ ...... 153 4.3.2. Giải pháp về tài chính ........................................................................... 156 4.3.2.1. Chính sách đa dạng hóa nguồn tài chính đầu tư cho hoạt động KH&CN của các trường đại học quân đội ..................................................................... 156 4.3.2.2. Chính sách hỗ trợ cho hoạt động khoa học và công nghệ của các trường đại học quân đội .............................................................................................. 158 4.3.2.3. Đổi mới cơ chế quản lý tài chính đối với hoạt động khoa học và công nghệ ......................................................................................................................... 160 4.3.3. Cơ sở vật chất phục vụ nghiên cứu khoa học ..................................... 160 4.3.4. Thông tin khoa học và công nghệ ........................................................ 163 4.4. Hình thành và phát triển các tổ chức khoa học và công nghệ trong trường đại học quân đội .....................................................................................................164 4.4.1. Khoa, bộ môn ........................................................................................ 164 4.4.2. Viện nghiên cứu, trung tâm nghiên cứu trong trường đại học quân đội ......................................................................................................................... 165 4.4.3. Tổ chức Spin-off ................................................................................... 167 4.4.4. Trung tâm giới thiệu và hỗ trợ chuyển giao công nghệ...................... 168 4.4.5. Xây dựng các nhóm nghiên cứu mạnh, hoạt động hiệu quả ............. 169 4.4.6. Xây dựng phòng thí nghiệm trọng điểm, liên ngành .......................... 170 4.4.7. Đề xuất thay đổi cơ cấu tổ chức để hoàn thiện chức năng nghiên cứu khoa học của các trường đại học quân đội ................................................... 171 4 4.5. Những điều kiện cần thiết để thực hiện các giải pháp hoàn thiện chức năng NCKH nhằm nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực khoa học và công nghệ quân sự của các trường đại học quân đội ..........................................................174 4.5.1. Xây dựng mối quan hệ chặt chẽ giữa đào tạo và nghiên cứu trong các trường đại học quân đội ................................................................................. 174 4.5.2. Xây dựng mối liên kết giữa các trường đại học quân đội với các viện nghiên cứu và các đơn vị sản xuất ................................................................. 176 4.5.3. Xây dựng định hướng đổi mới sáng tạo trong các trường đại học quân đội ......................................................................................................................... 177 4.5.4. Tăng cường hợp tác quốc tế ................................................................. 179 4.6. Tiểu kết chương 4 ............................................................................................180 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ..........................................................................182 Kết luận ...................................................................................................................182 Khuyến nghị ............................................................................................................185 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN..........................................................................................................187 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................188 PHỤ LỤC....................................................................................................................200 5 DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT NCKH: Nghiên cứu khoa học KH&CN: Khoa học và công nghệ R&D: Nghiên cứu và triển khai CGCN: Chuyển giao công nghệ HVKTQS: Học viện Kỹ thuật Quân sự GDĐH: Giáo dục đại học GD&ĐT: Giáo dục và Đào tạo ThS: Thạc sĩ TS: Tiến sĩ TSKH: Tiến sĩ khoa học PGS: Phó giáo sư GS: Giáo sư 6 DANH MỤC CÁC BẢNG, HỘP Bảng 2.1: So sánh chức năng NCKH giữa các trường đại học quân đội với các trường đại học thuộc khối dân sự Bảng 2.2 : Tiêu chí và các yếu tố đo lường sự tác động của NCKH đến chất lượng đào tạo của các trường đại học quân đội Bảng 3.1: Các loại hình nghiên cứu mà người được hỏi thực hiện Bảng 3.2: Bảng thống kê phạm vi áp dụng của đề tài nghiên cứu (%) Bảng 3.3: Tình trạng pháp lý các sáng chế đã nộp đơn đăng ký bảo hộ của HVKTQS Bảng 3.4: Số lượng và giá trị hợp đồng dịch vụ KH&CN của HVKTQS giai đoạn 2010 – 2019 Bảng 3.5: Các đặc điểm của các nhóm nghiên cứu trong HVKTQS Bảng 3.6. Kinh phí ngân sách thường xuyên cho NCKH của HVKTQS Bảng 3.7: Số lượng đề tài và kinh phí thực hiện các nhiệm vụ KH&CN của HVKTQS giai đoạn 2011-2015 Bảng 3.8: So sánh kinh phí thực hiện nhiệm vụ KH&CN giai đoạn 2011-2015 của HVKTQS và Đại học Bách khoa Hà Nội (triệu đồng) Bảng 3.9: Định mức hỗ trợ kinh phí các công bố khoa học và văn bằng sở hữu trí tuệ Bảng 3.10: Mức hỗ trợ công bố quốc tế của Đại học Quốc gia Hà Nội Bảng 3.11. Cán bộ nghiên cứu tiếp cận các thông tin từ hệ thống thông tin KH&CN của nhà trường Bảng 3.12: Tình hình nắm thông tin định hướng nghiên cứu của Nhà nước, Bộ Quốc phòng và các cơ quan, đơn vị của giảng viên, cán bộ nghiên cứu tại HVKTQS Bảng 3.13: Tỷ lệ nắm được định hướng nghiên cứu các cấp của người giữ chức vụ và người không giữ chức vụ trong HVKTQS Bảng 3.14: Các giảng viên, nghiên cứu viên ở HVKTQS sử dụng kết quả NCKH vào công tác giảng dạy Bảng 3.15: Số lượng học viên đào tạo cao học và đào tạo nghiên cứu sinh của HVKTQS giai đoạn 2010-2019 Bảng 3.16: Tỷ lệ cán bộ, giảng viên chưa có sản phẩm đào tạo gắn với các đề tài nghiên cứu Bảng 3.17: Số lượng công bố khoa học của nghiên cứu sinh tại HVKTQS trong giai đoạn 2015-2018 7 Bảng 3.18: Xếp loại kỹ sư dân sự tốt nghiệp các ngành đào tạo của các đơn vị trong HVKTQS giai đoạn 2014-2017 (%) Bảng 3.19: Phân tích SWOT đối với chức năng NCKH của HVKTQS Bảng 4.2: Số lượng viện nghiên cứu ở một số trường đại học nghiên cứu trên thế giới Hộp 3.1. Kinh phí thấp gây khó khăn cho hoạt động nghiên cứu Hộp 3.2. Định hướng nghiên cứu ảnh hưởng đến xét duyệt và thực hiện đề tài Hộp 3.3. Nghiên cứu khoa học ảnh hưởng tích cực đến giảng dạy của giảng viên Hộp 3.4. Đánh giá của học viên về vai trò của NCKH Hộp 3.5. Đánh giá của học viên cao học và nghiên cứu sinh về vai trò của NCKH trong đào tạo sau đại học Hộp 4.1. Phát triển nhóm nghiên cứu mạnh, đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế Hộp 4.2. Đề xuất của các nhà khoa học về các tổ chức KH&CN trong trường đại học quân đội Hộp 4.3. Liên kết trường đại học quân đội, viện nghiên cứu và doanh nghiệp, nhà máy quốc phòng để hỗ trợ NCKH và đào tạo Hộp 4.4. Ý kiến của lãnh đạo Cục Cán bộ, Tổng cục Chính trị Quân đội Nhân dân Việt Nam Hộp 4.5. Ý kiến của lãnh đạo Tổng cục Công nghiệp Quốc phòng Hộp 4.6. Đề xuất của cán bộ quản lý, nhà nghiên cứu về hợp tác quốc tế Hộp 4.7. Ý kiến của lãnh đạo Viện Chiến lược Quốc phòng 8 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1: Tỷ lệ giảng viên có trình độ sau đại học và trình độ tiến sĩ của một số trường đại học quân đội (%) Biểu đồ 3.2: Số lượng đề tài, sáng kiến cấp Bộ Tổng tham mưu do các trường đại học quân đội thực hiện trong giai đoạn 2011-2016 Biểu đồ 3.3: Số lượng đề tài nghiên cứu các cấp của HVKTQS giai đoạn 2013-2019 Biểu đồ 3.4: Số lượng đề tài nghiên cứu các cấp từng năm của HVKTQS giai đoạn 2013-2019 Biểu đồ 3.5: Lĩnh vực áp dụng kết quả NCKH của HVKTQS (%) Biểu đồ 3.6: Số lượng các công trình nghiên cứu phục vụ phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2010-2019 Biểu đồ 3.7: Số lượng đề tài nghiên cứu của các đơn vị trong HVKTQS giai đoạn 2013 - 2017 Biểu đồ 3.8: Số lượng đề tài nghiên cứu các cấp của các đơn vị trong HVKTQS năm 2016 Biểu đồ 3.9: Số lượng bài báo khoa học của HVKTQS giai đoạn 2010-2019 Biểu đồ 3.10: Số lượng bài báo của HVKTQS đăng trên các Tạp chí ISI và SCOPUS giai đoạn 2015-2019 Biểu đồ 3.11: Số lượng bài viết tham gia các Hội thảo khoa học trong nước và quốc tế của HVKTQS Biểu đồ 3.12: Số lượng bài báo công bố trên các tạp chí của các đơn vị trong HVKTQS giai đoạn 2015-2017 Biểu đồ 3.13: Tương quan số lượng đề tài nghiên cứu và số bài báo của các đơn vị trong HVKTQS giai đoạn 2015-2017 Biểu đồ 3.14: Kết quả đăng ký sáng chế của Học viện Kỹ thuật Quân sự Biểu đồ 3.15: So sánh việc đăng ký sáng chế giữa HVKTQS và Học viện Quân y Biểu đồ 3.16: Biểu đồ giá trị hợp đồng dịch vụ KH&CN của HVKTQS giai đoạn 2015 – 2019 (triệu đồng) Biểu đồ 3.17: Trình độ cán bộ, giảng viên của HVKTQS (%) Biểu đồ 3.18: Tỷ lệ cán bộ, giảng viên tham gia vào các nhóm nghiên cứu Biểu đồ 3.19: Hệ thống cơ sở kỹ thuật phục vụ đào tạo, nghiên cứu Biểu đồ 3.20: Đánh giá của cán bộ giảng dạy về sự cần thiết của việc liên kết chặt chẽ 9 giữa hoạt động nghiên cứu và hoạt động đào tạo trong các trường đại học quân đội Biểu đồ 3.21: Tỷ lệ giảng viên, nghiên cứu viên của HVKTQS đã sử dụng kết quả nghiên cứu vào giảng dạy Biểu đồ 3.22: Các sản phẩm nghiên cứu của đội ngũ giảng viên HVKTQS giai đoạn 2010-2019 Biểu đồ 3.23. Số lượng ngành đào tạo, chuyên ngành đào tạo, giáo trình, tài liệu, bài thí nghiệm mới được biên soạn cho đào tạo đại học trong giai đoạn 2010-2017 Biểu đồ 3.24: Sản phẩm đào tạo từ các công trình NCKH tính trung bình cho một giảng viên HVKTQS Biểu đồ 3.25: Số lượng đề tài NCKH của học viên HVKTQS giai đoạn 2010-2019 Biểu đồ 3.26: Xếp loại học lực của học viên quân sự HVKTQS giai đoạn 2010-2018(%) 10 DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ Hình 2.1. Mô hình chung về quá trình nghiên cứu Hình 2.2. Khung phân tích chức năng NCKH của các trường đại học quân đội Hình 2.3: Mô hình đánh giá hoạt động đào tạo của trường Đại học Hình 2.4: Sự tác động của chức năng NCKH tới chất lượng đào tạo của các trường đại học quân đội Hình 4.1: Sơ đồ các yếu tố chi phối việc hoàn thiện chức năng NCKH của các trường đại học quân đội Hình 4.2: Mô hình cơ cấu tổ chức của HVKTQS để thực hiện tốt các chức năng đào tạo, NCKH và phục vụ quân đội, xã hội 11 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế là xu hướng tất yếu trong xã hội đương đại và Việt Nam không nằm ngoài quy luật đó. Trong những năm qua, Việt Nam đã tham gia hội nhập ngày càng sâu và rộng trên nhiều lĩnh vực. Trong quá trình này, Việt Nam đang ở vào vị thế của một nước đi sau, đang phát triển, nỗ lực bước vào thời kì đổi mới toàn diện, đẩy mạnh công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước. Để hội nhập thành công, GDĐH và KH&CN Việt Nam phải đi tiên phong trong việc thu hẹp khoảng cách tụt hậu, tức là phải gấp rút đào tạo cho đất nước một đội ngũ cán bộ khoa học, công nghệ đạt trình độ cao, có đủ năng lực tiếp nhận thành tựu KH&CN tiên tiến, đồng thời có thể sáng tạo ra những sản phẩm, công trình khoa học hiện đại, ngang tầm khu vực và trên thế giới. Nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc hiện nay là bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc, bảo vệ Đảng, Nhà nước, nhân dân và chế độ Xã hội Chủ nghĩa... trong mọi điều kiện. Điều đó đặt ra yêu cầu phải xây dựng tiềm lực quốc phòng-an ninh đủ sức bảo vệ các vùng (đất, biển, trời) cho toàn diện nhưng phải có trọng tâm, trọng điểm, nhất là ở các địa bàn xung yếu, dễ bị chia cắt chiến lược; trong đó, cần ưu tiên vùng biển, vùng trời, nhằm đáp ứng yêu cầu chống chiến tranh bằng vũ khí công nghệ cao; chủ động phòng, ngừa thiên tai khi môi trường có nhiều biến đổi khác thường. Tình hình thế giới hiện nay và sự phát triển của cuộc cách mạng KH&CN hiện đại đang đặt ra cho chúng ta nhiệm vụ quan trọng là phải đẩy mạnh phát triển KH&CN quân sự, nâng cao tiềm lực quốc phòng, đáp ứng yêu cầu hiện đại hóa quân đội. Từ đây, công tác nghiên cứu, ứng dụng các thành tựu KH&CN, đặc biệt là các lĩnh vực công nghệ mũi nhọn cho quân sự giữ một vai trò, vị trí hết sức quan trọng. Để xây dựng tiềm lực quốc phòng vững mạnh cần có vai trò rất lớn của các trường đại học quân đội. Trong những năm qua, nhận thức được xu thế, yêu cầu của thời đại, các trường đại học trong quân đội đã quan tâm đến NCKH bên cạnh hoạt động đào tạo. Tuy nhiên, NCKH trong các trường đại học quân đội cũng còn những mặt hạn chế, chưa phát huy hết năng lực nghiên cứu, cụ thể: - Hoạt động nghiên cứu tập trung chủ yếu ở đội ngũ các giảng viên, nghiên cứu 12 viên lâu năm, các nhà khoa học đầu ngành trong các lĩnh vực; - Các hướng nghiên cứu liên kết đa ngành, đa lĩnh vực còn ít; - Còn hiện tượng giảng viên làm nghiên cứu vì nghĩa vụ, để phục vụ cho các tiêu chuẩn chức danh chứ chưa xuất phát từ niềm đam mê và nhu cầu giảng dạy, nhu cầu thực tiễn; - Các nghiên cứu liên kết, hợp tác quốc tế, đạt trình độ tiên tiến của thế giới chưa nhiều; - Các sản phẩm nghiên cứu ứng dụng cho quân đội chưa nhiều... Những mặt hạn chế trên do nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó có cả mặt khách quan và chủ quan. Những quy định, những chính sách chưa thực sự phù hợp với hoạt động nghiên cứu, chưa tạo được động lực cho các giảng viên, nhà khoa học. Đứng trước yêu cầu hiện đại hóa quân đội trong điều kiện toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, các trường đại học quân đội đóng vai trò rất quan trọng trong việc cung cấp nguồn nhân lực KH&CN chất lượng cao cho toàn quân cũng như nghiên cứu, chế tạo các trang thiết bị, vũ khí, công nghệ hiện đại cho quốc phòng, nghiên cứu các vấn đề chính trị, nghệ thuật quân sự phù hợp với yêu cầu mới. Do đó, NCKH trong các trường đại học quân đội cần phải được đẩy mạnh hơn nữa để nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực KH&CN quân sự và phục vụ tiềm lực quốc phòng. Một nghiên cứu về những hạn chế và đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện chức năng NCKH của các trường đại học quân đội hiện nay là cần thiết. Đề tài: “Hoàn thiện chức năng NCKH của các trường đại học quân đội nhằm nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực KH&CN quân sự trong bối cảnh hội nhập quốc tế” sẽ làm rõ hệ thống lý luận về chức năng NCKH của các trường đại học nói chung và các trường đại học quân đội nói riêng, phân tích những ảnh hưởng của NCKH đến chất lượng đào tạo của các trường đại học quân đội. Luận án cũng sẽ phân tích thực trạng chức năng NCKH của các trường đại học quân đội (với nghiên cứu trường hợp là HVKTQS) và đề xuất các giải pháp hoàn thiện chức năng NCKH của các trường đại học quân đội nhằm nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực KH&CN trong bối cảnh hội nhập quốc tế. 2. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu của đề tài nhằm phân tích chức năng NCKH của các trường 13 đại học quân đội, đánh giá tác động của NCKH đến chất lượng đào tạo của các trường đại học quân đội và đề xuất các giải pháp hoàn thiện chức năng NCKH trong các trường đại học quân đội để nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực KH&CN quân sự trong xu thế hội nhập quốc tế. Để thực hiện được mục tiêu trên, nghiên cứu cần làm những nhiệm vụ cụ thể sau: - Làm rõ các chức năng của các trường đại học quân đội trong thời kì hội nhập quốc tế; - Phân tích chức năng NCKH của các trường đại học quân đội; - Phân tích tác động của NCKH đối với chất lượng đào tạo nguồn nhân lực khoa học và công nghệ quân sự trong xu thế hội nhập quốc tế; - Phân tích, đánh giá khái quát thực trạng chức năng NCKH của trường đại học quân đội; - Khuyến nghị giải pháp để hoàn thiện chức năng NCKH của các trường đại học quân đội. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Chức năng nghiên cứu khoa học của các trường đại học quân đội. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu về chức năng NCKH của các trường đại học quân đội và những tác động của nó đối với chất lượng đào tạo của các trường đại học quân đội trong xu thế hội nhập quốc tế. - Phạm vi về không gian: Luận án giới hạn trường hợp nghiên cứu tại Học viện Kỹ thuật Quân sự (HVKTQS). HVKTQS là trường đại học trọng điểm của quân đội và của Nhà nước, đào tạo các chuyên ngành về kỹ thuật cho quân đội và xã hội, thực hiện các chức năng của trường đại học quân đội. Trong những năm qua, HVKTQS đã thực hiện khá tốt chức năng NCKH và có nhiều sản phẩm phục vụ quân đội và phục vụ phát triển kinh tế, xã hội. Do đó, khảo sát tại HVKTQS sẽ cho thấy được những đặc trưng của chức năng NCKH trong trường đại học quân đội và những tác động của NCKH đến chất lượng đào tạo. - Phạm vi về thời gian: từ 2010 – 2019. Trong giai đoạn này, NCKH trong các trường đại học quân đội ngày càng được quan tâm và đẩy mạnh thực hiện trong thực tế. 14 Bên cạnh đó, hợp tác quốc tế cũng được đẩy mạnh trong các trường đại học quân đội để đáp ứng yêu cầu hiện đại hóa quân đội, hội nhập quốc tế. 4. Câu hỏi nghiên cứu Câu hỏi thứ nhất: Chức năng NCKH của các trường đại học quân đội là gì? Câu hỏi thứ hai: Chức năng NCKH tác động như thế nào đến chất lượng đào tạo của các trường đại học quân đội trong bối cảnh hội nhập quốc tế? Câu hỏi thứ ba: Giải pháp nào để hoàn thiện chức năng NCKH của các trường đại học quân đội nhằm nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực KH&CN quân sự trong bối cảnh hội nhập quốc tế? 5. Giả thuyết nghiên cứu Giả thuyết thứ nhất: Chức năng NCKH của các trường đại học quân đội là những đóng góp về NCKH của các trường đại học quân đội đối với quân đội và xã hội, thể hiện thông qua các nhiệm vụ, hoạt động nghiên cứu và những tác động của các hoạt động, nhiệm vụ này đối với quân đội và xã hội. Giả thuyết thứ hai: NCKH tác động tích cực đến chất lượng đào tạo của các trường đại học quân đội, thể hiện ở việc góp phần nâng cao trình độ, kỹ năng nghiên cứu cho giảng viên; nâng cao chất lượng giáo trình, tài liệu tham khảo và nâng cao kiến thức, kỹ năng nghiên cứu cho học viên, đáp ứng các tiêu chuẩn của hội nhập quốc tế. Giả thuyết thứ ba: Để hoàn thiện chức năng NCKH thì các trường đại học quân đội cần phải tiến hành đa dạng hóa các hoạt động KH&CN, tăng cường các nguồn lực phục vụ nghiên cứu và tái cấu trúc nhà trường theo hướng hoàn thiện chức năng NCKH. 6. Cách tiếp cận và Phương pháp nghiên cứu 6.1. Cách tiếp cận Đề tài nghiên cứu đã sử dụng các cách tiếp cận sau: - Cách tiếp cận hệ thống: Đây là cách tiếp cận phức hợp các yếu tố có liên quan với nhau một cách nhân quả tạo ra chỉnh thể thống nhất, xem xét các yếu tố tác động đến việc thực hiện chức năng nghiên cứu của trường đại học quân đội. - Cách tiếp cận phát triển: chức năng nghiên cứu của trường đại học quân đội phải được xem xét trong sự chuyển đổi của xã hội Việt Nam, yêu cầu nhiệm vụ quốc phòng và bối cảnh hội nhập quốc tế, từ đó thấy được những mặt đã đạt được và những 15 mặt còn hạn chế, chưa phù hợp để có biện pháp điều chỉnh để chức năng này ngày càng phát triển. - Cách tiếp cận so sánh: Nghiên cứu tiến hành phân tích và so sánh chức năng NCKH giữa một số trường đại học quân đội, giữa trường đại học quân đội với các trường đại học thuộc khu vực dân sự. - Cách tiếp cận thực tiễn: Hoàn thiện chức năng NCKH trong các trường đại học quân đội đang là một yêu cầu thực tiễn đặt ra khi Việt Nam hội nhập quốc tế ngày càng sâu và rộng. Luận án nghiên cứu nhằm làm rõ thực trạng chức năng NCKH của các trường đại học quân đội và đề xuất giải pháp để hoàn thiện chức năng NCKH của các trường đại học quân đội trong bối cảnh hội nhập quốc tế. 6.2. Phương pháp nghiên cứu Để khảo sát và phân tích tình hình thực hiện chức năng NCKH của các trường đại học quân đội nói chung và của HVKTQS nói riêng, cũng như những tác động của NCKH đến chất lượng đào tạo nguồn nhân lực KH&CN quân sự, tác giả đã sử dụng nhiều phương pháp khác nhau để thu thập thông tin và xử lý số liệu. Cụ thể là các phương pháp sau: - Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Phân tích tài liệu thứ cấp: Phân tích các nguồn tư liệu, số liệu sẵn có về chức năng NCKH của trường đại học, NCKH trong các trường đại học quân đội, về nhân lực KH&CN, về chính sách đối với NCKH trong các trường đại học quân đội. Phân tích tài liệu sơ cấp: Tác giả trực tiếp đi thu thập các số liệu, tài liệu sơ cấp về nhân lực KH&CN, hoạt động KH&CN, chất lượng đào tạo của HVKTQS bằng phương pháp định tính, phương pháp định lượng và phân tích các tài liệu, số liệu đó. - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Để phân tích sâu về chức năng NCKH cũng như những tác động của NCKH đối với chất lượng đào tạo của các trường đại học quân đội, tác giả đã tiến hành nghiên cứu thực tế tại HVKTQS. Tác giả đã xây dựng bảng hỏi để khảo sát về hoạt động NCKH của các giảng viên, nghiên cứu viên của HVKTQS. Bảng hỏi tập trung tìm hiểu về 3 mảng nội dung chính: Thứ nhất, tìm hiểu những thông tin cá nhân của các nhà khoa học: độ tuổi, số năm công tác, học hàm, học vị, chức vụ. 16