Tài liệu Hoàn thiện chính sách thuế gián thu ở việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH -------------------------- ĐINH THỊ NGỌC MAI HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH THUẾ GIÁN THU Ở VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Hà Nội - 2019 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH -------------------------- ĐINH THỊ NGỌC MAI HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH THUẾ GIÁN THU Ở VIỆT NAM Chuyên ngành: Mã số : Tài chính - Ngân hàng 9340201 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS Nguyễn Thị Thanh Hoài 2. TS Hoàng Thị Minh Châu Hà Nội - 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản Luận án là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu kết quả nêu trong Luận án là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. NGHIÊN CỨU SINH Đinh Thị Ngọc Mai MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ MỞ ĐẦU..............................................................................................................1 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU........................................1 2. MỤC TIÊU VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU................................................2 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU...................................................................2 4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU................................................6 5. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA LUẬN ÁN.........................6 6. KẾT CẤU CỦA LUẬN ÁN.............................................................................7 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN CHÍNH SÁCH THUẾ GIÁN THU.....................................................................8 1.1 TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU Ở NƯỚC NGOÀI..........................................8 1.2 TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU TRONG NƯỚC...........................................10 1.3 KHOẢNG TRỐNG NGHIÊN CỨU...........................................................16 1.4 CÂU HỎI NGHIÊN CỨU...........................................................................18 1.5 SỰ KHÁC BIỆT CỦA LUẬN ÁN SO VỚI CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ..........................................................................................18 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1..................................................................................19 CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHÍNH SÁCH THUẾ GIÁN THU.......20 2.1 KHÁI QUÁT VỀ THUẾ GIÁN THU.........................................................20 2.1.1. Khái niệm, đặc điểm của thuế gián thu..................................................20 2.1.2 Vai trò của thuế gián thu..........................................................................23 2.2 TÁC ĐỘNG CỦA THUẾ GIÁN THU ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG KINH TẾ XÃ HỘI..............................................................................................................25 2.2.1 Tác động chuyển thuế của thuế gián thu......................................................25 2.2.2 Tác động kinh tế của thuế gián thu.............................................................30 2.2.3 Tác động xã hội của thuế gián thu..............................................................34 2.3. CHÍNH SÁCH THUẾ GIÁN THU............................................................36 2.3.1 Khái niệm chính sách thuế gián thu.............................................................36 2.3.2 Nội dung chủ yếu của chính sách thuế gián thu...........................................37 2.3.3 Nguyên tắc thiết lập chính sách thuế gián thu..............................................38 2.3.4 Các yếu tố tác động đến chính sách thuế gián thu........................................49 2.3.5 Tiêu chí đánh giá chính sách thuế gián thu..................................................50 2.4 NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA KHI HOẠCH ĐỊNH CHÍNH SÁCH THUẾ GIÁN THU.........................................................................................................55 2.4.1 Quy trình hoạch định chính sách thuế..........................................................55 2.4.2 Xác định phạm vi áp dụng...........................................................................56 2.4.3 Xác định mức thuế......................................................................................57 2.4.4 Xử lý mối quan hệ giữa các sắc thuế gián thu.............................................58 2.5 KINH NGHIỆM QUỐC TẾ TRONG XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH THUẾ GIÁN THU VÀ BÀI HỌC CHO VIỆT NAM.................................................60 2.5.1 Kinh nghiệm thiết kế chính sách thuế gián thu của một số quốc gia...............60 2.5.2 Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam..........................................................65 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2..................................................................................67 CHƯƠNG 3 THỰC TRẠNG CHÍNH SÁCH THUẾ GIÁN THU Ở VIỆT NAM ............................................................................................................................68 3.1 QUAN ĐIỂM XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH THUẾ GIÁN THU CỦA VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2009 -2018.........................................................................68 3.1.1 Bối cảnh kinh tế xã hội của Việt Nam giai đoạn 2009 -2018.......................68 3.1.2 Quan điểm xây dựng chính sách thuế gián thu của Việt Nam giai đoạn 2009 2018..................................................................................................................... 71 3.2 THỰC TRẠNG CHÍNH SÁCH THUẾ GIÁN THU Ở VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2009 -2018..............................................................................................74 3.2.1 Chính sách thuế gián thu giai đoạn 2009 -2015...........................................74 3.2.2 Chính sách thuế gián thu giai đoạn 2016 đến nay........................................81 3.3 DIẾN BIẾN VỀ QUY MÔ, KHẢ NĂNG HUY ĐỘNG VÀ XU THẾ BIẾN ĐỘNG CỦA NGUỒN THU TỪ THUẾ GIÁN THU CỦA VIỆT NAM.........86 3.3.1 Xu hướng biến động nguồn thu từ thuế của NSNN.....................................86 3.3.2 Xu hướng biến động nguồn thu từ thuế gián thu..........................................90 3.4 ĐÁNH GIÁ CHUNG CHÍNH SÁCH THUẾ GIÁN THU CỦA VIỆT NAM ............................................................................................................................94 3.4.1 Những thành công của chính sách thuế gián thu và nguyên nhân....................94 3.3.2 Hạn chế của chính sách thuế gián thu hiện hành và nguyên nhân..................108 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3................................................................................129 CHƯƠNG 4 GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH THUẾ GIÁN THU Ở VIỆT NAM...................................................................................................130 4.1 KINH TẾ THẾ GIỚI VÀ VIỆT NAM ĐẾN NĂM 2030 VÀ NHỮNG YÊU CẦU ĐẶT RA VỚI CHÍNH SÁCH THUẾ GIÁN THU...............................130 4.1.1 Xu hướng phát triển kinh tế thế giới và Việt Nam đến năm 2030.............130 4.1.2 Yêu cầu đặt ra với chính sách thuế gián thu...............................................138 4.2 QUAN ĐIỂM, MỤC TIÊU HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH THUẾ GIÁN THU CỦA VIỆT NAM TRONG THỜI GIAN TỚI......................................143 4.2.1 Quan điểm.................................................................................................143 4.2.2 Mục tiêu....................................................................................................145 4.3 GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH THUẾ GIÁN THU Ở VIỆT NAM................................................................................................................. 147 4.3.1 Giải pháp hoàn thiện chính sách thuế GTGT.............................................148 4.3.2 Giải pháp hoàn thiện chính sách thuế TTĐB.............................................157 4.3.3 Giải pháp hoàn thiện chính sách thuế XK, thuế NK...................................162 4.3.4 Giải pháp hoàn thiện chính sách thuế BVMT............................................165 4.3.5 Các giải pháp khác....................................................................................168 4.4 ĐIỀU KIỆN THỰC THI CÁC GIẢI PHÁP............................................170 4.4.1 Tăng cường chất lượng công tác thống kê và dự báo trên cơ sở phát triển hệ thống thông tin đa dạng và tin cậy......................................................................171 4.4.2 Mở rộng khả năng tiếp cận công nghệ thuế cho người nộp thuế................171 4.4.3 Đào tạo nguồn nhân lực chuyên sâu phục vụ công tác thuế.......................172 4.4.4 Có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan, tổ chức, cá nhân hữu quan...............173 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4................................................................................175 KẾT LUẬN CHUNG.......................................................................................176 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN......................Error! Bookmark not defined. TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................................ii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Stt 1 2 Chữ viết tắt AEC BVMT 3 CPTPP 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 EU EVFTA FDI FTA GATT GDP GTGT HS NK NNT NSNN OECD XK WTO Giải nghĩa Cộng đồng kinh tế ASEAN Bảo vệ môi trường Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương Liên minh Châu Âu Hiệp định thương mại tự do Việt Nam – EU Đầu tư trực tiếp nước ngoài Hiệp định thương mại tự do Hiệp định chung về thuế quan và thương mại Tổng sản phẩm quốc nội Giá trị gia tăng Hệ thống hài hòa mô tả và mã hóa hàng hóa Nhập khẩu Người nộp thuế Ngân sách Nhà nước Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế Xuất khẩu Tổ chức thương mại thế giới DANH MỤC CÁC BẢNG DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ MỞ ĐẦU 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU Thuế gián thu là một bộ phận quan trọng trong hệ thống thuế của mỗi quốc gia và cũng là loại thuế chịu sự chi phối lớn của các cam kết song phương, đa phương trong hội nhập quốc tế. Ưu thế cơ bản của loại thuế gián thu là có khả năng mang lại số thu lớn cho ngân sách và là phương tiện quan trọng để Chính phủ các nước sử dụng để điều tiết hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu, hoạt động sản xuất, kinh doanh hàng hóa, dịch vụ, hướng dẫn hành vi tiêu dùng. Sau những lần cải cách hệ thống thuế, chính sách thuế gián thu ở Việt Nam đã đạt được những bước tiến quan trọng, tương đối phù hợp với điều kiện và trình độ phát triển kinh tế của đất nước, đồng thời có những đóng góp hết sức cụ thể vào công cuộc đổi mới của đất nước như: tạo nguồn thu tự chủ, ổn định, bền vững cho ngân sách nhà nước để nhà nước có nguồn tài chính chủ động trong điều hành kinh tế vĩ mô và thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước; Khẳng định vai trò điều tiết thu nhập, thực hiện tốt chức năng phân phối lại, từng bước góp phần xây dựng hệ thống chính sách thuế công bằng, bình đẳng và hội nhập; Khẳng định vị trí quan trọng trong hệ thống thuế đặc biệt trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế và hội nhập về thuế, góp phần tạo dựng và củng cố vị thế cạnh tranh trên trường quốc tế của thuế và của quốc gia trong thu hút đầu tư nước ngoài. Trên thực tế, hệ thống chính sách thuế gián thu đã và đang từng bước tiến dần tới các thông lệ quốc tế tốt, sử dụng chung ngôn ngữ thuế với thế giới, từ đó có thể so sánh, cạnh tranh được với các hệ thống thuế của các quốc gia khác. Tuy nhiên, trong thời gian tới, khi Việt Nam thực hiện các cam kết trong khuôn khổ các Hiệp định thương mại song phương, đa phương đã ký kết, tình hình XK, NK và sản xuất kinh doanh chắc chắn sẽ có nhiều biến động. Trong điều kiện đó, chính sách thuế gián thu cần có sự hoàn thiện hơn, thay đổi phù hợp, có khả năng ứng xử hiệu quả với những chuyển biến trong điều kiện mới với sự hiện diện và tác động mạnh mẽ, nhanh chóng và sâu rộng của hội nhập quốc tế, cách mạng 4.0, nhằm chủ động nắm bắt những biến động đó và có những ứng xử phù hợp để vừa đảm bảo được nguồn thu NSNN, đảm bảo thực hiện được các mục tiêu Chính phủ đã đề ra. 1 Với những lý do nêu trên, NCS đã lựa chọn đề tài: “Hoàn thiện chính sách thuế gián thu ở Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu Luận án Tiến sĩ. 2. MỤC TIÊU VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU 2.1 Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu chính của luận án là đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện chính sách thuế gián thu của Việt Nam 2.2 Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục tiêu trên, Luận án cần phải thực hiện một số nhiệm vụ chủ yếu sau: - Tổng hơp, hệ thống hóa những nội dung lý luận liên quan đến chính sách thuế gián thu như: mục tiêu, yêu cầu, nguyên tắc thiết lập, những nội dung cơ bản cần chú ý khi hoạch định chính sách thuế gián thu. Xác định các tiêu chí đánh giá chính sách thuế gián thu và các nhân tố ảnh hưởng đến việc hoàn thiện chính sách thuế gián thu. - Nghiên cứu kinh nghiệm của một số quốc gia trong việc hoạch định chính sách thuế gián thu, qua đó rút ra những bài học kinh nghiệm mà Việt Nam có thể vận dụng khi hoạch định chính sách thuế gián thu. - Nghiên cứu, đánh giá thực trạng chính sách thuế gián thu của Việt Nam hiện hành trên cơ sở các qui định trong văn bản pháp luật thuế liên quan, kết quả triển khai thực thi pháp luật thuế gián thu nói chung cũng như các sắc thuế gián thu ở Việt Nam nói riêng. - Trên cơ sở nghiên cứu tình hình thực tiễn, điều kiện kinh tế xã hội và những dự báo về xu hướng của nền kinh tế thế giới và Việt Nam trong thời gian tới, phân tích, chỉ ra những vấn đề cần hoàn thiện đối với chính sách thuế gián thu của Việt Nam - Dựa trên kết quả đánh giá thực trạng chính sách thuế gián thu hiện hành, đề xuất các giải pháp hoàn thiện chính sách thuế gián thu nhằm đáp ứng các yêu cầu của thời kỳ mới. 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 3.1 Phương pháp luận Nghiên cứu sinh sử dụng phương pháp luận của Chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử trong suốt quá trình nghiên cứu. 2 3.2 Phương pháp nghiên cứu Để đạt được mục tiêu đề ra, nghiên cứu nghiên cứu sinh sử dụng các phương pháp khác nhau. Cụ thể: - Phương pháp nghiên cứu tại bàn: sử dụng trong nghiên cứu tài liệu lý thuyết, các văn bản liên quan đến thuế, thuế gián thu các tài liệu nghiên cứu xung quanh chủ đề của luận án; với phương pháp này, luận án hình thành được khung nghiên cứu của mình. - Phương pháp thống kê, so sánh, phân tích, tổng hợp. Trong đó, phương pháp phân tích, tổng hợp được sử dụng trong nghiên cứu tài liệu, các văn bản qui phạm pháp luật về thuế gián thu. Phương pháp thống kê được sử dụng để phân tích các số liệu thứ cấp. Dữ liệu thứ cấp được sử dụng để đánh giá tình hình kinh tế-xã hội, số thu thuế gián thu của Việt Nam qua các năm.. Để củng cố chắc chắn cơ sở khoa học cho các giải pháp được đề xuất, nghiên cứu sinh dựa trên dữ liệu số thu thuế GTGT, TTĐB, ….và thu NSNN giai đoạn từ năm 2009 đến năm 2018 ở Việt Nam. Các số liệu thống kê sau khi được thu thập từ năm 2009 -2018 được đưa vào phần mềm phân tích SPSS20.0 để thực hiện các thủ tục thống kê như mô tả các tỉ lệ % của các loại thuế trong tổng thu thế, tổng thu ngân sách và trong GDP. Tính độ co giãn của các hệ số thu thuế. Thực hiện thống kê phân tích hồi qui các nhân tố để thấy được sự thay đổi của tổng thu thuế, tổng thu NSNN qua đó có thể chứng minh tính khả thi của giải pháp đề xuất. Qui trình nghiên cứu và các phương pháp nghiên cứu nói trên được sử dụng trong luận án có thể mô tả như sau: Bước 1: Tổng quan các nghiên cứu có liên quan tới đề tài luận án Nghiên cứu các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước có liên quan tới thuế, thuế gián thu, chính sách thuế, chính sách thuế gián thu, hoàn thiện chính sách thuế gián thu. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng là phân tích, tổng hợp. Kết quả đạt được là chỉ ra những nội dung có thể kế thừa, những vấn đề còn bỏ ngỏ. 3 Hình 1.1: Khung nghiên cứu của luận án Phương pháp nghiên cứu Phân tích So sánh Nội dung nghiên cứu Tổng quan nghiên cứu Tổng hợp Phân tích Tổng hợp CS thuế gián thu. Các yếu tố ảnh hưởng tới CS thuế gián thu quốc tế So sánh Tổng hợp Thống kê Những nội dung kế thừa, vấn đề còn bỏ ngỏ Kinh nghiệm Phân tích Kết quả đạt được Đánh giá thực trạng CS thuế gián thu của Việt Nam Phân tích Quan điểm, nội dung Tổng hợp và giải pháp hoàn thiện CS thuế gián thu 4 Khung lý thuyết nghiên cứu Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam Những qui định chưa hợp lý Đề xuất quan điểm, nội dung hoàn thiện CS thuế gián thu Bước 2: Xây dựng khung lý thuyết nghiên cứu của luận án Để xây dựng khung lý thuyết nghiên cứu, luận án làm rõ những vấn đề lý luận sau: Thứ nhất, luận án chỉ rõ đặc điểm của thuế, các cách phân loại thuế, các yếu tố cơ bản của một sắc thuế và vai trò của thuế trong nền kinh tế. Thứ hai, luận án nêu quan điểm về các khái niệm được sử dụng như: thuế gián thu, chính sách thuế gián thu. Tác động của chính sách thuế gián thu. Thứ ba, luận án tìm ra những yếu tố ảnh hưởng tới chính sách thuế gián thu. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng là phương pháp phân tích, tổng hợp. Bước 3: Tìm hiểu kinh nghiệm quốc tế trong việc xây dựng chính sách thuế gián thu. Đối tượng nghiên cứu là các qui định về đối tượng chịu thuế, đối tượng không chịu thuế, phương pháp tính thuế, thuế suất của một số nước trên thế giới. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng là phân tích, tổng hợp, so sánh. Kết quả đạt được là những bài học kinh nghiệm có thể vận dụng ở Việt Nam trọng việc hoàn thiện chính sách thuế gián thu. Bước 4: Đánh giá thực trạng chính sách thuế gián thu ở Việt Nam. Trong bước 4 này, Luận án đánh giá hai vấn đề sau: Thứ nhất là phân tích những qui định của chính sách thuế gián thu hiện hành. Dựa vào những yếu tố ảnh hưởng tới chính sách thuế gián thu đã chỉ ra ở khung lý thuyết, luận án sẽ chỉ ra những qui định về thuế gián thu góp phần làm tăng số thu NSNN như thế nào. Phương pháp sử dụng là phân tích, tổng hợp và so sánh. Thứ hai là đánh giá thực trạng chính sách thuế gián thu hiện hành. Luận án chỉ ra những hạn chế, những qui định chưa hợp lý để làm căn cứ đưa ra những nội dung và giải pháp nhằm hoàn thiện chính sách thuế gián thu. Bước 5: Nêu quan điểm và nội dung, giải pháp hoàn thiện chính sách thuế gián thu Trong bước này, luận án sẽ nêu quan điểm cá nhân và những nội dung hoàn thiện chính sách thuế, cụ thể: Thứ nhất, luận án nêu quan điểm về hướng hoàn thiện chính sách thuế gián 5 thu. Những quan điểm cần phải được luận giải thuyết phục. Thứ hai, trên cơ sở phân tích thực trạng và quan điểm đã nêu, luận án đề xuất những nội dung hoàn thiện và giải pháp nhằm hoàn thiện chính sách thuế gián thu của Việt Nam. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong bước này là phân tích, tổng hợp, so sánh. 4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU Đối tượng nghiên cứu: Luận án tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về chính sách thuế gián thu bao gồm: chính sách thuế GTGT, TTĐB, XK,NK, BVMT. Phạm vi nghiên cứu: Luận án thực hiện nghiên cứu trong phạm vi Việt Nam đặt trong mối tương quan so sánh, đối chiếu với một số quốc gia điển hình trên thế giới, tập trung vào chính sách thuế GTGT, TTĐB, XK, NK, BVMT giai đoạn từ 2009 - 2018. Các giải pháp đề xuất theo lộ trình đến năm 2025, một số giải pháp đến 2030. 5. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA LUẬN ÁN Về lý luận Luận án hệ thống hóa được những lý luận về thuế gián thu, chính sách thuế gián thu; các nhân tố ảnh hưởng đến chính sách thuế gián thu và tác động của chính sách thuế gián thu đối với kinh tế - xã hội. Khung lý thuyết mà Luận án bổ sung, phát triển có thể làm cơ sở lý luận cho các nghiên cứu sau luận án tham khảo và dùng làm tài liệu hữu ích giúp các nhà quản lý có các nhìn toàn diện hơn về thuế gián thu, chính sách thuế gián thu, có cơ sở để xây dựng các giải pháp hoàn thiện chính sách thuế gián thu có hiệu quả. Về thực tiễn Luận án đã đánh giá thực trạng chính sách thuế gián thu giai đoạn 2009 – 2018 dựa trên các yêu cầu của chính sách thuế gián thu cũng như việc thực hiện vai trò của chính sách thuế gián thu. Phân tích quy trình hoàn thiện chính sách thuế gián thu cho thấy những thành tựu nhất định trên phương diện khuyến khích sự tham gia của người nộp thuế, tuy nhiên quy trình này còn có hạn chế về tính minh bạch. Nội 6 dung chính sách thuế hợp lý đảm bảo nguồn thu cho NSNN nhưng còn thiếu tính công bằng. Chính sách thuế được ban hành thường chậm chễ trong khâu thực thi. Đánh giá chung của luận án về 4 sắc thuế thuộc loại thuế gián thu là thuế GTGT, thuế TTĐB, thuế XK, NK, thuế BVMT cho thấy chính sách thuế gián thu đã góp phần tăng thu cho ngân sách, tuy nhiên vẫn chưa bao quát hết đối tượng chịu thuế. Trên giác độ nghiên cứu độc lập, dựa trên những đánh giá về chính sách thuế gián thu hiện hành, luận án đã đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện chính sách thuế gián thu tới năm 2025 tầm nhìn năm 2030. Những đề xuất của luận án có ý nghĩa lớn về bổ sung, hoàn thiện chính sách thuế gián thu cũng như thực thi chính sách này. 6. KẾT CẤU CỦA LUẬN ÁN Ngoài các phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, Luận án gồm có 4 chương: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu Chương 2: Cơ sở lý luận về chính sách thuế gián thu Chương 3: Thực trạng chính sách thuế gián thu ở Việt Nam Chương 4: Giải pháp hoàn thiện chính sách thuế gián thu ở Việt Nam 7 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN CHÍNH SÁCH THUẾ GIÁN THU 1.1 TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU Ở NƯỚC NGOÀI Theo tìm hiểu của tác giả, trên thế giới hiện nay có nhiều tài liệu có liên quan đến chính sách thuế nói chung và chính sách thuế gián thu nói riêng. Những công trình nghiên cứu của các tác giả nước ngoài liên quan đến chính sách thuế nói chung và chính sách thuế gián thu mà nghiên cứu sinh có điều kiện tiếp cận là: (1) On selective indirect tax reform in developing countries của M.Shahe Emran, Joseph E. Stiglitz (2005) [60]. Nghiên cứu đã chỉ ra xu hướng cải cách thuế gián thu ở các nước đang phát triển. Các nước đang phát triển đều có xu hướng cải cách theo hướng giảm thuế thương mại, tăng thuế GTGT để tăng số thu ngân sách. Xu hướng này được rút ra trên nền tảng lý thuyết về cải cách có chọn lọc khi hoàn thiện các chính sách. Tuy nhiên, các kết quả nghiên cứu chỉ mới tập trung nghiên cứu xu hướng tăng thuế GTGT trong điều kiện nền kinh tế chính thức đề cập tới tác động của việc tăng thuế GTGT và giảm thuế thương mại đối với nền kinh tế phi chính thức. Hơn nữa, khi mở rộng cơ sở tính thuế GTGT, giảm thuế thương mại có thể làm giảm phúc lợi của nền kinh tế. Kết quả này gây ra nghi ngờ về mô hình cải cách chính sách thuế gián thu mà một số lượng lớn các nước đang phát triển theo đuổi. (2) Taxation in Developing Countries: Six Case Studies and Policy Implications của Roger H.Gorden Đại học Columbia (2010) [72]. Trong nội dung cuốn sách này, tác giả đã chỉ ra chính sách thuế là một chính sách quan trọng trong việc điều tiết vĩ mô nền kinh tế đặc biệt là ở các nước đang phát triển. Mục tiêu của nghiên cứu đặt ra là: Thứ nhất, Chính sách thuế đề xuất mới phải khuyến khích đẩy mạnh phát triển sản xuất kinh doanh. Thứ hai, với vai trò là nguồn thu quan trọng, thuế gián thu phải có tác động chủ yếu tới hoạt động sản xuất kinh doanh. Thứ ba, xây dựng hệ thống đánh giá hiệu quả của chính sách miễn giảm thuế tới phát triển nền kinh tế. Tác giả cuốn sách không nghiên cứu một cách toàn diện 8 tác động của chính sách thuế đối với các nước đang phát triển mà lựa chọn nghiên cứu 6 quốc gia điển hình như: Argentina, Brazil, Ấn Độ, Kenya, Hàn Quốc và Nga. Theo như tác giả thì 6 quốc gia điển hình này thể hiện rõ những vấn đề tài chính đa dạng của công cuộc cải cách thuế. Nghiên cứu sau khi phân tích chính sách thuế ở 6 quốc gia nói trên và tổng hợp kết quả số thu từ thuế có thể thấy rằng ở các nước có nền kinh tế đang phát triển có nguồn thu ngân sách từ thuế dựa chủ yếu vào thuế gián thu và thuế thu nhập doanh nghiệp thì doanh thu từ thuế vẫn còn thấp (3) Tax policy and tax reform in the People's Republic of China, Báo cáo của OECD 18 (2013) [69]. Báo cáo này so sánh hệ thống thuế ở Trung Quốc với hệ thống thuế ở các nước OECD và cải cách thuế Trung Quốc và các nước OECD đã thực hiện trong quá khứ. Những vấn đề hiện đang trong chương trình nghị sự cải cách của Trung Quốc, bao gồm thuế TTĐB, thuế GTGT, thuế liên quan đến môi trường, thuế thu nhập cá nhân, quan hệ tài chính giữa các cấp chính quyền trung ương và địa phương và thuế tài sản. Báo cáo đưa ra một số phân tích sơ bộ về tỷ lệ thuế so với GDP và sự kết hợp giữa các sắc thuế ở Trung Quốc. Báo cáo cũng chỉ ra nền văn hoá, truyền thống và hệ thống pháp luật của một quốc gia đóng một vai trò quan trọng trong việc định hình các chính sách thuế và cách thức cải cách. Trên cơ sở thảo luận chi tiết và đánh giá mỗi loại thuế, xem xét các hướng cải cách có thể cho từng loại thuế trong tương lai của Trung Quốc, báo cáo đã đánh giá hệ thống chính sách thuế hiện hành của Trung Quốc đã được xây dựng đơn giản, minh bạch, thân thiện và công bằng hơn. (4) Future orientation and taxes: Evidence from big data, của Matthias Petutschnig đăng trên Tạp chí Kế toán Quốc tế, Kiểm toán và Thuế, 2017[67]. Bài báo này phân tích xem các khía cạnh khác nhau của hệ thống thuế của một quốc gia có ảnh hưởng tích cực hay tiêu cực đến thái độ của cá nhân đối với tương lai. Dựa vào việc nghiên cứu, phân tích và xây dựng một chỉ số định hướng tương lai trực tuyến cho 58 quốc gia đại điện cho các châu lục trong vòng 5 năm. Kết quả của phân tích này chỉ ra rằng thuế thu nhập cá nhân và đặc biệt là thuế giá trị gia (VAT) tăng khuyến khích hành vi định hướng tương lai.   9 (5) Tax Policy for Industrial Development của Dale Chua, 1991 [57] thuộc Viện phát triển quốc tế Harvard dịch nghĩa là “Chính sách thuế cho phát triển công nghiệp”. Nghiên cứu được thực hiện theo đơn đặt hàng của Ủy ban công nghiệp Srilanca với sự tài trợ của cơ quan viện trợ phát triển Mỹ trong dự án nghiên cứu và đào tạo. Với chính sách thuế hiện hành rất phức tạp của Srilanca, nhiệm vụ của nhóm tác giả là nghiên cứu và đề xuất một chính sách thuế có tính hiệu lực và hiệu quả hơn trước. Nghiên cứu đã đi sâu phân tích nội dung các chính sách thuế trong hệ thống thu của NSNN Srilanca trên cả phương diện cơ sở lý luận cũng như những chứng minh bằng các số liệu tính toán. (6) Consumption Tax trends, của Stephane Buydens (2014) thuộc Trung tâm Chính sách và quản lý thuế của OECD [74]. Báo cáo tập trung nghiên cứu, đánh giá các sắc thuế gián thu như thuế GTGT, thuế TTĐB ở các nước thành viên OECD, nghiên cứu đã chỉ ra sự khác biệt về cơ sở thuế gián thu, mức thuế suất và các nguyên tắc thực hiện giữa các quốc gia. Đặc biệt, nghiên cứu cũng đã đánh giá những thất thu về thuế gián thu do hậu quả của việc miễn giảm thuế, gian lận, trốn thuế, nêu bật các xu hướng phát triển của thuế gián thu. Các tài liệu nghiên cứu của một số tác giả nước ngoài mà nghiên cứu sinh được tiếp cận ở trên là những tài liệu quý, đề cập đến một số khía cạnh liên quan đến vai trò, cơ cấu nguồn thu từ thuế gián thu và xu hướng cải cách thuế gián thu ở các quốc gia khác nhau. Tuy nhiên, do có sự khác biệt về trình độ phát triển kinh tế, về văn hoá- xã hội cho nên hiện có những điểm không tương đồng trong cách nhìn nhận, đánh giá đối với một số chính sách thuế giữa Việt Nam và một số nước phát triển trên thế giới,... Mặc dù vậy, những nghiên cứu trên cũng có giá trị khoa học và là tư liệu quý để tham khảo, học tập kinh nghiệm trong việc xây dựng và hoàn thiện chính sách thuế ở Việt Nam. 1.2 TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU TRONG NƯỚC Ở Việt Nam, đã có một số công trình triển khai nghiên cứu về vấn đề hoàn thiện chính sách thuế gián thu dưới dạng sách, các đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ có liên quan đến việc xây dựng và hoàn thiện chính sách thuế. Một số công trình điển hình như: 10 Sách, giáo trình Tác giả Nguyễn Văn Hiệu, Nguyễn Thị Liên (2008) trong cuốn “Giáo trình nghiệp vụ thuế” [18] đã tập trung vào việc giới thiệu các nguyên tắc tính thuế và nội dung cơ bản của các sắc thuế ở Việt Nam. Cùng chủ đề đó, tiếp cận theo hướng hệ thống thuế hiện hành ở Việt Nam, trong cuốn “Thuế thực hành” của tác giả Nguyễn Thị Mỹ Linh (2009) [28] đã cho thấy cái nhìn toàn diện về toàn bộ chính sách thuế cũng như vấn đề quản lý thuế nói chung. Tác giả Đỗ Đức Minh, Nguyễn Việt Cường (2007, 2010) [30] trong cuốn giáo trình “Lý thuyết thuế” hệ thống hóa đầy đủ lý luận về thuế, gồm các nguyên lý, nguyên tắc, phương pháp đánh thuế cũng như những tác động kinh tế của thuế. Tương tự, tác giả Hoàng Văn Bằng (2009) [10] trong sách chuyên khảo “Lý thuyết và chính sách thuế” ngoài việc nêu lên khuôn khổ lý thuyết về thuế, điểm đặc biệt là đề cập rất chi tiết đến chính sách thuế trong thực tiễn ở các nước trên thế giới. Tác giả Lê Xuân Trường (2015) [51] lại hướng sự tập trung vào các vấn đề về quản lý thuế, trong cuốn giáo trình “ Quản lý thuế ”, tác giả đã cho thấy một cách toàn diện các vấn đề cả về lý thuyết và thực tiễn quản lý thuế, nó không đơn thuần chỉ là việc thực hiện các thủ tục hành chính thuế, thay đổi cơ chế tính thuế mà những khía cạnh như thanh kiểm tra, tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế (NNT) cũng được nhìn nhận thấu đáo. Tác giả Vương Thị Thu Hiền (2010, 2014), trong cuốn giáo trình “Thuế tiêu dùng” ngoài việc nêu ra nội dung, nguyên tắc thiết lập các sắc thuế như thuế GTGT, thuế TTĐB, thuế BVMT, thuế XK, thuế NK. Các nghiên cứu này được thực hiện khá công phu, là tài liệu tham khảo rất có giá trị. Tuy nhiên, do nghiên cứu dựa trên nhiều văn bản pháp luật nên điểm hạn chế chung của các nghiên cứu này là đã có nhiều sửa đổi quan trọng chưa được cập nhật. Ngoài ra, khi tập trung vào các vấn đề thuế nói chung, ở lĩnh vực cụ thể đòi hỏi hướng nghiên cứu gắn với đặc trưng ngành, lĩnh vực thì các tài liệu này chưa đề cập một cách đầy đủ. Luận án tiến sỹ Nhiều công trình luận án tiến sỹ, của các tác giả trong nước đã thay đổi hướng nghiên cứu theo cách đi vào từng ngành, lĩnh vực, hoạt động cụ thể hoặc chỉ nghiên cứu riêng từng sắc thuế trong điều kiện, bối cảnh nghiên cứu khác nhau như: 11 (1) Luận án tiến sỹ của Nguyễn Xuân Nhạt năm 1995 “Những giải pháp hoàn thiện chính sách thuế gián thu ở Việt Nam” [31] luận án đã khái quát một cách có hệ thống cơ sở lý luận các sắc thuế thuộc thuế gián thu như thuế doanh thu, thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế xuất khẩu, nhập khẩu. Trên cơ sở những nghiên cứu này, tác giả đã đề xuất những định hướng về cải cách hệ thống thuế, đề xuất bổ sung, sửa đổi những quy định về thuế nhằm hoàn thiện chính sách thuế gián thu giai đoạn 1995-2000. (2) Luận án tiến sỹ của Lê Thu Huyền năm 2008 “Đổi mới chính sách thuế tiêu dùng ở Việt Nam”,[24] tác giả đã khái quát cơ sở lý luận về thuế tiêu dùng (trong đó có các sắc thuế phổ biến như thuế GTGT, thuế XK, NK, thuế TTĐB….), tác động của thuế tiêu dùng đối với hoạt động kinh tế - xã hội. Trên cơ sở nghiên cứu thực trạng hệ thống chính sách thuế tiêu dùng của Việt Nam qua hai bước cải cách thuế quan trọng, tác giả cũng đã đưa ra một số giải pháp nhằm hoàn thiện chính sách thuế tiêu dùng đến 2010 và những năm tiếp theo. (3) Luận án tiến sĩ của Vương Thị Thu Hiền năm 2008 “Hoàn thiện chính sách thuế ở Việt Nam trong điều kiện gia nhập WTO” [19] phân tích các khía cạnh của hệ thống chính sách thuế ở Việt Nam và đề xuất một số giải pháp hoàn thiện hệ thống chính sách thuế ở Việt Nam khi là thành viên của WTO, trong đó có đề cập đến việc hoàn thiện thuế gián thu, tuy nhiên vì phạm vi nghiên cứu của đề tài là đề cập đến chính sách thuế ở Việt Nam nên chưa đi sâu xem xét cụ thể chính sách thuế gián thu. (4) Luận án tiến sĩ của Ngô Văn Khương năm 2016 “Chính sách thuế với mục tiêu phát triển kinh tế bền vững ở Việt Nam”[26] đã hệ thống hóa và phân tích chi tiết về chính sách thuế và các sắc thuế tác động đến phát triển kinh tế bền vững tại Việt Nam, làm rõ những ưu điểm, những hạn chế và các tác động cụ thể cũng như vai trò quan trọng của chính sách thuế đối với mục tiêu phát triển kinh tế bền vững tại Việt Nam. Luận án chỉ ra các nguyên nhân dẫn đến thực trạng kinh tế Việt Nam phát triển chưa thực sự bền vững giai đoạn 2005-2014, chỉ ra những hạn chế của chính sách thuế đối với việc điều tiết số tiền thuế ở các khu vực kinh tế Nhà nước, kinh tế ngoài Nhà nước và khu vực kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài, cũng như những hạn chế khác của các sắc thuế cụ thể đối với phát triển kinh tế bền vững. 12