Tài liệu Hoàn Thiện Bảo Hiểm Y Tế tại Việt Nam_removed

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM NGUYỄN HỮU NGỌC LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh – Năm 2001 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM NGUYỄN HỮU NGỌC LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh – Năm 2001 1 MUÏC LUÏC ¾ Môû ñaàu ...................................................................................................................... 1 Chöông I: SÖÏ CAÀN THIEÁT CUÛA BAÛO HIEÅM Y TEÁ TAÏI VIEÄT NAM.................. 6 1.1 - Baûn chaát, vai troø cuûa baûo hieåm y teá ...................................................................... 6 1.1.1- Nguoàn goác cuûa baûo hieåm y teá ......................................................................... 6 1.1.2- Baûn chaát cuûa baûo hieåm y teá .......................................................................... 10 1.2- Söï ra ñôøi cuûa baûo hieåm y teá ôû Vieät nam .............................................................. 16 1.2.1- Trong thôøi kyø Phaùp thuoäc ............................................................................. 16 1.2.2- Töø sau Caùch maïng thaùng 8 ñeán tröôùc naêm 1992 ........................................ 17 1.2.3- Söï ra ñôøi cuûa baûo hieåm y teá ôû Vieät nam........................................................ 18 1.2.4- Vai troø cuûa baûo hieåm y teá trong neàn kinh teá thò tröôøng theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa ôû Vieät nam ....................................................................... 25 1.3 - Baûo hieåm y teá treân theá giôùi ................................................................................ 37 1.3.1- Baûo hieåm y teá Phaùp ...................................................................................... 38 1.3.2 - Baûo hieåm y teá Thaùi lan .............................................................................. 41 1.3.3 - Baûo hieåm y teá UÙc ....................................................................................... 42 1.3.4 - Baûo hieåm y teá caùc nöôùc khaùc ..................................................................... 44 1.3.5- Nhaän xeùt vaø ruùt ra baøi hoïc cho Vieät nam ..................................................... 45 Chöông 2: THÖÏC TRAÏNG BAÛO HIEÅM Y TEÁ TAÏI VIEÄT NAM 2.1- Cô sôû phöông phaùp luaän choïn ñoái töôïng vaø ñieåm khaûo saùt ñeå ñaùnh gía thöïc traïng baûo hieåm y teá taïi Vieät nam................................................................. 49 2.1.1- Ñoái töôïng khaûo saùt ........................................................................................ 52 2.1.2- Ñieåm khaûo saùt ............................................................................................... 55 2 2.2- Tình hình thöïc hieän baûo hieåm y teá taïi ñieåm khaûo saùt ........................................... 56 2.2.1 - Tình hình thöïc hieän baûo hieåm y teá taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh ................... 56 2.2.2- Ñoái chieáu tìmh hình thöïc hieän baûo hieåm y teá taïi Caàn thô ............................. 82 2.2.3- Baûo hieåm y teá Haûi Phoøng............................................................................... 85 2.2.3- Baûo hieåm y teá Bình phöôùc.............................................................................. 97 2.3- Ñaùnh giaù chung tình hình thöïc hieän baûo hieåm y teá, thaønh töïu vaø nhöõng vaán ñeà ñaët ra treân phaïm vi caû nöôùc .......................................................................... 89 2.3.1- Thaønh töïu ñaït ñöôïc ........................................................................................ 89 2.3.2- Nhöõng vaán ñeà ñaët ra hieän nay ....................................................................... 95 Chöông 3: GIAÛI PHAÙP ÑEÅ HOAØN THIEÄN BHYT TAÏI VIEÄT NAM ................. 105 3.1- Phöông höôùng hoaøn thieän baûo hieåm y teá ôû Vieät nam ......................................... 105 3.1.1- Muïc tieâu ........................................................................................................ 105 3.1.2- Hoaøn thieän baûo hieåm y teá ............................................................................ 107 3.2- Caùc giaûi phaùp cô baûn ......................................................................................... 113 3.2.1- Giaûi phaùp ña daïng hoùa caùc loaïi hình vaø xaõ hoäi hoùa BHYT .......................... 113 3.2.2- Giaûi phaùp naâng cao hieäu quaû khai thaùc vaø söû duïng quyõ BHYT ................... 116 3.2.3- Giaûi phaùp hoaøn thieän cô caáu toå chöùc vaø cô cheá quaûn lyù cuûa BHYT ............. 127 3.2.4- Giaûi phaùp boài döôõng, ñaøo taïo vaø ñaøo taïo laïi nguoàn nhaân löïc BHYT ........... 134 3.2.5- Giaûi phaùp naâng cao hieäu quaû kinh teá xaõ hoäi cuûa baûo hieåm y teá ................... 135 3.2.6- Giaûi phaùp taêng nguoàn löïc cho phaùt trieån baûo hieåm y teá ............................... 148 ¾ Kieán nghò ............................................................................................................... 152 ¾ Keát luaän ................................................................................................................ 155 ¾ Danh muïc taøi lieäu tham khaûo ............................................................................... 158 ¾ Phuï luïc 3 DANH MUÏC CAÙC BAÛNG VAØ HÌNH A. DANH MUÏC CAÙC BAÛNG Baûng 1.1 : Chi tieâu y teá cuûa chính phuû caùc nöôùc Chaâu AÙ ( 1989 ) .............................. 21 Baûng 1.2: Ngaân saùch y teá so vôùi toång saûn phaåm quoác noäi cuûa Vieät nam .................... 29 Baûng 1.3 : Vai troø cuûa quyõ BHYT trong kinh phí hoaït ñoäng ngaønh y teá .................. 30 Baûng 1.4 : Söï phaân boá nguoàn thu ngaân saùch baûo hieåm y teá Phaùp................................ 39 Baûng 1.5 : Phaân boå caùc khoaûn chi baûo hieåm y teá Phaùp .............................................. 40 Baûng 1.6 : So saùnh tính chaát rieâng bieät veà baûo hieåm y teá cuûa Phaùp, Anh, Myõ, UÙc ñoái chieáu vôùi Vieät nam ....................................... 47 Baûng 2.1: Baûng phaân chia khu vöïc caên cöù vaøo chi phí trung bình/theû ......................... 54 Baûng 2.2: Hoaït ñoäng khai thaùc baûo hieåm y teá TP.Hoà Chí Minh.................................. 57 Baûng 2.3: Thaønh phaàn ñoái töôïng tham gia baûo hieåm y teá baét buoäc ............................ 57 Baûng 2.4: Hoaït ñoäng baûo hieåm y teá töï nguyeän ........................................................... 59 Baûng 2.5: Caùc möùc ñoùng BHYT cho caùc ñoái töôïng taïi Tp.HCM................................. 61 Baûng 2.6: Phaân boá söû duïng quyõ BHYT taïi Tp. HCM (thôøi ñoaïn 3 naêm) .................... 67 Baûng 2.7: Hoaït ñoäng chi traû KCB cuûa BHYT Tp.HCM töø 1993 – 1999 ..................... 68 Baûng 2.8: Ñoái chieáu tình hình thanh toaùn chi phí khaùm chöõa beänh baûo hieåm y teá cuûa caùc cô sôû y teá taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh (Naêm 1998 ) .................... 69 Baûng 2.9 : Ñoái chieáu beänh nhaân khaùm chöõa beänh taïi BV. NguyeãnTraõi...................... 71 Baûng 2.10: Phaân tích thu chi Beänh vieän Nguyeãn Traõi ................................................ 71 Baûng2.11: Söû duïng kinh phí thu ñöôïc töø Baûo hieåm y teá TP.Hoà Chí Minh................... 72 Baûng 2.12: Ñoái chieáu kinh phí baûo hieåm y teá caáp vaø chi phí thöïc teá khaùm chöõa beänh ngoaïi truù vaø noäi truù .................................................................. 72 Baûng 2.13: Chi phí khaùm chöõa beänh ngoaïi truù............................................................ 73 4 Baûng 2.14: Phaân tích chi phí khaùm chöõa beänh ngoaïi truù ............................................. 73 Baûng 2.15: Phaân tích chi phí khaùm chöõa beänh noäi truù ................................................. 74 Baûng 2.16: Hoaït ñoäng khaùm chöõa beänh baûo hieåm y teá Caàn thô.................................. 88 Baûng 2.17: Hoaït ñoäng khai thaùc baûo hieåm y teá Caàn thô.............................................. 88 Baûng 2.18: Hoaït ñoäng cuûa baûo hieåm y teá Haûi phoøng .................................................. 91 Baûng 2.19: Hoaït ñoäng phaùt theû baûo hieåm y teá Bình phöôùc naêm 1997 ........................ 92 Baûng 2.20: Hoaït ñoäng chi traû khaùm chöõa beänh Bình phöôùc naêm 1997 ...................... 93 Baûng 2.21: Hoaït ñoäng cuûa baûo hieåm y teá Vieät nam ................................................... 94 Baûng 2.22: Phaân tích coâng taùc thu vaø phaùt haønh theû naêm 1999: ................................. 95 Baûng 2.23: Phaân tích coâng taùc KCB cho ngöôøi coù theû BHYT (naêm 1999) ................. 96 Baûng 3.1: Caùc phöông aùn döï kieán .............................................................................. 152 Baûng 3.2: Ñoái chieáu giöõa BHYT vaø Baûo vieät (phaãu thuaät vaø naèm vieän) ................. 156 B- DANH MUÏC CAÙC HÌNH Hình 1.1: Toån thaát do tieâu duøng quaù möùc ................................................................... 14 Hình 1.2 : Xaùc suaát ñoàng nhaát cuûa chi phí y teá (möùc chi phí söùc khoûe mong ñôïi) .................................................................................................. 29 Hình 2.1: Ñoà thò möùc ñoä söû duïng theû baûo hieåm y teá .................................................. 81 Hình 2.2: Ñoà thò caùc taàn soá (Histogramme) töông öùng vôùi soá laàn khaùm ..................... 83 Hình 3.1: Sô ñoà phaân tích haønh vi tieâu hao quyõ baûo hieåm y teá ................................ 127 Hình 3.2: Sô ñoà moái quan heä gia taêng möùc ñoùng vaø suy giaûm söùc lao ñoäng ............ 132 Hình 3.3: Sô ñoà moái quan heä ôû cô quan kinh doanh baûo hieåm ................................ 135 Hình 3.4: Sô ñoà moái quan heä trong heä thoáng baûo hieåm y teá ..................................... 136 Hình 3.5 : Sô ñoà caùc taùc nhaân trong hoaït ñoäng baûo hieåm y teá .................................. 142 5 BAÛNG CAÙC KYÙ HIEÄU, CHÖÕ VIEÁT TAÉT: BHYT : baûo hieåm y teá CSSK HCSN HSSV HTMS KCB SXKD Tp.HCM XHCN : chaêm soùc söùc khoûe : haønh chaùnh - söï nghieäp : hoïc sinh – sinh vieân : höu trí- maát söùc : khaùm chöõa beänh : saûn xuaát - kinh doanh : thaønh phoá Hoà Chí Minh : Xaõ hoäi chuû nghóa 6 MÔÛ ÑAÀU 1. TÍNH CAÁP THIEÁT CUÛA ÑEÀ TAØI Trong cô cheá keá hoaïch hoùa taäp trung, chæ coù moät toå chöùc baûo hieåm sinh maïng laø baûo hieåm xaõ hoäi ñöôïc ngaân saùch bao caáp haàu heát. Töø naêm 1996, nöôùc ta chuyeån sang cô cheá thò tröôøng theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa, caùc ñònh cheá taøi chaùnh cuõng coù nhöõng thay ñoåi cho phuø hôïp, trong ñoù coù heä thoáng kinh doanh baûo hieåm nhaân thoï vaø phi nhaân thoï baûo hieåm xaõ hoäi taùch khoûi ngaân saùch Nhaø nöôùc. Vieäc baûo hieåm söùc khoeû vaø y teá cho ngöôøi daân, nhaát laø nhöõng ñoái töôïng ngöôøi ngheøo vaø dieän chính saùch, laø moät trong nhöõng moái quan taâm lôùn cuûa chính phuû. Baûo hieåm y teá laàn ñaàu tieân ñöôïc thöïc hieän taïi Vieät nam töø naêm 1992, laø moät chính saùch xaõ hoäi. Laø moät chöông trình môùi, neân baûo hieåm y teá coøn nhieàu vaán ñeà caàn xem xeùt nhö: ñònh höôùng chöa roõ reät, cô caáu chöa oån ñònh, cô cheá quaûn lí coøn loûng leûo. Trong quaù trình hình thaønh vaø toå chöùc thöïc hieän, taùc ñoäng cuûa baûo hieåm y teá ñaõ taïo neân nhöõng thay ñoåi treân nhieàu maët cuûa ñôøi soáng taâm lyù xaõ hoäi, cuõng nhö ñaët ra vaán ñeà vai troø quaûn lyù Nhaø nöôùc ñoái vôùi BHYT. Beân caïnh ñoù, BHYT thöïc chaát laø moät bieän phaùp taøi chính y teá, neân caàn coù söï xaùc ñònh roõ raøng vai troø cuûa BHYT trong kinh phí hoaït ñoäng cuûa ngaønh y noùi chung vaø trong söï phaùt trieån baûo hieåm söùc khoûe con ngöôøi trong xaõ hoäi noùi rieâng. Ñoù chính laø lyù do cuûa cuoäc khaûo saùt vaø cuõng laø muïc tieâu nghieân cöùu cuûa luaän aùn naøy vaø chuùng toâi choïn vaán ñeà “Hoaøn thieän baûo hieåm y teá taïi Vieät nam” laøm ñeà taøi nghieân cöùu vaø thöïc hieän luaän aùn Tieán só chuyeân ngaønh. 7 2. TÌNH HÌNH NGHIEÂN CÖÙU CUÛA ÑEÀ TAØI BHYT laø moät laõnh vöïc môùi coù taïi Vieät nam töø naêm 1992 neân chöa coù nhieàu taøi lieäu nghieân cöùu ôû Vieät nam. Luaän vaên thaïc só laàn ñaàu tieân veà BHYT Vieät nam ñöôïc thöïc hieän taïi ñaïi hoïc Baùch khoa thaønh phoá Hoà Chí Minh vaø cho ñeán nay cuõng chæ môùi coù 5 luaän vaên sau ñaïi hoïc nghieân cöùu veà vaán ñeà naøy: 2 luaän vaên thaïc só kinh teá (Nhöõng phöông höôùng cô baûn trong hoaøn thieän coâng taùc baûo hieåm y teá taïi Vieät nam vaø Caûi tieán quaûn trò baûo hieåm y teá ôû Thaønh phoá Hoà Chí Minh) vaø 3 luaän vaên baùc só chuyeân khoa 1 y teá coäng ñoàng (nhö: Ñaùnh giaù thöïc hieän baûo hieåm y teá trong naêm ñaàu thöïc hieän, Khaûo saùt baûo hieåm y teá Thaønh phoá Caàn thô…). Neáu keå caû caùc coâng trình tìm hieåu cuûa baûn thaân cô quan baûo hieåm y teá Vieät nam mang tính noäi boä ñem ñoái chieáu vôùi möùc ñoä taùc ñoäng cuûa baûo hieåm y teá treân caùc maët kinh teá xaõ hoäi thì taàm möùc nghieân cöùu hieän nay roõ raøng laø chöa caân xöùng vaø chöa ñaùp öùng ñöôïc vieäc giaûi quyeát nhöõng thöïc teá cuûa vaán ñeà baûo hieåm y teá taïi Vieät nam. Do ñoù, caàn coù nhöõng coâng trình nghieân cöùu roäng hôn, ôû caáp ñoä chuyeân saâu hôn veà laõnh vöïc baûo hieåm y teá ñeå goùp phaàn laøm saùng toû vieäc hoaøn thieän coâng taùc baûo hieåm taïi Vieät nam. 3. MUÏC ÑÍCH VAØ NHIEÄM VUÏ CUÛA LUAÄN AÙN Ñeà taøi ñöôïc nghieân cöùu vôùi muïc ñích laøm roõ baûn chaát, vai troø cuûa BHYT, thöïc traïng cuûa BHYTtaïi Vieät nam. Töø ñoù ñeà xuaát nhöõng giaûi phaùp coù tính khaû thi ñeå hoaøn thieän BHYT ôû Vieät nam. Vôùi muïc ñích ñoù, luaän aùn thöïc hieän caùc nhieäm vuï sau: - Nghieân cöùu laøm roõ nhöõng vaán ñeà chung veà BHYT nhaát laø trong neàn kinh teá thò tröôøng ñònh höôùng XHCN. 8 - Tìm hieåu taùc ñoäng veà maët xaõ hoäi, taøi chính, taâm lyù cuûa chính saùch BHYT treân caùc maët hoaït ñoäng khai thaùc, phaân boá, söû duïng quyõ, cô caáu toå chöùc quaûn lyù cuûa heä thoáng BHYT. - Tìm hieåu moät soá moâ hình BHYT cuûa caùc nöôùc coù hoaït ñoäng BHYT tieâu bieåu hoaëc gaàn guõi Vieät nam ñeå laøm taøi lieäu tham khaûo cho vieäc hoaøn thieän BHYT ôû Vieät nam . - Phaân tích tình hình thöïc hieän BHYT töø 1992 ñeán nay, ruùt ra nhöõng vaán ñeà toàn taïi cuøng nhöõng nguyeân nhaân cuûa noù ñeå laøm cô sôû cho vieäc hoaøn thieän BHYT trong thôøi gian tôùi. - Luaän giaûi phöông höôùng vaø ñeà xuaát nhöõng giaûi phaùp cô baûn ñeå hoaøn thieän coâng taùc BHYT trong thôøi gian tôùi. 4. ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU CUÛA LUAÄN AÙN • Ñoái töôïng: Caùc ñoái taùc tham gia vaøo hoaït ñoäng BHYT: - Cô quan BHYT, - Cô sôû khaùm chöõa beänh cho beänh nhaân BHYT, - Caùc ñôn vò söû duïng ngöôøi lao ñoäng, - Ngöôøi coù theû BHYT. • Phaïm vi nghieân cöùu: - Khaûo saùt hoaït ñoäng BHYT treân caùc maët khai thaùc, phaân boá söû duïng quyõ BHYT, quaûn lyù nhaø nöôùc, quaûn trò kinh doanh. - Khoâng gian: laáy hoaït ñoäng BHYT thaønh phoá Hoà Chí Minh coù ñoái chieáu vôùi BHYT ôû moät soá tænh ñaïi dieän vuøng laøm ñoái töôïng khaûo saùt chuû yeáu. - Thôøi gian: töø khi thöïc hieän chính saùch BHYT ñeán naêm 2000. 5. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU Caùc phöông phaùp nghieân cöùu ñöôïc söû duïng trong luaän aùn bao goàm: 9 o Phöông phaùp duy vaät bieän chöùng trong nghieân cöùu, heä thoáng hoùa lí luaän; o Caùc phöông phaùp kinh teá hoïc trong phaân tích vaø toång hôïp caùc döõ kieän, bao goàm: (i) Choïn maãu khaûo saùt thoáng keâ roài töø ñoù suy ra keát luaän: - Theo phöông phaùp tieàn cöùu caét doïc (Prospective longitudinal survey) ñoái vôùi khaûo saùt taâm lí xaõ hoäi: töø moät baûn maãu caâu hoûi thieát keá tröôùc, trieån khai khaûo saùt vaø thu nhaäp thoâng tin nhieàu laàn trong nhöõng khoaûng thôøi gian khaùc nhau. - Theo phöông phaùp haäu cöùu caét ngang (Retrospective transversal survey) ñoái vôùi khaûo saùt taøi chính, cô cheá quaûn lí: thu thaäp thoâng tin moät laàn qua caùc hoà sô ôû thôøi ñieåm khaûo saùt. (ii) Moâ hình hoùa: töø caùc soá lieäu seõ phaân tích thoáng keâ ñeå ñeà ra moâ hình toaùn hoïc söû duïng moät caùch toång quaùt vaøo nhöõng thôøi gian vaø khoâng gian khaùc nhau. Nguoàn soá lieäu trong luaän aùn coù ñöôïc qua nieân giaùm thoáng keâ vaø qua ñieàu tra tröïc tieáp moät soá cô quan y teá. 6. NHÖÕNG ÑOÙNG GOÙP KHOA HOÏC CUÛA LUAÄN AÙN a. Laøm saùng toû baûn chaát, vai troø cuûa BHYT trong neàn kinh teá thò tröôøng noùi chung vaø trong neàn kinh teá thò tröôøng theo ñònh höôùng XHCN ôû Vieät nam noùi rieâng. b. Töø söï phaân tích tình hình veà BHYT ôû moät soá nöôùc ruùt ra nhöõng kinh nghieäm coù yù nghóa cho Vieät nam. c. Phaân tích coù heä thoáng thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa BHYT taïi Vieät nam qua khaûo saùt moät soá tænh vaø thaønh phoá treân caùc maët hoaït ñoäng khai thaùc BHYT, tình hình phaân phoái vaø söû duïng quyõ BHYT, cô caáu toå chöùc vaø cô cheá quaûn lyù cuûa nhaø nöôùc trong thöïc hieän ñieàu leä BHYT ôû Vieät nam. 10 d. Ñeà xuaát phöông höôùng vaø caùc giaûi phaùp cô baûn nhaèm hoaøn thieän BHYT taïi Vieät nam, xaây döïng moâ hình toaùn hoïc, taïo cô sôû cho keá hoaïch phaùt trieån BHYT (baét buoäc vaø töï nguyeän). 7. KEÁT CAÁU CUÛA LUAÄN AÙN Ngoaøi phaàn môû ñaàu, keát luaän vaø danh muïc taøi lieäu tham khaûo, phuï luïc, luaän aùn coù 3 chöông, goàm 157 trang, 31 baûng vaø 9 hình. Chöông 1: Söï caàn thieát cuûa baûo hieåm y teá taïi Vieät nam. Chöông 2: Thöïc traïng cuûa Baûo hieåm y teátaïi Vieät nam. Chöông 3: Giaûi phaùp hoaøn thieän baûo hieåm y teá taïi Vieät nam. 11 CHÖÔNG I: SÖÏ CAÀN THIEÁT CUÛA BAÛO HIEÅM Y TEÁ TAÏI VIEÄT NAM 1.1- BAÛN CHAÁT, VAI TROØ CUÛA BAÛO HIEÅM Y TEÁ - 1.1.1- NGUOÀN GOÁC CUÛA BAÛO HIEÅM Töø khi con ngöôøi hôïp thaønh caùc boä toäc, thì cuõng hình thaønh söï giuùp ñôõ ñuøm boïc laãn nhau ñeå ñoái phoù vôùi thuù döõ vaø keû thuø. Nhu caàu veà baûo hieåm ñaõ xuaát hieän ngay töø thôøi coå ñaïi theå hieän ôû vieäc con ngöôøi tuï hoïp nhau laïi ñeå giuùp ñôõ cho nhöõng ngöôøi bò tai naïn. Trong xaõ hoäi coâng xaõ nguyeân thuûy, do chöa coù tö höõu veà tö lieäu saûn xuaát, saûn phaåm thu ñöôïc töø haùi löôïm saên baén ñöôïc phaân phoái ñoàng ñeàu vaø caùc khoù khaên baát lôïi cuûa moãi ngöôøi ñöôïc caû coäng ñoàng san seû. Töø nhöõng naêm 2500 tröôùc coâng nguyeân, nhöõng daïng thöùc cuûa baûo hieåm ñaõ ñöôïc hình thaønh: caùc quyõ ñöôïc laäp ra nhaèm giuùp ñôõ laãn nhau khi coù hoaïn naïn xaûy ra. Trong quaù trình phaùt trieån, caùc nguyeân taéc vaø nghieäp vuï baûo hieåm ñaõ ñöôïc laàn löôït ra ñôøi nhö: quyõ baûo hieåm (haøng hoùa, haøng haûi), phí baûo hieåm, caùc thoûa thuaän baûo hieåm, vaø heä thoáng caùc nhaø baûo hieåm (caùc nhaø buoân cuøng chaáp nhaän traû moät moùn tieàn qui ñònh ñeå ñaûm baûo giaù trò haøng hoùa vaän chuyeån vaø caùc chuû haøng chaáp nhaän traû cho nhaø buoân moät khoaûn tieàn phuø hôïp, neáu haøng hoùa khoâng ñeán ñöôïc nôi giao haøng). Baûn hôïp ñoàng xöa nhaát coøn ñöôïc giöõ ñeán nay ñöôïc phaùt haønh vaøo naêm 1347 taïi Geâne – YÙ vaø cuõng taïi ñaây coâng ty baûo hieåm ñaàu tieân cuûa ngaønh vaän taûi ñöïôc thaønh laäp naêm 1424 [54,38]. 12 Trong laõnh vöïc baûo hieåm con ngöôøi, do quan nieäm ñöông thôøi cho raèng con ngöôøi tuøy thuoäc vaøo ñaáng toái cao laø Thöôïng ñeá, coäng theâm vaøo ñoù laø caùc cô sôû lyù luaän vaø kyõ thuaät baûo hieåm luùc baáy giôø chöa hoaøn thieän neân baûo hieåm nhaân thoï bò coi laø moät daïng lôïi duïng cuoäc soáng con ngöôøi. Cho ñeán khi caùc lyù thuyeát veà toaùn hoïc xaùc suaát thoáng keâ ñöôïc phaùt trieån thì baûo hieåm con ngöôøi môùi ñöôïc coâng nhaän. Naêm 1792 coâng ty baûo hieåm nhaân thoï ñaàu tieân ñöôïc thaønh laäp taïi Luaân ñoân (Anh). • Baûo hieåm xaõ hoäi ñöôïc hình thaønh töø khi neàn coâng nghieäp vaø kinh teá haøng hoùa phaùt trieån. Ñoù laø caû moät quaù trình ñaáu tranh beàn bæ vaø khoác lieät cuûa ngöôøi lao ñoäng ñoái vôùi ngöôøi chuû thueâ möôùn nhaân coâng.Töø möùc löông ban ñaàu chæ bao haøm noät dung traû tieàn coâng lao ñoäng, keá tieáp ñeán tieàn löông bao haøm caû noäi dung phaûi trang traûi nhöõng chi phí thieát yeáu khi oám ñau, thai saûn, tai naïn, tuoåi giaø… Ñeå coù ñöôïc nhöõng gì maø ngöôøi chuû ñaõ cam keát traû khi ngöôøi lao ñoäng bò tai naïn, oám ñau laø moät cuoäc ñaáu tranh laâu daøi vaø roäng lôùn. Töø ñoù daàn daàn hình thaønh moät toå chöùc trung gian giuùp thöïc hieän nhöõng cam keát giöõa chuû vaø thôï vôùi moät caùch thöùc thöïc hieän thoûa ñaùng cho caû hai beân thay vì ngöôøi chuû phaûi traû moät luùc nhöõng khoaûn tieàn lôùn cho ngöôøi lao ñoäng khi bò tai naïn (ñieàu naøy seõ coù aûnh höôûng ñeán coâng vieäc saûn xuaát kinh doanh gaây thieät haïi cho caû chuû laãn thôï) thì hoï seõ chæ traû nhöõng khoaûn tieàn nhoû traûi roäng trong moät thôøi gian daøi (haøng naêm). Ñieàu naøy seõ khieán coâng vieäc saûn xuaát kinh doanh cuûa hoï khoâng bò aûnh höôûng tröïc tieáp . Ñoù chính laø vai troø cuûa coâng ty baûo hieåm xaõ hoäi vaø quyõ baûo hieåm xaõ hoäi. Vôùi söï tham gia cuûa chính phuû, baûo hieåm xaõ hoäi ñaõ ñöôïc naâng taàm leân goùp phaàn ñaûm baûo an toaøn cuoäc soáng ngöôøi lao ñoäng khi gaëp nhöõng ruûi ro (tai naïn lao ñoäng hoaëc thaát nghieäp) laøm giaûm hoaëc maát khaû naêng lao ñoäng vaø ñieàu naøy cuõng goùp phaàn ñaûm baûo an toaøn cho coäng ñoàng vaø xaõ hoäi. 13 Treân theá giôùi, töø naêm 1894 ñeán 1899, caùc nöôùc Ñöùc – Anh – Phaùp ñaõ thaønh laäp UÛy ban thöôøng tröïc an toaøn xaõ hoäi quoác teá ( CPIAS ), Töø naêm 1927 – 1947, caùc nöôùc ñaõ thaønh laäp 2 toå chöùc coù lieân quan ñeán vieäc baûo ñaûm quyeàn lôïi cuûa ngöôøi lao ñoäng: o Hieäp hoäi an toaøn xaõ hoäi quoác teá ( ISSA ) laø moät toå chöùc khoâng chính phuû coù toå chöùc thaønh vieân cuûa 114 nöôùc. Naêm 1993, 123 nöôùc coù ñaïi dieän taïi ISSA. Vaên phoøng ISSA ñaët taïi Geneve vaø vaên phoøng ñaïi dieän caùc chaâu luïc khu vöïc Chaâu AÙ – Thaùi bình döông ñaët ôû Newdeli. o Toå chöùc lao ñoäng quoác teá ( ILO ) laø toå chöùc cuûa chính phuû caùc nöôùc. ILO laø thaønh vieân cuûa Lieân hôïp quoác. Vaø cho ñeán hieän nay baûo hieåm y teá cuøng baûo hieåm xaõ hoäi ñaõ xuaát hieän ôû haàu heát caùc quoác gia treân theá giôùi. • Baûo hieåm y teá ñöôïc hình thaønh nhö laø moät phaàn cuûa baûo hieåm xaõ hoäi vaø cuõng ñaõ coù lòch söû haøng traêm naêm nay.Töø naêm 1890, taïi Phaùp ñaõ coù moät toå chöùc döôùi daïng moät cô quan xaõ hoäi coù chöùc naêng gaàn gioáng BHYT [63]. Nhö vaäy, xeùt veà nguoàn goác, baûo hieåm xuaát phaùt töø thöïc teá laø con ngöôøi luoân luoân phaûi chòu söï taùc ñoäng cuûa nhieàu yeáu toá trong cuoäc soáng nhö thieân nhieân – moâi tröôøng (aûnh höôûng cuûa khí haäu, thôøi tieát, thieân tai, moâi tröôøng soáng...), xaõ hoäi (caùc moái quan heä giöõa con ngöôøi, boái caûnh chính trò - kinh teá- xaõ hoäi, xung ñoät taâm lyù xaõ hoäi...), kyõ thuaät – coâng ngheä (maùy moùc, kyõ thuaät vaø kyõ luaät lao ñoäng, ñieàu kieän laøm vieäc ...), sinh hoïc (oâ nhieãm moâi sinh, thöïc phaåm, caêng thaúng thaàn kinh...), y hoïc (caùc vaán ñeà lieân quan ñeán söùc khoûe, caùc beänh theo phaùi tính, theo tuoåi taùc, theo ngheà nghieäp, theo söï phaùt trieån cuûa moâi tröôøng sinh soáng...).Vaøo moät thôøi ñieåm naøo ñoù cuûa cuoäc soáng con ngöôøi, moät hay nhieàu yeáu toá ñoù seõ taïo ra moät ruûi ro ngoaøi yù muoán cho con ngöôøi, nhö tai naïn, beänh taät, thaát nghieäp... vaø moãi khi coù ruûi ro thì seõ coù thieät haïi veà taøi saûn, vaät chaát vaø söùc 14 khoeû con ngöôøi. Caùc bieän phaùp chuû ñoäng cuûa coäng ñoàng nhö döï baùo thôøi tieát, phoøng choáng thieân tai, caùc qui ñònh veà an toaøn lao ñoäng, veä sinh thöïc phaåm, giaùm saùt moâi tröôøng... chæ coù theå laøm giaûm bôùt soá laàn xuaát hieän cuûa caùc ruûi ro maø thoâi chöù khoâng theå loaïi tröø ruûi ro. Khi ruõi ro xaõy ra thì caàn thieát phaûi coù söï ñoäng vieân veà taâm lyù -tinh thaàn (söï ñoäng vieân, an uûi...), buø ñaép vaät chaát (tieàn baïc, caùc boài ñaép cô sôû vaät chaát...), boài döôûng söùc khoeû (caùc kyõ thuaät trò lieäu, phuïc hoài chöùc naêng, ñieàu döôõng…) ñeå caù nhaân ñoù oån ñònh cuoäc soáng, taùi hoøa nhaäp xaõ hoäi vaø trôû laïi lao ñoäng saûn xuaát. Vôùi ngaân quyõ töøng caù nhaân seõ khoù buø ñaép ñuû, nhöng neáu hôïp söùc laïi, hình thaønh moät quyõ döï phoøng chung, ñeå daønh giuùp trang traûi nhöõng chi phí vaät chaát luùc ruûi ro thì vieäc buø ñaép ñoù seõ deã daøng vaø thuaän lôïi. Ñoù chính laø lyù do vaø cuõng laø muïc ñích ra ñôøi cuûa baûo hieåm.Töø ñoù, coù theå ñònh nghóa:“Baûo hieåm laø phöông phaùp laäp quyõ döï tröõ taøi chính (baèng tieàn) do nhöõng ngöôøi coù cuøng khaû naêng gaëp moät loaïi ruûi ro naøo ñoù ñoùng goùp taïo neân, ñeå buø ñaép nhöõng toån thaát do ruûi ro baát ngôø xaõy ra, nhaèm baûo ñaûm ñôøi soáng vaät chaát cho nhöõng ngöôøi tham gia laäp quyõ” [63]. 1.1.2- BAÛN CHAÁT CUÛA BAÛO HIEÅM Y TEÁ 1.1.2.1 - Baûn chaát cuûa baûo hieåm : Xuaát phaùt töø muïc ñích treân, nhieäm vuï cuûa baûo hieåm chuû yeáu laø giuùp nhau chia seû gaùnh naëng veà chi phí do tai naïn ruûi ro xaûy ñeán, do ñoù xeùt veà baûn chaát baûo hieåm laø moät phöông thöùc taøi chaùnh giuùp cho ngöôøi bò caùc tai naïn ruûi ro coù theå vöôït qua côn khoù khaên trôû laïi cuoäc soáng bình thöôøng vaø tieáp tuïc tham gia vaøo caùc maët kinh teá xaõ hoäi cuûa ñôøi soáng. Xeùt treân phöông dieän nhaø nöôùc, baûo hieåm laø moät hình thöùc taøi chaùnh naûy sinh trong vieäc giaûi quyeát nhöõng ruûi ro coù theå xaûy ra cho caù nhaân con ngöôøi trong saûn xuaát vaø ñôøi soáng xaõ hoäi, goùp phaàn vaøo vieäc oån ñònh an sinh xaõ hoäi. Töø ñoù, tuøy thuoäc vaøo trình ñoä phaùt trieån kinh teá cho pheùp, vaøo theå cheá kinh teá xaõ hoäi vaø möùc ñoä xaùo troän xaõ hoäi coù theå xaûy ra nhieàu hay ít maø moãi 15 nöôùc qui ñònh loaïi hình baûo hieåm laø baét buoäc hay töï nguyeän, laø dòch vuï coâng coäng hay dòch vuï kinh doanh thöông maïi. Beân caïnh ñoù, cô cheá hoaït ñoäng cuûa baûo hieåm döïïa treân söï ñoùng goùp cuûa soá ñoâng vaøo söï baát haïnh cuûa soá ít, nhaèm phaân taùn haäu quaû taøi chaùnh cuûa toån thaát. Nhö vaäy, baûo hieåm veà thöïc chaát laø toång theå moái quan heä giöõa nhöõng ngöôøi ñöôïc baûo hieåm trong moät coäng ñoàng baûo hieåm, laø moät heä thoáng caùc quan heä kinh teá trong vieäc hình thaønh vaø söû duïng quyõ baûo hieåm döôùi hình thaùi tieàn teä nhaèm, ñaûm baûo cho quaù trình taùi saûn xuaát ñöôïc thöôøng xuyeân vaø lieân tuïc. 1.1.2.2 - Baûn chaát cuûa baûo hieåm y teá: Baûo hieåm y teá laø moät daïng cuûa baûo hieåm vôùi ñaëc ñieåm laø phaûi ñaûm baûo 2 muïc tieâu: - Ngöôøi daân ñöôïc höôûng chaêm soùc söùc khoûe thoâng qua BHYT, - Baûo toaøn quyõ BHYT. Töø ñoù coù nhieàu yù kieán khaùc nhau veà baûn chaát BHYT: • YÙ kieán thöù nhaát cho raèng Baûo hieåm y teá ñôn thuaàn laø chính saùch xaõ hoäi, trong ñoù chính phuû seõ chòu traùch nhieäm toaøn dieän trong vieäc chi traû caùc chi phí phaùt sinh do beänh taät, nhaèm taïo moät oån ñònh vaø an toaøn cao veà an sinh xaõ hoäi. YÙ kieán naøy cho raèng ngay töø khi thaønh laäp, BHYT ñaõ ñöôïc xaùc ñònh laø moät chính saùch xaõ hoäi, theo nghò ñònh 299/HÑBT vaø nghò ñònh 58/1998/NÑ-CP trong ñoù bao goàm caû 2 nhoùm ñoái töôïng: (i) Moät laø, dieän BHYT baét buoäc bao goàm caùc ñoái töôïng laø nhöõng ngöôøi laøm coâng aên löông nhaø nöôùc vaø caùc toå chöùc coù töø 10 lao ñoäng trôû leân; nhöõng ngöôøi ñöôïc höôûng chính saùch öu ñaõi coù coâng caùch maïng, höôûng chính saùch baûo hieåm xaõ hoäi baét buoäc vaø ngöôøi ngheøo. Vì laø chính saùch xaõ hoäi, neân möùc ñoùng BHYT raát thaáp so vôùi caùc nöôùc khaùc vaø quyõ BHYT laø moät khoaûn phuï theâm vaøo chi phí y teá. Veà noäi dung, thì ñaây khoâng phaûi laø moät loaïi hình bao caáp vì nhaø nöôùc 16 khoâng tröïc tieáp boû tieàn ra bao bieän caùc chi phí y teá. Nhöng veà thöïc chaát BHYT laø moät bieän phaùp cuûa chính phuû nhaèm huy ñoäng caùc nguoàn löïc cuûa xaõ hoäi vaøo söï nghieäp CSSK nhaân daân, goùp phaàn taïo söï coâng baèng cho caùc nhoùm ñoái töôïng chính saùch, laø nhöõng nhoùm ñoái töôïng maø chính phuû baét buoäc phaûi bao caáp, lo toan nhieàu maët trong ñoù coù CSSK, vì theá khoâng hình thaønh moät thò tröôøng ñoái vôùi caùc ñoái töôïng trong loaïi hình baét buoäc naøy. Caùc saûn phaåm dòch vuï BHYT baét buoäc phaûi tuaân theo caùc qui ñònh cuûa nhaø nöôùc ñònh höôùng theo töøng giai ñoaïn phaùt trieån cuûa ñaát nöôùc. Do dieän BHYT baét buoäc laø muïc tieâu chính cuûa chính saùch BHYT neân nhaø nöôùc xeáp cô quan BHYT vaøo loaïi hình haønh chaùnh söï nghieäp. Song chuùng toâi cho raèng, dòch vuï BHYT veà noäi dung khoâng phaûi laø loaïi hình bao caáp vaø vì theá cô quan BHYT cuõng khoâng thuoäc loaïi hình haønh chaùnh söï nghieäp coù thu do BHYT khoâng ñöôïc caáp voán töø ngaân saùch nhaø nöôùc. (ii) Hai laø, dieän BHYT töï nguyeän bao goàm caùc ñoái töôïng khoâng thuoäc caùc dieän neâu treân. Vaø ngay caû ôû tröôøng hôïp naøy, BHYT töï nguyeän cuõng vaãn laø moät hình thöùc thöïc hieän chính saùch xaõ hoäi aùp duïng roäng raõi trong caùc taàng lôùp daân chuùng. Ñieàu naøy ñaõ ñöôïc taùi xaùc nhaän trong luaät kinh doanh baûo hieåm trong ñoù khoâng chi phoái loaïi hình BHYT töï nguyeän. Quyõ BHYT chæ laø moät quyõ trôï giuùp vaøo quyõ an sinh xaõ hoäi cuûa chính phuû vôùi muïc tieâu laø tieáp caän ñöôïc caùc dòch vuï CSSK caøng nhieàu caøng toát cho ngöôøi daân. Caùc ñoái töôïng BHYT töï nguyeän naøy seõ laø cô sôû ñeå hình thaønh thò tröôøng CSSK taïi Vieät nam duø laø döïa treân moät chính saùch xaõ hoäi maø treân nguyeân taùc seõ khoâng theå hình thaønh ñöôïc moät thò tröôøng coù lieân quan vôùi söï phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi cuûa ñaát nöôùc veà laâu daøi. Chuùng toâi cho raèng BHYT toaøn daân, BHYT cho moïi ngöôøi laø moät höôùng phaùt trieån ñuùng ñaén vaø vieäc xaùc laäp baûn chaát cuûa loaïi hình BHYT töï nguyeän naøy laø caàn thieát ñeå taïo moät haønh lang cho söï phaùt trieån cuûa BHYT trong thò tröôøng baûo hieåm phuø hôïp vôùi thò tröôøng CSSK taïi Vieät nam. 17 • Loaïi yù kieán thöù hai cho baûo hieåm y teá laø dòch vuï kinh doanh, thöông maïi vôùi muïc tieâu haøng ñaàu laø lôïi nhuaän, keøm theo laø moät heä thoáng toå chöùc dòch vuï baûo hieåm phuïc vuï taän nôi ñeán taän töøng caù theå ñoùng ñuû caùc khoaûn phí dòch vuï theo yeâu caàu cuûa coâng ty baûo hieåm ñeà ra. Yù kieán naøy cho raèng trong cô cheá keá hoaïch hoùa taäp trung bao caáp tröôùc ñaây ñaõ thöïc hieän quaù sôùm “yeáu toá coäng saûn chuû nghóa” trong lónh vöïc y teá vöôït quaù trình ñoä kinh teá cho pheùp. Trong quaù trình chuyeãn ñoåi sang kinh teá thò tröôøng, caàn tieán haønh “thöông maïi hoùa” trong lónh vöïc y teá do ñoù BHYT cuõng laø dòch vuï kinh doanh thöông maïi. Chuùng toâi cho raèng vôùi caùch tieáp caän nhö vaäy, caùc dòch vuï CSSK seõ bò giôùi haïn bôûi raøo caûn taøi chaùnh; quyõ BHYT tuy coù moät khoaûn thu ñaùng keå nhöng dòch vuï CSSK naøy chæ nhaém chuû yeáu vaøo taàng lôùp coù thu nhaäp khaù vaø oån ñònh maø boû qua nhoùm ngöôøi ngheøo hoaëc coù thu nhaäp baáp beânh, khoaûng caùch giöõa giaøu vaø ngheøo ngaøy caøng môû roäng. Chuùng toâi cho raèng Baûo hieåm y teá laø dòch vuï coâng coäng coù tính hai maët: (i) Moät laø, dòch vuï y teá laø moät chính saùch xaõ hoäi vì muïc tieâu cuûa taêng tröôûng vaø phaùt trrieån kinh teá laø daân giaøu, nöôùc maïnh, xaõ hoäi coâng baèng, daân chuû, vaên minh; (ii) Hai laø, trong cô cheá thò tröôøng ñònh höôùng XHCN, dòch vuï y teá laø nhöõng haøng hoùa tieâu duøng caù nhaân ñöôïc cung caáp baèng phöông thöùc coâng coäng. Nhöng neáu haøng hoùa caù nhaân ñöôïc cung caáp mieãn phí töï do thì seõ coù söï tieâu duøng quaù möùc (ngöôøi tieâu duøng seõ söû duïng cho tôùi khi lôïi ích caän bieân cuûa hoï nhaän ñöôïc töø haøng hoùa baèng khoâng). Saûn phaåm do BHYT cung caáp chính laø caùc dòch vuï CSSK, trong ñoù cung cuûa BHYT laø dòch vuï y teá vôùi chi phí y teá töông öùng, vaø caàu cuûa ngöôøi coù theû BHYT bao goàm nhöõng beänh maéc phaûi, tai naïn, caáp cöùu, phaåu thuaät… caàn thieát ñeán caùc dòch vuï CSSK, dòch vuï y teá. Chi phí cung öùng ñöôïc coi laø moät trong nhöõng lyù do cô baûn cho vieäc cung caáp coäng coäng nhöõng haøng hoùa caù nhaân naøy. Theo chuùng 18 toâi, BHYT töï nguyeän laø moät dòch vuï coù baûn chaát thuoäc loaïi haøng hoùa – dòch vuï coâng vôùi ñaày ñuû tính chaát cuûa noù. Xeùt veà noäi dung thì dòch vuï BHYT ñaõ ñaùp öùng 2 tính chaát cô baûn theo ñònh nghóa cuûa haøng hoùa coâng, ñoù laø: - Haøng hoùa maø moïi thaønh vieân trong xaõ hoäi ñeàu söû duïng ñöôïc,khoâng vì muïc tieâu lôïi nhuaän, chi phí ñeå ñöôïc höôûng dòch vuï BHYT thöôøng khoâng nhieàu, - Ngöôøi naøy thuï höôûng khoâng laøm aûnh höôûng ñeán ngöôøi khaùc. Vôùi nhaän thöùc BHYT laø dòch vuï coâng coäng coù 2 tính chaát neâu treân, thì dòch vuï BHYT hieän nay taïi VN chòu söï chi phoái cuûa caùc qui luaät kinh teá vôùi ñaày ñuû caùc ñaëc ñieåm cuûa loaïi hình naøy, trong ñoù noåi baät leân laø lyù thuyeát veà toån thaát phuùc lôïi (xem Hình 1.1): - Vôùi giaù baùn haøng hoùa coâng (p) cao hôn chi phí caän bieân MC ( Marginal cost) thì seõ xuaát hieän toån thaát phuùc lôïi do söû duïng döôùi khaû naêng Lw (Welfare loss ) : p > MC Æ Lw. Giaù P A (D) P Lw F Le MC E O QE B Q Hình 1.1: Toån thaát do tieâu duøng quaù möùc - Vôùi giaù baùn haøng hoùa coâng thaáp hôn chi phí caän bieân MC thì seõ xuaát hieän toån thaát phuùc lôïi do tieâu duøng quaù möùc Le ( Welfare loss from excessive consumption) : p < MC Æ Le.