Tài liệu Hình tượng tác giả trong sáng tác của nam cao

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o trêng ®¹i häc vinh ******************************************* L¦U THÞ DUNG H×NH T¦îNG T¸C GI¶ TRONG S¸NG T¸C CñA NAM CAO luËn v¨n th¹c sÜ ng÷ v¨n Chuyªn ngµnh : V¨n häc ViÖt Nam M· sè : 60.22.34 Ngêi híng dÉn KHOA HäC: TS. HOµNG M¹NH HïNG 1 Vinh - 2008 Môc Lôc Më §ÇU ………………………………………………………….. 1. Lý do chän ®Ò tµi …………………………………………………. 2. LÞch sö vÊn ®Ò nghiªn cøu ………………………………………... 3. §èi tîng nghiªn cøu vµ ph¹m vi kh¶o s¸t cña ®Ò tµi …………..... 4. NhiÖm vô nghiªn cøu …………………………………………….. 5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu …………………………………………. 6. §ãng gãp vµ cÊu tróc cña luËn v¨n ………………………………. Ch¬ng 1 s¸ng t¸c cña nam cao vµ vÊn ®Ò h×nh tîng t¸c gi¶ trong s¸ng t¸c cña nhµ v¨n 1.1. VÞ trÝ cña Nam Cao trong lÞch sö v¨n häc d©n téc………………… 1.1.1. Nam Cao - ®¹i biÓu xuÊt s¾c cña chñ nghÜa hiÖn thùc trong v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i, giai ®o¹n 1930 1945…………………… 1.1.2. Nam Cao – g¬ng mÆt tiªu biÓu cña nÒn v¨n häc C¸ch m¹ng trong nh÷ng n¨m ®Çu (1945 -1951) …………………………………….. 1.1.3. Vai trß cña v¨n häc trong c«ng cuéc hiÖn ®¹i hãa v¨n häc d©n téc. 1.2. S¸ng t¸c v¨n häc cña Nam Cao…………………………………… 1.2.1. S¸ng t¸c cña Nam Cao ë thêi k× tríc C¸ch m¹ng………………... 1.2.2. S¸ng t¸c cña Nam Cao ë thêi k× sau C¸ch m¹ng………………...... 1.2.3. Nh÷ng ®iÓm thèng nhÊt c¬ b¶n trong s¸ng t¸c Nam Cao ë hai thêi k×. 1.3. VÊn ®Ò h×nh tîng t¸c gi¶ trong s¸ng t¸c cña Nam Cao………….. 1.3.1. Kh¸i niÖm h×nh tîng t¸c gi¶……………………………………... 2 1.3.2. VÊn ®Ò nhËn diÖn h×nh tîng t¸c gi¶ trong s¸ng t¸c cña Nam Cao.. Ch¬ng 2 t tëng, c¸i nh×n nghÖ thuËt vµ sù tù thÓ hiÖn cña nam cao trong s¸ng t¸c 2.1. T tëng nghÖ thuËt Nam Cao……………………………………… 2.1.1. Kh¸i niÖm t tëng nghÖ thuËt……………………………………. 2.1.2. T tëng nghÖ thuËt Nam Cao……………………………………. 2.2. C¸i nh×n nghÖ thuËt cña Nam Cao………………………………… 2.2.1. Kh¸i niÖm chung vÒ c¸i nh×n nghÖ thuËt vµ c¸i nh×n nghÖ thuËt cña Nam Cao …………………………………………………...... 2.2.2. C¸i nh×n vÒ con ngêi …………………………………………….. 2.2.3 C¸i nh×n vÒ thÕ giíi………………………………………………...... 2.3. Sù tù thÓ hiÖn cña Nam Cao trong s¸ng t¸c……………………….. 2.3.1. Sù tù thÓ hiÖn cña nhµ v¨n trong s¸ng t¸c………………………… 2.3.2. Ch©n dung t¸c gi¶ Nam Cao qua s¸ng t¸c cña nhµ v¨n…………… 1 1 1 1 2 6 6 6 6 1 1 1 8 8 16 21 25 3 25 29 30 32 32 35 1 1 1 39 39 41 47 47 50 55 60 60 61 Ch¬ng 3 giäng ®iÖu vµ ng«n ng÷ t¸c gi¶ trong s¸ng t¸c cña Nam Cao 3.1. Giäng ®iÖu………………………………………………………... 3.1.1. Kh¸i niÖm vµ vai trß cña giäng ®iÖu trong thÓ hiÖn h×nh tîng t¸cgi¶…………………………………………………………....... 3.1.2. Sù ®a d¹ng vµ thèng nhÊt trong giäng ®iÖu Nam Cao…………….. 3.2. Ng«n ng÷………………………………………………………….. 3.2.1 Ng«n ng÷ còng lµ mét phÇn biÓu hiÖn cña h×nh tîng t¸c gi¶……. 3.2.2. HÖ thèng vèn tõ ng÷ vµ c¸ch khai th¸c, vËn dông cña Nam Cao…. 3.2.3. Nh÷ng ®Æc ®iÓm ng«n ng÷ mang dÊu Ên phong c¸ch c¸ nh©n nhµ v¨n. KÕt luËn…….…………………………………............................. Tµi liÖu tham kh¶o…….…………………………………...... 4 77 77 79 92 92 93 99 104 106 5 Më ®Çu 1. LÝ do chän ®Ò tµi 1.1. Nam Cao lµ mét t¸c gia lín, cã phong c¸ch ®éc ®¸o trong v¨n häc ViÖt Nam. Víi mêi l¨m n¨m cÇm bót (19361951), Nam Cao ®· ®Ó l¹i mét sù nghiÖp v¨n ch¬ng tuy kh«ng thËt ®å sé (vÒ khèi lîng t¸c phÈm) nhng l¹i cã nh÷ng gi¸ trÞ s©u s¾c, bÒn l©u. Kh«ng Ýt t¸c phÈm cña «ng ®¹t tÇm kiÖt t¸c (tiªu biÓu nhÊt lµ ChÝ PhÌo, L·o H¹c, Sèng mßn) cã søc sèng “vît lªn trªn c¸c bê câi vµ giíi h¹n” vÒ c¶ nghÜa ®en vµ nghÜa bãng (®îc dÞch ra nhiÒu thø tiÕng, ®îc ®«ng ®¶o c«ng chóng ®éc gi¶, trong ®ã cã c¸c nhµ nghiªn cøu phª 6 b×nh ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi yªu thÝch, chó ý)… LÞch tr×nh t×m hiÓu, nghiªn cøu vÒ Nam Cao ®· kh¸ dµy víi nhiÒu thµnh tùu quan träng. Tuy nhiªn, ë nh÷ng hiÖn tîng v¨n häc lín nh Nam Cao, nhiÒu ®iÒu, dÉu lµ ®iÒu ®· ®îc biÕt hay cha biÕt, vÉn cã thÓ “nãi m·i, kh«ng cïng”… 1.2. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, trong giíi nghiªn cøu xuÊt hiÖn c©u hái: lÞch sö v¨n häc lµ lÞch sö t¸c gi¶ hay lÞch sö t¸c phÈm? Xu híng ®Ò cao v¨n b¶n (t¸c phÈm), kh«ng chó ý ®Õn t¸c gi¶ còng ®· cã… Nhng thùc ra th×, t¸c phÈm bao giê còng lµ ph¸t ng«n cña ai ®ã, kh«ng thÓ ngÉu nhiªn mµ cã ®îc. Ph¶i t×m chñ thÓ s¸ng t¹o ra nã - chñ thÓ s¸ng t¹o víi t c¸ch nh “mét ph¹m trï thi ph¸p” (M.Bakhtin)… VÊn ®Ò h×nh tîng t¸c gi¶ trong s¸ng t¸c cña Nam Cao thùc sù cã ý nghÜa s©u s¾c trªn nhiÒu ph¬ng diÖn, nhng lµ vÊn ®Ò cha ®îc t×m hiÓu, nghiªn cøu tháa ®¸ng. 1.3. Nam Cao lµ mét t¸c gi¶ cã vÞ trÝ quan träng trong ®êi sèng v¨n hãa, v¨n häc hiÖn ®¹i còng nh trong ch¬ng tr×nh ng÷ v¨n thuéc nhiÒu cÊp häc hiÖn nay ë ViÖt Nam (tõ phæ th«ng ®Õn bËc ®¹i häc). C¸c ®iÓn h×nh nghÖ thuËt trong s¸ng t¸c Nam Cao (ChÝ PhÌo, B¸ KiÕn, ThÞ Në, L·o H¹c, v¨n sÜ Hé, gi¸o Thø…) ®· trë nªn qu¸ gÇn gñi quen thuéc víi mäi ngêi d©n ViÖt Nam, khiÕn mäi ngêi yªu mÕn ®Õn say mª, cµng suy ngÉm nhiÒu vÒ kiÕp ngêi, vÒ x· héi. §Ó s¸ng t¹o ®îc nh÷ng ®iÓn h×nh nh thÕ, ch¾c ch¾n Nam Cao ®· ph¶i tõng day døt, tõng thÊy nhiÒu, nghe nhiÒu, tr¶i nghiÖm nhiÒu… Nh÷ng ®iÒu «ng viÕt kh«ng chØ cho h«m qua trong thêi ®¹i «ng mµ cßn cho c¶ h«m nay. T×m hiÓu, nghiªn cøu vÊn ®Ò 7 nµy cßn cã ý nghÜa ®èi víi nhu cÇu thëng thøc v¨n hãa, v¨n häc, nhu cÇu d¹y häc ng÷ v¨n ë trêng phæ th«ng… 2. LÞch sö vÊn ®Ò nghiªn cøu 2.1. Nam Cao trªn lÞch tr×nh nghiªn cøu gÇn b¶y thËp kû qua LÞch tr×nh nghiªn cøu vÒ Nam Cao ®· cã gÇn 7 thËp kû. Trong ngÇn Êy thêi gian, con ngêi vµ t¸c phÈm Nam Cao ®· trë thµnh ®èi tîng t×m hiÓu cña giíi lý luËn nghiªn cøu, phª b×nh v¨n häc vµ nhiÒu thÕ hÖ ®éc gi¶. ë nöa sau thÕ kû xx, «ng lµ mét trong nh÷ng nhµ v¨n ®îc nghiªn cøu nhiÒu nhÊt, liªn tôc nhÊt. Cho ®Õn nay, ®· cã kho¶ng 200 c«ng tr×nh lín, nhá viÕt vÒ «ng vµ t¸c phÈm cña «ng. §Æc biÖt trong thËp niªn cuèi thÕ kû xx cã hai cuéc héi th¶o lín kû niÖm 40 n¨m ngµy mÊt (1951 - 1991) vµ 80 n¨m ngµy sinh (1917 - 1997) Nam Cao, cho thÊy Nam Cao cã vÞ trÝ quan träng ®Æc biÖt, khã cã thÓ thay thÕ trong lÞch sö v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i. ViÖc nhµ níc phong tÆng gi¶i thëng Hå ChÝ Minh cho Nam Cao ®· lµ b»ng chøng cao nhÊt cho sù ®¸nh gi¸ vµ c«ng nhËn cña b¹n ®äc ®èi víi nhµ v¨n. Tríc c¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945, sè bµi viÕt vÒ Nam Cao cha nhiÒu, nhng cã mét bµi viÕt cã thÓ nãi ®· ®¸nh gi¸ kh¸ chuÈn x¸c vÒ phong c¸ch còng nh b¶n lÜnh s¸ng t¸c cña Nam Cao. §ã lµ bµi tùa cña Lª V¨n Tr¬ng cho t¸c phÈm §«i løa xøng ®«i (1941). Lª V¨n Tr¬ng nhËn xÐt: “gi÷a lóc ngêi ta ®ang ®¾m ch×m trong nh÷ng truyÖn t×nh th¬ méng vµ hïa nhau “phông sù” c¸i thÞ hiÕu tÇm thêng cña ®éc gi¶, «ng Nam Cao ®· m¹nh d¹n ®i theo mét lèi riªng, nghÜa lµ kh«ng thÌm ®Õm 8 xØa ®Õn c¸i së thÝch cña ®éc gi¶, «ng ®· ®em ®Õn cho v¨n ch¬ng mét lèi v¨n míi, s©u xa, chua ch¸t vµ tµn nhÉn, thø tµn nhÉn cña con ngêi biÕt tin ë tµi m×nh, ë thiªn chøc cña minh”, “Nam Cao ®· d¸m bíc vµo lµng v¨n víi nh÷ng c¹nh s¾c riªng cña m×nh” [67, 493]. Lª V¨n Tr¬ng ®· chØ ra “lèi v¨n míi”, yÕu tè t¹o nªn giäng v¨n ®éc ®¸o trong s¸ng t¸c cña Nam Cao. Lóc bÊy giê, kh«ng ph¶i ai còng cã ®îc c¸i nh×n x¸c ®¸ng vÒ nhµ v¨n Nam Cao nh Lª V¨n Tr¬ng. Tõ sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m, Nam Cao cµng ngµy cµng g©y ®îc sù chó ý ®Æc biÖt ®èi víi c¸c nhµ nghiªn cøu, c¸c nhµ lý luËn, phª b×nh v¨n häc, tiªu biÓu lµ c¸c t¸c gi¶: NguyÔn §¨ng M¹nh, NguyÔn Hoµnh Khung, Hµ Minh §øc, Phong Lª… Cã nhiÒu bµi viÕt ®· cung cÊp ®îc nh÷ng t liÖu quý gi¸ vÒ nhµ v¨n Nam Cao. Tuy nhiªn, ph¶i ®Õn nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû XX, ngêi ta míi nghiªn cøu nhiÒu vÒ Nam Cao, vµ cµng t×m kiÕm cµng ph¸t hiÖn thªm nhiÒu tÇng vØa míi tõ s¸ng t¸c cña «ng. NhiÒu cuéc héi th¶o khoa häc lín vÒ Nam Cao ®îc tæ chøc (Héi th¶o kû niÖm 40 n¨m ngµy mÊt cña nhµ v¨n, tæ chøc n¨m 1991; Héi th¶o kû niÖm 80 n¨m ngµy sinh nhµ v¨n, tæ chøc 1997). NhiÒu c«ng tr×nh “dµi h¬i” trong nghiªn cøu vÒ Nam Cao xuÊt hiÖn. Cã thÓ kÓ mét sè c«ng tr×nh: Nam Cao, v¨n vµ ®êi cña Phong Lª [46], NghÜ tiÕp vÒ Nam Cao do Phong Lª chñ biªn, xuÊt b¶n 1992) [47], Nam Cao, ®êi v¨n vµ t¸c phÈm cña Hµ Minh §øc, 1997) [22], Nam Cao, ph¸c th¶o sù nghiÖp vµ ch©n dung cña Phong Lª, 1997, [48], Chñ nghÜa hiÖn thùc Nam Cao cña TrÇn §¨ng SuyÒn [72], Nam Cao vÒ t¸c gia vµ t¸c phÈm do BÝch Thu tuyÓn chän, giíi thiÖu nh÷ng bµi nghiªn cøu tiªu biÓu vÒ Nam Cao tõ 9 nh÷ng n¨m 40 (thÕ kû XX) ®Õn 1998). §©y lµ c«ng tr×nh tËp hîp nh÷ng bµi viÕt tiªu biÓu vÒ Nam Cao tõ tríc 1945 cho ®Õn nh÷ng n¨m cuèi cña thÕ kû XX... NhiÒu vÊn ®Ò vÒ con ngêi, sù nghiÖp v¨n häc, vÒ t tëng vµ phong c¸ch, vÒ thi ph¸p truyÖn ng¾n, thi ph¸p tiÓu thuyÕt cña Nam Cao ®îc nghiªn cøu c«ng phu... Ngoµi ra, cßn cã nhiÒu luËn v¨n th¹c sÜ vµ luËn ¸n tiÕn sÜ ®Ò cËp tíi nhiÒu ph¬ng diÖn trong s¸ng t¸c Nam Cao. S¸ng t¸c cña Nam Cao cßn thu hót sù chó ý cña nh÷ng nhµ nghiªn cøu níc ngoµi nh T.M khitarian, I.Dim«nhia, Niculin... Tãm l¹i, víi t c¸ch mét t¸c gia v¨n häc lín, mét phong c¸ch ®éc ®¸o trong v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i, Nam Cao ®· ®îc t×m hiÓu nghiªn cøu trªn nhiÒu ph¬ng diÖn nh vÊn ®Ò t tëng, c¶m høng s¸ng t¹o, thÕ giíi nh©n vËt, phong c¸ch nghÖ thuËt... Tuy nhiªn kh«ng v× thÕ mµ viÖc nghiªn cøu vÒ Nam Cao dõng l¹i. Cßn rÊt nhiÒu vÊn ®Ò vÒ t¸c gi¶ v¨n häc nµy cÇn ph¶i ®îc tiÕp tôc ®i s©u t×m hiÓu. 2.2. VÊn ®Ò h×nh tîng t¸c gi¶ trong s¸ng t¸c cña Nam Cao H¬n nöa thÕ kû qua, nhiÒu nhµ v¨n, nhµ nghiªn cøu, phª b×nh ®· tiÕp cËn Nam Cao, kh¸m ph¸ s¸ng t¸c cña nhµ v¨n trªn nhiÒu ph¬ng diÖn, díi nhiÒu gãc ®é. Sè lîng s¸ch vµ bµi nghiªn cøu vÒ Nam Cao ®· lªn ®Õn con sè trªn 200. VÊn ®Ò h×nh tîng t¸c gi¶ trong s¸ng t¸c cña Nam Cao nh×n chung vÉn cßn lµ vÊn ®Ò míi mÎ, cha cã mét c«ng tr×nh nghiªn cøu nµo bµn riªng vÒ vÊn ®Ò nµy. Mét vµi t¸c gi¶ cã nãi ®Õn h×nh tîng t¸c gi¶ trong s¸ng t¸c Nam Cao nhng nh×n chung cßn ®¹i 10 lîc, cha thÊy ®ã lµ vÊn ®Ò næi bËt trong s¸ng t¸c cña «ng. Chóng ta cã thÓ kÓ ®Õn mét sè ý kiÕn: Hµ Minh §øc trong bµi viÕt Nam Cao (in trong Nam Cao, nhµ v¨n hiÖn thùc xuÊt s¾c, Nxb V¨n ho¸ th«ng tin, Hµ Néi, 2003) nhËn xÐt: “con ngêi trÝ thøc tiÓu t s¶n nghÌo, thÇy gi¸o tiÓu häc, nhµ v¨n quanh n¨m tóng thiÕu, con ngêi chøa chÊt nhiÒu m©u thuÉn võa yªu ®êi võa ch¸n ®êi, thÊt väng vµ hy väng, cao thîng vµ yÕu hÌn Êy lµ tÊm l¨ng kÝnh nhiÒu mµu s¾c hót vÒ tõ nhiÒu phÝa chÊt liÖu cña cuéc ®êi ®Ó tù ph©n tÝch vµ biÓu hiÖn mét c¸ch s©u s¾c”, “Nam Cao cã mét t©m hån biÕt l¾ng nghe, mét tiÕng nãi tha thiÕt biÕt an ñi vµ vç vÒ tõ bªn trong ®Ó chia sÎ lßng m×nh ®Õn mäi cuéc ®êi nghÌo khæ” [50, 31]. NguyÔn §¨ng M¹nh trong bµi viÕt Nhí Nam Cao vµ nh÷ng bµi häc cña «ng (in trong Nam Cao, nhµ v¨n hiÖn thùc xu©t s¾c, Nxb V¨n ho¸ th«ng tin, Hµ Néi, 2003) còng cã nhËn xÐt: “Nam Cao lµ ngêi hay b¨n kho¨n vÒ vÊn ®Ò nh©n phÈm, vÒ th¸i ®é khinh träng ®èi víi con ngêi. ¤ng thêng dÔ bÊt b×nh tríc t×nh tr¹ng con ngêi bÞ l¨ng nhôc chØ v× bÞ ®µy ®o¹ vµo c¶nh nghÌo ®ãi cïng ®êng” [50, 91]. Phong Lª trong bµi viÕt Nam Cao – nh×n tõ cuèi thÕ kû (in trong Nam Cao, nhµ v¨n hiÖn thùc xu©t s¾c, Nxb V¨n ho¸ th«ng tin, Hµ Néi, 2003) còng ®a ra nhËn xÐt: “tÊt c¶ nh÷ng Thø, §iÒn, Hé, råi nh÷ng “g·”, “h¾n”, “y”...®îc Nam Cao ®a vµo truyÖn cña m×nh, nh lµ tÊm g¬ng chÝnh cuéc ®êi m×nh. ThÕ mµ råi, kh«ng chØ mét líp ngêi cã thÓ vËn vµo, mµ cho ®Õn cuèi thÕ kû, kh«ng biÕt bao tÇng líp, bao thÕ hÖ vÉn thÊy bãng d¸ng m×nh trªn tõng trang viÕt cña Nam Cao, trong 11 sè phËn nh÷ng anh viÕt v¨n, nh÷ng «ng gi¸o khæ, nh÷ng cÆp vî chång nghÌo, nh÷ng b¹n l¸ng giÒng, cïng nh÷ng ngêi th©n kÎ s¬ kh«ng ngít vËt lén víi c¸i sù sèng mßn vµ chÕt mßn mu«n thña trong c¶nh sèng tinh thÇn vµ vËt chÊt cña con ngêi” [50, 104]. Giäng ®iÖu cña Nam Cao còng lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò ®îc t×m hiÓu kh¸ s©u s¾c. Nam Cao ®îc xem lµ mét hiÖn tîng ®a thanh hãa giäng ®iÖu næi bËt cña thÕ kû XX. Nam Cao kh«ng bao giê cã mét giäng ®¬n lÎ, nhµ v¨n lu«n biÕt kÕt hîp mét c¸ch khÐo lÐo c¸c s¾c th¸i giäng ®iÖu víi nhau, thÓ hiÖn mét c¸i nh×n cã chiÒu s©u, trªn mäi gãc ®é vÒ con ngêi, vÒ cuéc ®êi. Theo NguyÔn §¨ng M¹nh, giäng v¨n Nam Cao lµ giäng v¨n “võa ngËm ngïi buån tñi, võa cay ®¾ng chua ch¸t l¹i pha chót tù trµo cêi ra níc m¾t”. Nhµ v¨n NguyÔn Minh Ch©u còng cã nhËn xÐt: “Nam Cao cã biệt tài trước những biểu hiện t©m lÝ mang tÝnh nh©n c¸ch, «ng diễn tả nã dưới c¸i vẻ dửng dưng kh«i hài mà trào nước mắt” [50, 128]. Dâi theo lÞch sö nghiªn cøu Nam Cao, c¸c nhà nghiªn cøu, phª b×nh tËp trung kh¸m ph¸ và cã nh÷ng ph¸t hiÖn s©u s¾c vÒ t tëng, vÒ néi dung trong s¸ng t¸c Nam Cao. Tuy nhiªn, những ý kiến ®¸nh gi¸ kh¸i qu¸t này lại chưa được chứng minh cụ thể vµ lÝ gi¶i một c¸ch cÆn kẻ. Tiến hành nghiªn cứu đề tài, chóng t«i tiếp nhận kết quả của những người đi trước vµ xem ®ã nh những gợi mở, nhận xÐt, ®¸nh gi¸ ®¸ng tin cậy, để triển khai nghiªn cứu h×nh tîng t¸c gi¶ Cao. 12 trong s¸ng t¸c cña Nam 2.3. Luận văn của chóng t«i là c«ng tr×nh tập trung đi s©u t×m hiểu h×nh tượng t¸c giả trong s¸ng t¸c của Nam Cao với tư c¸ch như một đối tượng chuyªn biệt và với một c¸i nh×n hệ thống, toàn diện. 3. Đối tượng nghiªn cứu và phạm vi khảo s¸t cña ®Ò tµi 3.1. Đối tượng nghiªn cứu: Như tªn đề tài ®· x¸c định, đối tượng nghiªn cứu của luận văn là H×nh tîng t¸c gi¶ trong s¸ng t¸c cña Nam Cao. 3.2. Phạm vi khảo s¸t: Luận văn chủ yếu khảo s¸t, tập trung t×m hiểu h×nh tượng t¸c giả với tư c¸ch là một phạm trï văn học (tức là phạm trï thi ph¸p) được thể hiện trong s¸ng t¸c của Nam Cao. Tài liệu mà luận văn dïng làm văn bản khảo s¸t là cuốn TuyÓn tËp Nam Cao (do Hà Minh Đức tuyển chọn và giới thiệu, Nxb Văn học, Hà nội, 2004). 4. Nhiệm vụ nghiªn cứu 4.1. Luận văn trước hết x¸c lập cơ sở lÝ luận để t×m hiểu h×nh tượng t¸c giả trong s¸ng t¸c của Nam Cao. 4.2. Khảo s¸t toàn bộ s¸ng t¸c Nam Cao (®îc tËp hîp trong TuyÓn tËp), x¸c định những đặc trưng của h×nh tượng t¸c giả thể hiện trªn phương diện: tư tưởng, c¸i nh×n nghệ thuật và sự tự thể hiện trong s¸ng t¸c của t¸c giả. 4.3. Khảo s¸t đặc trưng h×nh tượng t¸c giả trªn c¸c phương diện: h×nh thức thể hiện, giọng điệu và ng«n ng÷ của t¸c giả. 5. Phương ph¸p nghiªn cứu 13 Thực hiện đề tài này, chóng t«i sử dụng và phối hợp nhiều phương ph¸p nghiªn cøu kh¸c nhau, trong ®ã c¸c phương ph¸p chÝnh: - Phương ph¸p thống kª – ph©n loại - Phương ph¸p ph©n tÝch - tổng hợp - Phương ph¸p so s¸nh - đối chiếu - Phương ph¸p cÊu tróc - hệ thống 6. §ãng gãp và cÊu tróc của luận văn 6.1. §ãng gãp Luận văn là c«ng tr×nh khảo s¸t một c¸ch tập trung h×nh tượng t¸c giả trong s¸ng t¸c của Nam Cao với c¸i nh×n hệ thống, khẳng định ®©y là một yếu tố cơ bản, quan trọng hàng đầu h×nh thành nªn phong c¸ch nhà văn. T¸c phẩm của Nam Cao kh«ng chỉ được nhiều bạn đọc chó ý mà cßn được đưa vào chương tr×nh c¸c cấp học từ phổ th«ng đến đại học. Kết quả của luận văn cã thể vận dụng làm tài liệu tham khảo gióp cho việc dạy - học t¸c gia, t¸c phẩm Nam Cao trong nhµ trêng ®îc tèt h¬n. 6.2. Cấu tróc Ngoài Më ®Çu và KÕt luËn, nội dung chÝnh của luận văn được triển khai trong ba chương: Chương 1: S¸ng t¸c của Nam Cao và vấn đề h×nh tượng t¸c giả trong s¸ng t¸c của nhà văn. Chương 2: Tư tưởng, c¸i nh×n nghệ thuật và sự tự thể hiện của Nam Cao trong s¸ng t¸c. Chương 3: Giọng điệu và ng«n ngữ nghệ thuật của Nam Cao. Cuối cïng là tài liệu tham khảo. 14 Ch¬ng 1 s¸ng t¸c cña nam cao vµ vÊn ®Ò 15 h×nh tîng t¸c gi¶ trong s¸ng t¸c cña nhµ v¨n 1.1. VÞ trÝ cña Nam Cao trong lÞch sö v¨n häc d©n téc 1.1.1. Nam Cao - ®¹i biÓu xuÊt s¾c cña chñ nghÜa hiÖn thùc trong v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i, giai ®o¹n 1930 - 1945 V¨n häc ViÖt Nam giai ®o¹n 1930 - 1945 h×nh thµnh, vËn ®éng vµ ph¸t triÓn trong mét bèi c¶nh lÞch sö v¨n hãa x· héi cã tÝnh chÊt ®Æc thï. Nh÷ng m©u thuÉn d©n téc vµ m©u thuÉn giai cÊp trong x· héi diÔn ra gay g¾t, quyÕt liÖt; c¸c cao trµo ®Êu tranh v× d©n sinh d©n chñ diÔn ra thêng xuyªn, liªn tiÕp; nh÷ng t¸c ®éng vµ ¶nh hëng qua l¹i m¹nh mÏ trªn c¸c lÜnh vùc ý thøc hÖ t tëng, v¨n hãa, v.v... lµ nh÷ng vÊn ®Ò næi cém ë giai ®o¹n nµy. Trong ®êi sèng v¨n häc, t×nh h×nh còng s«i ®éng kh«ng kÐm. Næi bËt nhÊt lµ sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña nhiÒu trµo lu, khuynh híng v¨n häc nghÖ thuËt kh¸c nhau, trong sè ®ã ph¶i kÓ ®Õn trµo lu v¨n häc hiÖn thùc chñ nghÜa. Víi chñ tr¬ng tËp trung híng ngßi bót vµo m« t¶, t¸i hiÖn hiÖn thùc x· héi nãng báng ®¬ng thêi, sù ra ®êi cña trµo lu v¨n häc hiÖn thùc chñ nghÜa ®· ph¶n ¸nh kÞp thêi nh÷ng vÊn ®Ò gai gãc, nãng báng cña ®êi sèng nh©n sinh víi mét nh·n quan cÊp tiÕn. §¸nh gi¸ vÒ vai trß vµ vÞ thÕ cña trµo lu v¨n häc hiÖn thùc chñ nghÜa trong lÞch sö v¨n häc d©n téc, giíi nghiªn cøu thèng nhÊt xem ®ã lµ mét trµo lu v¨n häc tiÕn bé, cã vÞ trÝ quan träng vµ ®ãng gãp to lín vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ hiÖn ®¹i hãa v¨n häc. Suèt chÆng ®êng ph¸t triÓn cña dßng v¨n häc, c¶m høng chñ ®¹o lµ phª ph¸n x· héi ®¬ng 16 thêi vµ bªnh vùc ngêi d©n lao ®éng. Ngêi d©n lao ®éng lóc bÊy giê bÞ bãc lét ®Õn tËn x¬ng tñy, bÞ ®Èy vµo hoµn c¶nh bÇn cïng hãa vµ lu manh hãa. Bän thùc d©n c¸o giµ nh thèng sø Chatel l¹i khuyÕn khÝch lèi sèng ¨n ch¬i sa ®äa, nh»m môc ®Ých phôc vô chÝnh s¸ch ngu d©n vµ trôy l¹c hãa thanh niªn. Tríc bèi c¶nh ®ã, c¸c s¸ng t¸c cña NguyÔn C«ng Hoan, Ng« TÊt Tè, Vò Träng Phông… ®Òu tËp trung phª ph¸n, tè c¸o m·nh liÖt nh÷ng thñ ®o¹n ¸p bøc bãc lét cña giai cÊp thèng trÞ, ®ång thêi ph¬i bµy nçi khæ cña ngêi d©n lao ®éng víi mét th¸i ®é c¶m th«ng s©u s¾c. S¸ng t¸c cña Nam Cao- ngêi ë chÆng ®êng cuèi (1940 - 1945) cña v¨n häc hiÖn thùc phª ph¸n vÉn lµ sù tiÕp nèi c¶m høng chñ ®¹o Êy nhng ®· cã thªm s¾c diÖn míi. NÕu nh c¸c nhµ v¨n kh¸c tËp trung ph¶n ¸nh hiÖn thùc th× ë Nam Cao lµ c¶m høng ph©n tÝch, lý gi¶i, kh¸m ph¸ con ngêi tríc hiÖn thùc. Vai trß cña nhµ v¨n ®îc thÓ hiÖn ë chç nµo? Theo NguyÔn §¨ng M¹nh, “muèn biÕt mét nhµ v¨n cã vai trß nh thÕ nµo trong lÞch sö v¨n häc nªn, tr¶ lêi c©u hái nµy: Gi¶ sö kh«ng cã c©y bót Êy, th× bøc tranh réng lín cña v¨n häc ph¶n ¸nh x· héi, ®Êt níc vµ t©m hån con ngêi qua c¸c thêi ®¹i, cã bÞ khuyÕt ®i mét chç nµo ®¸ng kÓ kh«ng? NghÜa lµ ®èi víi nhiÖm vô cña nÒn v¨n häc d©n téc, ®Êy cã ph¶i lµ mét c©y bót cÇn thiÕt kh«ng? C©u hái ®ã ®Æt ra cho Nam Cao qu¶ cã phÇn nghiÖt ng·, bëi v× khi «ng ra ®êi - víi t c¸ch lµ mét nhµ v¨n - th× trong xu híng v¨n häc hiÖn thùc phª ph¸n thêi kú 1930 - 1945, ®· cã biÕt bao c©y bót næi danh. ViÕt vÒ ngêi n«ng d©n ? Th× ®· cã chÞ DËu cña Ng« TÊt Tè, anh Pha cña NguyÔn C«ng Hoan, ThÞ MÞch cña Vò Träng Phông ®Êy råi. ViÕt vÒ ngêi trÝ thøc tiÓu t s¶n ? Th× 17 v¨n häc hîp ph¸p håi Êy lµ g×, nÕu kh«ng ph¶i lµ v¨n häc cña ngêi tiÓu t s¶n viÕt vÒ nh÷ng “chµng” vµ “nµng” tiÓu t s¶n? Nam Cao lµ ngêi ®Õn muén. Nhng cã lÏ chÝnh v× thÕ mµ «ng l¹i cµng cã dÞp ph¸t huy m¹nh mÏ b¶n s¾c ®éc ®¸o cña m×nh ch¨ng?” [68, 87]. Chñ nghÜa hiÖn thùc phª ph¸n trong v¨n häc ViÖt Nam, mét mÆt ®îc n¶y sinh tõ hoµn c¶nh x· héi v¨n hãa ViÖt Nam, mét mÆt tiÕp thu nh÷ng thµnh tùu vÜ ®¹i cña trµo lu hiÖn thùc chñ nghÜa cña v¨n häc thÕ giíi, c¶m høng chñ ®¹o cña nã ngoµi tÝnh chÊt chung còng cã nh÷ng nÐt riªng mang ®Ëm b¶n s¾c d©n téc. §îc mÖnh danh lµ trµo lu hiÖn thùc phª ph¸n, c¶m høng phª ph¸n x· héi ®¬ng thêi lµ c¶m høng chñ ®¹o næi bËt nhÊt, xuyªn suèt chÆng ®êng cña chñ nghÜa hiÖn thùc, thÊm nhuÇn trong s¸ng t¸c cña c¸c nhµ v¨n NguyÔn C«ng Hoan, Vò Träng Phông, Ng« TÊt Tè, Nguyªn Hång ®Õn Nam Cao. V¨n häc hiÖn thùc chÆng ®êng tõ 1930 - 1935 víi nh÷ng s¸ng t¸c cña NguyÔn C«ng Hoan (TËp truyÖn KÐp T BÒn), cña Vò Träng Phông (Vë kÞch Kh«ng mét tiÕng vang, c¸c phãng sù C¹m bÉy ngêi, Kü nghÖ lÊy t©y), cña Tam Lang (TËp phãng sù T«i kÐo xe)… ®· thÓ hiÖn tinh thÇn phª ph¸n tÝnh chÊt bÊt c«ng, v« nh©n ®¹o cña x· héi ®¬ng thêi, ®ång thêi béc lé sù c¶m th«ng, th¬ng xãt ®èi víi nh÷ng n¹n nh©n cña x· héi ®ã. Bíc sang chÆng ®êng tõ 1936 - 1939, do t×nh h×nh x· héi cã nhiÒu thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn cña v¨n häc hiÖn thùc, c¸c c©y bót hiÖn thùc chñ nghÜa nh NguyÔn C«ng Hoan, Vò Träng Phông, Ng« TÊt Tè… ®· ®¹t tíi ®é chÝn cña tµi n¨ng, lÇn lît cho ra nh÷ng t¸c phÈm cã gi¸ trÞ cao: Gi«ng tè, Sè ®á, Vì ®ª 18 (Vò Träng Phông), T¾t ®Ìn (Ng« TÊt Tè), mét sè truyÖn ng¾n vµ tiÓu thuyÕt cña NguyÔn C«ng Hoan, Lan Khai. PhÇn lín c¸c t¸c phÈm ®Òu tËp trung phª ph¸n, tè c¸o m·nh liÖt nh÷ng thñ ®o¹n ¸p bøc bãc lét, chÝnh s¸ch mÞ d©n bÞp bîm, gi¶ dèi cña giai cÊp thèng trÞ, ®ång thêi ph¬i bµy nh÷ng nçi thèng khæ cña nh©n d©n víi mét th¸i ®é c¶m th«ng s©u s¾c. Tríc sù phª ph¸n Êy ®· híng ngßi bót cña Vò Träng Phông, Ng« TÊt Tè, NguyÔn C«ng Hoan vµo viÖc kh¾c häa nh÷ng nh©n vËt ®iÓn h×nh ph¶n diÖn cã ý nghÜa phª ph¸n gay g¾t, quyÕt liÖt. §Õn chÆng thø ba cña chñ nghÜa hiÖn thùc (chÆng ®êng tõ 1940 ®Õn 1945), c¶m høng phª ph¸n vÉn tiÕp tôc lµ c¶m høng chñ ®¹o, cã thªm nÐt ®Æc s¾c míi, thÓ hiÖn râ nhÊt, næi bËt nhÊt trong s¸ng t¸c cña Nam Cao. NÕu nh NguyÔn C«ng Hoan, Ng« TÊt Tè chñ yÕu thiªn vÒ sù miªu t¶, ph¶n ¸nh x· héi ®¬ng thêi th× Nam Cao kh«ng chØ miªu t¶ mµ cßn ph©n tÝch, lÝ gi¶i nh÷ng hiÖn tîng, nh÷ng vÊn ®Ò cña hiÖn thùc ®ã. Ngßi bót cña Nam Cao lu«n híng tíi viÖc ph©n tÝch x· héi mét c¸ch ®Çy suy ngÉm. C¶m høng phª ph¸n, ®Õn Nam Cao, ®· thùc sù trë thµnh c¶m høng ph©n tÝch phª ph¸n. Nam Cao viÕt v¨n b»ng sù kÕt hîp hµi hßa gi÷a mét tr¸i tim nãng hæi t×nh yªu th¬ng con ngêi víi mét khèi ãc tØnh t¸o vµ s©u s¾c. §èi mÆt víi thùc t¹i, phanh phui, ph©n tÝch, mæ xÎ nh÷ng mÆt ®en tèi cña cuéc sèng. Giäng v¨n cña «ng trµn ®Çy yªu th¬ng nhng cã mét c¸i g× ®ã chua ch¸t vµ tµn nhÉn. Sèng trong mét x· héi hçn lo¹n tï ®äng, mï tèi ngêi nghÖ sÜ ch©n chÝnh kh«ng cã quyÒn quªn ®i nhiÖm vô cña m×nh. Sèng trong nçi ®au cµng ph¶i m¹nh mÏ h¬n: “®øng trong lao khæ, më hån ra ®Ó ®ãn lÊy nh÷ng vang ®éng cña cuéc ®êi” 19 ®Ó tõ ®ã cã thÓ viÕt ®îc mét “t¸c phÈm thËt gi¸ trÞ, vît lªn trªn tÊt c¶ c¸c bê câi vµ giíi h¹n”, ®ã “ph¶i lµ mét t¸c phÈm chung cho c¶ loµi ngêi. Nã ph¶i chøa ®ùng mét c¸i g× ®ã lín lao, m¹nh mÏ, võa ®au ®ín, l¹i võa phÊn khëi. Nã ca tông lßng th¬ng, t×nh b¸c ¸i, sù c«ng b×nh…Nã lµm cho ngêi gÇn ngêi h¬n” (§êi thõa). Kh«ng chØ lµ môc ®Ých cña v¨n ch¬ng ch©n chÝnh, mµ cßn lµ môc ®Ých x©y dùng lßng nh©n ®¹o trong mét x· héi tiÕn bé, cã nh vËy con ngêi míi gÇn nhau h¬n. Ph¶i ch¨ng nhµ v¨n muèn kh¼ng ®Þnh gi¸ trÞ cña mét con ngêi thËt sù n»m ë t×nh yªu th¬ng ®ång lo¹i, n»m ë lÏ sèng ch©n chÝnh. Tõ nh÷ng suy ngÉm Êy, Nam Cao s¸ng t¸c víi mét th¸i ®é tr©n träng vµ ®Ò cao con ngêi. C¶m høng chñ ®¹o trong s¸ng t¸c cña «ng cßn lµ niÒm kh¸t khao ch¸y báng con ngêi ®îc sèng nh mét con ngêi thùc thô, ®îc sèng l¬ng thiÖn vµ ®îc ph¸t triÓn “tËn ®é” kh¶ n¨ng chøa ®ùng trong m×nh. Tõ niÒm kh¸t khao m·nh liÖt Êy, nhµ v¨n ®au ®ín kh«n ngu«i khi ph¶i chøng kiÕn t×nh tr¹ng con ngêi bÞ xóc ph¹m vÒ nh©n phÈm, bÞ hñy ho¹i vÒ nh©n tÝnh, mäi íc m¬, kh¸t väng ch©n chÝnh bÞ bµo mßn; khi con ngêi bÞ ®Èy vµo t×nh tr¹ng ¸o c¬m gh× s¸t ®Êt, sèng lay l¾t trong sù “chÕt mßn”, chÕt ngay khi ®ang sèng. Cuéc sèng nh vËy cã mang ®Çy ®ñ cña ý nghÜa sèng n÷a hay kh«ng? Hay sèng chØ ®Ó tån t¹i mµ th«i. Dï viÕt vÒ ngêi n«ng d©n hay ngêi trÝ thøc, ®iÒu mµ Nam Cao quan t©m lµ cuéc sèng chÕt mßn, quÈn quanh cña hä. Tõ c¸c t¸c phÈm nh: ChÝ PhÌo, T c¸ch mâ, Mét b÷a no, TrÎ con kh«ng ®îc ¨n thÞt chã, Lang RËn…®Õn §êi Thõa, Quªn ®iÒu ®é, Cêi, Sèng mßn, Tr¨ng s¸ng…, Nam Cao lu«n chó ý ®Õn nh÷ng sè phËn ph¶i g¸nh chÞu nh÷ng bi kÞch ®au ®ín cña 20