Tài liệu Hình ảnh người phụ nữ tiểu tư sản trong sáng tác nam cao trước cách mạng

Kho¸ luËn tèt nghiÖp NguyÔn ThÞ Thoa trêng ®¹i häc vinh KHoa ng÷ v¨n ---------------------------- NguyÔn thÞ thoa h×nh ¶nh ngêi phô n÷ tiÓu t s¶n trong s¸ng t¸c Nam Cao tríc c¸ch m¹ng Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc Ngµnh cö nh©n v¨n häc Vinh. 5/2006 1 Kho¸ luËn tèt nghiÖp NguyÔn ThÞ Thoa Lêi c¶m ¬n Kho¸ luËn "H×nh ¶nh phô n÷ tiÓu t s¶n trong s¸ng t¸c Nam Cao tríc c¸ch m¹ng" ®îc thùc hiÖn víi sù gióp ®ì tËn t×nh cña thÇy gi¸o, c« gi¸o trong Khoa Ng÷ v¨n, ®Æc biÖt lµ sù híng dÉn, chØ b¶o nhiÖt t×nh cña thÇy NguyÔn V¨n Lîi. T¸c gi¶ kho¸ luËn xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù gióp ®ì quý b¸o ®ã. Kho¸ luËn nµy chØ míi lµ bíc ®Çu tËp dît nghiªn cøu khoa häc, bëi thÓ ch¾c ch¾n sÏ kh«ng tr¸nh khái thiÕu sãt. Chóng t«i mong nhËn ®îc sù gãp ý tØ mØ cña thÇy gi¸o, c« gi¸o vµ c¸c b¹n ®ång nghiÖp. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Vinh, th¸ng 5 n¨m 2006 T¸c gi¶ 2 Kho¸ luËn tèt nghiÖp NguyÔn ThÞ Thoa Môc lôc 3 Kho¸ luËn tèt nghiÖp NguyÔn ThÞ Thoa Tran g Lêi c¶m ¬n PhÇn më ®Çu I. Lý do chän ®Ò tµi II. LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò III. Môc ®Ých nghiªn cøu IV. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu V. CÊu tróc luËn v¨n PhÇn néi dung 1 4 5 7 7 8 Ch¬ng 1: Nh×n l¹i thÕ giíi nh©n vËt phô n÷ 9 trong v¨n häc 1930 - 1945. 9 1.1. Kh¸I niÖm nh©n vËt v¨n häc 1.2. Quan hÖ gi÷a quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con 9 ngêi vµ nh©n vËt trong t¸c phÈm v¨n häc 1.3. Nh©n vËt phô n÷ trong tiÓu tuyÓn Tù lùc v¨n 11 ®oµn 1.3.1. Quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con ngêi trong tiÓu 11 thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn 1.3.2. Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña nh©n vËt phô n÷ 12 trong tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn 1.4. Nh©n vËt phô n÷ trong v¨n häc hiÖn thùc phª 14 ph¸n Ch¬ng 2: Nh÷ng nÐt ®éc ®¸o trong viÖc x©y 20 dùng h×nh tîng nh©n vËt phô n÷ tiÓu t s¶n 20 2.1. Hai lo¹i ®Ò tµi - hai lo¹i nh©n vËt phô n÷ 2.2. Nh÷ng nÐt ®éc ®¸o trong viÖc x©y dùng 23 h×nh tîng nh©n vËt ngêi phô n÷ tiÓu t s¶n 2.2.1. Quan niÖm nghÖ thuËt cña Nam Cao vÒ 23 con ngêi 23 2.2.1.1.Con ngêi tù ý thøc 2.2.1.2Con ngêi tù ý thøc vÒ sù tha ho¸ ®Ó chèng 24 4 Kho¸ luËn tèt nghiÖp NguyÔn ThÞ Thoa l¹i sù tha ho¸ 25 2.2.1.3. Con ngêi tù ý thøc vÒ nh©n phÈm 2.3. Nh÷ng nÐt ®éc ®¸o trong viÖc x©y dùng 28 h×nh tîng nh©n vËt phô n÷ tiÓu t s¶n 2.3.1. X©y dùng hoµn sèng cña ngêi phô n÷ tiÓu t 29 s¶n 2.3.2. Nh©n vËt phô n÷ tiÓu t s¶n xuÊt hiÖn trong 31 t¸c phÈm víi t c¸ch lµ nh©n vËt phô 2.3.3. Nh©n vËt phô n÷ tiÓu t s¶n sèng víi bi kÞch 32 c¬m ¸o hµng ngµy 2.3.4. TÝnh c¸ch nh©n vËt phô n÷ tiÓu t s¶n 35 Ch¬ng 3: NghÖ thuËt x©y dùng h×nh tîng 40 nh©n vËt phô n÷ tiÓu t s¶n 3.1. §Æt nh©n vËt phô n÷ tiÓu t s¶n g¾n víi cuéc 40 sèng ®êi thêng 3.2. §Æt nh©n vËt phô n÷ tiÓu t s¶n trong quan hÖ 41 víi ngêi chång trÝ thøc tiÓu t s¶n KÕt luËn Tµi liÖu tham kh¶o 5 50 55 Kho¸ luËn tèt nghiÖp NguyÔn ThÞ Thoa I. Lý do chän ®Ò tµi Nam Cao lµ nhµ v¨n hiÖn thùc xuÊt s¾c trong dßng v¨n häc hiÖn thùc phª ph¸n ViÖt Nam (1930 - 1945). Sù nghiÖp v¨n ch¬ng cña Nam Cao chiÕm mét vÞ trÝ ®¸ng kÓ trong kho tµng v¨n häc ViÖt Nam. Tõ nh÷ng n¨m 1950 trë l¹i ®©y nghiªn cøu th©n thÕ vµ sù nghiÖp cña Nam Cao ngµy cµng quan t©m h¬n. ¤ng lµ mét trong sè nh÷ng nhµ v¨n cã vÞ trÝ v÷ng vµng æn ®Þnh vµ cã tÇm quan träng trong nÒn v¨n häc sö quan träng. ChØ víi 15 n¨m cÇn bót (1936 - 1951), nhµ v¨n liÖt sÜ Nam Cao ®· ®Ó l¹i mét sù nghiÖp v¨n ch¬ng kh«ng thËt ®å sé vÒ sè lîng nhng l¹i lu«n Èn chøa mét søc sèng khoÎ kh¾n, bÒn l©u cña mét gi¸ trÞ v¨n ch¬ng ®Ých thùc, cã søc vît lªn trªn "bê câi vµ giíi h¹n". Nam Cao lµ c©y bót truyÖn ng¾n xuÊt s¾c, x©y dùng thµnh c«ng nh©n vËt ®iÓn h×nh nh ChÝ PhÌo, B¸ KiÕn, Thø, Hé, §iÒn, … vµ cã kh«ng Ýt c«ng tr×nh nghiªn cøu ®Ò cËp tíi vÊn ®Ò thuéc ph¹m vi nh©n vËt trong s¸ng t¸c cña Nam Cao, nhng sù nghiªn cøu Êy cha bao qu¸t hÕt toµn bé hÖ thèng nh©n vËt phong phó, ®a d¹ng trong s¸ng t¸c Nam Cao. Bëi v× trong cÊu tróc hÖ thèng nh©n vËt trong s¸ng t¸c Nam Cao mµ c¸c nhµ nghiªn cøu chia thµnh hai lo¹i ®ã lµ: N«ng d©n vµ tiÓu t s¶n, ë hai lo¹i nµy, hä chó ý ®i s©u vµo hÖ thèng nh©n vËt chÝnh nh ChÝ PhÌo, ThÞ Në, … (thuéc m¶ng ®Ò n«ng d©n) hay Hé, §iÒn, Thø, … (thuéc m¶ng ®Ò tµi tiÓu t s¶n). Nh×n chung lµ ®óng, lµ tho¶ ®¸ng nhng ®èi víi c©y 6 Kho¸ luËn tèt nghiÖp NguyÔn ThÞ Thoa bót cã tµi thùc sù nh Nam Cao th× cã lÏ kh«ng mét ph¬ng diÖn nµo dï nhá kh«ng thÓ lµ minh chøng cho tµi n¨ng Êy. Cho nªn víi giíi h¹n cña kho¸ luËn nµy chóng t«i nh×n nh©n vËt Nam Cao trong mét hÖ thèng kh¸c, ph©n lo¹i theo mét c¸ch kh¸c, ph©n lo¹i nh©n vËt dùa vµo giíi tÝnh vµ theo hÖ thèng nh©n vËt chÝnh, nh©n vËt phô v× nh©n vËt ngêi phô n÷ hÇu hÕt trong t¸c phÈm Nam Cao ®Òu lµ nh©n vËt phô. XuÊt ph¸t tõ ®©y mµ chóng t«i ®Æt ra vÊn ®Ò t×m hiÓu lo¹i nh©n vËt phô n÷ trong ph¹m vi nh÷ng truyÖn viÕt vÒ ®Ò tµi tiÓu t s¶n, víi ®Ò tµi kho¸ luËn: "nh©n vËt ngêi phô n÷ tiÓu t s¶n trong s¸ng t¸c Nam Cao tríc c¸ch m¹ng". Nh©n vËt ngêi phô n÷ tõ xa ®Õn nay c¸c nhµ nghiªn cøu, c¸c nhµ nghiªn cøu chØ nghiªn cøu ë Th¹ch Lam, NhÊt Linh, TiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn, … thuéc trµo lu v¨n häc l·ng m¹n, hay Ng« TÊt Tè, Nguyªn Hång… thuéc trao lu v¨n häc phª ph¸n. Riªng Nam Cao Ýt ®Ò cËp tíi, cã lÏ nh©n vËt phô n÷ trong t¸c phÈm Nam Cao cha ®ñ søc ®Ó thµnh mét vÊn ®Ò, h¬n n÷a lµ thµnh mét c«ng tr×nh nghiªn cøu. Vµ trong qu¸ tr×nh t×m hiÓu ®Ò tµi "nh©n vËt ngêi phô n÷ tiÓu t s¶n trong s¸ng t¸c cña Nam Cao tríc c¸ch m¹ng" lµ mét trong nh÷ng c¬ së ®Ó gióp häc sinh hiÓu ®îc thªm vÒ tÊm lßng vµ tµi n¨ng cña nhµ v¨n lín trong nÒn v¨n häc ViÖt Nam, gióp häc sinh thÊy ®îc c¸i nh×n 7 Kho¸ luËn tèt nghiÖp NguyÔn ThÞ Thoa míi mÎ cña nhµ v¨n trong viÖc x©y dùng nh©n vËt ngêi phô n÷ tiÓu t s¶n. II. lÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò Nam Cao lµ mét trong nh÷ng nhµ v¨n sím ®îc nghiªn cøu vµ còng lµ mét trong nh÷ng nhµ v¨n cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu ®Ò cËp ®Õn. Theo nh thèng kª trong "th môc vÒ Nam Cao" (s¸ch "Nam Cao t¸c gia vµ t¸c phÈm" cña BÝch Thu tuyÓn chän vµ giíi thiÖu - nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc n¨m 2001) th× t¸c gi¶ ®· thèng kª ®îc kho¶ng 200 c«ng tr×nh lín nhá viÕt vÒ «ng vµ t¸c phÈm cña «ng. §Æc biÖt trong thËp niªn cuèi thÕ kú ®· diÔn ra hai cuéc héi th¶o khoa häc vÒ nhµ v¨n th¸ng 11 n¨m 1991. ViÖn v¨n häc phèi hîp víi Héi nhµ v¨n, Héi v¨n nghÖ Hµ Nam Ninh vµ trêng §¹i häc S ph¹m Hµ Néi I tæ chøc héi th¶o khoa häc nh©n 40 n¨m ngµy mÊt cña Nam Cao (1951 - 1991). KÕt qu¶ héi th¶o lµ mét cuèn s¸ch giíi thiÖu nh÷ng suy nghÜ vµ nhËn thøc míi vÒ nhµ v¨n víi tùa ®Ò "nghÜ tiÕp vÒ Nam Cao" do nhµ xuÊt b¶n Héi nhµ v¨n Ên hµnh n¨m 1992. §Õn th¸ng 10 n¨m 1997 héi th¶o khoa häc nh©n 80 n¨m ngµy sinh cña Nam Cao (1917 - 1997) do ViÖn v¨n häc tæ chøc ®· kh¼ng ®Þnh râ vÞ trÝ vµ vai trß cña nhµ v¨n trong lÞch sö v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i. Lª §×nh Kþ trong b¸o v¨n nghÖ sè 54 n¨m 1964 ®· nhËn xÐt "Cã nh÷ng chñ ®Ò Nam Cao vµ cã nh÷ng nh©n 8 Kho¸ luËn tèt nghiÖp NguyÔn ThÞ Thoa vËt Nam Cao. Nam Cao bÞ ¶m ¸nh bëi c¸i c¶nh tîng cuéc sèng v« lý, nh÷ng con ngêi bÞ tha ho¸, bÞ biÕt chÊt, bÞ ho¸ thµnh c¸i ngîc l¹i víi nã. Ngßi bót Nam Cao ®Æc biÖt s¾c s¶o lµ khi vÏ l¹i nh÷ng con ngêi quÆt quÑo, mÐo mã, ®Çn ®én, côc sóc, t¸ng tËn l¬ng t©m,.. Nam Cao ®· diÔn t¶ víi mét søc m¹nh l¹i thêng qu¸ tr×nh lu manh ho¸ cña mét sè quÇn chóng c¬ b¶n trong hoµn c¶nh bÞ ®Ì nÐn, ¸p bøc bãc lét cña x· héi cò ". NguyÔn V¨n H¹nh víi bµi viÕt: "Nam Cao kh¸t väng vÒ mét cuéc sèng l¬ng thiÖn, xøng ®¸ng" (in trong "nghÜ tiÕp vÒ Nam Cao" - Héi nhµ v¨n H. 1992) ®· nhËn xÐt: "Trong t¸c phÈm cña Nam Cao con ngêi sèng trong mét x· héi d÷ d»n, cay nghiÖn, hoµn c¶nh nh muèn nghiÒn n¸t con ngêi ®i, nhng con ngêi vÉn kh«ng chÞu khuÊt phôc, vÉn cè ngoi lªn ®Ó sèng, ®Ó béc lé tÝnh c¸ch ®Ó lµm ngêi".. Nhµ nghiªn cøu Phong Lª trong cuèn "Nam Cao trong nh÷ng håi øc vµ suy nghÜ h«m nay" (t¹p chÝ v¨n häc sè 11, n¨m 1997) ®· t©m sù. "T«i nghiÖn ®äc Nam Cao víi nhu cÇu chiªm nghiÖm c¸c ý tëng cña Nam Cao, cïng víi c¸ch thÓ hiÖn vµ dÉn d¾t chóng, thÓ hiÖn c©u v¨n vµ c¸ch viÕt Nam Cao trong lóc néi dung tÊt c¶ nh÷ng g× Nam Cao viÕt gÇn nh ®Òu ®· thuéc c¶ råi. Nãi c¸ch kh¸c ®äc «ng kh«ng ph¶i chØ ®Ó biÕt "néi dung" - vµ ®ã míi lµ "bÝ quyÕt"cho mét sù hÊp dÉn thùc sù l©u dµi". 9 Kho¸ luËn tèt nghiÖp NguyÔn ThÞ Thoa NguyÔn §¨ng M¹nh víi bµi viÕt: "Nhí Nam Cao vµ nh÷ng bµi häc cña «ng" (in trong "con ®êng ®i vµo thÕ giíi nghÖ thuËt cña nhµ v¨n" - nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc in lÇn 2. H.1998). "Nam Cao lµ ngêi hay b¨n kh¨n vÒ vÊn ®Ò nh©n phÈm vÒ th¸i ®é khinh träng ®èi víi con ngêi «ng thêng dÔ bÊt b×nh tríc t×nh tr¹ng con ngêi bÞ l¨ng nhôc chØ v× bÞ dµy ®o¹ vµo c¶nh nghÌo ®ãi cïng ®êng. NhiÒu t¸c phÈm xuÊt s¾c cña «ng ®· trùc diÖn ®Æt ra vÊn ®Ò nµy vµ «ng quyÕt ®øng ra minh oan, chiªu tuyÕt cho nh÷ng con ngêi bÞ miÖt thÞ mét c¸ch bÊt c«ng". RÊt nhiÒu bµi nghiªn cøu Nam Cao vÒ ph¬ng diÖn con ngêi nh Vò D¬ng Quû "Nh÷ng nh©n vËt, nh÷ng cuéc ®êi vµ nh÷ng nÎo ®êng ®i t×m nh©n c¸ch", §inh TrÝ Dòng "Bi kÞch tù ý thøc - nÐt ®éc ®¸o trong c¶m høng nh©n ®¹o cña Nam Cao", Phong Lª: "T×nh c¶nh ngêi n«ng d©n vµ t×nh c¶nh lµng quª ViÖt Nam tiÒn c¹ch m¹ng", … C¸c bµi nghiªn cøu ®· ®Ò cËp ®Õn nhiÒu mÆt thµnh c«ng trong viÖc x©y dùng nh©n vËt cña Nam Cao nhng nh×n chung nh÷ng bµi nghiªn cøu Êy thêng chó ý ®Õn c¸c nh©n vËt chÝnh chø cha chó ý ®Õn nh©n vËt ngêi phô n÷ ®Æc biÖt lµ ngêi phô n÷ tiÓu t s¶n. Bëi vËy trong kho¸ lu©n nµy, chóng t«i ®Ò cËp tíi vÊn ®Ò ngêi phô n÷ tiÓu t s¶n "nh©n vËt phô n÷ tiÓu t s¶n trong s¸ng t¸c Nam Cao tríc c¸ch m¹ng". Tõ ®ã chóng t«i chØ ra nh÷ng ®ãng gãp ®éc ®¸o vÒ nh©n vËt phô n÷ cña Nam Cao, h×nh dung 10 Kho¸ luËn tèt nghiÖp NguyÔn ThÞ Thoa vÞ trÝ cña «ng trong tiÕn tr×nh V¨n häc HiÖn ®¹i cña d©n téc. III. Môc ®Ých nghiªn cøu: Môc ®Ých nghiªn cøu cña kho¸ luËn nµy lµ chØ ra ®Æc ®iÓm trong tÝnh c¸ch vµ sè phËn cña nh©n vËt phô n÷ tiÓu t s¶n trong s¸ng t¸c cña Nam Cao, chØ ra ®îc nh÷ng nÐt ®éc ®¸o trong nghÖ thuËt x©y dùng lo¹i nh©n vËt nµy, thÊy ®îc sù kh¸c nhau trong h×nh tîng nh©n vËt ngêi phô n÷ tiÓu t s¶n cña Nam Cao víi mét sè nhµ v¨n tiªu biÓu trong v¨n häc hiÖn thùc phª ph¸n (1930 - 1945). IV. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu ë kho¸ luËn nµy, chóng t«i sö dông ph¬ng ph¸p ph©n tÝch, tæng hîp ®Ó lµm næi bËt h×nh ¶nh ngêi phô n÷ tiÓu t s¶n trong s¸ng t¸c cña Nam Cao tríc c¸ch m¹ng, chóng t«i cßn sö dông ph¬ng ph¸p thèng kª trong mét sè trêng hîp. Trong mét chõng mùc nµo ®ã, chóng t«i còng dïng ph¬ng ph¸p so s¸nh, ®Æt Nam Cao bªn c¹nh c¸c nhµ v¨n Th¹ch Lam, NhÊt Linh, TiÓu thuyÕt Tù L¹c V¨n §oµn, … thuéc trµo lu v¨n häc l·ng m¹n hay c¸c nhµ v¨n Ng« TÊt Tè, Nguyªn Hång, Vò Träng Phông, … ®Ó thÊy ®îc nh÷ng nÐt chung vµ riªng, ®ång thêi thÊy ®îc nh÷ng ®ãng gãp to lín cña Nam Cao cho nÒn v¨n häc níc nhµ. 11 Kho¸ luËn tèt nghiÖp NguyÔn ThÞ Thoa V. CÊu tróc luËn v¨n LuËn v¨n gåm 3 phÇn: PhÇn më ®Çu: PhÇn néi dung: Ch¬ng 1: Nh×n l¹i thÕ giíi nh©n vËt phô n÷ trong v¨n häc giai ®o¹n (1930 - 1945) qua mét sè t¸c gi¶ tiªu biÓu v¨n häc hiÖn thùc phª ph¸n. Ch¬ng 2: Nh©n vËt trong s¸ng t¸c Nam Cao tríc c¸ch m¹ng. Ch¬ng 3: NghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt ngêi phô n÷. 12 Kho¸ luËn tèt nghiÖp NguyÔn ThÞ Thoa Ch¬ng 1: Nh×n l¹i thÕ giíi nh©n vËt phô n÷ trong v¨n häc giai ®o¹n 1930 - 1945 1.1. Kh¸i niÖm vÒ nh©n vËt v¨n häc Quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con ngêi biÓu hiÖn trong toµn bé cÊu tróc ë t¸c phÈm, v¨n häc mµ tËp trung tríc hÕt ë c¸c nh©n vËt. Bëi theo TrÇn §×nh Sö th×: "nh©n vËt v¨n häc lµ con ngêi cô thÓ ®Ó miªu t¶, thÓ hiÖn trong t¸c phÈm b»ng ph¬ng tiÖn v¨n häc". Nh vËy "nh©n vËt v¨n häc lµ mét ®¬n vÞ nghÖ thuËt", víi chøc n¨ng c¬ b¶n lµ kh¸i qu¸t tÝnh c¸ch con ngêi. Trong hÖ thèng h×nh thøc nghÖ thuËt, ngoµi nh÷ng yÕu tè nh ng«n ng÷, kh«ng gian, thêi gian, kÕt cÊu … th× nh©n vËt lµ h×nh thøc trùc tiÕp thÓ hiÖn quan ®iÓm. "nh©n vËt v¨n häc thÓ hiÖn quan niÖm nghÖ thuËt vµ lý tëng thÈm mü cña nhµ v¨n vÒ con ngêi. V× thÕ nh©n vËt lu«n g¾n chÆt víi chñ ®Ò t¸c phÈm. Nh©n vËt ®îc miªu t¶ qua biÕn cè, xung ®ét, m©u thuÉn gi÷a nh©n vËt nµy víi nh©n vËt kh¸c, gi÷a tuyÕn nh©n vËt nµy víi tuyÕn nh©n vËt kh¸c, cho nªn nh©n vËt lu«n g¾n víi cèt truyÖn". ë mçi nhµ v¨n do ®Æc trng c¸c tÝnh s¸ng t¹o, ®ång thêi cã quan niÖm, c¸ch nh×n vÒ con ngêi, vÒ cuéc ®êi nãi chung rÊt kh¸c nhau do ®ã c¸ch thÓ hiÖn nh©n vËt trong t¸c phÈm cña hä rÊt kh¸c nhau. Nh©n vËt nµo còng biÓu hiÖn c¸ch hiÓu cña nhµ v¨n vÒ con ngêi theo mét quan ®iÓm nhÊt ®Þnh vµ qua c¸c ®Æc 13 Kho¸ luËn tèt nghiÖp NguyÔn ThÞ Thoa ®iÓm mµ anh ta lùa chän. Nh©n vËt v¨n häc chÝnh lµ m« h×nh vÒ con ngêi cña t¸c gi¶. 1.2. Kh¸i niÖm "quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con ngêi " Nh chóng ta ®· biÕt "v¨n häc lµ nh©n häc" (M.Gorki), lµ nghÖ thuËt miªu t¶, biÓu hiÖn con ngêi. Con ngêi lµ ®èi tîng chñ yÕu cña v¨n häc, lµ "®iÓm nh×n" chÝnh yÕu cña chñ thÓ s¸ng t¹o nghÖ thuËt. C.M¸c còng tõng kh¼ng ®Þnh:"Con ngêi lµ sù tæng hoµ c¸c mèi quan hÖ x· héi". Cã thÓ nãi, con ngêi lµ trung t©m cña mäi vÊn ®Ò trong cuéc sèng. Trong thÕ giíi nghÖ thuËt, quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con ngêi "lµ sù lý gi¶i, c¾t nghÜa, sù c¶m thÊy con ngêi ®· ®îc ho¸ th©n thµnh c¸c nguyªn t¾c, ph¬ng tiÖn, biÖn ph¸p thÓ hiÖn con ngêi trong v¨n häc, t¹o nªn gi¸ trÞ nghÖ thuËt vµ thÈm mü cho c¸c h×nh tîng nh©n vËt trong ®ã". Quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con ngêi chi phèi s¸ng t¸c cña nhµ v¨n, v× thÕ khi nghiªn cøu vÒ con ngêi kh«ng ph¶i nh×n nhËn ë gãc ®é kh¸ch thÓ mµ ph¶i xem xÐt con ngêi díi l¨ng kÝnh chñ quan cña nhµ v¨n vµ viÖc t×m hiÓu quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con ngêi tøc lµ ®i vµo kh¸m ph¸, c¶m thô vµ biÓu hiÖn thÕ giíi chñ quan cña ngêi s¸ng t¹o trong t¸c phÈm v¨n häc. Quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con ngêi lµ mét ph¹m trï cña thi ph¸p häc, nã híng chóng ta nh×n vÒ mét ®èi tîng chÝnh yÕu cña v¨n häc, vÒ quan niÖm thÈm mü cña ngêi nghÖ sÜ. 14 Kho¸ luËn tèt nghiÖp NguyÔn ThÞ Thoa H×nh tîng nghÖ thuËt xuÊt hiÖn trong t¸c phÈm v¨n häc bao giê còng mang tÝnh quan niÖm, tøc lµ ph¶n ¸nh, miªu t¶, thÓ hiÖn nh©n vËt - con ngêi lu«n mang trong nã quan niÖm cña t¸c gi¶. Quan niÖm vÒ con ngêi lµ mét s¶n phÈm cña lÞch sö, cña v¨n häc vµ t tëng. Mçi mét thêi ®¹i thêng cã mét quan niÖm riªng vÒ con ngêi. Khrapchenco ®· tõng nãi: "Quan niÖm con ngêi lµ h×nh thøc ®Æc thï nhÊt cho sù ph¶n ¸nh nghÖ thuËt, trong ®ã thÓ hiÖn sù t¸c ®éng qua l¹i cña nghÖ thuËt víi h×nh th¸i ý thøc x· héi kh¸c", vµ mçi thêi ®¹i v¨n häc ra ®êi bao giê còng lµm n¶y sinh "con ngêi míi" (J.Bªs¬). DÉu mçi thêi ®¹i v¨n häc quan niÖm vÒ con ngêi cã ®a d¹ng, phong phó song vÉn cã nh÷ng ®iÓm chung nhÊt ®Þnh: §ã lµ nh÷ng con ngêi in dÊu Ên x· héi, mang ®Ëm dÊu Ên cña ngêi nghÖ sÜ, g¾n víi c¸i t«i cña chñ thÓ s¸ng t¹o, con ngêi cßn ®îc g¾n víi tõng thÓ lo¹i riªng vµ ë mçi thÓ lo¹i cã mét chøc n¨ng, ph¬ng tiÖn biÓu hiÖn riªng biÖt. Quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con ngêi trong v¨n häc lµ tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ nh©n ®¹o vèn cã cña v¨n häc. Ngêi s¸ng t¹o nghÖ thuËt cµng ®i s©u kh¸m ph¸, ph©n tÝch, lý gi¶i cÆn kÎ mäi ngâ ng¸ch cña ®êi sèng con ngêi th× cµng thÓ hiÖn gi¸ trÞ nh©n v¨n s©u s¾c trong t¸c phÈm nghÖ thuËt. Muèn t×m hiÓu quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con ngêi th× ph¶i xuÊt ph¸t tõ nh©n vËt , bëi v× nh©n 15 Kho¸ luËn tèt nghiÖp NguyÔn ThÞ Thoa vËt lµ ph¬ng tiÖn chÝnh ®Ó nhµ v¨n thÓ hiÖn quan niÖm vÒ con ngêi. 1.3. Nh©n vËt phô n÷ trong tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn 1.3.1. Quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con ngêi trong Tù lùc v¨n ®oµn: Trong v¨n häc ViÖt Nam, tõ khi nÒn v¨n häc viÕt míi ra ®êi cho ®Õn nh÷ng n¨m 20 cña thÕ kû XX , c¸i nh×n nghÖ thuËt chung nhÊt vÒ con ngêi lµ sù kh¸m ph¸ con ngêi trong mèi t¬ng quan "Thiªn nh©n t¬ng c¶m" §Õn giai ®o¹n v¨n häc 1930 - 1945, tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn ®· thÓ hiÖn mét quan niÖm vÒ con ngêi, ®ã lµ con ngêi c¸ nh©n, m¹nh mÏ, kh¼nh ®Þnh vai trß con ngêi c¸ nh©n trong sù xung ®ét víi gia ®×nh truyÒn thèng, víi kh¸t väng t×m lèi tho¸t trong t×nh yªu, thÕ giíi néi t©m, thËm chÝ muèi tho¸t ly mäi quan hÖ x· héi ® Ó tho¶ m·n tù do b¶n n¨ng. Nh©n vËt thêng lµ nh÷ng c« g¸i míi ra ®êi trong nh÷ng gia ®×nh b¶o thñ. Hä ®· kh«ng ®Çu hµng mµ kiªn quyÕt ®Êu tranh ®Ó b¶o vÖ h¹nh phóc cña m×nh tuy cuéc ®êi hä kh«ng ®îc h¹nh phóc trän vÑn. Mai trong Nöa chõng xu©n lµ mét n¹n nh©n ®au khæ vµ tù träng, chØ biÕt ®em c¸i nh©n hËu, thanh cao ra chèng ®ì. Mai ®· chèng ®Õn cïng chÕ ®é ®a thª, ®· nãi th¼ng vµo mÆt bµ ¸n "nhµ t«i kh«ng cã mµ lÊy lÏ" vµ b¶o vÖ tÝnh yªu lý tëng. 16 Kho¸ luËn tèt nghiÖp NguyÔn ThÞ Thoa NhÊt Linh ca ngîi t×nh yªu tù do cña løa ®«i, chñ tr¬ng gi¶i phãng hoµn toµn ngêi phô n÷ ra khái ®¹i gia ®×nh phong kiÕn, §o¹n tuyÖt, gi¶i phãng hä khái nh÷ng quan niÖm tiÕt trinh hÑp hßi cña lÔ gi¸o L¹nh lïng… Tù lùc v¨n ®oµn ®· b¾t ®Çu ®i vµo miªu t¶ thÕ giíi néi t©m con ngêi, tr×nh bµy thÕ giíi c¶m gi¸c cña con ngêi ®èi víi m«i trêng xung quanh, ®èi víi ngêi kh¸c vµ ®èi víi chÝnh m×nh. 1.3.2. §Æc ®iÓm cña nh©n vËt phô n÷ trong tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn V¨n häc kh¸m ph¸ vµ ph¶n ¸nh cuéc sèng trong ®ã con ngêi lµ trung t©m, thÕ giíi nh©n vËt trong c¸c t¸c phÈm v¨n häc ngµy cµng phong phó, ®a d¹ng, phøc t¹p, ngµy cµng ®i vµo chiÒu s©u ®êi sèng néi t©m cña nh©n vËt . Kh¸c víi v¨n häc Trung §¹i, tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn kh¸m ph¸ con ngêi díi gãc ®é c¸ nh©n, m¹nh mÏ kh¼ng ®Þnh vai trß cña con ngêi c¸ nh©n trong sù xung ®ét víi gia ®×nh truyÒn thèng, víi kh¸t väng t×m lèi tho¸t trong t×nh yªu, thÕ giíi néi t©m, thËm chÝ muèn tho¸t ly mäi quan hÖ x· héi ®Ó tho¶ m·n tù do b¶n n¨ng, ®Æc biÖt lµ c¸c c« g¸i míi trong gia ®×nh b¶o thñ. TiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn kh¼ng ®Þnh ý thøc c¸ nh©n b»ng phñ ®Þnh nh÷ng rµng buéc phong kiÕn ®Ó kh¼ng ®Þnh con ngêi c¸ nh©n, sù thay ®æi cña ®êi sèng x· héi ViÖt Nam nh÷ng n¨m 30 ®Çu thÕ kû vÒ mÆt kinh 17 Kho¸ luËn tèt nghiÖp NguyÔn ThÞ Thoa tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸ ®· ®Î ra mét lo¹t con ngêi kh¸c tríc tõ ý thøc, t tëng ®Õn ®êi sèng t©m h«n, t©m lý trong tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn ®· xuÊt hiÖn nh÷ng con ngêi míi "g¸i míi" nh Loan trong §o¹n tuyÖt, TuyÕt trong §êi ma giã Hång trong Tho¸t ly, Mai trong Nöa chõng xu©n … nh÷ng nh©n vËt phô n÷ nµy ®îc m« t¶ mét c¸ch trùc diÖn kh«ng qua mµn s¬ng thêi gian , sù hiÖn diÖn cña hä lµ ®¹i diÖn cho mét tÇng líp míi, mét xu thÕ míi cña thêi ®¹i. Hä kh«ng chØ trÎ vÒ tuæi ®êi mµ quan träng h¬n hä lµ ®¹i diÖn cho quan niÖm míi vÒ ®êi sèng cña c¸c nhµ v¨n. §Æc ®iÓm chung cña nh©n vËt phô n÷ thêi gian tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn ®ã lµ sù tung ph¸ nh÷ng rµng buéc phong kiÕn ®Ó kh¼ng ®Þnh con ngêi. Loan trong §o¹n tuyÖt lµ nh©n vËt chÝnh trong truyÖn, cã lÏ lµ ngêi phô n÷ ®Çu tiªn trong v¨n häc ph¶i chÞu sù ¸p chÕ cña quan niÖm sèng phong kiÕn ®· gi¸m c«ng khai, bµy tá mét quan niÖm sèng hoµn toµn míi mÏ cña m×nh khi c« b×nh luËn vÒ c¸i chÕt cña b¹n m×nh: "viÖc g× mµ ph¶i chÕt hy väng mÑ chång ¸c ®i chç kh¸c mµ ë … m×nh sèng, muèn sèng th× kh«ng thÓ mét m×nh sèng ®îc sao, nÕu c¸i gia ®×nh kia kh«ng cho phÐp m×nh ®îc dung síng", ý thøc híng tíi mét cuéc ®êi míi, víi mét quan niÖm sèng míi lµ ý thøc thêng trùc cña nh©n vËt phô n÷ trong tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn, Hång lóc rêi bá gia ®×nh "lu«n lu«n ¸p chÕ nµng vÒ mäi ph¬ng diÖn" ®· 18 Kho¸ luËn tèt nghiÖp NguyÔn ThÞ Thoa sung síng bång bét tù vÝ nh con chim sæ lång tung c¸nh bay vót lªn trêi xanh. NiÒm m¬ íc vÒ mét cuéc sèng míi tù do vµ sù ®Ò nÐn cña ®¹o ®øc truyÒn thèng lµ mét nguyªn nh©n dÉn ®Õn xung ®ét. "Xung ®ét cña ngêi phô n÷ víi gia ®×nh truyÒn thèng lµ dÊu hiÖu ®Çu tiªn, trùc tiÕp nhÊt cho sù hiÖn diÖn cña con ngêi c¸c nh©n trong tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn". Mai trong Nöa chõng xu©n dï ®· ph¶i tr¶i qua bao gian tru©n ®Ó gi÷ v÷ng t×nh yªu chung thuû víi Léc. Mai kh«ng do dù mµ ®èi ®¸p l¹i víi mÑ chång "nhµ t«i kh«ng cßn mµ lÊy lÏ" cßn Hång trong Tho¸t ly - c« g¸i lu«n bÞ bµ g× ghÎ "¸p chÕ, hµnh h¹", b¾t nµng ph¶i lÊy chång theo ý muèn cña bµ, Hång quyÕt t©m chèng l¹i víi mét tinh thÇn ph¶n kh¸ng, quyÕt liÖt, "tho¸t ly gia ®×nh dï ph¶i hy sinh danh dù còng cam". Vµ Hång bá nhµ ®i theo tiÕng gäi con tim. Nh÷ng xung ®ét ®îc miªu t¶ trong t¸c phÈm lµ xung ®ét gi÷a hai thÕ lùc, hai thÕ hÖ, gi÷a c¸i cò vµ c¸i míi trong gia ®×nh nhng thùc chÊt chÝnh lµ xung ®ét c¸ nh©n víi x· héi truyÒn thèng. §©y lµ cuéc ®Êu tranh gi÷ quan niÖm cò vµ nhËn thøc míi trong vÊn ®Ò h«n nh©n vµ gia ®×nh ®Ó tiÕn t¬'Ý cuéc sèng víi quyÒn tù do c¸ nh©n vµ kh¼ng ®Þnh vÝ trÞ c¸ nh©n. Cã thÓ nãi c¸c nh©n vËt phô n÷ cña tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn xung ®ét víi nh÷ng g× c¶n trë quyÒn v¬n 19 Kho¸ luËn tèt nghiÖp NguyÔn ThÞ Thoa lªn cuéc sèng míi cña hä ®Ó sèng cuéc sèng theo ý muèn c¸ nh©n, cuéc sèng cña con ngêi thÊy m×nh cã ®ñ mäi quyÒn ®Ó trë thµnh mét c¸ nh©n ®Ých thùc. Mét ®Æc ®iÓm n÷a chóng ta cÇn nh¾c tíi ®ã lµ c¸c phô n÷ trong tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn lu«n lu«n cã ý thøc vÒ quyÒn b¶o vÖ nh©n phÈm vµ danh dù cña m×nh lµ mét ý thøc thêng trùc trong con ngêi hä. Mai trong Nöa chõng xu©n dï trong t©m tr¹ng råi bêi khi bÞ bµ ¸n buéc tõ bá Léc ra ®i vÉn tr¶ lêi bµ ¸n kh«ng mét chót bèi rèi: "Bµ ¸n cø yªn lßng trong n¨m ®iÒu nh©n, lÔ, chÝ, tÝn, nghÜa bµ lín viÖn ra t«i träng nhÊt lµ nh©n vµ tÝn". Vµ nµng ®· tõ bá Léc ra ®i ®Ó "kh«ng bÞ ai khinh m¹n" . ë §o¹n tuyÖt Loan ®Êu tranh quyÕt liÖt ®Ó b¶o vÖ "quyÒn lµm ngêi" cña m×nh, "kh«ng ai cã quyÒn chöi t«i, kh«ng ai cã quyÒn ®¸nh t«i … bµ lµ ngêi, t«i còng lµ ngêi, kh«ng ai h¬n ai, kÐm ai…" nh©n vËt phô n÷ trong tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn lu«n lu«n ®îc ®Æt trong sù thö th¸ch cña hoµn c¶nh ®Ó hoµn c¶nh bãp chÕt nh nh÷ng con ngêi trong t¸c phÈm cña Hå DzÕnh hä kh«ng bu«ng xu«i, hä kh«ng khãc than ñy mÞ nh Tè T©m cña Hoµng Ngäc Ph¸ch, hä còng kh«ng ngèi ch¸n n·n víi toµn thÕ giíi ®Ó gÆm nhÊm "næi buèn c« ®¬n", nèi sÇu v¹n kiÕp nh con ngêi trong th¬ míi nh©n vËt phô n÷ cña tiÓu thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn lu«n ®Êu tranh giµnh thÕ chñ ®éng dï th¾ng lîi n÷a chõng hä lu«n t×m sù gi¶i tho¸t cho m×nh cho nªn nh©n vËt phô n÷ trong +thÓ hiÖn quan niÖm t¸c 20