Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
Trêng ®¹i häc vinh
-----***-----
H×nh ¶nh con vËt
Trong t©m thøc ngêi viÖt
Qua thµnh ng÷, tôc ng÷, ca dao
Môc lôc
LuËn v¨n th¹c sÜ ng÷ v¨n
Lêi c¶m ¬n Chuyªn ngµnh: Lý luËn Ng«n ng÷
M· sè: 50408
Trang
Më ®Çu
1.......................................................Lý do chän ®Ò tµi
.................................................................................4
2..........................................................LÞch sö vÊn ®Ò
Ngêi thùc hiÖn : Lª Tµi HoÌ
Ngêi híng dÉn : P.G.S - T.S. NguyÔn
.................................................................................5
3.............§èi tîng, ph¹m vi t liÖu, nhiÖm vô nghiªn cøu
Nh· B¶n
.................................................................................8
3.1 §èi tîng nghiªn cøu...............................................8
3.2 Ph¹mvi t liÖu nghiªn cøu......................................8
3.3 NhiÖm vô nghiªn cøu...........................................9
4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu...........................................9
5...............................................§ãng gãp cña luËn v¨n
.................................................................................9
6.................................................CÊu tróc cña luËn v¨n
.................................................................................9
Ch¬ng 1
Nh÷ng c¬ së lý luËn liªn quan ®Õn ®Ò tµi
TiÓu dÉn......................................................................10
1. Nh×n l¹i mét sè nÐt vÒ b¶n s¾c v¨n ho¸ ViÖt Nam 11
2. Vai trß vµ vÞ thÕ cña c¸c con vËt trong ®êi sèng cña
ngêi ViÖt...................................................................14
3. Mèi quan hÖ Ng«n ng÷ - v¨n ho¸ nãi chung vµ
vÒ h×nh ¶nh c¸c con vËt nãi riªng...........................16
3.1.......................Quan hÖ gi÷a Ng«n ng÷ - v¨n ho¸
.............................................................................16
3.2H×nh ¶nh c¸c con vËt trong mèi quan hÖ Ng«n ng÷
- v¨n ho¸ .............................................................22
4. VÒ c¸c kh¸i niÖm liªn quan ®Õn ®Ò tµi:
t©m thøc, thµnh ng÷, tôc ng÷, ca dao ....................26
4.1..............................................Kh¸i niÖm t©m thøc
.............................................................................26
4.2. Ph©n biÖt c¸c kh¸i niÖm: thµnh ng÷, tôc ng÷, ca
dao ......................................................................27
4.2.1..........................Ph©n biÖt thµnh ng÷ vµ tôc ng÷
........................................................................28
4.2.2...........................................................VÒ ca dao
........................................................................30
TiÓu kÕt .....................................................................31
Ch¬ng 2
Bøc tranh ng«n ng÷ vÒ h×nh ¶nh con vËt
trong thµnh ng÷, tôc ng÷, ca dao
1.KÕt qu¶ thèng kª, kh¶o s¸t phÇn thµnh ng÷, tôc ng÷,
ca dao.......................................................................34
1.1..............................................................Thµnh ng÷
.............................................................................34
1.2................................................................ Tôc ng÷
.............................................................................40
1.3.................................................................... Ca dao
.............................................................................55
1.4..................................... Tæng hîp bøc tranh chung
.............................................................................57
1.4.1......................................Tæng hîp sè liÖu kh¶o s¸t
........................................................................57
1.4.2..............So s¸nh ®èi chiÕu thø tù tõ nhiÒu ®Õn Ýt
........................................................................57
1.4.3. Sè con vËt cã mÆt ë 3 ®¬n vÞ dÉn liÖu cã tÇn xuÊt
cao ...................................................................58
1.4.4...............................§é chªnh lÖch gi÷a c¸c con vËt
........................................................................58
1.4.5............Tæng hîp vµ ph©n lo¹i c¸c tõ gäi tªn con vËt
........................................................................60
2.NhËn xÐt s¬ bé vÒ bøc tranh ng«n ng÷ xung quanh
c¸c con vËt ..............................................................61
2.1........................Nh÷ng nhËn xÐt cã tÝnh ®Þnh lîng
.............................................................................61
2.2............................Vµi nhËn xÐt cã tÝnh ®Þnh chÊt
.............................................................................61
TiÓu kÕt .....................................................................64
Ch¬ng 3
T©m thøc ngêi ViÖt vÒ h×nh ¶nh c¸c con vËt
TiÓu dÉn .....................................................................65
1. Kh¶ n¨ng biÓu ®¹t t©m thøc cña thµnh ng÷, tôc ng÷,
ca dao ......................................................................66
2. H×nh ¶nh mét sè con vËt in dÊu s©u ®Ëm
trong t©m thøc ngêi ViÖt ........................................70
2.1 H×nh ¶nh Rång vµ R¾n trong t©m thøc ngêi ViÖt
.............................................................................70
2.1.1........H×nh ¶nh con Rång trong t©m thøc d©n gian
........................................................................71
2.1.2.........H×nh ¶nh con R¾n trong t©m thøc ngêi ViÖt
........................................................................74
2.2..........................H×nh ¶nh vÒ con Chim vµ con cß
.............................................................................77
2.2.1.........................................VÒ h×nh ¶nh con chim
........................................................................77
2.2.2............H×nh ¶nh con Cß trong t©m thøc ngêi ViÖt
........................................................................80
2.3..... Tr©u vµ Hæ trong thµnh ng÷, tôc ng÷, ca dao
.............................................................................84
2.3.1H×nh ¶nh con Tr©u trong thµnh ng÷, tôc ng÷, ca dao
........................................................................84
2.3.2 Ph¸c ho¹ vµi nÐt vÒ Hæ trong thµnh ng÷, tôc ng÷, ca
dao ..................................................................87
TiÓu kÕt .....................................................................89
KÕt luËn .....................................................................90
Tµi liÖu tham kh¶o .....................................................92
Më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tµi :
1.1 ViÖt nam - qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ®· h¬n
4000 n¨m lÞch sö, nhng nh×n nhËn vÒ ph¬ng thøc s¶n xuÊt
cho ®Õn nay vÉn lµ mét níc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp.
Víi nÒn s¶n xuÊt nhá mang tÝnh tù cung, tù cÊp, con ngêi ë
®©y sèng trong sù lÖ thuéc tù nhiªn ®ång thêi còng sèng chan
hoµ, sèng gi÷a thiªn nhiªn:
"Nói l¸ng giÒng, chim bÇu b¹n
M©y kh¸ch khøa, NguyÖt anh tam ".
( NguyÔn Tr·i)
Con ngêi ë §«ng - Nam ¸ nãi chung, ViÖt nam nãi riªng lµ c
d©n n«ng nghiÖp lóa níc, g¾n bã víi c©y cá s«ng suèi, nói rõng
vµ biÓn c¶ thuéc khu vùc nhiÖt ®íi nãng, Èm, giã mïa. Nh÷ng
nhÞp ®Ëp cña tù nhiªn tõ tr¨ng trßn tr¨ng khuyÕt, con níc thuû
triÒu, ®Õn "Ngµy xu©n con Ðn ®a thoi ", råi mïa h¹ víi h¹n
h¸n b·o lôt, tiÕp ®Õn giã mïa ®«ng b¾c l¹nh thÊu x¬ng - ®Òu
cã mèi quan hÖ nh©n qu¶ ®èi víi cuéc sèng con ngêi, tríc hÕt
lµ trong lÜnh vùc søc khoÎ, trång trät, ch¨n nu«i, ®¸nh b¾t.
§êi sèng cña c d©n n«ng nghiÖp chung quy l¹i lµ khai th¸c
tù nhiªn ®Ó phôc vô cho nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu cña con ngêi
nh ¨n mÆc, ë, ®i l¹i...vµ c¸c nhu cÇu kh¸c cña ®êi sèng tinh
thÇn. C©y trång vµ vËt nu«i lµ hai mÆt song ®«i cña qu¸
tr×nh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë ViÖt nam nãi riªng vµ §«ng Nam
¸ nãi chung. V× thÕ, n«ng nghiÖp ViÖt nam, v¨n ho¸ ViÖt nam
cho ®Õn h«m nay vÉn lµ vÊn ®Ò "c¬ cÊu c©y- con", "c¬ cÊu
mïa vô","c¬ cÊu ®Êt ®ai"®Ó cho c©y trång vµ vËt nu«i, ®Ó
cho thó nu«i vµ thó rõng cïng ph¸t triÓn nh»m ®¹t ®îc hiÖu
qu¶ cao nhÊt vÒ c¸c gi¸ trÞ kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi ...
Do m«i trêng tù nhiªn, c d©n n«ng nghiÖp lóa níc g¾n bã víi
"c©y", "con", nªn c¸c vËt nu«i trong gia ®×nh : gia cÇm, gia
sóc nh tr©u, bß, gµ, chã, ngùa, dª, bå c©u... C¸c con thó, con
chim ®îc thuÇn ho¸, ®Õn nh÷ng con vËt ®· trë thµnh vËt
thiªng trong tÝn ngìng, t©m linh nh rång, hæ, nghª, h¹c,... ®·
¨n s©u vµo t©m thøc-t duy cña ngêi ViÖt trë thµnh vÊn ®Ò ®îc
quan t©m, gÇn gòi vµ chiÕm mét vÞ thÕ quan träng trong nhËn
thøc vµ t×nh c¶m cña ngêi ViÖt.
1.2 "H×nh ¶nh con vËt trong t©m thøc ngêi ViÖt qua
thµnh ng÷, tôc ng÷, ca dao" lµ mét ®Ò tµi nghiªn cøu thuéc
khu vùc ng«n ng÷ - v¨n ho¸. T×m vÒ b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n
téc th«ng qua ng«n ng÷ lµ mét híng tiÕp cËn cã hiÖu qu¶ hiÖn
nay. T×m hiÓu h×nh ¶nh con vËt, "nh÷ng ®Æc trng ®Ëp vµo
m¾t "( Ph¬ - B¸ch) mµ c¸c thÕ hÖ ngêi ViÖt quan niÖm, nh×n
nhËn vµ göi g¾m t©m t t×nh c¶m qua thµnh ng÷, tôc ng÷, ca
dao ©u còng lµ mét c¸ch tiÕp cËn víi lèi øng xö v¨n ho¸ truyÒn
thèng cña ngêi ViÖt ®îc s©u s¾c h¬n, toµn diÖn h¬n .
ViÖt nam trong bèi c¶nh §«ng Nam ¸, còng lµ mét níc n«ng
nghiÖp ®iÓn h×nh, nhng qu¸ tr×nh "chinh phôc kÎ thï hai ch©n
vµ kÎ thï bèn ch©n", qu¸ tr×nh thuÇn ho¸ chim, thó trë thµnh
vËt nu«i trong gia ®×nh, qu¸ tr×nh ®èi mÆt víi thÕ giíi tù
nhiªn rÊt nhiÒu mu«ng thó ch¾c sÏ cã nh÷ng dÊu Ên kh¸c biÖt
trong nhËn thøc,trÝ tuÖ, kinh nghiÖm còng nh quan hÖ t×nh
c¶m ®èi víi c¸c con vËt. Cho nªn ng«n ng÷ vµ v¨n ho¸ cã
nh÷ng nÐt kh«ng ®ång nhÊt lµ ®¬ng nhiªn. Do ®ã, viÖc t×m
hiÓu h×nh ¶nh con vËt trong t©m thøc ngêi ViÖt lµ mét c¬ héi
®Ó t×m vÒ nh÷ng nÐt b¶n s¾c v¨n ho¸ cña d©n téc trong sù
"æn ®Þnh - bÒn v÷ng vµ giao lu - ph¸t triÓn"; trong bèi c¶nh
"Toµn cÇu ho¸ vµ vÊn ®Ò ph¸t huy tiÒm n¨ng , b¶n lÜnh v¨n
ho¸ d©n téc." (21, Huúnh Kh¸i Vinh, 2000).
1.3 DÊu Ên v¨n ho¸ trong øng xö cña ngêi ViÖt trong quan
hÖ víi c¸c con vËt ®îc ®Ó l¹i trªn nhiÒu thµnh tè cña v¨n ho¸
ViÖt mµ ng«n ng÷ chØ lµ mét thµnh tè ®îc coi lµ cã t c¸ch
"®Æc trng" nhÊt cho v¨n ho¸ d©n téc.
Khi chóng ta ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò ®Æc trng t duy cña d©n
téc hay t©m thøc ngêi ViÖt qua vèn tõ vùng nãi chung vµ qua
kho tµng thµnh ng÷, tôc ng÷, ca dao nãi riªng lµ ý muèn ®Æt
mèi quan hÖ nµy trong mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a ng«n ng÷
vµ t duy, trong ®ã ng«n ng÷ ®îc coi lµ "hiÖn thùc trùc tiÕp cña
t tëng" Nãi c¸ch kh¸c, trong vèn tõ ng÷ cña mçi ng«n ng÷,
thµnh ng÷, tôc ng÷, ca dao nãi chung lµ nguån t liÖu phong
phó kh«ng thÓ bá qua khi nghiªn cøu c¸c ®Æc trng v¨n ho¸ vµ
t duy ng«n ng÷.
Mäi ngêi ®Òu cã thÓ t×m thÊy trong thµnh ng÷, tôc ng÷,
ca dao quan ®iÓm vÒ c¸i ®Ñp, c¸i xÊu, c¸i thiÖn, c¸i ¸c, c¸i
®¹o lÝ, c¸i phi ®¹o lÝ vµ nh÷ng ®Æc tÝnh g¾n liÒn víi kiÓu tri
nhËn - ®Æc trng t duy, lèi sèng, tÝnh c¸ch cña nÒn v¨n ho¸
d©n téc. Do ®Æc ®iÓm nµy, tõ l©u thµnh ng÷, tôc ng÷, ca
dao ®· ®îc c¸c nhµ nghiªn cøu coi lµ nguån t liÖu hÊp dÉn vµ
v« cïng phong phó khi t×m hiÓu b¶n s¾c v¨n ho¸, tÝnh c¸ch vµ
lèi sèng cña mçi d©n téc.
T×m hiÓu nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ ®îc kÕt tinh trong t©m
thøc ngêi ViÖt vÒ con vËt qua c¸ch nh×n, c¸ch nghÜ, c¸ch
c¶m, c¸ch øng xö víi con vËt trong biÓu ®¹t cã khi lµ h×nh
¶nh, cã khi lµ biÓu tîng, nhng cã lóc ®· ®¹t ®Õn mét ®é kh¸i
qu¸t cao trë thµnh h×nh tîng nghÖ thuËt mµ thµnh ng÷, tôc
ng÷, ca dao l¹i thµnh ra ph¬ng tiÖn.
2. LÞch sö vÊn ®Ò :
2.1 H×nh ¶nh c¸c con vËt díi gãc ®é kh¶o cæ, kiÕn tróc,
®iªu kh¾c, mü thuËt ®· xuÊt hiÖn mÊy ngµn n¨m ë ViÖt nam .
Dùa vµo nh÷ng cø liÖu cña di chØ §ång §Ëu (VÜnh
Phó),Trµng Kªnh(H¶i Phßng), ta biÕt ®îc c d©n v¨n ho¸ Phïng
Nguyªn ®· tån t¹i tõ nöa ®Çu Thiªn niªn kû thø hai tríc C«ng
nguyªn. "Ngêi Phïng Nguyªn ®· biÕt ch¨n nu«i, Ýt ra lµ hä ®·
biÕt nu«i chã, lîn, tr©u, bß, gµ. X¬ng r¨ng chã, lîn, tr©u, bß
nhµ ®· t×m thÊy trong mét sè di chØ mé t¸ng. Di chØ xãm RÒn
(VÜnh Phó) ®· t×m thÊy tîng ®Çu gµ b»ng ®Êt nung"(tr 57,
LÞch sö V.N. tËp 1.1983- Phan huy Lª, TrÇn Quèc Vîng, Hµ V¨n
TÊn, L¬ng Ninh)
Trong bé s¸ch "T×m vÒ b¶n s¾c v¨n ho¸ ViÖt nam "cña t¸c
gi¶ TrÇn Ngäc Thªm (51,2001) ®· dÉn ra rÊt nhiÒu b»ng chøng
cña c¸c lÜnh vùc trªn vÒ h×nh ¶nh c¸c con vËt. Cha ph¶i lµ tÊt
c¶, nhng cã thÓ nãi, hÇu nh c¸c con vËt quan träng liªn quan
®Õn vËt nu«i, vËt thê cóng cña ngêi ViÖt ®Òu cã tranh, tîng,
h×nh vÏ, h×nh nÆn. Sau ®©y lµ h×nh ¶nh mét sè con vËt nh
thÕ :
- Thø ch÷ "khoa ®Èu"(h×nh con nßng näc b¬i) cña ngêi
ViÖt cæ trong nh÷ng v¨n b¶n cæ ë vïng Mêng (Thanh
Ho¸ ).
- H×nh Long M· (rång ngùa) ®¾p næi ë chïa Tø HiÕu
(HuÕ ).
- H×nh chim trªn c¸c trèng ®ång (Yªn Quan, §«ng S¬n,
§«ng HiÕu, Lµng V¹c, Phó Ph¬ng )
- Chim c¾p c¸ trªn trèng MiÕu M«n (Hµ Thóc CÇn 1989)
- Rång - C¸ sÊu trªn c¸c trèng ®ång §«ng s¬n
- Ngò hæ (tranh d©n gian Hµng Trèng)
- Rång - Hæ trªn trèng ®ång nói Voi, H¶i Phßng
- Rång - Hæ trªn mé cæ ë Béc D¬ng, Hµ Nam
- L¸i Tr©u (tranh kh¾c gç ®Çu thÕ kû xx)
- H×nh thuyÒn víi c¸ sÊu - rång giao hoan trªn th©n th¹p
§µo ThÞnh
- Lìng thó giao phèi, h×nh chim giao phèi
trªn trèng
®ång Hoµng H¹
- Lìng cãc trªn trèng ®ång H÷u Chung
- Rång ViÖt Nam thêi Lý, TrÇn, Lª, NguyÔn
- C¸ chÐp tr«ng tr¨ng (tranh §«ng Hå)
- Lý ng väng nguyÖt (tranh Hµng Trèng )
- §¸m cíi chuét (tranh §«ng hå )
- Tiªn cìi h¹c (§Òn Hai Bµ Trng -VÜnh phóc )
- L©n ch¹m ®¸ (bia V¨n miÕu, Hµ néi )
- Phîng ch¹m gç (®×nh §×nh B¶ng, B¾c ninh )
- C¸ ho¸ Rång (ch¹m gç, ®×nh Lç H¹nh, HiÖp Hoµ, B¾c
Giang )
- Phóc Thä song toµn (d¬i bay ®øng )
- Lîn ®µn (tranh §«ng Hå )
- Em bÐ bÕ cãc (tranh §«ng Hå )
- Bøc vÏ nghÒ n«ng (Tr©u, bß,...) (tranh §«ng Hå )
- Cãc ®µn (tîng ®ång §«ng s¬n )
- Chuét ®¸nh trèng ®ång ( bia ®¸ chïa §« Hå, B¾c
Ninh )
- Tîng hæ ®¸ ë l¨ng TrÇn Thñ §é (Th¸i B×nh )
- Cµ Cuèng ("QuÕ ®ç" - trªn Cöu §Ønh, HuÕ) ...
Víi thêi gian, tranh §«ng Hå ®· më réng ra thÕ giíi vµ h×nh
¶nh cña nhiÒu con vËt gÇn gòi víi c d©n n«ng nghiÖp ViÖt nam
®· ®îc mäi ngêi biÕt ®Õn.
2.2 H×nh ¶nh c¸c con vËt díi gãc ®é v¨n ho¸ - ng«n ng÷
còng xuÊt hiÖn r¶i r¸c trong b¸o vµ t¹p chÝ chuyªn ngµnh h¬n
nöa thÕ kû trë l¹i ®©y:
- “Con r¾n trong t©m thøc ngêi ViÖt” (qua thµnh ng÷,
tôc ng÷) cña TrÝ S¬n (54,2001)
- “Con tr©u trong t©m thøc ngêi ViÖt” (qua tôc ng÷ ca
dao) cña Ph¹m V¨n ThÊu (46,1997)
- “Cã g× vui quanh c¸i tªn con hæ?” cña §µo Th¶n (5,
2001)
- “§Æc ®iÓm t duy liªn tëng vÒ thÕ giíi ®éng vËt cña ngêi ViÖt....” cña
NguyÔn Thuý Khanh (42, 1997)
- “Thö lý gi¶i thÇn tho¹i”(Cha Rång-MÑ Tiªn) cña §Æng
V¨n Lung (6,1999)
- “M« h×nh thÕ giíi trong t©m thøc con ngêi xø NghÖ”
cña NguyÔn Nh· B¶n (27,2001, trang 333)
- “H×nh ¶nh con tr©u trong thµnh ng÷, tôc ng÷ vµ ca
dao ViÖt Nam” cña Hµ Quang N¨ng (Ng«n ng÷ vµ §êi
sèng, sè 1, 1997)
- “Nguyªn lý MÑ cña nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam” cña TrÇn
Quèc Vîng(52, 1996)
- “Rång cã thùc hay huyÒn tho¹i?” cña Hoµng V¨n
Kho¸n(Gi¸o dôc Thêi ®¹i, sè Xu©n Canh Th×n, 2000)
- “Con ngùa: biÓu tîng v¨n ho¸ vµ ng«n ng÷” cña TrÇn
Quèc Vîng(V¨n nghÖ Xu©n Canh Ngä, 1990)
- “So s¸nh ®Æc trng v¨n ho¸ trong thµnh ng÷ cã yÕu tè
liªn quan ®Õn ®éng vËt cña TiÕng ViÖt víi mét sè ng«n
ng÷ hÖ Tµy- Th¸i” cña §ç Quang S¬n (Hµ néi, 1999)
- “C¸c con vËt vµ mét sè ®Æc trng cña chóng ®îc c¶m
nhËn tõ gãc ®é d©n gian... cña Ph¹m V¨n QuÕ”
(49,1995)
- “ H×nh ¶nh con vËt trong t©m thøc ngêi ViÖt qua
thµnh ng÷ - tôc ng÷ - ca dao”, trªn ®Ò tµi chóng t«i
®ang thùc hiÖn víi sù gîi ý híng dÉn cña PGS. TS
NguyÔn Nh· B¶n.
Cã thÓ nãi, nh tªn gäi cña ®Ò tµi, ®©y lµ mét bíc kh¶o
s¸t, hÖ thèng ho¸ còng nh kh¸m ph¸ t©m thøc cña ngêi ViÖt
vÒ h×nh ¶nh c¸c con vËt trªn dÉn liÖu ng«n ng÷ ë diÖn réng
nh»m t×m hiÓu, tiÕp nhËn nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña d©n
téc.
3. §èi tîng, ph¹m vi t liÖu, nhiÖm vô nghiªn cøu
3.1 §èi tîng nghiªn cøu:
- H×nh ¶nh c¸c con vËt trong nhËn thøc, t×nh c¶m, trong
c¸ch nh×n, c¸ch nghÜ cña ngêi ViÖt ®îc thÓ hiÖn b»ng
ng«n tõ qua thµnh ng÷ - tôc ng÷ - ca dao.
- C¸c dÊu hiÖu cã tÝnh ®Æc trng cho b¶n s¾c v¨n ho¸
cña ngêi ViÖt trong mèi quan hÖ víi tù nhiªn, víi x· héi
vµ con ngêi mµ h×nh ¶nh con vËt võa lµ ®èi tîng ph¶n
¸nh, ®èi tîng biÓu trng, ®èi tîng biÓu c¶m qua dÉn liÖu
®· giíi h¹n.
3.2 Ph¹m vi t liÖu nghiªn cøu
- DÉn liÖu thµnh ng÷ dùa vµo “Thµnh ng÷ tiÕng ViÖt” cña
NguyÔn Lùc - L¬ng V¨n §ang (39, 1978)
- DÉn liÖu tôc ng÷ dùa vµo “Tôc ng÷ ViÖt Nam” cña nhãm
Chu Xu©n Diªn - L¬ng V¨n §ang vµ Ph¬ng Tri (1, 1975)
- DÉn liÖu ca dao dùa vµo “Kho tµng ca dao ngêi ViÖt” cña
NguyÔn Xu©n KÝnh(40, 1995)
- Ngoµi ra, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ng«n ng÷ vµ v¨n
ho¸, c¸c tµi liÖu nghiªn cøu
cã liªn quan ®Õn nhiÒu
khÝa c¹nh cña ®Ò tµi ®îc in vµ t¸i b¶n trong vßng 3 n¨m
trë l¹i ®©y (1998-2001)
3.3 NhiÖm vô nghiªn cøu:
3.3.1 Vai trß vµ vÞ thÕ cña c¸c con vËt trong ®êi sèng cña
ngêi ViÖt trªn nÒn c¶nh cña mét sè nÐt b¶n s¾c, tÝnh c¸ch
cña v¨n ho¸ ViÖt Nam.
3.3.2 VÒ mèi quan hÖ: v¨n ho¸ ng«n ng÷ nãi chung vµ
h×nh ¶nh c¸c con vËt nãi riªng.
3.3.3 Bøc tranh ng«n ng÷ th«ng qua sè lîng, tÇn xuÊt vµ ý
nghÜa cña c¸c tõ ng÷ nãi vÒ h×nh ¶nh c¸c con vËt ®îc
biÓu ®¹t qua thµnh ng÷, tôc ng÷, ca dao(ngêi ViÖt).
3.3.4 Kh¸i qu¸t ®Æc trng t©m thøc- b¶n s¾c v¨n ho¸ cña
ngêi ViÖt trong øng xö víi con vËt nãi chung, vµ mét sè con
vËt ®îc lùa chän trªn dÉn liÖu ®· h¹n chÕ.
4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu:
- Ph¬ng ph¸p tæng hîp, hÖ thèng ho¸.
- Ph¬ng ph¸p thèng kª, ph©n lo¹i, ph©n tÝch, so s¸nh.
- Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch tõ vùng häc, ng÷ nghÜa c¸c tõ
(Ph©n tÝch, ph©n lo¹i tõ ng÷ theo nh÷ng líp, nhãm - trêng ng÷ nghÜa ng«n ng÷ - v¨n ho¸).
- Ph¬ng ph¸p so s¸nh ®èi chiÕu (møc ®é ®¬n gi¶n).
- Ph¬ng ph¸p kh¸i qu¸t - trõu tîng.
5. §ãng gãp cña luËn v¨n
- HÖ thèng ho¸, nhËn thøc l¹i vai trß, vÞ thÕ cña c¸c con vËt
trong nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam.
- Kh¼ng ®Þnh l¹i mèi quan hÖ ng«n ng÷ - v¨n ho¸.
- Bíc ®Çu miªu t¶ ®îc hÖ thèng c¸c tõ ng÷, h×nh ¶nh vÒ
c¸c con vËt ®îc thÓ hiÖn trªn thµnh ng÷ - tôc ng÷ - ca
dao dÓ tõ ®ã nhËn diÖn ®îc t©m thøc cña ngêi ViÖt vÒ
c¸c con vËt.
6. CÊu tróc cña luËn v¨n.
Trõ c¸c phÇn “Më ®Çu”, “KÕt luËn”, “Tµi liÖu tham kh¶o”
vµ “Phô lôc”, néi dung cña luËn v¨n gåm cã 3 ch¬ng:
Ch¬ng I: C¬ së lý luËn.
Ch¬ng II: Bøc tranh ng«n ng÷ - h×nh ¶nh c¸c con vËt
trªn dÉn liÖu thµnh ng÷, tôc ng÷, ca dao.
Ch¬ng III: Nh÷ng ®Æc ®iÓm v¨n ho¸ - ng«n ng÷ hay
t©m thøc cña ngêi ViÖt vÒ h×nh ¶nh c¸c con vËt (trªn giíi
h¹n dÉn liÖu)
Ch¬ng I
Nh÷ng c¬ së lý luËn liªn quan ®Õn ®Ò tµi
TiÓu dÉn
Nh ®· nãi trong phÇn më ®Çu, "H×nh ¶nh c¸c con vËt
trong t©m thøc ngêi ViÖt"(trªn dÉn liÖu thµnh ng÷, tôc ng÷,
ca dao) lµ mét ®Ò tµi thuéc khu vùc V¨n ho¸ - Ng«n ng÷.
T×m hiÓu "H×nh ¶nh c¸c con vËt trong t©m thøc ngêi ViÖt"
lµ t×m hiÓu c¸c ®Æc trng v¨n ho¸, nh÷ng dÊu hiÖu, tÝn hiÖu
v¨n ho¸ ®îc biÓu hiÖn qua ng«n ng÷.
Trong cuéc sèng thêng nhËt, h×nh ¶nh c¸c con vËt nãi
chung vµ nh÷ng vËt nu«i nãi riªng ®· ¨n s©u vµo nhËn thøc,
t×nh c¶m, trÝ tuÖ, t©m linh cña ngêi ViÖt. NhiÒu con trong v«
sè c¸c con vËt sèng gÇn gòi víi con ngêi hoÆc trong m«i trêng
tù nhiªn nói rõng, biÓn c¶, s«ng suèi, ®Êt ®ai ®· ®Ó l¹i
nh÷ng dÊu Ên kh«ng phai mê trong t©m trÝ con ngêi.
C¸c ®Æc ®iÓm vÒ h×nh d¸ng, tËp tÝnh tù nhiªn, c¸c
®Æc ®iÓm phÈm chÊt gièng loµi cã t¸c dông tÝch cùc hoÆc
tiªu cùc, hoÆc lµ nh÷ng nÐt sãng ®«i, cña nh÷ng ®Æc ®iÓm,
phÈm chÊt Êy ®îc ngêi ViÖt nhËn thøc, ®óc kÕt, tÝch luü qua
n¨m th¸ng, qua nhiÒu thÕ kû, thiªn niªn kû. Nh÷ng nhËn thøc
vµ t×nh c¶m Êy cña con ngêi ®èi víi con vËt võa cã dÊu vÕt
cña quan hÖ gi÷a con ngêi víi tù nhiªn, võa cã dÊu vÕt cña con
ngêi trong quan hÖ x· héi; tÊt c¶ ®Òu ®îc ph¶n ¸nh vµo lêi ¨n
tiÕng nãi hµng ngµy, trong vèn tõ vùng tiÕng ViÖt vµ ®Æc
biÖt râ nÐt trong kho tµng thµnh ng÷, tôc ng÷, ca dao.
C¸c yªu cÇu vÒ néi dung ®îc ®Æt ra trong luËn v¨n, ®ßi
hái ph¶i gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt thÊu ®¸o vÒ
mÆt lÝ luËn. §Ó lµm râ nh÷ng luËn ®iÓm xuÊt ph¸t cña luËn
v¨n chóng t«i xin ®i s©u gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò sau:
- Nh÷ng nÐt c¬ b¶n vÒ b¶n s¾c cña v¨n ho¸ ViÖt Nam.
- Vai trß vµ vÞ thÕ cña c¸c con vËt trong ®êi sèng cña ngêi ViÖt.
- Mèi quan hÖ ng«n ng÷ - v¨n ho¸ nãi chung vµ vÒ
h×nh ¶nh c¸c con vËt nãi riªng.
- NhËn diÖn vµ ph©n biÖt c¸c kh¸i niÖm: T©m thøc,
thµnh ng÷, tôc ng÷, ca dao.
1.Nh×n l¹i mét sè nÐt vÒ b¶n s¾c
cña v¨n ho¸ ViÖt
Nam.
V¨n ho¸ ViÖt Nam h×nh thµnh trªn nÒn cña v¨n ho¸ Nam
¸ vµ §«ng Nam ¸(Líp V¨n ho¸ thø nhÊt). Tr¶i qua nhiÒu thÕ
kû, nã ®· ph¸t triÓn trong sù giao lu mËt thiÕt víi v¨n ho¸ khu
vùc, tríc hÕt lµ v¨n ho¸ Trung Hoa (Líp v¨n ho¸ thø hai). Tõ vµi
thÕ kû trë l¹i ®©y, nã ®ang chuyÓn m×nh d÷ déi nhê ®i vµo
giao lu ngµy cµng chÆt chÏ víi v¨n ho¸ ph¬ng T©y (Líp v¨n
ho¸ thø ba). Dï tr¶i qua hai lÇn lét x¸c m¹nh mÏ nh thÕ, v¨n
ho¸ ViÖt Nam vÉn mang trong m×nh nh÷ng nÐt b¶n s¾c
riªng, ®ã lµ s¾c th¸i ®éc ®¸o mµ kh«ng ph¶i d©n téc nµo
còng gi÷ ®îc.
B¶n s¾c ®ã, tríc hÕt ®îc h×nh thµnh bëi m«i trêng sèng
víi ba ®Æc ®iÓm c¬ b¶n nhÊt lµ:
- Xø nãng, n¾ng;
- NhiÒu ma vµ s«ng níc;
- Lµ "ng· t ®êng" cña c¸c nÒn v¨n minh (tõ lôc ®Þa ra
biÓn vµ tõ biÓn vµo lôc ®Þa, tõ B¾c xuèng Nam vµ
tõ Nam lªn B¾c, tõ T©y sang §«ng vµ tõ §«ng sang
T©y.)
Líp "v¨n ho¸ b¶n ®Þa", víi c¸i nÒn Nam ¸ vµ §«ng Nam
¸(§«ng Nam ¸ cæ ®¹i) ®· ®Ó l¹i cho v¨n ho¸ ViÖt Nam
nh÷ng ®Æc ®iÓm quan träng, nã ®· t¹o nªn sù t¬ng ®ång víi
v¨n ho¸ c¸c d©n téc §«ng Nam ¸ vµ sù kh¸c biÖt c¬ b¶n víi
v¨n ho¸ H¸n. Nh÷ng ®Æc ®iÓm ®ã lµ:
a,VÒ ®êi sèng vËt chÊt: do n¾ng, nãng vµ ma, s«ng níc
nhiÒu nªn ®éng thùc vËt cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn, dÉn ®Õn
ngµnh kinh tÕ chñ ®¹o lµ nghÒ n«ng nghiÖp trång lóa níc vµ
ch¨n nu«i cïng c¸c kü thuËt canh t¸c nh cµy bõa, gieo cÊy...
C¸c lo¹i thó nu«i nh tr©u, bß, gµ, lîn, chã, mÌo, ngùa, dª...
Trong c¬ cÊu ¨n th× c¬ b¶n lµ c¬m, rau vµ c¸ (thuû s¶n nãi
chung). Ngêi ViÖt, nh×n chung, kh«ng cã thãi quen ¨n s÷a vµ
c¸c s¶n phÈm tõ s÷a ®éng vËt, kh«ng cã truyÒn thèng ch¨n
nu«i ®¹i gia sóc lÊy thÞt, ch¨n nu«i chñ yÕu g¾n víi trång trät
vµ phôc vô trång trät. M«i trêng s«ng níc ®îc coi lµ mét yÕu tè
®Æc biÖt quan träng khi xem xÐt vÒ nh÷ng vÊn ®Ò v¨n ho¸
vµ con ngêi ViÖt Nam.
Trong c¸ch mÆc, do khÝ hËu nãng bøc nªn ngêi ViÖt a
mÆc c¸c ®å tho¸ng m¸t (v¸y, yÕm, khè, quÇn l¸ täa...) lµm
tõ chÊt liÖu thùc vËt (t¬ t»m, ®ay, gai, b«ng) víi ®å ®éi ®Çu
còng chuéng lo¹i tho¸ng, m¸t (nãn, mò l¸, mò v¶i, cãi...).Trong
c¸ch ë, viÖc chän híng nhµ rÊt ®îc quan t©m( thÝch híng Nam
vµ thuËt phong thuû). Cßn ®i l¹i th× chñ yÕu lµ b»ng ®êng
thuû.
b, Mét hÖ qu¶ quan träng cña v¨n minh lóa níc lµ tÝnh thêi
vô cao vµ ph¶i thêng xuyªn khai khÈn ®Êt ®ai më réng diÖn
tÝch nªn h×nh thµnh c¸c gi¸p, phe, nËu, lµng rÊt tù nhiªn.
ViÖc cè kÕt céng ®ång cßn do yªu cÇu kh¸ch quan lµ ph¶i ®èi
phã thêng xuyªn víi lò lôt, ®Þch ho¹. Con ngêi ®oµn kÕt víi
nhau chÆt chÏ, t¹o ra ý thøc tËp thÓ, t«n ti x· héi ®îc h×nh
thµnh tõ gia ®×nh - hä - lµng - níc. TÝnh céng ®ång vµ tÝnh
tù trÞ chuyÓn ho¸ thµnh tinh thÇn ®oµn kÕt toµn d©n vµ ý
thøc ®éc lËp d©n téc; nã dÉn tíi lßng yªu níc nång nµn. TÊt c¶
nh÷ng ®Æc ®iÓm nµy cña v¨n ho¸ ViÖt
biÓu hiÖn râ trªn
nhiÒu thµnh tè v¨n ho¸ xung quanh con Ngêi - chñ thÓ v¨n
ho¸. §ång thêi nh÷ng ®Æc ®iÓm Êy ph¶n ¸nh râ trong v¨n
häc d©n gian vÒ ®Ò tµi loµi vËt qua thµnh ng÷, tôc ng÷, ca
dao cho ®Õn c¸c lo¹i truyÖn kÓ d©n gian nh cæ tÝch, ngô
ng«n.v.v...
c, VÒ nhËn thøc, do cuéc sèng n«ng nghiÖp lóa níc lu«n
phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau ®· khiÕn cho con ngêi
ph¶i chó träng tíi c¸c mèi quan hÖ gi÷a chóng, dÉn ®Õn lèi t
duy tæng hîp vµ biÖn chøng. Tæng hîp cã nghÜa lµ bao qu¸t
®îc mäi yÕu tè, cßn biÖn chøng lµ chó träng ®Õn mèi quan hÖ
gi÷a chóng. §ã chÝnh lµ ®Æc trng t duy cña v¨n ho¸ gèc n«ng
nghiÖp mµ n«ng nghiÖp lóa níc lµ ®iÓn h×nh. Ngêi ViÖt tÝch
luü ®îc mét kho kinh nghiÖm hÕt søc phong phó th«ng qua
quan s¸t c¸c hiÖn tîng tù nhiªn cña con vËt thÓ hiÖn qua tôc
ng÷ nh:
- Qu¹ t¾m th× r¸o, s¸o t¾m th× ma.
- Th©m ®«ng th× ma, th©m da th× khó, th©m vó th×
chöa.
- C¬m chÝn tíi, c¶i vång non, g¸i mét con, gµ ghÑ æ.
- N¾ng th¸ng ba chã giµ lÌ lìi.
- M¾t b¸nh r¸n, tr¸n b¸nh chng, lng t«m cµng(chã)
- Tãc tang, khoang n¹ng, vµnh trõng
Trong ba lêi Êy xin ®õng cã mua.(tr©u)
- Måm chã, vã ngùa.
- Chuån chuån bay thÊp th× ma, bay cao th× n¾ng, bay
võa th× r©m
Trong nh÷ng c©u tôc ng÷ trªn, ngêi xa cßn t×m ra
kh«ng chØ nh÷ng mèi quan hÖ gi÷a c¸c hiÖn tîng thiªn
nhiªn mµ cßn tæng hîp ®îc c¶ nh÷ng mèi quan hÖ gi· chóng
víi c¸c hiÖn tîng trong ®êi sèng thêng ngµy vµ trong x· héi.
B»ng chøng cña lèi t duy biÖn chøng lµ hÖ thèng triÕt lý
©m - d¬ng mµ biÓu hiÖn cô thÓ lµ lèi sèng qu©n b×nh, lu«n
híng tíi sù hµi hoµ - hµi hoµ ©m d¬ng trong b¶n th©n m×nh
(§Ò phßng bÖnh, ch÷a bÖnh, sèng l¹c quan... ), hµi hoµ ©m
d¬ng trong quan hÖ víi m«i trêng tù nhiªn (¨n, mÆc, ë,... ),
hµi hoµ ©m d¬ng trong tæ chøc céng ®ång vµ trong quan hÖ
víi m«i trêng x· héi.
d, Do b¶n chÊt n«ng nghiÖp nªn sù hµi hoµ thiªn vÒ ©m
tÝnh: trong tæ chøc gia ®×nh th× coi träng ngêi phô n÷, trong
tæ chøc x· héi th× xu thÕ a æn ®Þnh næi tréi h¬n xu thÕ a
ph¸t triÓn. Trong giao tiÕp x· héi th× coi träng t×nh c¶m h¬n
lý trÝ, tinh thÇn h¬n vËt chÊt, a sù tÕ nhÞ kÝn ®¸o h¬n sù
rµnh m¹ch, th« b¹o ngay c¶ ®èi víi c¸c con vËt nu«i nh: tr©u,
bß, chã, mÌo, gµ, vÞt... T©m lý øng xö th× linh ho¹t, mÒm m¹i
nh níc. Nãi ®Çy ®ñ h¬n, v¨n ho¸ ViÖt Nam chøa ®ùng sù kÕt
hîp kú diÖu cña c¸c æn ®Þnh (©m) vµ c¸i linh ho¹t ( d¬ng).
MÆt kh¸c, do vÞ trÝ "ng· t ®êng" cho nªn v¨n ho¸ ViÖt
Nam liªn tôc tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong sù giao lu, mµ sù giao
lu ®Ó l¹i nhiÒu dÊu Ên ®Ëm nÐt h¬n c¶ lµ giao lu víi v¨n ho¸
H¸n. §©y lµ mét cuéc giao lu hai chiÒu mµ xÐt trong lÞch sö
th× nã diÔn ra kh«ng ph¶i chØ gi÷a ViÖt Nam víi Trung Hoa,
mµ lµ gi÷a §«ng Nam ¸ cæ ®¹i (bao gåm c¶ phÝa Nam s«ng
D¬ng Tö) víi Hoa (H¸n) téc...
Cho tíi nay, v¨n ho¸ ViÖt Nam ®· tr¶i qua ba lÇn chuyÓn
m×nh, lét x¸c c¬ b¶n nhÊt: tõ c¬ chÕ "n«ng nghiÖp - lµng x·"
thuÇn tuý b¶n ®Þa, nã ®· dung hîp víi v¨n ho¸ khu vùc mµ
Trung Hoa víi chÕ ®é ®¼ng cÊp phong kiÕn lµ chñ ®¹o, t¹o
nªn mét c¬ chÕ "n«ng nghiÖp phong kiÕn" lµng x·. Tõ c¸i nÒn
n«ng nghiÖp phong kiÕn Êy, v¨n ho¸ ViÖt Nam ®· hoµ nhËp
vµo dßng giao lu víi ph¬ng T©y (bíc ®Çu ph¸t triÓn ®« thÞ,
giao th«ng, h×nh thµnh khoa häc), råi tiÕp nhËn c¬ chÕ "x· héi
chñ nghÜa" vµ ®Èy m¹nh ph¸t triÓn khoa häc, c«ng nghiÖp...
Sù tÝch hîp vµ kÕ thõa liªn tôc lµm cho v¨n ho¸ ViÖt Nam
trë thµnh mét søc m¹nh lín lao, tËp hîp ®îc d©n téc thµnh mét
khèi v÷ng ch¾c biÕt øng xö khÐo lÐo víi tù nhiªn vµ lu«n lu«n
chiÕn th¾ng nh÷ng thÕ lùc thï ®Þch m¹nh h¬n m×nh gÊp béi.
TruyÒn thèng lµ æn §Þnh, cßn hiÖn t¹i lµ Ph¸t TriÓn. Søc m¹nh
v¨n ho¸ h¬n bèn ngh×n n¨m ®ã còng chÝnh lµ ®éng lùc cho
sù "ph¸t triÓn" cña x· héi ViÖt Nam ngµy nay.
Nghiªn cøu ®Ò tµi "H×nh ¶nh c¸c con vËt trong t©m thøc
ngêi ViÖt"( trªn dÉn liÖu thµnh ng÷, tôc ng÷, ca dao), chÝnh lµ
mét híng ®i "t×m vÒ b¶n s¾c v¨n ho¸ ViÖt Nam"(TrÇn Ngäc
Thªm); t×m vÒ t©m thøc, ®i vµo t©m thøc cña mét céng
®ång, kh«ng ngoµi mong muèn ph¸t hiÖn ra nh÷ng nÐt æn
®Þnh thuéc truyÒn thèng v¨n ho¸ cña d©n téc, "thêng ®îc
biÓu hiÖn ra ë nhiÒu mÆt cô thÓ nh phong tôc, tËp qu¸n, tÝn
ngìng vµ nhiÒu lÜnh vùc kh¸c" (Vò Ngäc Kh¸nh, "Tõ ®iÓn v¨n
ho¸ d©n gian", NXB VHTT, Hµ Néi, 2002, trang 469).
Nh×n l¹i "Nh÷ng nÐt c¬ b¶n vÒ b¶n s¾c cña v¨n ho¸ ViÖt
Nam" lµ mét biÓu hiÖn cña ph¬ng ph¸p nghiªn cøu nh×n
"diÖn" ®Ó hiÓu "®iÓm", nh×n "toµn c¶nh" ®Ó thÊy "c¸i
chung" tríc khi ®i vµo c¸i riªng ®ã lµ: "H×nh ¶nh c¸c con vËt
trong t©m thøc ngêi ViÖt".
2. Vai trß vµ vÞ thÕ cña c¸c con vËt trong ®êi sèng cña
ngêi ViÖt:
C¸c con vËt nãi riªng, thÕ giíi ®éng vËt nãi chung cã quan
hÖ l©u ®êi víi con ngêi. Cã thÓ nãi, khi loµi ngêi xuÊt hiÖn
trªn tr¸i ®Êt th× kÓ tõ ®ã, con ngêi ®· ®øng tríc tù nhiªn,
®Êt trêi trong quan hÖ víi sinh giíi nãi chung vµ thÕ giíi c¸c con
vËt nãi riªng. Quan hÖ con ngêi- con vËt lµ quan hÖ thiÕt th©n
trong m¸u thÞt, bëi v× loµi Ngêi còng ra ®êi tõ mét loµi ®éng
vËt bËc cao trong sù tiÕn ho¸.
Nhê cã lao ®éng, vµ nhê lao ®éng liªn tôc mµ bé ãc cña
loµi vîn cã sù ph¸t triÓn ®ét biÕn vÒ chÊt cïng víi sù ph¸t triÓn
cña c¸c gi¸c quan, c¸c chi,... ®· dÇn dÇn xuÊt hiÖn trªn tr¸i
®Êt: nh÷ng c¸ nh©n, nh÷ng quÇn thÓ, céng ®ång Ngêi cæ
®¹i.
§Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn, ngêi cæ ®¹i ®· ph¶i tr¶i qua qu¸
tr×nh lao ®éng h¸i lîm, s¨n b¾t,... nghÜa lµ ph¶i t×m thøc ¨n
"mçi thø mét tÝ" ngay trong m«i trêng tù nhiªn. Víi c¸c c«ng cô
th« s¬ b»ng gç, ®¸, ngêi cæ ®¹i ph¶i khai th¸c tù nhiªn ®Ó
cã c¸i ¨n vµ ®Ó duy tr× sù tån t¹i cña m×nh, hä ph¶i ®èi mÆt
víi nh÷ng con vËt mµ ta gäi lµ thó d÷ nh: Hæ, b¸o, gÊu, s tö,
chã sãi, voi, lîn rõng, r¾n, rÕt,... cho ®Õn nh÷ng con vËt cã vÎ
hiÒn lµnh h¬n nh: h¬u, nai, chån, c¸o,...; nh÷ng sinh vËt bÐ
nhá nh: gµ, vÞt, chim,...cho ®Õn ong, kiÕn, ruåi, muçi...
Trong lÞch sö tiÕn ho¸ cña nh©n lo¹i nh ta biÕt, ®Õn mét
thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh, con ngêi b»ng sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ, kü
n¨ng lao ®éng cña m×nh, nhê kinh nghiÖm tÝch luü ®îc tõ
thùc tiÔn ®· chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ nguyªn thuû s¨n b¾t, h¸i
lîm nhê trêi, phô thuéc hoµn toµn vµo sù tù nhiªn chuyÓn sang
s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, trång trät, ch¨n nu«i mét c¸ch cã ý
thøc. Con ngêi ®· vËn dông nh÷ng hiÓu biÕt ban ®Çu cña
m×nh ®Ó ®èi mÆt víi thó rõng, råi thuÇn dìng chóng tõ
nh÷ng con vËt hoang, thó hoang, thµnh vËt nu«i, thó nu«i
phôc vô cho ®êi sèng cña m×nh. Trong sè nµy, víi ngêi ViÖt
ph¶i kÓ ®Õn hÖ thèng c¸c con vËt g¾n víi ®êi sèng cña c
d©n n«ng nghiÖp lóa níc nh:
- Tr©u, bß, ngùa, dª, lîn, gµ, vÞt, chã, mÌo...
- C¸, t«m, cua, èc, hÕn, l¬n, ch¹ch, Õch,...
- Cß, có, c«ng, ¸c, ã, cuèc, v¹c, sÕu, khíu...
- GÊu, hæ, sãi, voi, c¸o, khØ,...
- KiÕn, ruåi, bä ngùa, bä chã, ®om ®ãm, thiªu th©n, rËn,
rÖp, ve, ch©u chÊu, bím,...
Nãi ®Õn vai trß vµ vÞ thÕ cña c¸c con vËt ®èi víi ®êi sèng
cña con ngêi, ta thÊy con ngêi nh×n nhËn con vËt kh¸ ®a d¹ng
vµ phøc t¹p. Tuy vËy, cã thÓ quy vÒ mÊy vai trß næi tréi sau
®©y:
Thø nhÊt lµ vai trß c©n ®èi m«i trêng sinh th¸i trong tù
nhiªn vµ x· héi. NhiÒu con vËt sinh s«i n¶y në (kh¸c loµi) ®em
c¸i ¨n ®Õn cho c¸c con vËt kh¸c theo quy luËt "kiÕn ¨n c¸, c¸
¨n kiÕn", "Trêi sinh voi trêi sinh cá". C¸c con vËt cïng loµi còng
"¨n nhau" ®Ó sèng "C¸ lín nuèt c¸ bÐ".
Thø hai, nhiÒu con vËt ®ãng vai trß lµ "c«ng cô" cµy, kÐo
®Ó gióp con ngêi trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp
nh tr©u, bß, ngùa, voi; HoÆc lµ lµm b¹n víi con ngêi trong
viÖc tr«ng gi÷ nhµ cöa, tµi s¶n, c©y trång, vËt nu«i, nh chã,
mÌo...
- Xem thêm -
.DOC 
125 
78 
96 
