Tài liệu Hiệu quả sxkd tại cty lương thực vận tải

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o trêng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n khoa thèng kª   chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp §Ò tµi : " Sö dông ph¬ng ph¸p thèng kª trong viÖc ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh ë c«ng ty kinh doanh vËn t¶i l¬ng thùc" Gi¸o viªn híng dÉn Sinh viªn thùc hiÖn Líp Niªn kho¸ : : : : Ph¹m Ngäc KiÓm Hoµng VÜnh Nam Thèng kª 39A 1997 - 2001 Hµ Néi 2001 Lêi nãi ®Çu Tõ khi chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ tõ tËp trung quan liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý vÜ m« cña nhµ níc , nÒn kinh tÕ níc ta ®· ®¹t ®îc nhiÒu khëi s¾c ®¸ng mõng. Trong c¬ chÕ thÞ trêng, mäi thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu cã quyÒn tham gia vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh vµ tù do c¹nh tranh trong khu«n khæ ph¸p luËt cho phÐp. §Ó ®¶m b¶o c¹nh tranh th¾ng lîi, gióp cho doanh nghiÖp ®øng v÷ng vµ ph¸t triÓn ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp ph¶i tù ®æi míi phï hîp víi sù ph¸t triÓn chung cña x· héi vµ ph¶i tù v¬n lªn, tù kh¼ng ®Þnh m×nh. ChØ cã nh÷ng doanh nghiÖp tæ chøc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh mét c¸ch hiÖu qu¶ th× míi cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn. V× thÕ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh lµ mét vÊn ®Ò v« cïng quan träng ®èi víi mäi doanh nghiÖp. Kh«ng doanh nghiÖp nµo ho¹t ®éng l¹i kh«ng tÝnh ®Õn hiÖu qu¶ kinh doanh. V× vËy, trong thêi gian thùc tËp t¹i c«ng ty kinh doanh vËn t¶i l¬ng thùc, em ®· chän vÊn ®Ò " sö dông ph¬ng ph¸p thèng kª trong viÖc ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp" lµm ®Ò tµi thùc tËp. Néi dung ®Ò tµi gåm 3 ch¬ng kh«ng kÓ lêi nãi ®Çu vµ kÕt luËn. Ch¬ng I : nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. Ch¬ng II : x¸c ®Þnh hÖ thèng chØ tiªu vµ mét sè ph¬ng ph¸p thèng kª ®¸nh gi¸ vµ ph©n tÝch hiÖu qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. Ch¬ng III : vËn dông hÖ thèng chØ tiªu vµ mét sè ph¬ng ph¸p th«ngs kª ®Ó ®¸nh gi¸, ph©n tÝch hiÖu qu¶ vµ kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh ë c«ng ty kinh doanh vËn t¶i l¬ng thùc. Ch¬ng I : nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. I.Kh¸i niÖm, c¸c nh©n tè ¶nh hëng tíi hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh vµ gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. HiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh lµ mét ph¹m trï kinh tÕ ®· vµ ®ang ®îc nhiÒu doanh nghiÖp quan t©m ®Õn. Khi bµn vÒ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp, c¸c nhµ kinh tÕ ®· ®a ra rÊt nhiÒu kh¸i niÖm kh¸c nhau. -HiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh lµ møc ®é h÷u Ých cña s¶n phÈm s¶n xuÊt ra tøc lµ gi¸ trÞ sö dông cña nã : hoÆc lµ doanh thu vµ nhÊt lµ lîi nhuËn thu ®îc sau qu¸ tr×nh kinh doanh. Quan ®iÓm nµy lÉn lén gi÷a hiÖu qu¶ víi kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, gi÷a hiÖu qu¶ víi môc tiªu kinh doanh. 2 -HiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh lµ sù t¨ng trëng kinh tÕ ®îc ph¶n ¸nh qua nhÞp ®é t¨ng vµ c¸c chØ tiªu kinh tÕ. Quan ®iÓm nµy lµ phiÕn diÖn trªn gi¸c ®é biÕn ®éng theo thêi gian. HiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh lµ ph¹m trï kinh tÕ quan träng biÓu hiÖn quan hÖ so s¸nh gi÷a kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp ®¹t ®îc víi chi phÝ nguån lùc ®· bá ra ®Ó ®¹t ®îc kÕt qu¶ kinh doanh ®ã. Tõ nhËn xÐt vÒ c¸c kh¸i niÖm cña hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh ë trªn, ta cã mét kh¸i niÖm tæng hîp vµ bao qu¸t h¬n : HiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh lµ mét ph¹m trï kinh tÕ biÓu hiÖn tËp trung cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ theo chiÒu s©u, ph¶n ¸nh tr×nh ®é khai th¸c c¸c nguån lùc vµ tr×nh ®é chi phÝ c¸c nguån lùc ®ã trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt nh»m thùc hiÖn môc tiªu kinh doanh. * C¸c nh©n tè ¶nh hëng tíi hiÖu qu¶ cña s¶n xuÊt kinh doanh : + ThÞ trêng ®Çu vµo vµ thÞ trêng ®Çu ra cña doanh nghiÖp : ThÞ trêng lµ n¬i diÔn ra mäi ho¹t ®éng giao dÞch bu«n b¸n, lµ n¬i xuÊt hiÖn c¸c cuéc c¹nh tranh g¨y g¾t c¶ vÒ gi¸ c¶, chÊt lîng mÉu m·, quy c¸ch, chñng lo¹i... s¶n phÈm. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, doanh nghiÖp muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn cÇn chiÕm lÜnh ®îc thÞ trêng. §ã lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh còng lµ yÕu tè ph¶n ¸nh hiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. ThÞ trêng ®Çu vµo ¶nh hëng tíi tÝnh liªn tôc vµ tÝnh hiÖu qu¶ s¶n xuÊt. Nã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn kh¶ n¨ng cung øng cho thÞ trêng ®Çu ra cña doanh nghiÖp. ThÞ trêng ®Çu ra cña doanh nghiÖp quyÕt ®Þnh qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt më réng vµ hiÖu qu¶ kinh doanh. Muèn ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp ®¹t hiÖu qu¶ cao ®ßi hái doanh nghiÖp ph¶i nghiªn cøu nhu cÇu thÞ trêng, thÞ hiÕu kh¸ch hµng vµ kh¶ n¨ng cña b¶n th©n doanh nghiÖp ®èi víi c¸c yÕu tè ®Çu vµo c¶u s¶n xuÊt. + Nh©n tè con ngêi : Nh©n tè con ngêi trong s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp ®ãng vai trß cùc kú quan träng v× con ngêi lµ chñ thÓ qu¶ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, trùc tiÕp tham gi¸ vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Do ®ã nh©n tè con ngêi ¶nh hëng trùc tiÕp tíi kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. Do nh©n tè con ngêi cã tÇm quan träng, ®ßi hái doanh nghiÖp ph¶i cã kÕ ho¹ch ®µo t¹o tay nghÒ cho lao ®éng, ®¶m b¶o quyÒn lµm chñ cña mçi c¸ nh©n, ch¨m lo tíi ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cho c«ng nh©n viªn, ®ång thêi cã h×nh 3 thøc thëng ph¹t hîp lý nh»m khuyÕn khÝch ngêi lao ®éng cã ý thøc tr¸ch nhiÖm, t©m huyÕt víi doanh nghiÖp vµ tõ ®ã lu«n s½n sµng lµm viÖc hÕt kh¶ n¨ng. + Nh©n tè vÒ qu¶n lý : Bé m¸y qu¶n lý gän nhÑ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ cao sÏ cho phÐp doanh nghiÖp sö dông hîp lý vµ tiÕt kiÖm c¸c yÕu tè vËt ch¸t cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, gióp l·nh ®¹o doanh nghiÖp ®Ò ra nh÷ng quyÕt ®Þnh chØ ®¹o kinh doanh chÝnh x¸c, kÞp thêi vµ n¾m b¾t ®îc thêi c¬. §Ó qu¶n lý tèt, doanh nghiÖp ph¶i cã ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý nhanh nh¹y, nhiÖt t×nh vµ cã kinh nghiÖm. + Nh©n tè vÒ kü thuËt vµ c«ng nghÖ : Kü thuËt vµ c«ng nghÖ cã ¶nh hëng tíi hiÖu qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Nã cho phÐp doanh nghiÖp n©ng cao n¨ng xuÊt chÊt lîng, h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm, t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ trêng. * Nh÷ng biÖn ph¸p chñ yÕu n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh : §Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, ta so s¸nh kÕt qu¶ ®Çu ra vµ chi phÝ ®Çu vµo cña mét qu¸ tr×nh. Ta cã : H= Q = C KÕt qu¶ ®Çu ra Chi phÝ ®Çu vµo Muèn t¨ng H thêng cã nh÷ng biÖn ph¸p sau : -Thø nhÊt : gi¶m ®Çu vµo, ®Çu ra kh«ng ®æi. -Thø hai : gi÷ nguyªn ®Çu vµo , t¨ng ®Çu ra. -Thø ba : gi¶m ®Çu vµo, t¨ng ®Çu ra. -Thø t : t¨ng ®Çu vµo, t¨ng ®Çu ra nhng tèc ®é t¨ng ®Çu ra lín h¬n tèc ®é t¨ng ®Çu vµo. Thùc tÕ cho thÊy, ®Êt níc ta ®ang chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ tõ tËp trung quan liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù ®iÒu tiÕt vÜ m« cña nhµ níc ®· cã nhiÒu ®æi s¾c vÒ mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi. Song qu¸ tr×nh qu¶n lý ®iÒu hµnh s¶n xuÊt cßn bÊt hîp lý dÉn ®Õn viÖc sö dông l·ng phÝ c¸c nguån lùc lµm gi¶m hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. HiÖn nay cã hai biÖn ph¸p chñ yÕu ®îc c¸c doanh nghiÖp chó ý quan t©m ®ã lµ biÖn ph¸p thø hai vµ biÖn ph¸p thø t. Trong sù c¹nh tranh g¨y g¾t cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng, doanh nghiÖp muèn ®øng v÷ng vµ ®i lªn ®ßi hái ph¶i thêng xuyªn ®æi míi n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm. Nhng ®Ó s¶n phÈm ®¸p øng ®îc nhu cÇu thÞ trêng vµ mang l¹i lîi nhuËn cho doanh nghiÖp th× doanh nghiÖp ph¶i xem xÐt viÖc quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt s¶n phÈm ®ã cã tèi u kh«ng. 4 V× vËy, ®Ó s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶, doanh nghiÖp cÇn chó ý c¸c vÊn ®Ò sau : -Nghiªn cøu n¾m b¾t thÞ trêng. -ChuÈn bÞ tèt c¸c ®iÒu kiÖn, yÕu tè cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. -N©ng cao tay nghÒ cho ngêi lao ®éng. -M¹nh d¹n chñ ®éng ®a tiÕn bé khoa häc céng nghÖ vµo s¶n xuÊt. -N©ng cao tr×nh ®é qu¶n lý cña doanh nghiÖp. -X¸c ®Þnh môc tiªu vµ chiÕn lîc cña doanh nghiÖp. -S¾p xÕp l¹i c¬ cÊu tæ chøc cho hîp lý. II. C¸c quan ®iÓm c¬ b¶n ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. HiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh lµ mét ph¹m trï kinh tÕ ph¶n ¸nh tr×nh ®é sù dông lùc s½n cã cña doanh nghiÖp ®Ó ®¹t ®îc nh÷ng kÕt qu¶ cao nhÊt víi chi phÝ thÊp nhÊt. §Ó thùc hiÖn nhiÖm vô n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, ®ßi hái mçi doanh nghiÖp ph¶i nghiªn cøu vµ nhËn thøc mét c¸ch ®Çy ®ñ b¶n chÊt vµ c¸c quan ®iÓm ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. Tõ viÖc ®¸nh gi¸ ®óng hiÖu qu¶, cho phÐp doanh nghiÖp ph¸t hiÖn kh¶ n¨ng vµ t×m ®óng biÖn ph¸p ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. Thø nhÊt cÇn ph©n biÖt kÕt qu¶ víi hiÖu qu¶. HiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh ®îc x©y dùng b»ng c¸ch so s¸nh gi÷a ®Çu vµo vµ ®Çu ra, so s¸nh gi÷a chi phÝ bá ra vµ kÕt qu¶ thu ®îc. KÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh lµ nh÷ng s¶n phÈm ®îc con ngêi t¹o ra trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ mang l¹i lîi Ých tiªu dïng x· héi. Thø hai, ph©n biÖt hiÖu qu¶ kinh tÕ víi hiÖu qu¶ x· héi. HiÖu qu¶ kinh tÕ cña doanh nghiÖp lµ ph¹m trï kinh tÕ biÓu hiÖn quan hÖ so s¸nh gi÷a kÕt qu¶ kinh tÕ mµ doanh nghiÖp ®¹t ®îc víi chi phÝ bá ra ®Ó ®¹t ®îc kÕt qu¶ ®ã. HiÖu qu¶ x· héi cña doanh nghiÖp cßn thÓ hiÖn ë ®ãng gãp cña doanh nghiÖp vµo viÖc ®¹t môc tiªu kinh tÕ x· héi cña toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n nh ®ãng gãp vµo ng©n s¸ch, vµo sù t¨ng trëng kinh tÕ, gi¶i quyÕt viÖc lµm... HiÖu qu¶ kinh tÕ lµ tiÒn ®Ò vËt chÊt cña hiÖu qu¶ x· héi. NÕu hiÖu qu¶ kinh tÕ cña doanh nghiÖp gi¶m tøc lµ doanh nghiÖp mÊt ®i kh¶ n¨ng c¹nh tranh thiÕu søc 5 sèng vµ trë thµnh g¸nh nÆng cho nhµ níc. V× thÕ doanh nghiÖp kh«ng thÓ ®¹t ®îc môc tiªu x· héi. HiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh liªn quan ®Õn nhiÒu yÕu tè vµ ph¶n ¸nh tr×nh ®é lîi dông c¸c yÕu tè ®ã. Khi ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña s¶n xuÊt kinh doanh cÇn chó ý c¸c quan ®iÓm sau : 1.B¶o ®¶m sù thèng nhÊt gi÷a nhiÖm vô chÝnh trÞ vµ s¶n xuÊt kinh doanh trong viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. 2.B¶m ®¶m sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a c¸c lîi Ých : lîi Ých x· héi, lîi Ých tËp thÓ, lîi Ých ngêi lao ®éng. 3.§¶m b¶o tÝnh thùc tiÔn trong viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. 4.HiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp ph¶i ®îc xem xÐt mét c¸ch toµn diÖn c¶ vÒ thêi gian vµ kh«ng gian trong mèi quan hÖ víi hiÖu qu¶ chung toµn bé nÒn kinh tÕ. III.ý nghÜa, nhiÖm vô cña thèng kª hiÖu qu¶ cña s¶n xuÊt kinh doanh : 1. ý nghÜa cña thèng kª hiÖu qu¶ cña s¶n xuÊt kinh doanh : N¨m 2000 lµ n¨m ®¸nh dÊu bíc thµnh c«ng cña nÒn kinh tÕ trªn con ®êng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ. §Êt níc dÇn vît qua t×n tr¹ng tôt hËu vµ kÐm ph¸t triÓn, ®· n©ng cao møc sèng d©n c, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ®Êt níc ph¸t triÓn cïng víi c¸c níc tiªn tiÕn trªn thÕ giíi. Nh÷ng nguyªn nh©n kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ cña nÒn kinh tÕ ®ã lµ do ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp ngµy cµng cã hiÖu qu¶. HiÖu qu¶ kinh tÕ nÒn s¶n xuÊt x· héi lµ mét ph¹m trï kinh tÕ quan träng biÓu hiÖn quan hÖ so s¸nh gi÷a kÕt qu¶ kinh tÕ mµ x· héi ®¹t ®îc víi chi phÝ bá ra ®Ó cã ®îc kÕt qu¶ ®ã. Trong giíi h¹n c¸c doanh nghiÖp th× hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh ®îc xem lµ vÊn ®Ò sèng cßn cña doanh nghiÖp. V× vËy vai trß cña thèng kª hiÖu qu¶ s¶n xuÊt lµ rÊt quan träng trong viÖc nghiªn cøu, ®¸nh gi¸, ph©n tÝch hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. Khi phÊn ®Êu ®¹t ®îc hiÖu qu¶ cao trong nÒn kinh tÕ quèc d©n cã ý nghÜa rÊt lín, biÓu hiÖn : -TËn dông vµ tiÕt kiÖm nguån lùc hiÖn cã. -N©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh lµ yÕu tè thóc ®Èy tiÕn bé khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ. -N©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cã ya nghÜa lµ ®a doanh nghiÖp ph¸t triÓn theo chiÒu s©u víi tèc ®é nhanh. 6 -N©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh sÏ ®a ®Õn kÕt qu¶ cuèi cïng lµ n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cho ngêi lao ®éng. N©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ nÒn s¶n xuÊt x· héi cã ý nghÜa quan träng ®èi víi yªu cÇu t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ nãi riªng vµ sù ph¸t triÓn cña loµi ngêi nãi chung. N©ng cao hiÖu qu¶ nÒn s¶n xuÊt x· héi lµ c¬ së vËt chÊt ®Ó kh«n ngõng n©ng cao møc sèng d©n c. Nh vËy, t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ nÒn s¶n xuÊt x· héi lµ mét trong nh÷ng yªu cÇu kh¸ch quan trong tÊt c¶ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. N©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ nÒn s¶n xuÊt x· héi ngµy cµng cã ý nghÜa ®Æc biÖt trong mét sè ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh: Khi kh¶ n¨ng ph¸t triÓn nÒn s¶n xuÊt theo chiÒu réng (t¨ng nguån lao ®éng, tµi nguyªn thiªn nhiªn, vèn... ) bÞ h¹n chÕ, khi chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng. T¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ nÒn s¶n xuÊt x· héi lµ mét trong nh÷ng yÕu tè lµm t¨ng thªm søc c¹nh tranh, cho phÐp giµnh lîi thÕ trong quan hÖ kinh tÕ. Nh trªn ta thÊy, b¶n chÊt cña hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh lµ kh«ng ngõng n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng x· héi vµ tiÕt kiÖm lao ®éng x· héi. §©y lµ hai mÆt cã quan hÖ mËt thiÕt cña vÊn ®Ò hiÖu qu¶ kinh tÕ, g¾n liÒn víi hai quy luËt t¬ng øng cña nÒn s¶n xuÊt x· héi lµ quy luËt t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng vµ quy luËt tiÕt kiÖm thêi gian. §Ó ®¹t ®îc môc tiªu kinh doanh c¸c doanh nghiÖp buéc ph¶i chó träng c¸c ®iÒu kiÖn néi t¹i, ph¸t huy n¨ng lùc hiÖu n¨ng cña c¸c yÕu tè s¶n xuÊt vµ tiÕt kiÖm mäi chi phÝ. Thèng kª nghiªn cøu hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cã ý nghÜa rÊt lín trong viÖc ®Þnh híng ph¸t triÓn cña mét doanh nghiÖp còng nh mét quèc gia trong tõng thêi kú. Do ®ã, tuú theo yªu cÇu tõng giai ®o¹n mµ mçi doanh nghiÖp, mçi quèc gia chän cho m×nh mét híng ph¸t triÓn kinh tÕ theo chiÒu réng hay chiÒu s©u. Ph¸t triÓn kinh tÕ heo chiÒu réng tøc lµ ph¸t huy mäi nguån lùc vµo s¶n xuÊt, t¨ng thªm vèn, bæ sung lao ®éng vµ kü thuËt, më mang thªm nhiÒu ngµnh nghÒ, x©y dùng thªm nhiÒu xÝ nghiÖp, t¹o ra nhiÒu mÆt hµng míi... Ph¸t triÓn kinh tÕ theo chiÒu réng ¸p dông chñ yÕu cho thêi kú ®Çu cña sù ph¸t triÓn. Ph¸t triÓn kinh tÕ theo chiÒu s©u lµ ®Èy m¹nh c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt, tiÕn nhanh lªn hiÖn ®¹i ho¸, t¨ng cêng chuyªn m«n ho¸ vµ hîp t¸c ho¸, n©ng cao cêng ®é sö dông c¸c nguån lùc, chó träng lîng s¶n phÈm vµ dÞch vô. Ph¸t triÓn kinh tÕ theo chiÒu s©u ®îc ¸p dông trong giai ®o¹n ph¸t triÓn. Trong ®iÒu kiÖn níc ta hiÖn nay, viÖc chó träng ph¸t triÓn kinh tÕ theo chiÒu réng lµ chñ yÕu. Bëi v× ®Êt níc ta ®ang trong giai ®o¹n ®Çu cña sù ph¸t triÓn. Do vËy rÊt cÇn c¸c yÕu tè ph¸t triÓn nh vèn, lao ®éng vµ kü thuËt... nh»m t¹o ra c¬ së vËt 7 chÊt kü thuËt tèt t¹o ®µ cho ph¸t triÓn. Tuy nhiªn níc ta còng cÇn chó träng ngµy cµng nhiÒu h¬n tíi ph¸t triÓn kinh tÕ theo chiÒu s©u v× môc tiªu ph¸t triÓn l©u dµi cña ®Êt níc. Nghiªn cøu thèng kª hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh gióp cho c¸c nhµ qu¶n lý kinh tÕ hiÓu s©u h¬n vÒ c¸c mÆt ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp m×nh, tõ ®ã ®a ra c¬ chÕ ®iÒu hµnh ®¶m b¶o t¹o ra kÕt qu¶, hiÖu qu¶ cao nhÊt cña mäi qu¸ tr×nh, mäi giai ®o¹n. V× hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh lµ thíc ®o chÊt lîng, ph¶n ¸nh tr×nh ®é tæ chøc qu¶n lý kinh doanh vµ sù sèng cßn cña mçi doanh nghiÖp. 2.NhiÖm vô cña thèng kª hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh : -Thu thËp th«ng tin ban ®Çu mét c¸ch ®Çy ®ñ, c¸c th«ng tin ®ã lµ : GO, VA, IC, doanh thu, lîi nhuËn, lao ®éng m×nh qu©n, vèn ®Çu t, vèn s¶n xuÊt kinh doanh. -X©y dùng hÖ thèng chØ tiªu vÒ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. -Trªn c¬ së hÖ thèng chØ tiªu ®îc x©y dùng, ta tÝnh to¸n tæng hîp c¸c chØ tiªu. -§¸nh gi¸ chung vµ ph©n tÝch chi tiÕt t×nh h×nh hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. -Dù b¸o vÒ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh trong thêi kú tíi vµ ®Ò xuÊt nh÷ng kiÕn nghÞ, biÖn ph¸p chñ yÕu nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ cña doanh nghiÖp. Ch¬ng II : X¸c ®Þnh hÖ thèng chØ tiªu vµ mét sè ph¬ng ph¸p thèng kª ®Ó ®¸nh gi¸ vµ ph©n tÝch hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. I.Môc tiªu, yªu cÇu cña hÖ thèng chØ tiªu : Cïng víi sù më cöa nÒn kinh tÕ lµ sù thay ®æi lín lao trong t duy kinh tÕ cña nhµ níc, mäi thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu cã ®iÒu kiÖn tham gia vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Hä ho¹t ®éng víi ph¬ng thøc tù chñ vÒ tµi chÝnh vµ tù thùc hiÖn h¹ch to¸n thu chi. Do ®ã hÖ thèng chØ tiªu ®¸nh gi¸ cò kh«ng cßn hîp lý, ®ßi hái ph¶i cã sù thay ®æi trong hÖ thèng chØ tiªu nãi chung vµ thèng kª hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh nãi riªng. 8 HÖ thèng chØ tiªu thèng kª hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh ph¶i ®¶m b¶o bao qu¸t ®îc mäi mÆt cña c¸c yÕu tè cÊu thµnh hiÖu qu¶, ph¶i mang l¹i tÝnh tæng hîp bao gåm c¸c chØ tiªu hiÖu qu¶ bé phËn vµ ph¶n ¸nh c¸c khÝa c¹nh kh¸c nhau cña hiÖu qu¶ nãi chung. HÖ thèng chØ tiªu thèng kª hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cÇn b¶o ®¶m c¸c yªu cÇu sau. -Sè lîng c¸c chØ tiªu ph¶i ®ñ lín ®Ó bao qu¸t hÕt nh÷ng mÆt c¬ b¶n cã liªn quan ®Õn hiÖu qu¶ chung. -C¸c chØ tiªu ®îc chän ph¶i lµ nh÷ng chØ tiªu ®Æc trng nhÊt, ®ång thêi ph¶i ph¶n ¸nh vµ ph©n tÝch ®îc mèi quan hÖ tån t¹i kh¸ch quan gi÷a c¸c mÆt, c¸c bé phËn. -C¸c chØ tiªu ®îc chän ph¶i ®¶m b¶o cã néi dung, ph¹m vi vµ ®¬n vÞ tÝnh phï hîp víi yªu cÇu ®¸nh gi¸ t×nh h×nh thùc hiÖn môc tiªu hiÖu qu¶, lîi nhuËn c¶u doanh nghiÖp. -HÖ thèng chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh ®îc chia lµm hai phÇn : HiÖu qu¶ sö dông nguån lùc vµ hiÖu qu¶ chi phÝ thêng xuyªn, trong ®ã mçi lo¹i l¹i bao gåm hiÖu qu¶ toµn phÇn vµ hiÖu qu¶ cËn biªn. -B¶o ®¶m vµ ph¸t triÓn ®îc vèn kinh doanh, trÝcha khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh theo ®óng quy ®Þnh cña chÕ ®é hiÖn hµnh. -Kinh doanh cã l·i, nép ®ñ tiÒn thu sö dông vèn vµ lËp ®ñ c¸c quü doanh nghiÖp : dù phßng tµi chÝnh, trî cÊp mÊt viÖc lµm cho ngêi lao ®éng, ®Çu t ph¸t triÓn, khen thëng, phóc lîi... -Tr¶ ®Çy ®ñ c¸c kho¶n nî ®Õn h¹n. -Nép ®ñ tiÒn b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ cho ngêi lao ®éng theo quy ®Þnh. -Nép ®ñ c¸c kho¶n thuÕ theo quy ®Þnh. -Tr¶ l¬ng cho ngêi lao ®éng tèi thiÓu ph¶i b»ng møc l¬ng b×nh qu©n cña c¸c doanh nghiÖp trªn ®Þa bµn. II.X¸c ®Þnh hÖ thèng chØ tiªu vµ mét sè ph¬ng ph¸p thèng kª ®Ó ®¸nh gi¸ vµ ph©n tÝch hiÖu qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. 1.C«ng thc tæng qu¸t x¸c ®Þnh c¸c chØ tiªu ph¶n ¸nh hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. HiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh ®îc ®o lêng b»ng c¸c chØ tiªu t¬ng ®èi cêng ®é ph¶n ¸nh mèi quan hÖ so s¸nh gi÷a ®Çu vµo (chi phÝ kinh tÕ: C) vµ ®Çu ra (kÕt qu¶ kinh tÕ: Q). Quan hÖ so s¸nh ®ã ®îc x¸c lËp theo ph¬ng ph¸p ma trËn, tøc lµ nÕu cã 9 M chØ tiªu ph¶n ¸nh kÕt qu¶ kinh tÕ Q vµ N chØ tiªu ph¶n ¸nh chi phÝ kinh tÕ C th× ta cã 2 x M x N chØ tiªu ph¶n ¸nh hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, trong ®ã cã Ýt nhÊt M x N chØ tiªu cã ý nghÜa. §Ó ph¶n ¸nh hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh ta x¸c lËp hai lo¹i chØ tiªu : a.D¹ng thuËn : KÕt qu¶ kinh tÕ Q H= = Chi phÝ kinh tÕ C ChØ tiªu H biÓu thÞ mçi ®¬n vÞ ®Çu vµo cã kh¶ n¨ng t¹o ra bao nhiªu ®¬n vÞ ®µu ra. ChØ tiªu H ®îc dïng ®Ó x¸c ®Þnh ¶nh hëng cña hiÖu qu¶ sö dông nguån lùc hay chi phÝ thêng xuyªn ®Õn kÕt qu¶ kinh tÕ. b.D¹ng nghÞch : Chi phÝ kinh tÕ C E= = KÕt qu¶ kinh tÕ Q ChØ tiªu E cho biÕt ®Ó cã ®îc mét ®¬n vÞ ®Çu ra cÇn bao nhiªu ®¬n vÞ ®Çu vµo. ChØ tiªu E lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh quy m« tiÕt kiÖm hay l·ng phÝ nguån lùc hay chi phÝ thêng xuyªn. 2.Nhãm chØ tiªu ph¶n ¸nh kÕt qu¶ kinh tÕ (Q) vµ chi phÝ kinh tÕ (C): 2.1.Nhãm chØ tiªu ph¶n ¸nh kÕt qu¶ kinh tÕ (Q) : KÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp lµ nh÷ng s¶n phÈm mang l¹i lîi Ých tiªu dïng x· héi ®îc thÓ hiÖn lµ s¶n phÈm vËt chÊt hoÆc s¶n phÈm dÞch vô. Nh÷ng s¶n phÈm nµy ph¶i phï hîp víi lîi Ých kinh tÕ vµ tr×nh ®é v¨n minh cña tiªu dïng x· héi. KÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp ®îc biÓu thÞ b»ng c¸c chØ tiªu hiÖn vËt vµ c¸c chØ tiªu gi¸ trÞ. KÕt qu¶ kinh doanh cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn hiÖu qu¶ kinh doanh, ph©n tÝch kÕt qu¶ cïng víi ph©n tÝch ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh gióp ta ®¸nh gi¸ ®îc hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. V× thÕ viÖc ph©n tÝch kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh lµ v« cïng quan träng vµ cÇn thiÕt. a.C¸c chØ tiªu tÝnh b»ng ®¬n vÞ hiÖn vËt : -Nöa thµnh phÈm lµ chØ tiªu theo dâi kÕt qu¶ s¶n xuÊt cña mét s¶n phÈm hoÆc mét chi tiÕt s¶n phÈm. Nöa thµnh phÈm lµ kÕt qu¶ s¶n xuÊt ®· qua chÕ biÕn ë mét hoÆc mét sè giai ®o¹n c«ng nghÖ nhng cha qua chÕ biÕn ë c«ng nghÖ giai ®o¹n cuèi cïng trong quy tr×nh c«ng nghÖ chÕ biÕn s¶n phÈm. -ChØ tiªu s¶n phÈm hoµn thµnh ( thµnh phÈm ) lµ nh÷ng s¶n phÈm ®· qua chÕ biÕn ë tÊt c¶ c¸c giai ®o¹n c«ng nghÖ cÇn thiÕt trong quy tr×nh chÕ t¹o c«ng nghÖ 10 s¶n phÈm vµ ®· hoµn thµnh viÖc chÕ biÕn ë giai ®o¹n cuèi cïng, ®· qua kiÓm tra vµ ®¹t tiªu chuÈn chÊt lîng s¶n phÈm. -ChØ tiªu s¶n phÈm quy íc (TÝnh theo s¶n phÈm tiªu chuÈn) ph¶n ¸nh lîng s¶n phÈm tÝnh ®æi tõ c¸c lîng s¶n phÈm cïng tªn nhng kh¸c nhau vÒ møc ®é phÈm chÊt vµ quy c¸ch. S¶n phÈm quy íc ®îc tÝnh theo c«ng thøc : Lîng s¶n phÈm quy íc = (Lîng s¶n phÈm hiÖn vËt lo¹i i x hÖ sè tÝnh ®æi) b.C¸c chØ tiªu tÝnh b»ng ®¬n vÞ tiÒn tÖ. *ChØ tiªu tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt (GO) -Kh¸i niÖm : tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt lµ toµn bé cña c¶i vËt chÊt vµ dÞch vô ®îc t¹o ra trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh cña doanh nghiÖp, thêng tÝnh cho mét n¨m. Tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt bao gåm : gi¸ trÞ nh÷ng s¶n phÈm vËt chÊt vµ gi¸ trÞ nh÷ng ho¹t ®éng dÞch vô phi vËt chÊt. Mçi doanh nghiÖp thêng ho¹t ®éng trªn nhiÒu lÜnh vùc, v× vËy ®Ó tÝnh tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp, thèng kª cÇn tÝnh ra gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña tõng lo¹i ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp, sau ®ã tæng hîp l¹i míi cã chØ tiªu tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt. ChØ tiªu tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt ph¶n ¸nh quy m« kÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp trong thêi kú nghiªn cøu, chØ tiªu nµy biÓu hiÖn thµnh tùu hoÆc kÕt qu¶ cña tËp thÓ lao ®éng cña mét doanh nghiÖp. Theo hÖ thèng tµi kho¶n quèc gia (SNA), GO ®îc x¸c ®Þnh theo ph¬ng ph¸p xÝ nghiÖp, ph¬ng ph¸p ngµnh, ph¬ng ph¸p nÒn kinh tÕ quèc d©n. §Ó x¸c ®Þnh GO cña mét doanh nghiÖp, trong thèng kª sö dông ph¬ng ph¸p xÝ nghiÖp, GO cña doanh nghiÖp c«ng nghiÖp lµm c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh GO cña ngµnh vµ cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. -Néi dung kinh tÕ : tuú tõng ®iÒu kiÖn cña mçi doanh nghiÖp cã thÓ t×m GO theo hai lo¹i gi¸ : +ChØ tiªu GO theo gi¸ so s¸nh ( cè ®Þnh ) bao gåm : Gi¸ trÞ thµnh phÈm b»ng nguyªn vËt liÖu cña xÝ nghiÖp gåm c¶ thµnh phÈm b¸n ra ngoµi, tån kho vµ göi b¸n. Gi¸ trÞ thµnh phÈm b»ng nguyªn vËt liÖu cña kh¸ch hµng. Gi¸ trÞ phÕ liÖu, phÕ phÈm, thø phÈm thu håi ®· tiªu thô ®îc. Gi¸ trÞ dÞch vô c«ng nghiÖp ®· hoµn thµnh cho bªn ngoµi nh (Söa ch÷a m¸y mãc thiÕt bÞ, phng tiÖn vËn t¶i cho kh¸ch hµng). Nh÷ng chªnh lÖch gi÷a cuèi kú vµ ®Çu kú cña s¶n phÈm trung gian (s¶n phÈm dë dang vµ nöa thµnh phÈm). 11 Gi¸ trÞ cho thuª m¸y mãc thiÕt bÞ +ChØ tiªu GO theo gi¸ hiÖn hµnh bao gåm : Doanh thu tiªu thô s¶n phÈm chÝnh Doanh thu tiªu thô s¶n phÈm phô Doanh thu b¸n phÕ liÖu phÕ phÈm trong kú Doanh thu cho thuª m¸y mãc thiÕt bÞ trong kú Doanh thu do chªnh lÖch cuèi vµ ®Çu kú thµnh phÈm tån kho. Chªnh lÖch gi÷a cuèi vµ ®Çu kú thµnh phÈm göi b¸n. Chªnh lÖch gi÷a cuèi vµ ®Çu kú s¶n phÈm trung gian. Gi¸ trÞ c«ng viÖc dÞch vô c«ng nghiÖp. -ý nghÜa : chØ tiªu tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt ®îc sö dông ®Ó tÝnh to¸n hµng lo¹t c¸c chØ tiªu kinh tÕ kh¸c nh (n¨ng suÊt lao ®éng gi¸ thµnh, hiÖu n¨ng sö dông lao ®éng...) *ChØ tiªu gi¸ trÞ gia t¨ng (VA) : -Kh¸i niÖm : gi¸ trÞ gia t¨ng ;lµ mét chØ tiªu tæng hîp tÝnh b»ng tiÒn biÓu hiÖn phÇn gi¸ trÞ do hai yÕu tè tÝch cùc cña s¶n xuÊt t¹o ra lµ lao ®éng vµ t liÖu lao ®éng. ChØ tiªu ph¶n ¸nh toµn bé kÕt qu¶ cuèi cïng cña c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ dÞch vô ®îc t¹o ra ë doanh nghiÖp ®ã trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh ( thêng lµ 1 n¨m ). -Néi dung kinh tÕ : chØ tiªu gi¸ trÞ gia t¨ng xÐt theo yÕu tè bao gåm +Thu nhËp cña ngêi lao ®éng ( TNI cña ngêi lao ®éng ) bao gåm c¸c kho¶n sau : TiÒn l¬ng, tiÒn c«ng. TiÒn thëng cã liªn quan ®Õn s¶n xuÊt kinh doanh. C¸c kho¶n trÝch nép b¶o hiÓm y tÕ... mµ doanh nghiÖp trÝch tr¶ thay cho ngêi lao ®éng. C¸c kho¶n trî cÊp mµ doanh nghiÖp hoÆc c¬ quan b¶o hiÓm tr¶ theo l¬ng do bÞ èm, trî cÊp khã kh¨n... Chi phÝ ®i du lÞch lÊy tõ kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. TiÒn phô cÊp c«ng t¸c phÝ. +KhÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh : gi¸ trÞ khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh ph¸t sinh trong n¨m ®îc coi lµ mét bé phËn gi¸ trÞ gia t¨ng cña doanh nghiÖp. +ThuÕ s¶n xuÊt bao gåm tÊt c¶ c¸c lo¹i thuÕ ®¸nh vµo s¶n xuÊt nh thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt, thuÕ xuÊt khÈu... 12 +L·i (lç) cña doanh nghiÖp : ®©y lµ phÇn l·i gép mµ doanh nghiÖp thu ®îc trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. -ý nghÜa : chØ tiªu gi¸ trÞ gia t¨ng ph¶n ¸nh tæng hîp toµn bé thµnh qu¶ cña ®¬n vÞ trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. Nã lµ c¬ së ®Ó doanh nghiÖp thùc hiÖn t¸i s¶n xuÊt më réng, c¶i thiÖn ®êi sèng ngêi lao ®éng vµ lµ c¬ së ®Ó tÝnh thuÕ VAT thay cho thuÕ doanh thu. ThuÕ doanh thu ®¸nh vµo doanh thu cña doanh nghiÖp ¶nh hëng ®Õn kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh vµ thu nhËp cña doanh nghiÖp. ThuÕ VAT lµ thuÕ gi¸n thu, ngêi tiªu dïng ph¶i chÞu nhng l¹i th«ng qua kÕt qu¶ s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp nªn kh«ng ¶nh hëng ®Õn kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh vµ thu nhËp cña doanh nghiÖp. ChØ tiªu VA ®îc tÝnh theo ph¬ng ph¸p SNA, lµ mét bé phËn cña gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp, lµ c¬ së ®Ó tÝnh tæng s¶n phÈm quèc néi (GDP) vµ tæng s¶n phÈm quèc d©n (GNP) cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Nã ph¶n ¸nh phÇn gi¸ trÞ míi s¸ng t¹o ra cña tõng doanh nghiÖp ®ãng gãp vµo chØ tiªu chung cña nÒn kinh tÕ. *ChØ tiªu doanh thu: -Kh¸i niÖm : doanh thu lµ chØ tiªu tæng hîp tÝnh b»ng tiÒn bao gåm toµn bé gi¸ trÞ s¶n phÈm mµ doanh nghiÖp ®· tiªu thô vµ thu tiÒn vÒ trong mét thêi kú díi d¹ng tiÒn mÆt hay th«ng qua chuyÓn kho¶n ë ng©n hµng. -Néi dung kinh tÕ : chØ tiªu doanh thu ®îc tÝnh theo gi¸ hiÖn hµnh bao gåm : +Gi¸ trÞ s¶n phÈm vËt chÊt vµ c¸c dÞch vô ®· hoµn thµnh ®îc tiªu thô ngay trong kú b¸o c¸o. +Gi¸ trÞ s¶n phÈm vËt chÊt hoµn thµnh trong c¸c kú tríc tiªu thô ®îc trong kú b¸o c¸o. +gi¸ trÞ s¶n phÈm vËt chÊt vµ dÞch vô hoµn thµnh ®· giao cho ngêi mua trong kú tríc vµ nhËn ®îc thanh to¸n trong kú b¸o c¸o. -Møc ®é kh¸c : doanh thu thuÇn lµ tæng doanh thu b¸n hµng ®· trõ c¸c kho¶n gi¶m trõ nh thuÕ, thuÕ s¶n xuÊt, gi¶m gi¸ hµng, c¸c kho¶n ®Òn bï söa ch÷a hµng h háng cßn trong thêi gian b¶o hµnh. Doanh thu thuÇn lµ chØ tiªu dïng ®Ó tÝnh l·i lç kinh doanh cña doanh nghiÖp trong kú b¸o c¸o. -ý nghÜa : doanh thu lµ chØ tiªu dïng ®Ó ®¸nh gi¸ quan hÖ 5tµi chÝnh, x¸c ®Þnh lç l·i hiÖu qu¶ kinh doanh, ®ång thêi ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông vèn vµ x¸c ®Þnh sè vèn ®· thu håi. ChØ tiªu nµy cã t¸c dông khuyÕn khÝch ch¼ng nh÷ng ë kh©u s¶n xuÊt t¨ng thªm sè lîng, chÊt lîng mµ cßn c¶ ë kh©u tiªu thô. 13 *ChØ tiªu lîi nhuËn. -Kh¸i niÖm : lîi nhuËn lµ chØ tiªu ph¶n ¸nh kÕt qu¶ cuèi cïng cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp sau khi ®· trõ ®i chi phÝ s¶n xuÊt hay gi¸ thµnh s¶n phÈm. -Néi dung kinh tÕ : l·i kinh doanh lµ phÇn chªnh lÖch d¬ng gi÷a doanh thu vµ chi phÝ bao gåm : +L·i thu tõ kÓt qu¶ tiªu thô s¶n phÈm hµng ho¸ vµ c¸c c«ng viÖc cã tÝnh chÊt c«ng nghiÖp cña doanh nghiÖp. +L·i thu tõ kÕt qu¶ ho¹t ®éng tµi chÝnh. +L·i thu tõ kÕt qu¶ ho¹t ®éng bÊt thêng nh : kÕt qu¶ kinh doanh bÞ bá xãt tõ c¸c kú tríc, kú nµy t×m ra, tiÒn ph¹t vi ph¹m hîp ®ång. Trong 3 bé phËn nãi trªn l·i thu tõ kÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh chiÕm tû träng lín nhÊt. Tæ chøc h¹ch to¸n doanh nghiÖp thêng tÝnh c¸c chØ tiªu l·i sau : Tæng l·i gép (LG) lµ chØ tiªu l·i cha trõ ®i chi phÝ qu¶nt lý doanh nghiÖp, hay nãi c¸ch kh¸c chØ tiªu l·i cha trõ ®i c¸c kho¶n chi phÝ tiªu thô. Tæng l·i thuÇn tríc thuÕ (LT) lµ chØ tiªu l·i sau khi ®· trõ ®i c¸c kho¶n chi phÝ tiªu thô. Tæng l·i thuÇn sau thuÕ (L) lµ chØ tiªu l·i sau khi ®· trõ ®i thuÕ thu nhËp cña doanh nghiÖp nép ng©n s¸ch nhµ níc. -ý nghÜa : lîi nhuËn lµ chØ tiªu ph¶n ¸nh mét trong môc tiªu quan träng vÒ kinh doanh vµ dïng ®Ó tÝnh c¸c chØ tiªu kinh tÕ nh : møc lîi nhuËn b×nh qu©n mçi lao ®éng, møc doanh lîi c¶ vèn... Lîi nhuËn quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp. 2.2.Nhãm c¸c chØ tiªu ph¶n ¸nh chi phÝ kinh tÕ (C) : 2.2.1.Chi phÝ t¹o ra nguån lùc : *ChØ tiªu vèn ®Çu t : Vèn ®Çu t c¬ b¶n lµ viÖc bá tiÒn ®Ó tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng x©y dùng c¬ b¶n gåm x©y dùng míi, x©y dùng l¹i, më réng vµ kh«i phôc c¸c tµi s¶n cè ®Þnh cña doanh nghiÖp. §Ó nghiªn cøu hiÖu qu¶ vèn ®Çu t, thèng kª tÝnh c¸c chØ tiªu : thêi h¹n thu håi vèn ®Çu t, hÖ sè thu håi vèn ®Çu t, xuÊt vèn ®Çu t, hÖ sè vèn ®Çu t, hÖ sè hiÖu qu¶ vèn ®Çu t. Trong ®ã chØ tiªu hiÖu qu¶ vèn ®Çu t lµ quan träng nhÊt. *ChØ tiªu vèn s¶n xuÊt kinh doanh : vèn s¶n xuÊt kinh doanh lµ ®iÒu kiÖn kiªn quyÕt ®Ó doanh nghiÖp tiÕn hµnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Vèn s¶n xuÊt 14 kinh doanh gióp doanh nghiÖp ho¹t ®éng liªn tôc, ®¶m b¶o môc tiªu ®Ò ra. Quy m« cña doanh nghiÖp lín hay nhá còng phô thuéc vµo vèn s¶n xuÊt kinh doanh. -NÕu xÐt theo nguån vèn h×nh thµnh th× vèn s¶n xuÊt kinh doanh ®îc h×nh thµnh tõ c¸c nguån sau : +Vèn do ng©n s¸ch nhµ níc cÊp. +Vèn tù bæ sung. +Vèn ®i vay. +Vèn huy ®éng kh¸c. -NÕu xÐt theo tÝnh chÊt ho¹t ®éng th× vèn s¶n xuÊt kinh doanh bao gåm hai bé phËn lµ vèn cè ®Þnh vµ vèn lu ®éng : +Vèn cè ®Þnh lµ mét bé phËn cña vèn s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp, gi÷ chøc n¨ng cña c¸c t liÖu lao ®éng, chóng tham gia vµo nhiÒu chu kú s¶n xuÊt, sau mçi chu kú s¶n xuÊt gi¸ trÞ cña chóng chuyÓn tõng phÇn vµo gi¸ thµnh s¶n phÈm vµ gi÷ nguyªn h×nh th¸i hiÖn vËt ban ®Çu cña nã. Vèn cè ®Þnh lµ phÇn gi¸ trÞ cßn l¹i cña tµi s¶n cè ®Þnh sau khi ®· trõ ®i phÇn khÊu hao. +Vèn lu ®éng lµ mét bé phËn thø hai cña vèn s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp, lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ tµi s¶n lu ®éng ®îc sö dông vµo qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt. Nã chñ yÕu gi÷ chøc n¨ng cña ®èi tîng lao ®éng, sau khi hoµn thµnh mét chu kú cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ®èi tîng lao ®éng bÞ biÕn ®æi hoµn toµn vÒ h×nh th¸i vËt chÊt vµ ®îc chuyÓn toµn bé gi¸ trÞ cña nã vµo gi¸ trÞ s¶n phÈm. *ChØ tiªu gi¸ trÞ b×nh qu©n cña tµi s¶n cè ®Þnh : Tµi s¶n cè ®Þnh lµ nh÷ng t liÖu lao ®éng cã gi¸ trÞ lín, cã thêi gian sö dông qua nhiÒu chu kú s¶n xuÊt kinh doanh. Tµi s¶n cè ®Þnh lµ c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. V× thÕ chñ doanh nghiÖp nµo chó träng ®Çu t vµo ®æi míi c¬ cÊu ®Çu t trang bÞ kü thuËt cho s¶n xuÊt kinh doanh sÏ t¹o ®iÒu kiÖn gi¶i phãng søc lao ®éng cña con ngêi, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm vµ do ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn. §©y lµ vÊn ®Ò cã ý nghÜa sèng cßn ®èi víi mäi doanh nghiÖp. Tµi s¶n cè ®Þnh lµ chØ tiªu thêi ®iÓm. Cho nªn ®Ó ®¸nh gi¸ ®îc hiÖu qu¶ sö dông tµi s¶n cè ®Þnh th× cÇn tÝnh gi¸ trÞ tµi s¶n cè ®Þnh b×nh qu©n dïng vao s¶n xuÊt kinh doanh theo kú : Gi¸ trÞ tµi s¶n ®Çu kú + gi¸ trÞ tµi s¶n cuèi kú Gi¸ trÞ TSC§BQ trong kú () = 2 15 *ChØ tiªu gi¸ trÞ tµi s¶n lu ®éng b×nh qu©n. Tµi s¶n lu ®éng kh¸c tµi s¶n cè ®Þnh ë tÝnh chÊt t¸i s¶n xuÊt vµ møc ®é chuyÓn dÞch gi¸ trÞ cña chóng vµo s¶n phÈm. Tµi s¶n lu ®éng tham gia mét lÇn vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt do ®ã toµn bé gi¸ trÞ cña nã ®îc chuyÓn dÞch mét lÇn vµo gi¸ trÞ s¶n phÈm. V× thÕ tµi s¶n lu ®éng cã tèc ®é chu chuyÓn nhanh h¬n, kh«ng ph¶i nhiÒu n¨m nh tµi s¶n cè ®Þnh mµ th«ng thêng thêi h¹n quay vßng tèi ®a lµ mét n¨m. V× vËy trong mçi vßng quay, khèi lîng vèn lu ®éng kh«ng cÇn nhiÒu nh khèi lîng vèn cè ®Þnh. §Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông tµi s¶n lu ®éng ta tÝnh gi¸ trÞ b×nh qu©n theo c«ng thøc : Gi¸ TSL§ ®Çu kú + Gi¸ trÞ TSL§ cuèi kú Gi¸ trÞ TSL§ b×nh qu©n trong kú (V) = 2 HoÆc Gi¸ trÞ TSL§ b×nh qu©n trong kú = V1 +V2+...+ 2 Vn 2 n-1 Trong ®ã V1, V2,...,Vn lµ gi¸ trÞ tµi s¶n lu ®éng t¹i c¸c thêi ®iÓm thèng kª trong kú nghiªn cøu. *ChØ tiªu sè lao ®éng b×nh qu©n. Sè lîng lao ®éng cña doanh nghiÖp cã vai trß rÊt quan träng v× con ngêi lµ chñ thÓ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, mäi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh ®îc th«ng qua ngêi lao ®éng víi nh÷ng tr×nh ®é nhÊt ®Þnh vÒ nghÒ nghiÖp, quan ®iÓm, th¸i ®é vÒ kinh tÕ chÝnh trÞ x· héi. Sè lîng lao ®éng sö dông vµo s¶n xuÊt kinh doanh trong kú cã thÓ nghiªn cøu theo 2 chØ tiªu : Sè lîng lao ®éng hiÖn cã vµ sè lîng lao ®éng b×nh qu©n. -Sè lîng lao ®éng hiÖn cã cña doanh nghiÖp lµ nh÷ng ngêi lao ®éng ®· ghi tªn vµo danh s¸ch lao ®éng cña doanh nghiÖp, do doanh nghiÖp qu¶n lý vµ sö dông søc lao ®éng, tr¶ thï lao lao ®éng theo hîp ®ång ®· tho¶ thuËn gi÷a ngêi lao ®éng víi chñ doanh nghiÖp. -Sè lîng lao ®éng b×nh qu©n cña doanh nghiÖp ®îc tÝnh theo c«ng thøc : T§K+TCK T= 2 HoÆc T = (C«ng thøc trang 18 ) Trong ®ã : T§K : lµ sè lao ®éng t¹i thêi ®iÓm ®Çu kú nghiªn cøu. 16 TCK : lµ sè lao ®éng t¹i thêi ®iÓm cuèi kï nghiªn cøu. Ti : lµ sè lao ®éng cã ë ngµy thø i trong kú nghiªn cøu. ni : lµ sè lao ®éng cã ë ngµy thø i trong kú nghiªn cøu. 2.2.2.Chi phÝ sö dông nguån lùc. §ã lµ sù tiªu hao vµ chi phÝ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt theo kh«ng gian vµ thêi gian ®îc gäi lµ chi phÝ thêng xuyªn, ®îc ph¶n ¸nh qua c¸c chØ tiªu : -Tæng gi¸ thµnh -Chi phÝ trung gian. -Tæng sè thêi gian cña lao ®éng 3.HÖ thèng chØ tiªu ph¶n ¸nh hiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. §Ó x¸c ®Þnh hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp, c¸c chØ tiªu kÕt qu¶ kinh tÕ thêng lµ gi¸ trÞ s¶n xuÊt, gi¸ trÞ t¨ng thªm, doanh thu, lîi nhuËn... Cã 2 chØ tiªu kÕt qu¶ cÇn ph¶i xem xÐt khi tÝnh c¸c chØ tiªu hiÖu qu¶ ®ã lµ : gi¸ trÞ s¶n xuÊt vµ gi¸ trÞ t¨ng thªm. §èi víi chØ tiªu hiÖu qu¶ kinh tÕ nguån lùc s¶n xuÊt th× kÕt qu¶ kinh tÕ lµ chØ tiªu gi¸ trÞ t¨ng thªm. Bëi nÕu sö dông chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt ®Ó x¸c ®Þnh hiÖu qu¶ kinh tÕ nguån lùc dÉn ®Õn vi ph¹m nguyªn t¾c so s¸nh v× nguån lùc s¶n xuÊt kh«ng bao hµm tÝnh trïng chi phÝ lao ®éng qu¸ khø, cßn gi¸ trÞ s¶n xuÊt bao gåm yÕu tè nµy. MÆt kh¸c viÖc sö dông gi¸ trÞ s¶n xuÊt ®Ó x¸c ®Þnh hiÖu qu¶ kinh tÕ nguån lùc kh«ng ph¶n ¸nh ®îc ¶nh hëng cña tiÕt kiÖm hao phÝ, lao ®éng qu¸ khø (IC). §¹i lîng nµy kh«ng ph¶n ¸nh c¶ trong ®¹i lîng kÕt qu¶ kinh tÕ vµ nguån lùc s¶n xuÊt. Cßn chØ tiªu gi¸ trÞ t¨ng thªm so s¸nh ®îc víi chØ tiªu nguån lùc s¶n xuÊt. V× chØ tiªu (VA) kh«ng gåm tÝnh trïng hao phÝ lao ®éng qu¸ khø, ®ång thêi ph¶n ¸nh ®îc ¶nh hëng cña tiÕt kiÖm chi phÝ lao ®éng qu¸ khø (IC). §èi víi chØ tiªu hiÖu qu¶ kinh tÕ chi phÝ thêng xuyªn th× kÕt qu¶ kinh tÕ lµ chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt. Bëi v× chi phÝ thêng xuyªn gåm c¶ chi phÝ lao ®éng vËt ho¸ vµ bao gåm tÝnh trïng yÕu tè nµy. TiÕt kiÖm lao ®éng vËt ho¸ lµm gi¶m chi p¬hÝ thêng xuyªn vµ do vËy lµm t¨ng chØ tiªu hiÖu qu¶ tÝnh ®îc. ChØ tiªu (VA) vÒ c¬ b¶n kh«ng gåm yÕu tè chi phÝ lao ®éng vËt ho¸, khi tiÕt kiÖm chi phÝ trung gian lµm t¨ng (VA) do vËy sÏ lµm t¨ng chØ tiªu hiÖu qu¶ tÝnh ®îc, nÕu chän chØ tiªu nµy lµm kÕt qu¶ kinh tÕ ®em ra so s¸nh th× ¶nh hëng tiÕt kiÖm lao ®éng qu¸ khø ®îc tÝnh ®Õn hai lÇn : mét lÇn ë chØ tiªu chi phÝ, vµ mét lÇn ë chØ tiªu kÕt qu¶. Chi tiªu (GO) tÝnh toµn bé gi¸ trÞ s¶n phÈm trong ®ã gåm toµn bé chi phÝ lao ®éng vËt ho¸. NÕu chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt ®¶m b¶o nguyªn t¾c so s¸nh ®îc víi chi phÝ thêng xuyªn. 17 3.1.Nhãm chØ tiªu vÒ hiÖu qu¶ sö dông lao ®éng : *ChØ tiªu vÒ møc n¨ng suÊt lao ®éng. C«ng thøc : Q W= T Trong ®ã Q : lµ c¸c chØ tiªu GO, VA, gi¸ trÞ s¶n lîng hµng ho¸, møc lu chuyÓn hµng ho¸, doanh thu. Ngoµi ra nã cßn ®îc tÝnh víi ®¬n vÞ hiÖn vËt vµ hiÖn vËt quy íc. T : thêng lµ c¸c chØ tiªu : tæng sè giê lµm viÖc thùc tÕ (T GC), tæng sè ngµy lµm viÖc thùc tÕ (TNC) vµ tæng sè c«ng nh©n hiÖn cã b×nh qu©n. Nh vËy, tuú theo c¸ch tÝnh møc n¨ng suÊt lao ®éng víi cÆp chØ tiªu ph¶n ¸nh Q vµ T kh¸c nhau mµ ta cã : -Møc n¨ng suÊt lao ®éng tÝnh b»ng ®¬n vÞ hiÖn vËt (Whv) Q (sè lîng s¶n phÈm t¹o ra trong kú) Whv = T -Møc n¨ng suÊt lao ®éng tÝnh b»ng ®¬n vÞ tiÒn tÖ (Wtt) Q(gi¸ trÞ s¶n phÈm) Wtt = T -Møc n¨ng suÊt lao ®éng b×nh qu©n 1 giê lµm viÖc (Wg) Q Wg = Tgc -Møc n¨ng suÊt lao ®éng b×nh qu©n 1 ngµy lµm viÖc (Wn) Q Wn = Tnc -Møc n¨ng suÊt lao ®éng b×nh qu©n 1 c«ng nh©n (Wcn) Q Wcn = T(sè c«ng nh©n tham gia s¶n xuÊt b×nh qu©n) -Trêng hîp tæng thÓ bao gåm nhiÒu bé phËn cïng tham gia s¶n xuÊt ta cã møc n¨ng suÊt lao ®éng b×nh qu©n chung cña tæng thÓ (W ) Q 18 W= T *ChØ tiªu lîng lao ®éng hao phÝ ®Ó s¶n xuÊt ra mét ®¬n vÞ kÕt qu¶ s¶n xuÊt(t). -C«ng thøc 1 T t= = W Q *Møc doanh lîi theo lao ®éng : C«ng thøc: Lîi nhuËn Ln RT = = Sè lao ®éng BQ T ý nghÜa : ChØ tiªu cho biÕt b×nh qu©n mçi lao ®éng cña doanh nghiÖp lµm ra bao nhiªu triÖu ®ång lîi nhuËn trong kú. *Thu nhËp b×nh qu©n cña ngêi lao ®éng : N©ng cao thu nhËp ngêi lao ®éng còng lµ tiªu chuÈn ®Ó ®¸nh gi¸ doanh nghiÖp ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. Tuy nhiªn tèc ®é t¨ng thu nhËp b×nh qu©n ph¶i nhá h¬n tèc ®é t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng th× míi ®¶m b¶o t¸i s¶n xuÊt më réng s¶n xuÊt vµ n©ng cao thu nhËp cña ngêi lao ®éng míi bÒn v÷ng. -C«ng thøc : Tæng quü ph©n phèi lao ®éng Thu nhËp b×nh qu©n cña lao ®éng = Sè lao ®éng hiÖn cã b×nh qu©n 3.2.Nhãm chØ tiªu vÒ hiÖu qu¶ sö dông tµi s¶n. 3.2.1.C¸c chØ tiªu hiÖu qu¶ sö dông tµi s¶n cè ®Þnh *ChØ tiªu hiÖu suÊt tµi s¶n cè ®Þnh (H). C«ng thøc Q H =  Trong ®ã: Q lµ chØ tiªu ph¶n ¸nh kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh thêng dïng GO, VA, Tæng doanh thu tiªu thô s¶n phÈm hµng ho¸ (G), Tæng doanh thu thuÇn (DT). 19  lµ gi¸ trÞ tµi s¶n cè ®Þnh b×nh qu©n dïng vµo s¶n xuÊt kinh doanh. ý nghÜa : ChØ tiªu cho biÕt cø 1 triÖu ®ång gi¸ trÞ tµi s¶n cè ®Þnh ®Çu t cho s¶n xuÊt kinh doanh trong kú th× t¹o ra ®îc mÊy triÖu ®ång kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. *ChØ tiªu suÊt hao phÝ tµi s¶n cè ®Þnh (E).  C«ng thøc E = Q ý nghÜa : ChØ tiªu cho biÕt t¹o ra 1 triÖu ®ång kÐt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh th× cÇn ph¶i tiªu hao mÊy triÖu ®ång gi¸ trÞ tµi s¶n cè ®Þnh. *ChØ tiªu møc doanh lîi tµi s¶n cè ®Þnh (R) C«ng thøc Ln R =  Trong ®ã: Ln lµ lîi nhuËn kinh doanh. ý nghÜa : ChØ tiªu cho biÕt cø 1 triÖu ®ång gi¸ trÞ tµi s¶n cè ®Þnh b×nh qu©n ®Çu t cho s¶n xuÊt kinh doanh trong kú th× t¹o ra ®îc mÊy triÖu ®ång lîi nhuËn. 3.2.2.C¸c chØ tiªu hiÖu qu¶ sö dông tµi s¶n lu ®éng. a.C¸c chØ tiªu ph¶n ¸nh hiÖu qu¶ chung tµi s¶n lu ®éng. *ChØ tiªu hiÖu suÊt tµi s¶n lu ®éng (Hv) C«ng thøc Q Hv = V Trong ®ã :Q lµ chØ tiªu ph¶n ¸nh kÕt qu¶ s¶n xuÊt : G, DT. ý nghÜa : ChØ tiªu cho biÕt cø 1 triÖu ®ång gi¸ trÞ tµi s¶n xuÊt lu ®éng b×nh qu©n dïng vµo s¶n xuÊt kinh doanh trong kú th× t¹o ®îc mÊy triÖu ®ång tæng doanh thu hay tæng doanh thu thuÇn. *ChØ tiªu møc doanh lîi tµi s¶n lu ®éng (Rv) C«ng thøc : Ln Rv = V 20