Tài liệu Hiệu quả kinh tế - xã hội và môi trường của dự án thoát nước

Lêi nãi ®Çu M«i tr-êng hiÖn nay ®ang lµ vÊn ®Ò nãng báng cña toµn cÇu, mäi quèc gia dï lµ ph¸t triÓn hay ®ang ph¸t triÓn th× c¸c vÊn ®Ò m«i tr-êng hiÖn nay ®ang lµm ®au ®Çu hä. Sù « nhiÔm m«i tr-êng, suy tho¸i m«i tr-êng vµ nh÷ng sù cè m«i tr-êng diÔn ra ngµy cµng ë møc ®é cao ®ang ®Æt con ng-êi tr-íc nh÷ng sù tr¶ thï ghª gím cña thiªn nhiªn. ®Æc biÖt lµ ë nh÷ng n-íc ®ang ph¸t triÓn n¬i nhu cÇu cuéc sèng hµng ngµy cña con ng-êi vµ nhu cÇu ph¸t triÓn cña x· héi xung ®ét m·nh mÏ víi sù cÇn thiÕt ph¶i b¶o vÖ tµi nguyªn vµ m«i tr-êng. N-íc ta hiÖn nay vÊn ®Ò m«i tr-êng trë lªn rÊt cÊp b¸ch vµ ®-îc ®Æt lªn hµng ®Çu, ®Æc biÖt lµ ë c¸c thµnh phè lín n¬i tËp trung nhiÒu nhµ m¸y, nhiÒu khu c«ng nghiÖp, nhiÒu bÖnh viÖn vµ cã mËt ®é d©n sè rÊt cao v× vËy hµng ngµy thµnh phè ph¶i chÞu mét khèi l-îng r¸c th¶i vµ n-íc th¶i tõ c¸c hé gia ®×nh vµ c¸c c¬ së nµy lµ rÊt lín. Do ®ã t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i tr-êng ë c¸c thµnh phè ngµy cµng trë lªn trÇm träng, ®Æc biÖt lµ nguån n-íc bÞ « nhiÔm g©y hËu qu¶ rÊt nghiªm träng cho ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ m«i tr-êng v× n-íc lµ nguån tµi nguyªn rÊt quý gi¸ nã cã vai trß vµ tÇm quan träng ®èi víi mäi mÆt ho¹t ®éng cña ®êi sèng kinh tÕ x· héi nh-: -N-íc lµ yÕu tè hµng ®Çu kh«ng thÓ thiÕu vµ kh«ng thÓ thay thÕ ®-îc trong sinh ho¹t hµng ngµy cña con ng-êi. sù sèng cña con ng-êi vµ cña c¸c loµi ®éng, thùc vËt trªn tr¸i ®Êt phô thuéc hoµn toµn vµo c¸c nguån n-íc. -Trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, nu«i trång thuû s¶n n-íc ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña c©y trång, vËt nu«i. §iÒu nµy cµng ®Æc biÖt cã ý nghÜa ®èi víi mét ®Êt n-íc cã nÒn n«ng nghiÖp ph¸t triÓn vµ nguån lîi thuû s¶n phong phó nh- ViÖt Nam -Trong s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, n-íc ®ãng vai trß ®Æc biÖt quan träng ®èi víi c¸c ngµnh giao th«ng vËn t¶i thuû, thuû ®iÖn, s¶n xuÊt , chÕ biÕn thùc phÈm, n-íc gi¶i kh¸t. Ngoµi ra n-íc lµ yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu trong s¶n xuÊt giÊy, v¶i, sîi vµ mét sè ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c… 1 -N-íc cã vai trß quan träng trong viÖc phôc vô c¸c nhu cÇu nghØ ng¬i, ch÷a bÖnh vµ du lÞch. Tµi nguyªn n-íc cïng víi c¸c yÕu tè m«i tr-êng kh¸c nh- c¶nh quan thiªn nhiªn, danh lam th¾ng c¶nh …lµ ®iÒu kiÖn cho ph¸t triÓn ngµnh kinh tÕ du lÞch, dÞch vô. -Mét sè vïng kinh tÕ ngËp n-íc lµ n¬i c- tró cña c¸c loµi ®éng, thùc vËt ®Æc h÷u, trong ®ã cã nhiÒu loµi quý hiÕm ®-îc ph¸p luËt b¶o vÖ… V× vËy nÕu nh- m«i tr-êng n-íc bÞ « nhiÔm nã sÏ ph¸ vì tr¹ng th¸i c©n b»ng tù nhiªn cña m«i tr-êng. Thµnh phè Hµ Néi cña chóng ta lµ thñ ®«, lµ trung t©m kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n hãa x· héi. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y Hµ Néi cã tèc ®é ph¸t triÓn rÊt nhanh cïng víi nã lµ c¸c vÊn ®Ò m«i tr-êng còng lu«n ph¸t sinh theo, l-îng r¸c th¶i ngµy cµng nhiÒu ®æ bõa b·i ra hÖ thèng tho¸t n-íc lµm cho hÖ thèng tho¸t n-íc ®· yÕu vµ thiÕu l¹i cµng yÕu kÐm h¬n trong viÖc tho¸t n-íc. Tr-íc nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra nh- vËy viÖc c¶i t¹o hÖ thèng tho¸t n-íc vµ qu¶n lý m«i tr-êng n-íc ë thµnh phè Hµ Néi cµng trë lªn cÊp thiÕt nh»m kh¾c phôc t×nh tr¹ng óng ngËp vµ c¶i thiÖn m«i tr-êng, c¶nh quan, thiªn nhiªn cña Hµ Néi gãp phÇn vµo ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña ®Êt n-íc. Chuyªn ®Ò cña em gåm 3 ch-¬ng: Ch-¬ng I: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung Ch-¬ng II: HiÖn tr¹ng hÖ thèng tho¸t n-íc cña thµnh phè Hµ Néi Ch-¬ng III: hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi vµ m«i tr-êng cña dù ¸n tho¸t n-íc. 2 Ch-¬ng I: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung I/ Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n 1.1. Ph¸t triÓn bÒn v÷ng: Lµ sù tho¶ m·n nhu cÇu cña thÕ hÖ hiÖn t¹i mµ kh«ng lµm ¶nh h-ëng ®Õn sù tho¶ m·n nhu cÇu cña thÕ hÖ t-¬ng lai. Ph¸t triÓn bÒn v÷ng tr-íc hÕt lµ sù ph¸t triÓn víi sù c©n ®èi hµi hoµ trªn c¶ ba ph-¬ng diÖn: kinh tÕ, x· héi, m«i tr-êng. M«i tr-êng bao gåm c¸c yÕu tè tù nhiªn vµ yÕu tè vËt chÊt nh©n t¹o quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, bao quanh con ng-êi, cã ¶nh h-ëng tíi ®êi sèng, s¶n xuÊt, sù tån t¹i ph¸t triÓn cña con ng-êi vµ thiªn nhiªn. 1.2. §¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr-êng: Lµ qu¸ tr×nh ph©n tÝch, ®¸nh gi¸, dù b¸o ¶nh h-ëng ®Õn m«i tr-êng cña c¸c dù ¸n quy ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi cña c¸c c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh, c«ng tr×nh kinh tÕ, khoa häc kü thuËt, y tÕ v¨n ho¸ x· héi an ninh quèc phßng vµ c¸c c«ng tr×nh kh¸c, ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p thÝch hîp, vÒ b¶o vÖ m«i tr-êng. 1.3. Mèi quan hÖ gi÷a d©n sè vµ m«i tr-êng. D©n c- lµ ng-êi t¸c ®éng trùc tiÕp tíi m«i tr-êng, chÝnh con ng-êi lµ ng-êi thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, th¶i ra c¸c chÊt th¶i g©y « nhiÔm m«i tr-êng, vµ chÝnh ý thøc cña con ng-êi nÕu ®-îc n©ng cao sÏ gãp phÇn b¶o vÖ m«i tr-êng v× vËy ë khu vùc nµo d©n sè cµng ®«ng nÕu kh«ng cã biÖn ph¸p qu¶n lý chÆt chÏ vµ tr×nh ®é nhËn thøc cña ng-êi d©n kh«ng ®-îc n©ng cao th× n¬i ®ã t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i tr-êng rÊt dÔ s¶y ra. 1.4. ¤ nhiÔm m«i tr-êng, suy tho¸i m«i tr-êng, sù cè m«i tr-êng ¤ nhiÔm m«i tr-êng lµ sù lµm thay ®æi tÝnh chÊt cña m«i tr-êng, vi ph¹m tiªu chuÈn m«i tr-êng 3 Suy t¸i m«i tr-êng lµ sù thay ®æi chÊt l-îng vµ sè l-îng cña thµnh phÇn m«i tr-êng g©y ¶nh h-ëng xÊu cho ®êi sèng cña con ng-êi vµ thiªn nhiªn. Sù cè m«i tr-êng lµ c¸c tai biÕn hoÆc rñi ro x¶y ra trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña con ng-êi hoÆc biÕn ®æi bÊt th-êng cña thiªn nhiªn, g©y suy tho¸i m«i tr-êng nghiªm träng nh-: lò lôt, giã b·o, h¹n h¸n…. II/ c¬ së qu¶n lý m«i tr-êng n-íc. 2.1. Qu¶n lý m«i tr-êng vµ b¶n chÊt cña qu¶n lý m«i tr-êng. 2.1.1. Qu¶n lý m«i tr-êng : Qu¶n lý m«i tr-êng lµ b»ng mäi biÖn ph¸p thÝch hîp, t¸c ®éng vµ ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng cña con ng-êi nh»m lµm hµi hoµ c¸c mèi quan hÖ gi÷a ph¸t triÓn vµ m«i tr-êng, sao cho võa tho¶ m·n nhu cÇu cña con ng-êi võa ®¶m b¶o ®-îc chÊt l-îng cña m«i tr-êng vµ kh«ng qu¸ kh¶ n¨ng chÞu ®ùng cña hµnh tinh chóng ta. 2.1.2. B¶n chÊt cña qu¶n lý m«i tr-êng. XÐt vÒ b¶n chÊt kinh tÕ – x· héi, qu¶n lý m«i tr-êng lµ c¸c ho¹t ®éng chñ quan cña chñ thÓ qu¶n lý v× môc tiªu lîi Ých cña hÖ thèng, b¶o ®¶m cho hÖ thèng m«i tr-êng tån t¹i ho¹t ®éng vµ ph¸t triÓn l©u dµi, c©n b»ng vµ æn ®Þnh v× lîi Ých cña c¸ nh©n, céng ®ång, ®Þa ph-¬ng, vïng, quèc gia, khu v-c, vµ quèc tÕ. Môc tiªu cña hÖ thèng m«i tr-êng do chñ thÓ qu¶n lý m«i tr-êng ®¶m nhËn. Hä lµ chñ së h÷u cña hÖ thèng m«i tr-êng vµ lµ ng-êi n¾m gi÷ quyÒn lùc cña hÖ thèng m«i tr-êng. Nãi mét c¸ch kh¸c, b¶n chÊt cña qu¶n lý m«i tr-êng tuú thuéc vµo chñ së h÷u cña hÖ thèng m«i tr-êng. 2.2.C¸c c«ng cô qu¶n lý m«i tr-êng 2.2.1. C«ng cô ph¸p lý: *. C¸c tiªu chuÈn m«i tr-êng: Tiªu chuÈn lµ ph-¬ng tiÖn chÝnh ®Ó trùc tiÕp ®iÒu chØnh chÊt l-îng m«i tr-êng ®-îc ph¸p lý x¸c nhËn ®Ó giíi h¹n « nhiÔm. 4 C¸c tiªu chuÈn th¶i n-íc lµ c¸c trÞ sè trung b×nh hay tèi ®a cña c¸c nång ®é hay sè l-îng chÊt « nhiÔm cã thÓ ®-îc phÐp th¶i vµo c¸c vïng n-íc: chóng ph¶i ®-îc thùc hiÖn bëi mét nguån riªng lÎ, t¹i ®iÓm ®æ th¶i. Nh÷ng giíi h¹n cã thÓ ®-îc ¸p dông cho toµn bé c«ng x-ëng hay cho mçi cèng x¶ th¶i tõ nhµ m¸y ra, c¸c tiªu chuÈn x¶ th¶i ®Æc biÖt cã thÓ ®-îc ®Æt ra cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp riªng biÖt. Trong mét sã tr-êng hîp cã sù ph©n biÖt gi÷a c¸c tiªu chuÈn cã thÓ ¸p dông cho tÊt c¶ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp vµ c¸c tiªu chuÈn cô thÓ ¸p dông cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp riªng biÖt. C¸c tiªu chuÈn kh¸c nhau còng cã thÓ ®-îc ¸p ®ông cho c¸c nhµ m¸y míi vµ c¸c nhµ m¸y hiÖn cã. C¸c tiªu chuÈn còng cã thÓ quy ®Þnh c¸c biÖn ph¸p ®Ó thùc hiÖn c¸c môc tiªu m«i tr-êng cô thÓ. Nãi chung, c¸c tiªu chuÈn chÊt l-îng m«i tr-êng vµ c¸c tiªu chuÈn x¶ th¶i lµ c¸c thµnh phÇn bæ sung cña hÖ thèng ph¸p lý ®Ó kiÓm so¸t « nhiÔm. C¸c tiªu chuÈn x¶ th¶i n-íc nãi chung cung cÊp mét ph-¬ng tiÖn trùc tiÕp cã thÓ qu¶n lý ®Ó kiÓm so¸t « nhiÔm víi mét møc dù ®o¸n hîp lý vÒ chÊt l-îng n-íc mÆt. Do vËy, x©y dùng c¸c tiªu chuÈn x¶ th¶i n-íc thÝch hîp cã lÏ sÏ lµ ph-¬ng c¸ch tèt nhÊt ®Ó kiÓm so¸t « nhiÔm n-íc. Tuy nhiªn, víi lo¹i tiªu chuÈn nµy, cã mét sè ®iÓm yÕu sau: Thùc chÊt, c¸c tiªu chuÈn x¶ th¶i n-íc thèng nhÊt kh«ng l-u ý tíi c¸c yªu cÇu vÒ chÊt l-îng n-íc cña c¸c nguån ®Þa ph-¬ng chóng cã thÓ cung cÊp sù b¶o vÖ qu¸ møc ®èi víi mét vµi ®o¹n s«ng, nh-ng l¹i b¶o vÖ kh«ng ®ñ møc ®èi víi c¸c ®o¹n kh¸c. ë n¬i nµo cã nhiÒu ng-êi x¶ th¶i n-íc bÈn, viÖc thùc hiÖn tiªu chuÈn chÊt l-îng n-íc, th«ng qua sù ®iÒu chØnh ®éc lËp c¸c nguån x¶ th¶i kh¸c nhau lµ kh«ng thÓ ®-îc. Thay vµo ®ã, chÝnh phñ cÇn ph¶i kÕt hîp c¸c tiªu chuÈn x¶ th¶i n-íc kh¸c nhau ®Ó cã thÓ thùc hiÖn ®-îc c¸c môc ®Ých mong muèn trong c¸c vïng n-íc tiÕp nhËn. H¬n n÷a viÖc buéc thùc thi th-êng ®-îc tiÕn hµnh bëi c¸c thanh tra viªn cña chÝnh phñ b»ng c¸ch kiÓm tra t¹i chç, vµ ¸p ®Æt c¸c kho¶n ph¹t ®èi víi nh÷ng ng-êi vi ph¹m. nh÷ng ng-êi vi ph¹m l¹i thÝch tr× ho¹n viÖc tu©n theo tiªu chuÈn vµ l«i kÐo chÝnh phñ vµo 5 nh÷ng cuéc ®Êu tranh ph¸p lý kÐo dµi, mét bÊt lîi kh¸c cña ph-¬ng c¸ch nµy lµ nã ®ßi hái chi phÝ hµnh chÝnh vµ thùc thi lín. *.C¸c lo¹i giÊy phÐp ViÖc cÊp hoÆc kh«ng cÊp c¸c lo¹i giÊy phÐp hoÆc c¸c lo¹i uû quyÒn kh¸c lµ mét c«ng cô quan träng kh¸c ®Ó kiÓm so¸t « nhiÔm. C¸c lo¹i giÊy phÐp chung th-êng ®-îc g¾n víi c¸c tiªu chuÈn vÒ chÊt l-îng n-íc hay kh«ng khÝ vµ cã thÓ cßn ph¶i tho¶ m·n nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ nh- phï hîp víi quy ph¹m thùc hµnh, lùa chän ®Þa ®iÓm thÝch hîp ®Ó gi¶m tíi møc tèi thiÓu nh÷ng ¶nh h-ëng kinh tÕ vµ m«i tr-êng Mét lîi thÕ chÝnh cña c¸c lo¹i giÊy phÐp lµ chóng cã thÓ t¹o ®iÒu kiÖn cô thÓ cho viÖc thùc thi c¸c tr-¬ng tr×nh m«i tr-êng b»ng c¸ch ghi vµo v¨n b¶n tÊt c¶ nh÷ng nhiÖm vô kiÓm so¸t « nhiÔm cña c¬ së ®ã. Nh÷ng lîi thÕ kh¸c lµ cã thÓ rót hoÆc t¹m treo c¸c giÊy phÐp, tuú theo nhu cÇu cña nÒn kinh tÕ quèc d©n hay c¸c lîi Ých x· héi kh¸c vµ th-êng yªu cÇu ph¶i tr¶ lÖ phÝ ®Ó trang tr¶i c¸c chi phÝ cho tr-¬ng tr×nh kiÓm so¸t « nhiÔm. *. C«ng t¸c kiÓm so¸t viÖc sö ®Êt vµ n-íc KiÓm so¸t viÖc sö dông ®Êt lµ c«ng cô chñ yÕu cña chÝnh quyÒn ®Þa ph-¬ng, ®-îc ¸p dông ®Ó b¶o vÖ m«i tr-êng. Khoanh vïng cã thÓ ®Þnh nghÜa lµ sù ph©n chia l·nh thæ hay mét khu vùc hµnh chÝnh kh¸c thµnh quËn huyÖn vµ nh÷ng quy ®Þnh vÒ viÖc ®-îc phÐp sö dông ®Êt, chiÒu cao, quy m« cña c¸c toµ nhµ hay c¸c cÊu tróc kh¸c trong c¸c quËn, huyÖn ®ã. Do vËy, khoanh vïng cã thÓ ng¨n ngõa viÖc bè trÝ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp g©y « nhiÔm t¹i c¸c ®Þa ®iÓm kh«ng thÝch hîp lµm ¶nh h-ëng tíi ®Þa ph-¬ng, hoÆc cã thÓ kiÓm so¸t ®-îc mËt ®é ph¸t triÓn cña c¸c khu vùc cô thÓ. ViÖc khoanh vïng ho¹t ®éng cho phÐp cã sù mÒm dÎo trong thiÕt kÕ, trong chõng mùc c¸c tiªu chuÈn nhÊt ®Þnh, ®-îc thùc hiÖn. C¸c quy ®Þnh ph©n chia nhá lµ c¸c luËt ®-îc ¸p dông ë c¸c ®Þa ph-¬ng nh»m chØ ®¹o qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi ®Êt ®ai thµnh c¸c khu vùc x©y dùng. Chóng kiÓm so¸t sù bè trÝ mÆt b»ng cña c¸c c«ng tr×nh ph¸t triÓn míi b»ng c¸ch ®Æt 6 ra c¸c tiªu chuÈn nh- kÝch th-íc l« ®Êt, chiÒu réng, chiÒu dµi c¸c ®-êng phè, c¸c khu vùc dµnh cho c¸c ph-¬ng tiÖn c«ng céng. Chóng còng bao gåm c¸c ®iÒu kho¶n kh«ng gian dµnh cho giao th«ng, tiÖn Ých c«ng céng, vui choi gi¶i trÝ, c¸c vÊn ®Ò n-íc vµ cèng r·nh, vµ phßng tr¸nh d©n c- tËp trung qua ®«ng ®óc. C¸c biÖn ph¸p ®èi víi viÖc sö dông n-íc ®Æc biÖt cã thÓ ®-îc tiªu dïng ®Ó giíi h¹n hoÆc cÊm viÖc ph¸t triÓn n¨ng l-îng, khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn t¹i bê vµ lßng s«ng, ®¸y biÓn, c¸c ho¹t ®éng gi¶i trÝ (c©u c¸, b¬i, b¬i thuyÒn ) vµ nh÷ng sö dông cã nhiÒu kh¶ n¨ng g©y « nhiÔm kh¸c, t¹i c¸c vïng n-íc quy ®Þnh. 2.2.2. C«ng cô kinh tÕ §©y lµ c«ng cô quan träng nhÊt ®-îc sö dông rÊt phæ biÕn ë c¸c n-íc ph¸t triÓn trong qu¶n lý m«i tr-êng. C«ng cô kinh tÕ ®-îc ¸p dông dùa trªn hai nguyªn t¾c c¬ b¶n ®· ®-îc quèc tÕ thõa nhËn l¯: “ng­êi g©y « nhiÔm ph°i tr° tiÒn (PPP)”, “ ng­êi h­ëng thô ph°i tr° tiÒn (BPP)” *. Nguyªn t¾c ng-êi g©y « nhiÔm ph¶i tr¶ tiÒn (PPP) Theo nguyªn t¾c nµy th× nh÷ng t¸c nh©n g©y « nhiÔm ph¶i tr¶ mäi chi phÝ cho ho¹t ®éng kiÓm so¸t vµ phßng chèng « nhiÔm. Ngoµi ra cßn ph¶i båi th-êng cho nh÷ng ng-êi bÞ thiÖt h¹i do « nhiÔm ®ã g©y ra. Nãi tãm l¹i, theo nguyªn t¾c PPP th× ng-êi g©y « nhiÔm ph¶i chÞu mäi kho¶n chi phÝ ®Ó thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p lµm gi¶m « nhiÔm do chÝnh quyÒn tæ chøc thùc hiÖn, nh»m ®¶m b¶o cho m«i tr-êng ë trong tr¹ng th¸i cã thÓ chÊp nhËn ®-îc. Nguyªn t¾c PPP xuÊt ph¸t tõ nh÷ng luËn ®iÓm cña Pigou vÒ nÓn kinh tÕ phóc lîi. Trong ®ã néi dung quan träng nhÊt ®èi víi mét nÒn kinh tÕ lý t-ëng lµ gi¸ c¶ c¸c lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô cã thÓ ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ c¸c chi phÝ x· héi kÓ c¶ c¸c chi phÝ m«i tr-êng ( bao gåm c¸c chi phÝ chèng « nhiÔm, khai th¸c tµi nguyªn …). 7 ViÖc buéc ng-êi g©y « nhiÔm ph¶i tr¶ tiÒn lµ mét trong nh÷ng c¸ch tèt nhÊt ®Ó lµm gi¶m bít c¸c t¸c ®éng cña ngo¹i øng g©y ra lµm thÊt b¹i thÞ tr-êng. *. Nguyªn t¾c ng-êi h-ëng lîi ph¶i tr¶ tiÒn (BPP) Nguyªn t¾c nµy cã nghÜa lµ: tÊt c¶ nh÷ng ai h-ëng lîi do cã ®-îc m«i tr-êng trong lµnh kh«ng bÞ « nhiÔm th× ®Òu ph¶i nép phÝ Nguyªn t¾c BPP chñ tr-¬ng r»ng viÖc phßng ngõa « nhiÔm vµ c¶i thiÖn m«i tr-êng cÇn ®-îc hç trî tõ phÝa nh÷ng ng-êi muèn thay ®æi hoÆc nh÷ng ng-êi kh«ng ph¶i tr¶ gi¸ cho c¸c chÊt th¶i g©y « nhiÔm m«i tr-êng VÒ thùc chÊt, nguyªn t¾c BPP cã thÓ ®-îc sö dông nh- lµ mét ®Þnh h-íng hç trî nh»m ®¹t ®-îc c¸c môc tiªu m«i tr-êng, cho dï ®ã lµ môc tiªu b¶o vÖ hay phôc håi m«i tr-êng. NÕu møc phÝ cã thÓ ®-îc thu ®ñ ®Ó dµnh cho c¸c môc tiªu m«i tr-êng, th× lóc ®ã chÝnh s¸ch nµy cã thÓ ®-îc coi lµ chÝnh s¸ch cã hiÖu qu¶ vÒ m«i tr-êng. Tãm l¹i c¸c c«ng cô kinh tÕ lµ mét trong nh÷ng ph-¬ng tiÖn chÝnh s¸ch rÊt h÷u hiÖu ®Ó ®¹t tíi môc tiªu m«i tr-êng thµnh c«ng. C¸c c«ng cô kinh tÕ trong qu¶n lý m«i tr-êng bao gåm nhiÒu lo¹i nh-: quü m«i tr-êng, thuÕ m«i tr-êng, thuÕ tµi nguyªn, lÖ phÝ, phÝ m«i tr-êng, c¸c h×nh thøc trî cÊp tµi chÝnh c¸c biÖn ph¸p tµi chÝnh ng¨n ngõa « nhiÔm. 2.3. Qu¶n lý m«i tr-êng n-íc 2.3.1.Sù « nhiÔm m«i tr-êng n-íc. Trong qu¸ tr×nh sö dông n-íc s¹ch vµo môc ®Ých kh¸c nhau cña ®êi sèng, con ng-êi ®· th¶i ra m«i tr-êng xung quanh mét khèi l-îng n-íc bÈn gÇn b»ng víi khèi l-îng n-íc s¹ch con ng-êi ®· ®-îc cung cÊp. N-íc bÈn th¶i ra tõ c¸c nghµnh c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, sinh ho¹t bÖnh viÖn…®· ®-a vµo nguån n-íc mét khèi l-îng lín chÊt bÈn ®a d¹ng vµ lµm thay ®æi ®Æc tÝnh c¬ b¶n cña n-íc thiªn nhiªn vµ g©y ra hiÖn t-îng n-íc bÞ « nhiÔm. 8 Chóng ta cã thÓ ®Þnh nghÜa n-íc « nhiÔm nh- sau: N-íc bÞ coi lµ « nhiÔm khi thµnh phÇn cña n-íc bÞ thay ®æi, hoÆc bÞ huû ho¹i lµm cho n-íc kh«ng thÓ sö dông ®-îc trong mäi ho¹t ®éng cña con ng-êi vµ sinh vËt. Sù thay ®æi vÒ thµnh phÇn vµ b¶n chÊt cña nguån n-íc khi bÞ « nhiÔm cã thÓ x¶y ra trªn c¸c mÆt kh¸c nhau vÝ dô: Nh- thay ®æi tÝnh chÊt lý häc ( mµu, mïi vÞ, ®é trong…) hoÆc thay ®æi c¸c thµnh phÇn ho¸ häc trong n-íc ( t¨ng hµm l-îng c¸c chÊt h÷u c¬, c¸c chÊt v« c¬, c¸c hîp chÊt ®éc…) hoÆc lµm thay ®æi hÖ sinh vËt cã trong n-íc ( lµm t¨ng hoÆc gi¶m sè l-îng c¸c vi sinh vËt ho¹i sinh, vi khuÈn vµ virut g©y bÖnh hoÆc xuÊt hiÖn trong n-íc c¸c lo¹i sinh vËt mµ tr-íc ®©y kh«ng cã trong nguån n-íc. Thµnh phè Hµ Néi hiÖn nay m«i tr-êng n-íc ®ang bÞ « nhiÔm nghiªm träng lµm ¶nh h-ëng rÊt lín ®Õn søc khoÎ ng-êi d©n, ®Õn ®êi sèng kinh tÕ x· héi vµ c¶nh quan cña toµn thµnh phè. 2.3.2.Qu¶n lý m«i tr-êng n-íc Tr-íc nh÷ng vÊn ®Ò vÒ hiÖn tr¹ng m«i tr-êng n-íc cña n-íc ta vµ ®Æc biÖt cña thµnh phè Hµ Néi chÝnh phñ ®· cã nh÷ng c«ng cô vµ biÖn ph¸p ®Ó qu¶n lý vµ b¶o vÖ m«i tr-êng n-íc nh- c«ng cô ph¸p lý, c«ng cô kinh tÕ rÊt h÷u hiÖu. Cïng víi viÖc qu¶n lý vµ b¶o vÖ m«i tr-êng n-íc th× thµnh phè Hµ Néi ®ang ®Èy m¹nh viÖc c¶i t¹o hÖ thèng tho¸t n-íc nh»m kh¾c phôc t×nh tr¹ng óng ngËp th-êng xuyªn xÈy ra trong mïa m-a vµ c¶i thiÖn m«i tr-êng sèng cña thµnh phè Hµ Néi III/ §èi t-îng, ph-¬ng ph¸p vµ môc ®Ých nghiªn cøu 3.1. §èi t-îng nghiªn cøu §èi t-îng nghiªn cøu ®Ò tµi ®ã lµ toµn bé l-u vùc s«ng T« LÞch bao gåm 4 con s«ng: s«ng T« LÞch, s«ng Lõ, s«ng SÐt, s«ng Kim ng-u. HiÖn tr¹ng cña c¸c con s«ng nµy hiÖn nay ®ang bÞ « nhiÔm nghiªm träng do dßng ch¶y cña c¸c con s«ng bÞ t¾c nghÏn, r¸c r-ëi tõ c¸c hé gia ®×nh, c¸c nhµ m¸y, c¸c bÖnh viÖn ®æ vµo c¸c con s«ng lµm h¹n chÕ dßng ch¶y g©y t×nh tr¹ng óng ngËp, m«i tr-êng bÞ « nhiÔm cho c¶ thµnh phè Hµ Néi 9 Khi l-u vùc s«ng T« LÞch ®-îc c¶i t¹o th× nã gi¶i quyÕt ®-îc phÇn lín t×nh tr¹ng óng ngËp cña thµnh phè Hµ Néi v× l-u vùc s«ng T« LÞch lµ hÖ thèng tho¸t n-íc chÝnh cña c¶ thµnh phè. 3.2. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu 3.2.1. Ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch, tæng hîp sè liÖu Trªn c¬ së thu thËp c¸c sè liÖu tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau tõ ®ã ph©n tÝch, tæng hîp c¸c sè liÖu cã ®-îc ®Ó tÝnh to¸n c¸c lîi Ých vµ chi phÝ cña dù ¸n C¸c nguån sè liÖu trong bµi em thu thËp ®-îc tõ c¸c nguån sau: - Sè liÖu cña c«ng ty tho¸t n-íc Hµ Néi - Sè liÖu cña côc m«i tr-êng - Sè liÖu cña c«ng ty m«i tr-êng ®« thÞ Hµ Néi - Sè liÖu cña trung t©m nghiªn cøu c«ng nghÖ x©y dùng vµ kiÓm ®Þnh m«i tr-êng thuéc c«ng ty t- vÊn c«ng nghÖ thiÕt bÞ vµ kiÓm ®Þnh x©y dùng - Sè liÖu thu thËp trong tµi liÖu cña khoa kinh tÕ m«i tr-êng – tr-êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n - Ngoµi ra c¸c sè liÖu trªn cßn ®-îc thu thËp th«ng qua ®iÒu tra c¸c hé gia ®×nh ë xung quanh khu vùc nghiªn cøu 3.2.2. Ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch chi phÝ – lîi Ých (CBA) *. Kh¸i niÖm vÒ ph©n tÝch chi phÝ – lîi Ých Khi nghiªn cøu b¶n chÊt hµnh ®éng cña 1 c¸ nh©n hoÆc tæ chøc th-êng ng-êi ta xem xÐt ®Õn hai vÊn ®Ò lîi Ých chi phÝ Khi liÖt kª toµn bé nh÷ng lîi Ých - chi phÝ lµ c¬ së ®Ó tÝnh to¸n x¸c ®Þnh vµ ®i ®Õn quyÕt ®Þnh lùa chän ph-¬ng ¸n nµo lµ tèi -u nhÊt ®ã chÝnh lµ CBA Mét dù ¸n chØ ®-îc chÊp nhËn khi mµ tæng lîi Ých x· héi lµ d-¬ng *. Ph-¬ng ph¸p tÝnh Cã rÊt nhiÒu c«ng thøc ®Ó tÝnh to¸n chi phÝ – lîi Ých nh-ng trong chuyªn ®Ò nµy em ®· lùa chän c«ng thøc tÝnh gi¸ trÞ hiÖn t¹i rßng cña dù ¸n 10 NPV=  Bt Ct - (Co + ) víi t=1,n t (1  r ) (1  r )t Trong ®ã : Bt: chi phÝ thu vÒ t¹i n¨m t cña dù ¸n Co: chi phÝ ®Çu t- ban ®Çu Ct: chi phÝ bá ra t¹i n¨m t t: thêi gian r: tû lÖ chiÕt khÊu n: sè n¨m tån t¹i cña dù ¸n NPV>0 th× dù ¸n lµ kh¶ thi 3.3. Môc ®Ých nghiªn cøu Nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy em cã thÓ thÊy ®-îc hiÖn tr¹ng cña hÖ thèng tho¸t n-íc cña thµnh phè Hµ Néi, n¨ng lùc tho¸t n-íc cña l-u vùc s«ng T« LÞch qua ®ã ph©n tÝch ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr-êng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña dù ¸n c¶i t¹o hÖ thèng tho¸t n-íc l-u vùc s«ng T« LÞch ®ång thêi nªu lªn nh÷ng mÆt t¸c h¹i cña viÖc ®æ r¸c th¶i n-íc th¶i ch-a qua xö lý ra s«ng vµ t×nh tr¹ng lÊn chiÕm lßng s«ng lµm h¹n chÕ rßng ch¶y cña s«ng vµ nªu lªn tÇm quan träng cña m«i tr-êng ®èi víi søc khoÎ ng-êi d©n vµ ¶nh h-ëng cña nã tíi t×nh h×nh kinh tÕ x· héi cña thµnh phè ®Ó tuyªn truyÒn cho mäi ng-êi d©n thÊy ®-îc t¸c h¹i cña viÖc ®ã vµ thÊy ®-îc lîi Ých cña viÖc c¶i t¹o hÖ thèng tho¸t thµnh phè Hµ Néi tõ ®ã lµm cho ng-êi d©n n©ng cao ý thøc cña m×nh trong vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr-êng vµ cã c¸c ®Ò xuÊt kiÕn nghÞ lªn c¸c cÊp cã chøc n¨ng thÈm quyÒn ®Ó hä ®-a ra c¸c ph-¬ng ¸n gi¶i quyÕt tèi -u nhÊt. 11 Ch-¬ng II: HiÖn tr¹ng hÖ thèng tho¸t n-íc ë thµnh phè Hµ Néi I/ Tæng quan vÒ thµnh phè Hµ Néi 1.1. §iÒu kiÖn tù nhiªn 1.1.1. VÞ trÝ ®Þa lý Thµnh phè Hµ Néi n»m trong vïng ch©u thæ s«ng Hång lµ thñ ®« cña ViÖt Nam, trung t©m chÝnh trÞ, inh tÕ vµ c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸ cña ®Êt n-íc. §Þa h×nh t-¬ng ®èi b»ng ph¼ng, cao ®é mÆt ®Êt ë møc 5- 10m so víi møc n-íc biÓn (ë phÝa B¾c), trong khi ®ã khu vùc thÊp ë phÝa Nam víi cao ®é 44,5m 1.1.2.§iÒu kiÖn khÝ t-îng thuû v¨n ViÖc quan s¸t khÝ hËu thµnh phè Hµ Néi cho thÊy nhiÖt ®é trung b×nh lµ 28oC vµ l-îng m-a trung b×nh hµng n¨m lµ 1670mm kho¶ng 90% l-îng m-a xÈy ra trong mïa m-a tõ th¸ng 4; 5 vµ kÕt thóc th¸ng 11. *. Mùc n-íc Mùc n-íc s«ng NhuÖ ®-îc d©ng lªn cao rÊt nhanh khi mµ tiÕp nhËn l-îng m-a trong khu vùc. Trong tr-êng hîp nµy viÖc b¬m ra s«ng Hång trë lªn cÇn thiÕt. Mùc n-íc s«ng Hång nh- b¶ng sau: Mùc n-íc cña s«ng Hång trong c¸c mïa (®¬n vÞ m) Mïa m-a Mïa kh« Th¸ng 8 Th¸ng 3 Lín nhÊt 11,44 4,18 6,67 Nhá nhÊt 6,04 2,01 3,57 Trung b×nh 8,55 2,68 5,01 Nguån: c«ng ty tho¸t n-íc Hµ Néi 12 Trung b×nh S«ng NhuÖ mùc n-íc cao th-êng xuyªn hµng n¨m ë h¹ l-u ®Ëp Hµ §«ng trªn s«ng NhuÖ. Mùc n-íc cao nhÊt lµ 5,64m ®-îc ghi vµo th¸ng 9/1994. Mùc n-íc th-êng xuyªn d©ng cao h¬n møc 4,5m. §ã lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh g©y ra t×nh tr¹ng óng ngËp trong khu vùc nghiªn cøu *. C«ng suÊt dßng ch¶y cña hÖ thèng s«ng kªnh hiÖn cã C«ng suÊt dßng ch¶y cña 4 con s«ng l-u vùc s«ng T« LÞch thay ®æi do vÞ trÝ, h×nh d¹ng, nh÷ng ®iÓm trung lµ c«ng suÊt x¶ tõ 1- 1,2 n¨m chu kú lÆp l¹i. §iÒu nµy cã nghÜa lµ ®Ó ®¹t c«ng suÊt chèng óng ngËp víi chu kú lÆp l¹i 10 n¨m th× cÇn thiÕt ph¶i c¶i t¹o l¹i c¸c s«ng. C«ng suÊt trµn bê hiÖn tr¹ng ®-îc ®¸nh gi¸ nh- sau: - S«ng T« LÞch: 10m3/s (th-îng l-u)- 50m3/s (h¹ l-u) - S«ng Lõ: kho¶ng 10m3/s - S«ng Set: d-íi 10m3/s - S«ng Kim ng-u: 20m3/s( th-îng l-u)- 40m3/s ( h¹ l-u) 4 con s«ng trªn tiÕp nhËn n-íc th¶i tõ nhiÒu kªnh m-¬ng tho¸t n-íc, c«ng suÊt tho¸t n-íc hiÖn tr¹ng cña kªnh nãi chung chØ ®¸p øng dßng ch¶y nhá h¬n chu kú lÆp l¹i 1 n¨m. ViÖc tån t¹i nhiÒu cÇu cèng c¾t ngang qua c¸c kªnh m-¬ng mµ nã cã diÖn tÝch dßng ch¶y nhá vµ g©y hiÖn t-îng th¾t cæ chai ®èi víi viÖc æn ®Þnh dßng ch¶y. * §iÒu kiÖn dßng ch¶y nhá Th«ng qua viÖc nghiªn cøu tiÕn hµnh ®o ®¹c ng-êi ta thÊy ®iÒu kiÖn dßng ch¶y cña c¸c s«ng m-¬ng rÊt nhá ¶nh h-ëng ®Õn l-u l-îng tho¸t n-íc cña c¸c s«ng m-¬ng. Dßng ch¶y nhá cña l-u vùc s«ng T« LÞch (t¹i Thanh liÖt ) ®· ®-îc -íc tÝnh nh- sau: - Dßng ch¶y nhá t¹i Thanh liÖt 5,0m3/s - Dßng x¶ do n-íc cÊp 4,5m3/s - Dßng ch¶y tù nhiªn ( nhá ) 0,5m3/s 13 1.2. §iÒu kiÖn kinh tª - x· héi 1.2.1. T×nh h×nh kinh tÕ KÓ tõ khi cã chÝnh s¸ch ®æi míi, tèc ®é t¨ng tr-ëng kinh tÕ cña Hµ Néi t¨ng rÊt nhanh víi c¸c ngµnh kinh tÕ nh-: c«ng nghiÖp, x©y dùng, th-¬ng m¹i – dÞch vô vµ du lÞch ngµy cµng ®-îc nhiÒu c«ng ty n-íc ngoµi ®Çu t-. N«ng nghiÖp còng ®-îc chó träng ph¸t triÓn chñ yÕu lµ trång lóa vµ nu«i c¸ tËp trung ë c¸c huyÖn ngo¹i thµnh. T¨ng tr-ëng kinh tÕ ®¹t tèc ®é trung b×nh hµng n¨m 14% kÓ tõ n¨m 1995. Ngµnh x©y dùng vµ c«ng nghiÖp thËm chÝ t¨ng nhanh h¬n kho¶ng 17%n¨m, dÞch vô vµ bu«n b¸n th-¬ng m¹i t¨ng kho¶ng 13%n¨m. N¨m 1998 tèc ®é t¨ng tr-ëng GDP gi¶m cßn 10%, nh-ng nghµnh c«ng nghiÖp vÉn ®-îc duy tr× ë tèc ®é 15%. Ngoµi ra trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ngµnh du lÞch cña Hµ Néi ®ang cã tèc ®é ph¸t triÓn rÊt cao 1.2.2. T×nh h×nh x· héi. * D©n sè: Theo sè liÖu ®iÒu tra th¸ng 12/1999 d©n sè cña thµnh phè Hµ Néi lµ kho¶ng trªn 2,5 triÖu ng-êi. D©n sè cña 7 quËn néi thµnh n¨m 1993 lµ 1triÖu ng-êi. Tuy tèc ®é ph¸t triÓn d©n sè tù nhiªn lµ t-¬ng ®èi thÊp, chØ kho¶ng 1,5% n¨m nh-ng sè ng-êi nhËp c- vÒ thµnh phè Hµ Néi lµ rÊt cao vµ viÖc nhËp thªm 3 huyÖn ngo¹i thµnh ®· lµm cho d©n sè cña thµnh phè Hµ Néi t¨ng thªm kho¶ng 1,5 triÖu Thµnh phè Hµ Néi víi diÖn tÝch kho¶ng 924,5 km2 do ®ã mËt ®é d©n sè cña Hµ Néi lµ rÊt cao kho¶ng 2767 ng-êi/km2 * VÖ sinh – y tÕ N¨m 2000 t¹i thµnh phè Hµ Néi cã 35 bÖnh viÖn, 5 tram y tÕ ë quËn huyÖn vµ 250 tr¹m y tÕ x·, sè l-îng c¸c c¬ së y tÕ ë Hµ Néi coi nh- ®ñ nh-ng vÒ chÊt l-îng bao gåm c¸c thiÕt bÞ vµ thuèc men th× cßn thiÕu ®Æc biÖt lµ vïng n«ng th«n. Theo th«ng tin cña trung t©m vÖ sinh dÞch tÔ Hµ Néi thuéc bé y tÕ th× c¸c bÖnh liªn quan ®Õn n-íc ë thµnh phè Hµ Néi chñ yÕu lµ c¸c bÖnh Øa ch¶y 14 vµ kiÖt lþ, c¸c bÖnh kh¸c nh- th-¬ng hµn, t¶ vµ sèt b¹i liÖt hiÕm thÊy trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. B¶ng sè l-îng bÖnh nh©n bÞ nh÷ng bÖnh liªn quan ®Õn n-íc tõ n¨m 1998- 2000 ( ®¬n vÞ 1000 ) 1998 1999 2000 Øa ch¶y, kiÕt lþ 26,787 31,936 36,154 Sèt xuÊt huyÕt 127 34 33 Nguån : Bé y tÕ Theo b¸o c¸o nghiªn cøu n¨m 1998 vÒ n-íc th¶i th× hÇu hÕt n-íc th¶i tõ c¸c hé gia ®×nh, bÖnh viÖn, tr-êng häc, vµ c¸c khu c«ng nghiÖp ®Òu kh«ng ®-îc xö lý tr-íc khi ®æ ra ao hå vµ s«ng. ThËm chÝ nhiÒu gia ®×nh cßn x¶ n-íc th¶i ra ngay phè, r·nh, ao, hå. §iÒu nµy ¶nh h-ëng kh«ng tèt ®Õn t×nh h×nh søc khoÎ v× cã nhiÒu ho¹t ®éng hµng ngµy diÔn ra ngay trªn ®-êng phè, nh- nÊu n-íng, ph¬i thãc, giÆt giò quÇn ¸o. 1.3. VÊn ®Ò m«i tr-êng ë thµnh phè Hµ Néi hiÖn nay 1.3.1. N-íc th¶i vµ chÊt th¶i r¾n HiÖn nay ë Hµ Néi kh«ng cã tr¹m xö lý n-íc th¶i nµo ho¹t ®éng. T¹i Kim Liªn vÒ nguyªn t¾c, n-íc th¶i tõ c¸c hé gia ®×nh ®-îc xö lÝ t¹i tr¹m xö lÝ s¬ bé tr-íc khi x¶ vµo s«ng Lõ. Tuy nhiªn, tr¹m xö lÝ nµy ch-a bao giê ho¹t ®éng. Cßn cã hai tr¹m xö lÝ t¹i c¸c bÖnh viÖn nh-ng thØnh tho¶ng chóng míi hoat ®éng. L-îng n-íc th¶i vµ chÊt th¶i r¾n ®ang t¨ng lªn do sù gia t¨ng møc ®é cña c¸c c«ng tr×nh. Do tiªu chuÈn vÖ sinh ë c¸c hé thÊp nªn gÇn nh- mét nöa l-îng ph©n ®æ vµo cèng. C¸c lo¹i n-íc th¶i ®-îc x¶ tõ c¸c c¬ quan vµ c¸c xÝ nghiÖp nhá cã tÝnh chÊt t-¬ng tù nh- n-íc th¶i sinh ho¹t. Nghiªm träng nhÊt lµ n-íc th¶i x¶ tõ c¸c nhµ m¸y, bÖnh viÖn vµ tõ c¸c nguån g©y « nhiÔm chÝnh. Môc tiªu ®Çu tiªn cña viÖc xö lÝ n-íc th¶i lµ khö chÊt h÷a c¬, v× phèt pho vµ nit¬ lµ c¸c chÊt chñ yÕu g©y ra ph× dinh d-ìng. Qu¸ tr×nh xö lÝ n-íc th¶i b×nh th-êng còng gi¶m ®-îc l-îng vi khuÈn. 15 N-íc th¶i ch¶y vµo hÖ thèng n-íc mÆt, n¬i còng sö dông ®Ó nu«i c¸, t-íi tiªu vµ gi¶i trÝ. Qu¸ tr×nh xö lÝ n-íc th¶i thùc tÕ diÔn ra trong hÖ sinh th¸i d-íi n-íc ®ang bÞ qu¸ t¶i hoÆc ®Õn giíi h¹n qu¸ t¶i vµ cã thÓ bÞ huû ho¹i hoµn toµn do c¸c chÊt h÷u c¬ vµ c¸c chÊt th¶i c«ng nghiÖp ®éc h¹i. HiÖn nay søc Ðp ®èi víi hÖ sinh th¸i d-íi n-íc lµ qu¸ lín vµ v-ît qu¸ kh¶ n¨ng xö lÝ sinh häc. ViÖc x¶ n-íc th¶i c«ng nghiÖp vµ c¸c chÊt th¶i r¾n g©y trë ng¹i cho viÖc sö dông n-íc mét c¸ch an toµn nh- ®èi víi thuû s¶n. Thùc tÕ sö dông ph©n t-¬i vµ bïn tõ c¸c bÓ tù ho¹i kh«ng ñ sinh häc triÖt ®Ó cã thÓ g©y « nhiÔm nguån n-íc mÆt vµ n-íc ngÇm. HiÖn vÉn cßn sö dông c¸c xÝ cÇu ®Æc biÖt ë gÇn c¸c m-¬ng g©y mÊt vÖ sinh nghiªm träng. Thãi quen vøt r¸c r-ëi xuèng n-íc vµ lÊp ®Êt bÊt hîp ph¸p lµm gi¶m chÊt l-îng n-íc, c¶n dßng ch¶y vµ t¨ng t×nh tr¹ng óng ngËp. Khi cÆn l¾ng ®äng nhiÒu th× c¸c hå chøa n-íc ph¶i ®-îc n¹o vÐt th-êng xuyªn. Theo c¸c ®iÓm nªu trªn, ta thÊy hÖ thèng tho¸t n-íc cña thµnh phè Hµ Néi võa thiÕu võa yÕu chÝnh lµ vÊn ®Ò g©y « nhiÔm m«i tr-êng lín nhÊt. V× vËy viÖc thu gom vµ sö dông chÊt th¶i r¾n, ph©n lµ vÊn ®Ò cÇn ph¶i lµm hiÖn nay. 1.3.2. ChÊt l-îng n-íc mÆt. Theo sè liÖu quan tr¾c chÊt l-îng n-íc vµ nh÷ng lÇn tham quan hiÖn tr-êng cho thÊy tÊt c¶ c¸c hå vµ s«ng Ýt nhÊt lµ bÞ « nhiÔm ë møc ®é trung b×nh, cßn c¸c m-¬ng bÞ « nhiÔm nÆng do n-íc th¶i sinh ho¹t vµ c«ng nghiÖp . ¤ nhiÔm vµ ph× dinh d-ìng lµm gi¶m chÊt l-îng n-íc g©y ra thiÕu « xy vµ t¨ng båi l¾ng. §é ®ôc vµ hµm l-îng c¸c chÊt l¬ löng cao ë mäi n¬i. C¸c chÊt dinh d-ìng ®æ vµo c¸c hå tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau. §iÒu chñ yÕu ë Hµ Néi lµ sù th©m nhËp tõ khu vùc bê hå qua c¸c ho¹t ®éng cña ng-êi d©n, v× n-íc th¶i sinh ho¹t vµ c«ng nghiÖp x¶ trùc tiÕp vµo c¸c hå. N-íc m-a cã thÓ mang hµm l-îng cao c¸c chÊt l¬ löng, ph«t pho, am«ni¾c, nit¬rat, còng nh- s¾t, silic, «xit, c¸c lo¹i muèi vµ c¸c lo¹i vi khuÈn kh¸c. 16 1.3.3. ChÊt l-îng n-íc ngÇm. N-íc th¶i th-êng xuyªn bÞ rß rØ tõ c¸c ®-êng èng ®· cò vµ cã vá bäc máng nªn rÊt cã kh¶ n¨ng g©y « nhiÔm nguån n-íc ngÇm. VÒ mïa m-a mùc n-íc ngÇm cao, n-íc ngÇm ngÊm vµo c¸c ®-êng èng, vÒ mïa kh« khi mùc n-íc ngÇm thÊp h¬n, n-íc th¶i thÊm vµo ®Êt xunh quanh t¨ng thªm nguy c¬ g©y « nhiÔm n-íc ngÇm vµ ®Êt. 1.3.4. C¸c dßng ch¶y lò. N-íc m-a th-êng xuyªn bÞ « nhiÔm do vi khuÈn tõ ph©n, c¸c chÊt l¬ löng, c¸c kim lo¹i nÆng ®éc h¹i vµ c¸c chÊt g©y « nhiÔm h÷u c¬. C¸c bÓ n-íc vµ ®-êng èng « nhiÔm do bÞ rß rØ. MÆt kh¸c, n-íc m-a cã t¸c dông tÈy röa c¸c ®-êng phè, m-¬ng, cuèn ®i r¸c r-ëi cÆn l¾ng vµ chÊt th¶i r¾n. N-íc m-a ch¶y qua hÖ thèng c¸c m-¬ng, s«ng, hå ®iÒu hoµ, ao, råi vµo s«ng NhuÖ. T×nh tr¹ng tho¸t n-íc ë Hµ Néi rÊt khã kh¨n, do vÞ trÝ cña thµnh phè n»m trong vïng ch©u thæ canh t¸c dµy ®Æc cã hÖ thèng t-íi tiªu toµn diÖn, ®Þa h×nh thµnh phè vèn cã mét sè l-îng c¸c khu vùc tròng, ®Æc biÖt lµ cèt nÒn cña khu vùc nµy thÊp so víi s«ng Hång. 1.3.5. Nguån gèc « nhiÔm nguån n-íc ë thµnh phè Hµ Néi. Nguån n-íc bÞ « nhiÔm chñ yÕu do c¸c nguån n-íc th¶i tõ n-íc th¶i sinh ho¹t, n-íc th¶i c«ng nghiÖp, n-íc th¶i y tÕ, n-íc th¶i n«ng nghiÖp. * N-íc th¶i sinh ho¹t : §©y lµ nguån n-íc th¶i rÊt lín kho¶ng 220.000 m 3/ ngµy tõ c¸c hé d©n c- : N-íc th¶i tõ giÆt giò, t¾m röa, bÓ tù ho¹i… th¶i trùc tiÕp ra cèng r·nh kh«ng ®ång bé rÊt mÊt vÖ sinh lµm cho ruåi,muçi n¶y në ®©y lµ nguyªn nh©n g©y ra c¸c bÖnh l©y truyÒn. Trong n-íc th¶i sinh ho¹t th-êng chøa kho¶ng 60-150 mg/l clorua, 60 – 170 mg/ l BOD, 25 – 400 mg/l c¸c chÊt l¬ löng. * N-íc th¶i c«ng nghiÖp. Hµ Néi lµ n¬i tËp trung nhiÒu nhµ m¸y, c¸c khu c«ng nghiÖp hµng ngµy th¶i ra kho¶ng 100.000 m3/ ngµy n-íc th¶i c«ng nghiÖp ch-a qua xö lý, víi c¸c chÊt ®éc h¹i nh- kim lo¹i nÆng, c¸c chÊt h÷u c¬, c¸c chÊt v« c¬ hµm l-îng 17 cao hoÆc mét sè nhµ m¸y cã c¸c thiÕt bÞ xö lý n-íc th¶i th× cßn rÊt h¹n chÕ ch-a ®¹t ®-îc môc tiªu gi¶m thiÓu « nhiÔm. C¸c ho¸ chÊt th¶i ra g©y ¶nh h-ëng lín ®Õn søc khoÎ cña ng-êi d©n, lµm chÕt c¸c vi sinh vËt do ®ã kh¶ n¨ng tù lµm s¹ch cña nguån n-íc bÞ h¹n chÕ rÊt nhiÒu: nh- c¸c nhµ m¸y dÖt, tÈy röa, c¸c tr¹m x¨ng dÇu, nhµ m¸y s¶n xuÊt r-îu bia… * N-íc th¶i bÖnh viÖn: HÇu hÕt n-íc th¶i ë bÖnh viÖn còng kh«ng qua xö lý, th¶i th¼ng ra c¸c s«ng hå. Mét sè Ýt cã tr¹m xö lý n-íc th¶i nh-ng do thiÕu vèn nªn hiÖu qu¶ ®¹t ch-a cao, c¸c r¸c th¶i y tÕ còng ch-a ®-îc qu¶n lý chÆt chÏ nªn c¸c r¸c th¶i nµy vøt bõa b·i ra hÖ thèng tho¸t n-íc g©y « nhiÔm m«i tr-êng nghiªm träng. * N-íc th¶i n«ng nghiÖp: N-íc th¶i trong n«ng nghiÖp ®æ ra c¸c s«ng kÐo theo c¸c chÊt ho¸ häc, thuèc trõ s©u, trõ cá…g©y « nhiÔm n-íc s«ng lµm chÕt c¸c lo¹i c¸, ¶nh h-ëng ®Õn søc khoÎ cña ng-êi d©n. B¶ng chÊt l-îng m«i tr-êng n-íc thµnh phè Hµ Néi Nång ®é ( mg/l ) Quy ®æi ( kg/m3 ) BODM 35 0,035 CODM 65 0,065 SSM 132 0,123 NH4M+ 23 0,023 DMM 6,8 0,0008 Th«ng sè Nguån: UBND, së KHCNMT, c«ng ty tho¸t n-íc Hµ Néi: dù ¸n c¶i t¹o m«i tr-êng hÖ thèng tho¸t n-íc Hµ Néi th¸ng 2/1997 18 Trong khi ®ã tiªu chuÈn m«i tr-êng do Côc m«i tr-êng quy ®Þnh theo quyÕt ®Þnh sè 5942- 1995 lµ: Nång ®é ( mg/l ) Quy ®æi ( kg/m3 ) BODM 25 0,025 CODM 35 0,035 SSM 80 0,08 NH4M+ 1 0,001 DMM 0,3 0,0003 Th«ng sè Nguån: TCVN 5942- 1995 Côc m«i tr-êng Th«ng qua 2 b¶ng sè liÖu trªn ta thÊy tÊt c¶ c¸c chØ tiªu chÊt l-îng m«i tr-êng ®Òu v-ît qu¸ chØ tiªu cho phÐp. 1.3.6. ¤ nhiÔm kh«ng khÝ vµ tiÕng ån. ¤ nhiÔm kh«ng khÝ vµ tiÕng ån ë Hµ Néi ngµy cµng trë thµnh vÊn ®Ò nghiªm träng h¬n do c«ng nghiÖp ngµy cµng ph¸t triÓn, sù gia t¨ng cña c¸c ph-¬ng tiÖn giao th«ng vµ chÊt ®èt, kÐo theo l-îng bôi, l-u huúnh ®ioxit, cacbon ®ioxit rÊt lín. II. HiÖn tr¹ng hÖ thèng tho¸t n-íc. 2.1. HiÖn tr¹ng tho¸t n-íc cña c¸c s«ng. Hµ Néi cã bèn con s«ng tho¸t n-íc chÝnh lµ s«ng T« LÞch, s«ng Lõ, s«ng SÐt vµ s«ng Kim Ng-u. HiÖn nay cïng víi sù ph¸t triÓn ®« thÞ ho¸ m¹nh mÏ th× c¸c vÊn ®Ò vÒ m«i tr-êng còng ngµy cµng trÇm träng h¬n, víi mËt ®é d©n sè ngµy cµng cao cïng víi ý thøc cña ng-êi d©n cßn thÊp nªn hµng ngµy cã mét l-îng r¸c r-ëi vøt bõa b·i xuèng c¸c s«ng vµ t×nh tr¹ng san lÊp c¸c s«ng, lÊn chiÕm ®Êt ®· lµm cho c¸c s«ng nµy ngµy cµng n«ng vµ nhá hÑp g©y ¶nh h-ëng ®Õn dßng ch¶y. Do ®ã vÒ mïa m-a l-îng n-íc kh«ng ch¶y kÞp ra s«ng NhuÖ g©y ra t×nh tr¹ng óng ngËp ë thµnh phè Hµ Néi. 19 MÆt kh¸c hÖ thèng tho¸t n-íc hiÖn nµy lµ hÖ thèng cèng chung ®Ó tho¸t cho c¶ n-íc m-a vµ n-íc th¶i. HÖ thèng tho¸t n-íc cò ®-îc thiÕt kÕ vµ x©y dùng theo chÕ ®é tù ch¶y, vÞ trÝ tiªu cuèi cïng lµ s«ng NhuÖ. Nh÷ng c«ng tr×nh chñ yÕu trong hÖ thèng tho¸t n-íc hiÖn nay bao gåm: - Cèng ngÇm: 120 km víi ®-êng kÝnh trung b×nh 600 – 1000 mm - M-¬ng tho¸t n-íc b»ng ®Êt ®ai 38,113km víi bÒ réng ®¸y trung b×nh tõ 3-5m - C¸c hå ®iÒu hoµ n-íc m-a ë néi vµ ngo¹i thµnh. - C¸c s«ng tho¸t n-íc : dai 36,8km, gåm c¸c s«ng T« LÞch, s«ng Lõ, s«ng SÐt, s«ng Kim ng-u. §Ëp thanh liÖt ë th-îng l-u cÇu tã ®-îc x©y dùng víi l-u l-îng tiªu 30m3/s. HÖ thèng c¸c hå ë Hµ Néi cã chøc n¨ng nh- xö lý n-íc, lµ n¬i chøa n-íc tõ c¸c nguån th¶i vÒ th«ng qua c¸c kªnh m-¬ng dÉn vµo. Tuy nhiªn hiÖn nay c¸c hå ë Hµ Néi ngµy cµng bÞ « nhiÔm do l-îng r¸c th¶i, n-íc th¶i ch-a qua xö lý ®æ vµo lµm gi¶m søc chøa cña c¸c hå g©y óng ngËp. V× vËy cÇn ph¶i tæ chøc c¶i t¹o n¹o vÐt l¹i c¸c hå. 2.2. T×nh h×nh ®Çu t- x©y dùng c¸c c«ng tr×nh tho¸t n-íc Tõ n¨m 1990 ®Õn nay, t×nh h×nh ®Çu t- ®Ó x©y dùng c¸c c«ng tr×nh tho¸t n-íc b¾t ®Çu ®-îc chó ý N¨m 1990: 3,6798 tû ®ång N¨m 1991: 4,124 tû ®ång N¨m 1992: 14,013 tû ®ång N¨m 1993: 8,01 tû ®ång N¨m 1994: 5,865 tû ®ång GÇn ®©y hµng lo¹t c¸c dù ¸n quy ho¹ch tho¸t n-íc Hµ Néi ®-îc ®Ò ra vµ ®ang ®-îc thùc hiÖn ®Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng óng ngËp cña thµnh phè : - Dù ¸n tho¸t n-íc cña l-u vùc s«ng T« LÞch - Dù ¸n kiÓm so¸t lò s«ng NhuÖ 20