Tài liệu Hiệu quả của việc hướng dẫn chăm sóc cho cán bộ công nhân viên bị viêm mũi dị ứng tại trung tâm y tế vườn thú hà nội

§Æt vÊn ®Ò Viªm mòi dÞ øng lµ biÓu hiÖn t¹i chç ë mòi cña bÖnh dÞ øng toµn th©n do niªm m¹c mòi trë nªn qu¸ nh¹y c¶m víi c¸c t¸c nh©n g©y bÖnh (dÞ nguyªn).[7] Tỷ lệ bệnh viêm mũi dị ứng ở Mỹ chiếm 20%; Ấn độ chiếm 26%; Pháp chiếm 20-25% dân số.[3] Ở Việt nam, 12,3% dân số mắc bệnh viêm mũi dị øng và tỷ lệ ngày càng tăng. Ở các nước Tây Âu tỷ lệ công nhân làm việc tại các vườn thú mắc viêm mũi dị ứng chiếm 30-40%, còn ở Việt nam là 70%.[12] Viêm mũi dị ứng tuy không phải là bệnh lý ảnh hưởng tới tính mạng nhưng bệnh lại làm suy giảm đến chất lượng cuộc sống. Người mắc viêm mũi dị ứng cũng sẽ giảm khả năng tập trung, khi giao tiếp bị cản trở do thường xuyên hắt hơi, chảy mũi. Ước tính mỗi năm chi phí cho việc khám, điều trị bệnh viêm mũi dị ứng khoảng 4,5 tỷ USD.[2] Vườn thú Hà nội hiện có hơn 1.200 cán bộ công nhân viên. Lương công nhân trong Vườn thú tính trung bình khoảng 2 triệu đồng/tháng/người nên mắc viêm mũi dị ứng khó có điều kiện chữa trị bệnh. Việc tìm ra biện pháp phòng cho cán bộ công nhân viên Vườn thú để giảm tỷ lệ mắc viêm mũi dị ứng đang là nhu cầu bức thiết. Chính vì vậy tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Hiệu quả của việc hướng dẫn ch¨m sãc cho các cán bộ công nhân viên bị viêm mũi dị ứng tại Trung tâm Y tế Vườn thú Hà Nội” với hai mục tiêu: 1. Xác định một số yếu tố nguy cơ đến bệnh viêm mũi dị ứng của cán bộ công nhân viên tại Vườn thú Hà nội từ tháng 12/2009 đến 12/2011. 2. Đánh giá hiệu quả của việc hướng dẫn ch¨m sãc cho cán bộ công nhân viên bị viêm mũi dị ứng tại Vườn thú Hà Nội từ 12/2009 đến 12/2011. 1 Chương 1 TỔNG QUAN 1. mét sè yÕu tè liªn quan ®Õn bÖnh viªm mòi dÞ øng 1.1. Mét sè ®Æc ®iÓm vÒ gi¶i phÉu mòi Mòi:[10], [11] PhÇn ®Çu cña ®­êng h« hÊp lµ mòi ®­îc ng¨n thành hai hốc theo chiÒu däc bëi v¸ch mòi. H×nh 1.1. ThiÕt ®å c¾t ngang qua æ mòi [5] Mçi nöa cña æ mòi cã mét trÇn, mét sµn, thµnh ngoµi vµ thµnh trong. 2 - TrÇn : n»m ngang ë phÇn trung t©m nh­ng ch¹y dèc xuèng d­íi ë tr­íc vµ ë sau. - Sµn : sµn æ mòi th× nh½n, lâm theo chiÒu ngang vµ dèc lªn trªn tõ lç mòi tr­íc tíi lç mòi sau, được tạo bởi xương khẩu cái cứng và gai khẩu cái của xương hàm trên. - Thµnh trong lµ v¸ch mòi n»m gi÷a trÇn vµ sµn. V¸ch mòi lµ mét l¸ x­¬ng máng víi mét chç khuyÕt réng ë phÝa tr­íc ®­îc lÊp ®Çy bëi sôn v¸ch mòi. V¸ch mòi th­êng lÖch - mµ th­êng lµ sang tr¸i. Đây chính là yếu tố thuận lợi gây viêm mũi dị ứng. - Thµnh ngoµi mòi cã ba xo¨n mòi. + Xo¨n mòi d­íi lµ mét x­¬ng ®éc lËp, máng, cong tiÕp khíp víi mÆt trong cña x­¬ng hµm trªn vµ m¶nh th¼ng ®øng cña x­¬ng khÈu c¸i. Cuốn dưới gồm niêm mạc và tổ chức cương. Khi bị kích thích bởi các yếu tố dị ứng làm cuốn mũi nở ra gây ngạt tắc mũi. + Xo¨n mòi gi÷a lµ mét mám h­íng vµo trong cña mª ®¹o sµng, vµ më réng ra sau ®Ó tiÕp khíp víi m¶nh th¼ng ®øng x­¬ng khÈu c¸i. Vïng bªn d­íi xo¨n mòi gi÷a lµ ng¸ch mòi gi÷a. + Xo¨n mòi trªn lµ mét m¶nh xương nhá, ë phÝa sau trªn xo¨n mòi gi÷a. ë viêm mũi dị ứng nếu gây thoái hóa niêm mạc vùng này gây mất ngửi. - C¸c ®éng m¹ch cÊp m¸u cho æ mòi lµ c¸c nh¸nh cña ®éng m¹ch m¾t, hµm trªn vµ mÆt. - ThÇn kinh cña mòi: C¶m gi¸c liªn quan ®Õn ngöi do c¸c thÇn kinh khøu thu nhËn[8]. 1.2. Sinh lý chøc n¨ng niªm m¹c mòi: - Mũi có ba chức năng chính:[10],[11] + Chức năng hô hấp. 3 + Chức năng khứu giác. + Chức năng bảo vệ. - Ngoài ra còn có 2 chức năng phụ là: chức năng phát âm và chức năng thẩm mỹ - Tất cả hốc mũi được phủ lên bằng một lớp niêm mạc đặc biệt, gọi là niêm mạc mũi trong đó gồm có tế bào lông chuyển có tuyến nhày. Niêm mạc này có hai phần khác nhau. Phần trên, từ lưng cuốn giữa trở lên là vùng khứu giác. Niêm mạc ở đây nhẵn và màu hồng nhạt. Riêng niêm mạc của cuốn trên thì không có tổ chức cương nhưng lại có vết vàng chứa đựng tế bào khứu giác. Vết vàng này lan sang đến bên niêm mạc vách ngăn của khe khứu giác. Vùng dưới, từ cuốn dưới trở xuống gọi là vùng hô hấp. Niêm mạc ở đây dày, màu hồng, có nhiều tuyến tiết nhày và tế bào có lông chuyển. C¸c yÕu tè dÞ nguyªn sÏ t¸c ®éng vµo hÖ thèng niªm m¹c nµy g©y ra biÓu hiÖn viªm mòi dÞ øng. TÇng ngöi Da Thë Läc VËn chuyÓn chÊt nhÇy DiÖt khuÈn §iÒu hßa kh«ng khÝ Céng h­ëng H×nh 1.2. C¸c chøc n¨ng sinh lý cña mòi [9] 4 1.2.1. Chøc n¨ng h« hÊp: Mũi đóng vai trò quan trọng với việc hô hấp thông thường. Nó đóng vai trò trong việc làm ấm và làm ẩm không khí đồng thời cũng đóng vai trò như một điện trở trong việc hô hấp. Nhịp thở trung bình của một người là 12 đến 24 lần/phút do đó mỗi dòng khí có khoảng 15 đến 30 lít/phút. Sự chuyển động hỗn độn của dòng khí trong mũi làm cho khí sẽ tiếp xúc được rất nhiều với niêm mạc mũi và làm cho việc làm ấm và làm ẩm không khí trở nên dễ dàng hơn.[11] 1.2.1.1. Chức năng làm ẩm không khí: Mũi có khả năng duy trì độ ẩm không khí khi thở vào là 85% bất kể độ ẩm của môi trường là bao nhiêu đi nữa. Điều này rất quan trọng trong việc chống lại hiện tượng khô đường hô hấp dưới trong quá trình thở. Tuy nhiên, ở những vùng khí hậu hanh khô, mũi không thể thực hiện được chức năng quan trọng này. Việc làm ẩm này chủ yếu do sự thẩm thấu từng ít một từ niêm dịch được tạo ra bởi tế bào Goblet, một phần nhỏ là do tuyến tiết nước, tiết nhầy.[11] 1.2.1.2. Chøc n¨ng lµm Êm không khÝ: Hệ thống mạch máu phong phú ở mũi làm cho việc sưởi ấm luồng khí vào mũi dễ dàng, đồng thời cũng làm dễ dàng cho việc trao đổi khí ở các phế nang trong quá trình hô hấp. Khí khi qua mũi sẽ được sưởi ấm ở nhiệt độ 25-37 độ. Không khí xuống đến hầu tiếp tục được đưa về nhiệt độ gần nhiệt độ của cơ thể. 1.2.2. Chøc n¨ng khøu gi¸c: Các nghiên cứu thực nghieemjcho thấy khi dòng khí đi vào mũi thì chỉ có 15% đi qua vùng khứu giác. Các chất bay hơi nằm trong dòng khí đến vùng khứu giác sẽ tiếp xúc với lớp chất nhầy nằm trên bề mặt biểu mô khứu giác. Các chất này phải hòa tan được vào lớp chất nhầy và tiếp xúc với các receptor của tế bào khứu giác nằm trong biểu mô khứu giác. Từ đây các tín hiệu được xử lý và truyền về hành khứu rồi đến trung tâm ngửi thứ hai và cuồi vùng là ngửi ở vỏ não.[11] 1.2.3. Chøc n¨ng b¶o vÖ: Mũi và xoang đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ cơ thể chống lại những tác nhân có hại trong không khí mà chúng ta hít thở. Mũi và xoang thực hiện chức năng này bằng các cơ chế sau: 5 1.2.3.1. Cơ chế lọc: Các lông mũi nằm ở lỗ mũi ngoài sẽ là những màng lọc đầu tiên để kịc không khí khi hít vào. Ngoài ra, lỗ mũi ngoài được bảo vệ bởi lớp biểu mô lát tầng sừng hóa có các tuyến mồ hôi và tuyến bã nằm rải rác có tác dụng đào thải dị vật ra khỏi mũi.[11] 1.2.3.2. Cơ chế hắt hơi: Đây là phản xạ tại chỗ đối với các tác nhân kích thích và các tác nhân độc hại trong không khí. Hắt hơi rất hiệu quả trong việc đẩy các tác nhân kích thích khác ra ngoài. Đây là sự phản ứng một cách gián tiếp của các sợi của thần kinh V với các sợi ra đi đến các mạch máu và các tuyến gây nên sự tăng tiết dịch nhầy và sung huyết.[11] 2 . mét sè yÕu tè TH­êNG GẶP G©Y VIªM MòI DỊ ỨNG: 2.1. YÕu tè di truyÒn: Gia ®×nh cã bè hoÆc mÑ bÞ dÞ øng hoÆc trong ph¶ hÖ cã ng­êi bÞ dÞ øng. Theo c¸c cuéc ®iÒu tra cho thÊy, nÕu mÑ cã bÖnh dÞ øng th× tû lÖ bÖnh nµy ë con c¸i hä tíi 65%, do ®ã cã thÓ thÊy yÕu tè di truyÒn cã liªn quan mËt thiÕt tíi viÖc biÓu hiÖn viªm mòi dÞ øng [2]. 2.2. TiÕp xóc víi dÞ nguyªn: BÖnh viªm mòi dÞ øng th­êng xuÊt hiÖn khi ng­êi bÖnh tiÕp xóc víi dÞ nguyªn. DÞ nguyªn chia thµnh 2 nhãm lín : ngo¹i sinh vµ néi sinh. DÞ nguyªn ngo¹i sinh cã nguån gèc tõ m«i tr­êng. DÞ nguyªn néi sinh lµ dÞ nguyªn ®­îc h×nh thµnh ngay trong c¬ thÓ cßn gäi lµ tù dÞ nguyªn. §Æc tÝnh c¬ b¶n cña dÞ nguyªn lµ cã tÝnh kh¸ng thÓ tøc lµ cã kh¶ n¨ng h×nh thµnh kh¸ng thÓ trong c¬ thÓ, kÕt hîp víi kh¸ng nguyªn ®Æc hiÖu vµ ph¶n øng kÕt hîp 6 nµy g©y nªn t×nh tr¹ng dÞ øng.[4] 2.2.1. DÞ nguyªn ngo¹i sinh DÞ nguyªn ngo¹i sinh gåm hai lo¹i: - DÞ nguyªn ngo¹i sinh kh«ng g©y nhiÔm trïng. - DÞ nguyªn ngo¹i sinh g©y nhiÔm trïng. Hình 1.3: Một số dị nguyên ngoại sinh Trong m«i tr­êng v­ên thó, cã nhiÒu dÞ nguyªn ®Æc tr­ng nh­ l«ng thó vËt, ph©n thó, mùi của động vật, thuốc sâu, mùi cống rãnh, ao hồ, khí than tổ ong… DÞ nguyªn ngo¹i sinh g©y nhiÔm trïng lµ virus, vi khuÈn. Bằng những nghiªn cứu vµ thử nghiệm khoa học, người ta thấy đa phần nguyªn nh©n g©y ra viªm mòi häng lµ c¸c virus. Một số loại virus rÊt điển h×nh như: virus Rhino, Corona, ¸ cóm Parainfluenza, Adeno, virus h« hấp hîp bµo RSV. Nhãm virus trªn g©y bÖnh b»ng c¸ch c­ tró ë chÊt nhÇy niªm m¹c mòi häng. Chóng sÏ n»m ë ®ã, x©m nhËp vµo tÕ bµo niªm m¹c, nh©n b¶n råi ph¸ huû tÕ bµo vµ l©y lan sang tÕ bµo bªn c¹nh. C¬ thÓ sÏ kh¸ng cù l¹i víi c¸c kh¸ng thÓ IgA s½n cã vµ ®éi qu©n b¹ch cÇu b¶o vÖ [6]. Th«ng th­êng sÏ cã một vµi tế bµo niªm mạc h« hấp bị tổn thương vµ bị virus ph¸ huỷ nhưng sau khoảng 2 7 tuần lớp tế bµo mới lại mọc lªn vµ đẩy l¹i virus. Nhưng trong một số trường hợp, cơ thể tiªu diệt kh«ng hiệu quả, virus từ đường h« hấp trªn sẽ nh©n bản vµ x©m nhập xuống tận đường h« hấp dưới vµ vµo m¸u g©y nhiều bệnh biến thể kh¸c. Mét sè lo¹i vi khuÈn còng th­êng gÆp trong bÖnh viªm mòi häng lµ liªn cÇu khuÈn tan m¸u nhãm A, phÕ cÇu khuÈn, Haemophilus influenzae Ngoµi ra chóng ta cã thể gặp một số loại vi khuẩn kh¸c nh­ liªn cầu khuẩn tan m¸u nhãm A, phế cầu khuẩn, Haemophilus influenzae, một số loại nấm... Trong trường hợp căn nguyªn do vi khuẩn th× Ýt khi vi khuẩn g©y bệnh một m×nh mµ chóng thường được khởi ph¸t bằng sự nhiễm vµ g©y viªm của một loại virus trước đã. Tỷ lệ cao thuộc về liªn cầu khuẩn tan m¸u nhãm A. Đ©y lµ vi khuẩn hµng đầu g©y biến chứng viªm cầu thận cấp ở trẻ em từ một viªm họng th«ng thường.[4], [8] 2.2.2. DÞ nguyªn néi sinh DÞ nguyªn néi sinh lµ nh÷ng dÞ nguyªn h×nh thµnh ngay trong c¬ thÓ. Protein cña c¬ thÓ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh trë thµnh protein “l¹” víi c¬ thÓ. Tuy nhiªn ®©y lµ dÞ nguyªn khã cã thÓ can thiÖp ®­îcnªn nÕu viªm mòi dÞ øng do dÞ nguyªn lo¹i nµy chØ cã thÓ ®iÒu trÞ b»ng thuèc.[4] 2.3. YÕu tè khÝ hËu m«i tr­êng YÕu tè m«i tr­êng trong V­ên thó ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn nh÷ng c¸n bé c«ng nh©n bÞ viªm mòi dÞ øng. Nh÷ng thay ®æi thêi tiÕt ®ét ngét, m«i tr­êng « nhiÔm kÝch thÝch niªm m¹c mòi t¹o ®iÒu kiÖn cho viªm mòi dÞ øng xuÊt hiÖn. 8 3. nh÷ng ph­¬ng ph¸p phßng bÖnh viªm mòi dÞ øng: (Ph­¬ng ph¸p ®iÒu trÞ kh«ng dïng thuèc) C¸c ph­¬ng ph¸p ®iÒu trÞ néi khoa nãi chung lµ tèt, ®¹t hiÖu qu¶ ngay nhê c¾t c¬n nhanh nh­ng viÖc ®iÒu trÞ th­êng kÐo dµi g©y tèn kÐm vÒ thêi gian vµ c¶ kinh tÕ cña ng­êi bÖnh. ChÝnh v× thÕ mét sè biÖn ph¸p phßng tr¸nh viªm mòi dÞ øng ®­îc ®Ò cao.[3], [7] - Phßng tr¸nh dÞ nguyªn vµ kÝch thÝch: CÇn x¸c ®Þnh chÝnh x¸c dÞ nguyªn g©y bÖnh ®Ó cã biÖn ph¸p phßng ngõa: + §eo khÈu trang vµ c¸c dông cô b¶o hé lao ®éng kh¸c khi lµm viÖc. Cã thÓ lµm Èm khÈu trang khi ®eo ®Ó h¹n chÕ c¸c t¹p chÊt vµo mòi. KhÈu trang nªn thay, giÆt hµng ngµy. Ph¬i ë chç cao vµ cã n¾ng. KhÈu trang ®¹t tiªu chuÈn nªn cã: gåm mét líp sîi läc tæng hîp ë gi÷a vµ hai líp v¶i sîi bao bªn ngoµi ( cã kho¶ng trèng h« hÊp), vËt liÖu mÒm, xèp, tiÕp xóc víi sèng mòi vµ kÑp nh«m mÆt ngoµi.. Líp läc sîi tæng hîp ®ãng vai trß chñ yÕu ®Ó ng¨n gi÷ bôi trong kho¶ng trèng cßn l¹i gi÷a c¸c sîi läc do qu¸ tr×nh bôi l¾ng ®äng do träng l­îng. + Thùc hiÖn ®óng néi quy an toµn lao ®éng. + T¾m géi s¹ch sÏ (®Ó lo¹i hÕt bôi… trªn tãc, trªn da) sau khi lao ®éng. + VÖ sinh m«i tr­êng lao ®éng: vÖ sinh v¨n phßng, n¬i lµm viÖc. Kh«ng nªn dïng th¶m vµ nÖm ghÕ b»ng v¶i. Ngoµi ra, bÖnh nh©n cÇn h¹n chÕ tèi ®a sù tiÕp xóc víi khãi thuèc, khãi xe, n­íc hoa, h­¬ng liÖu vµ c¸c chÊt nÆng mïi kh¸c. Đối với dị ứng nghề nghiệp, nếu kh«ng thể đổi nghề, nªn dïng khẩu trang, mặt nạ hoặc sử dụng c¸c vật liệu thay thế [4]. 9 - Gi¸o dôc ng­êi bÖnh: do bÖnh VMD¦ lµ sù kÕt hîp cña nhiÒu yÕu tè nªn bÖnh nh©n cÇn hiÓu biÕt ®Ó tham gia vµ tu©n thñ c¸ch ®iÒu trÞ, tù b¶n th©n biÕt c¸ch phßng tr¸nh dÞ nguyªn hoÆc tù lµm gi¶m c¸c nång ®é dÞ nguyªn trong m«i tr­êng. Gi¸o dôc vµ t­ vÊn ®Ó bÖnh nh©n biÕt khi nµo cÇn uèng thuèc vµ uèng ®óng theo h­íng dÉn nhÊt phßng tai biÕn cã thÓ x¶y ra, t¨ng c­êng tËp thÓ dôc, phèi hîp chÕ ®é ¨n uèng, sinh ho¹t ®iÒu ®é ®Ó t¨ng søc ®Ò kh¸ng cho c¬ thÓ. Röa mòi hµng ngµy b»ng n­íc muèi sinh lý mang l¹i hiÖu qu¶ phßng bÖnh cao: T¸c dông cña n­íc muèi sinh lý: + Dung dịch nước muối 0,9% (đẳng trương) cã ¸p suất thẩm thấu xấp xỉ với dịch trong cơ thể. Nước muối sinh lý thường được dïng để cung cấp nước cũng như chất điện giải , dïng để rửa mũi thÝch hợp cho mọi lứa tuổi kể cả trẻ em. + Lµm cho dịch mũi lo·ng ra vµ rửa loại bỏ c¸c chất bụi bẩn, dị vật b¸m ở mũi, loại bỏ dịch mủ. + Cã t¸c dông s¸t khuÈn nhÑ do t¸c dông cña muèi. + Gióp niªm mạc mũi trở lại trạng th¸i b×nh thường do t¸c ®éng trùc tiÕp lªn líp biÓu m« niªm m¹c mòi. Trªn thÕ giíi ®· cã nhiÒu n­íc nghiªn cøu vÒ hiÖu qu¶ ®iÒu trÞ kh«ng dïng thuèc cho c¨n bÖnh nµy. Tuy nhiªn mçi nghiªn cøu ®Òu cho thÊy ph­¬ng ph¸p nµy cã nh÷ng ­u ®iÓm vµ h¹n chÕ nhÊt ®Þnh. Cô thÓ c¸c ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu kh«ng dïng thuèc trªn thÕ giíi lµ: N¨m 2005, Garavello nghiªn cøu trªn 150 bÖnh nh©n trong vßng hai n¨m vÒ phßng viªm mòi dÞ øng b»ng c¸c biÖn ph¸p kh«ng dïng thuèc. KÕt qu¶ cho thÊy kho¶ng 10 80% sè bÖnh nh©n c¶i thiÖn ®­îc c¸c triÖu chøng cña viªm mòi dÞ øng (ng¹t t¾c mòi, ch¶y mòi vµ ngøa mòi). Tuy nhiªn h¹n chÕ cña nghiªn cøu lµ ®èi t­îng nghiªn cøu t­¬ng ®èi nhá, ch­a t×m hiÓu ®­îc hÕt c¸c yÕu tè nguy c¬ tíi bÖnh viªm mòi dÞ øng [13]. Nghiªn cøu cña Skoner (2001) vÒ hiÖu qu¶ cña viÖc t­ vÊn kh«ng dïng thuèc nh­: h¹n chÕ tiÕp xóc vµ c¸ch ly nguån dÞ nguyªn kÕt hîp chÕ ®é ¨n uèng, tËp luyÖn n¨ng cao thÓ tr¹ng vµ röa mòi b»ng n­íc muèi sinh lý trªn nh÷ng bÖnh nh©n bÞ viªm mòi dÞ øng. KÕt qu¶ cho tû lÖ bÖnh nh©n sau khi ®­îc ®iÒu trÞ cã thay ®æi h×nh th¸i niªm m¹c cuèn cao chiÕm 88% vµ tû lÖ tiÕn triÓn thµnh polyp chiÕm rÊt thÊp [14]. Nghiªn cøu cña J. Bousque (2008) th× ch¶y n­íc mòi gÆp nhiÒu ë bÖnh nh©n bÞ viªm mòi dÞ øng chiÕm 50% nh­ng sau khi ®iÒu trÞ ch¨m sãc t­ vÊn kh«ng dïng thuèc th× tû lÖ nµy gi¶m râ rÖt cßn 20% [15]. T¹i ViÖt nam: Theo nghiªn cøu cña Lª §×nh H­ng vÒ c¸ch ch¨m sãc vµ t­ vÊn kh«ng dïng thuèc cho bÖnh nh©n viªm mòi dÞ øng nh­: Tr¸nh tiÕp xóc víi dÞ nguyªn nh­ bôi nhµ, phÊn hoa, l«ng chã mÌo, vÖ sinh nhµ cöa, ®eo khÈu trang, röa mòi hµng ngµy b»ng n­íc muèi sinh lý 0,9% th× c¸c triÖu chøng cña viªm mòi dÞ øng tr­íc vµ sau ®iÒu trÞ ®· gi¶m. TriÖu chøng ch¶y mòi gi¶m tõ 64% xuèng cßn 26,7%.[4] Còng theo nghiªn cøu cña NguyÔn N¨ng An th× ë nh÷ng bÖnh nh©n cã tiÕp xóc víi bôi b«ng cã sö dông nhiÒu lo¹i thuèc xÞt mòi co m¹ch kÐo dµi lµm tho¸i ho¸ vµ ph× ®¹i cuèn th× tû lÖ ng¹t nÆng gi¶m ë møc ®é Ýt hoÆc kh«ng gi¶m lµ 46,7% [1] . T¨ng c­êng søc khoÎ cho bÖnh nh©n 11 - Tập thể dục : Tập thể dục đều đặn giúp cải thiện tình trạng sức khỏe, tăng miễm dịch và nguồn ôxy cho não và các phần cơ thế khác. Để đạt được hiệu quả thật sự bạn nên tập thể dục hàng ngày, mỗi lần nửa tiếng trở lên như đi bộ nhanh, đạp xe, tập Yoga, khiêu vũ… là cách để chúng ta có được sức khỏe dẻo dai nhất. Hình 1.4: Tập thể dục - Ăn nhẹ : Ăn quá nhiều trong một bữa sẽ khiến bạn cảm thấy uể oải chậm chạp sau khi ăn. Vì vậy, nên điều chỉnh sao cho lượng thức ăn vừa đủ trong một bữa. Ăn tăng hoa quả, trái cây vì chứa nhiều vitamin B1, C … tăng sức đề kháng cho cơ thể, dùng tăng nước ép từ các loại trái cây. Hình 1.5: Trái cây, hoa quả Ăn khi thức ăn đang còn nóng. Theo quan điểm của đông y thì khi bị cảm lạnh sẽ có những triệu chứng như đau đầu, hắt hơi, sổ mũi, chảy nước mũi. Lúc đó nên ăn thức ăn mềm, nóng như cháo hành nhiều rau tía tô, ăn phở bò có gừng thái chỉ (ăn thật nóng để cơ thể cân bằng được thân nhiệt). Nếu có thể sau khi tắm gội xong ta ăn luôn một bát cháo (có hành, tía tô càng tốt), phở (có chút gừng thái chỉ), một cốc sữa thật nóng hoặc có thể đắp chăn một lúc để cơ thể ấm lại. - Giữ ấm đôi chân: gan bàn chân như một cơ thể thu nhỏ. Để tránh để cơ thể tiếp tục bị ngấm lạnh, ngâm chân bằng nước ấm khoảng 37 0 có pha chút 12 muối và gừng, hoặc có thể cho các vỏ cam, chanh vào. Ngày nào cũng có thể làm được, mỗi lần ngâm 15 phút. Hình 1.6: Ngâm chân bằng nước ấm - Giữ ấm cơ thể: Tránh tắm và gội đầu cùng một lúc khi cơ thể có hiện tượng sổ mũi, ngứa mũi, hắt hơi, ngạt mũi; Tránh ra chỗ gió lùa ngay sau khi tắm, gội. Có thể xông mũi bằng nước nóng ngâm vài lát gừng nướng, vừa hít hơi vừa uống. - Không bỏ bữa : Đường huyết thấp là nguyên nhân làm yếu sức mạnh tinh thần và thể chất. Vì thế, dù không thấy đói vào giờ ăn bạn cũng nên ăn một chút gì đó, dù là trái cây. - Không dùng chất kích thích: Ca-phê-in có trong cà phê, trà, sô cô la giúp tỉnh táo nhanh nhưng lại gây kích thích não và mất ngủ. Chỉ nên uống một hoặc hai ngụm vào buổi sáng và không nên dùng sau bữa cơm trưa. Hình 1.7: Cà phê - Uống nhiều nước: Nhằm giúp cơ thể bài tiết chất thải trong quá trình tạo năng lượng cho cơ thể, nên giữ cơ thể trong tình trạng đủ nước. - Nướng quả bồ kết trên than hoa để đỡ ngạt mũi, diệt vi-rus. - Nghỉ ngơi thư giãn: Một vài liệu pháp sơ khởi có thể rất hữu ích trong việc giúp cơ thể thư giãn. Xoa bóp bình thường và xoa bóp bằng tinh dầu không chỉ tốt cho việc thư giãn mà còn tiếp thêm sức lực. Xoa bóp với tinh dầu bạc hà, dầu khuynh diệp có thể tạo ra hưng phấn [10]. 13 Hình 1.8: Nghỉ ngơi thư giãn 14 Ch­¬ng 2 §èi t­îng vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1. §èi t­îng nghiªn cøu 2.1.1. §èi t­îng nghiªn cøu - C¸n bé c«ng nh©n viªn ®ang lµm viÖc t¹i V­ên thó Hµ n«i ®· ®­îc chÈn ®o¸n lµ viªm mòi dÞ øng t¹i bÖnh viÖn Tai Mòi Họng TW. - Cã 30 CBCNV ®­îc chÈn ®o¸n x¸c ®Þnh lµ viªm mòi dÞ øng. - Cã ®é tuæi tõ 18-60. - Thêi ®iÓm nghiªn cøu tõ th¸ng 12/2009 ®Õn 12/2011. 2.1.2. Tiªu chuÈn lùa chän bÖnh nh©n vµo nghiªn cøu - C¸n bộ c«ng nh©n viªn được chẩn đoán lµ viªm mũi dị dứng từ th¸ng 12/2009 ®Õn th¸ng 12/2011. - C¸c c¸n bé c«ng nh©n viªn nµy tù nguyÖn tham gia vµo quy tr×nh röa mòi. - §­îc h­íng dÉn c¸c biÖn ph¸p phßng tr¸nh mµ yªu cÇu ®­a ra. - Tinh thÇn b×nh th­êng. - Kh«ng cã c¸c bÖnh kh¸c cña mòi. - Cã hå s¬ theo dâi ®Þnh kú l­u t¹i Trung t©m Y tÕ V­ên Thó Hµ Néi. 2.1.3. Tiªu chuÈn lo¹i trõ khái nghiªn cøu - C¸c c¸n bé c«ng nh©n viªn ch­a ®­îc chÈn ®o¸n x¸c ®Þnh bÖnh VMD¦ - Kh«ng tham gia ®Òu vµo qu¸ tr×nh tËp luyÖn > 3 lÇn/tuÇn. 2.2 Thêi gian vµ ®Þa ®iÓm nghiªn cøu - Thêi gian nghiªn cøu: tõ th¸ng 12/2009 ®Õn th¸ng 15 12/2011 - §Þa ®iÓm nghiªn cøu: T¹i Trung t©m Y tÕ V­ên thó Hµ néi, sau khi ®· ®­îc kh¸m vµ chÈn ®o¸n x¸c ®Þnh t¹i BÖnh viÖn Tai Mòi Häng TW. 2.3. ThiÕt kÕ nghiªn cøu Thö nghiÖm l©m sµng: 2.3.1 Sö dông cho môc tiªu 1: M« t¶. 2.3.2 Sö dông cho môc tiªu 2: can thiÖp vµ so s¸nh tr­íc sau. 2.4. ph­¬ng ph¸p chän mÉu vµ c¸ch chän MÉu Chọn mẫu toµn bé: các đối tượng đủ tiêu chuẩn lựa chọn (30 c¸n bé c«ng nh©n viªn) ®­îc chÈn ®o¸n x¸c ®Þnh mắc bệnh VMD¦ ®ang lµm viÖc t¹i V­ên thó Hµ néi. 2.5. thiÕt kÕ nghiªn cøu vµ c¸c tham sè nghiªn cøu : 2.5.1. C«ng cô nghiªn cøu - Hå s¬ bÖnh ¸n. - Sổ theo dõi khám sức khỏe định kỳ. - Các kết qu¶ xÐt nghiÖm của CBCNV được làm tại bệnh viện. - MÉu phiÕu tr¶ lêi 2.5.2. ThiÕt kÕ nghiªn cøu môc tiªu 1: VÒ mét sè yÕu tè nguy c¬ ®Õn bÖnh VMD¦ t¹i V­ên thó Hµ néi : - Tuæi. - Giíi. - Tr×nh ®é häc vÊn. - VÞ trÝ c«ng viÖc : Qu¶n lý chung, c«ng nh©n trùc tiÕp nu«i thó, c«ng nh©n quÐt r¸c, nhµ bÕp. - TiÒn sö dÞ øng : tiÒn sö gia ®×nh, b¶n th©n. - YÕu tè g©y dÞ øng : bôi, l«ng thó, mïi, phÊn hoa, nÊm mèc... 16 - Thêi gian lµm viÖc cña c¸n bé c«ng nh©n t¹i V­ên thó. - Thêi gian tiÕp xóc víi c¸c yÕu tè nguy c¬. 2.5.3. ThiÕt kÕ môc tiªu 2 : Quy tr×nh nµy ®­îc x©y dùng dùa trªn c¬ së tæng quan tµi liÖu ®· cã. Nguyªn t¾c ®Ó x©y dùng quy tr×nh : - Phï hîp víi ®Æc ®iÓm c«ng viÖc cña CBCNV ®ang lµm viÖc t¹i V­ên thó Hµ Néi. - Phï hîp víi nguyªn lý sinh lý mòi. - Phï hîp víi nguyªn lý ®iÒu trÞ VMD¦. 2.6. c¸c b­íc tiÕn hµnh vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ : 2.6.1. Chẩn đoán x¸c ®Þnh VMDø : - TiÒn sö dÞ øng: + Hen phÕ qu¶n + Ph¶n øng dÞ øng kh¸c: thêi tiÕt, thøc ¨n… - TiÒn sö gia ®×nh. - TriÖu chøng l©m sµng: Ngøa mòi, h¾t h¬i, ch¶y mòi, ng¹t mòi - TriÖu chøng cËn l©m sµng: (thực hiện tại bệnh viện Tai Mũi Họng TW) + Test lẩy da: khi đưa dị nguyên vào tổ chức trong da của người bị bệnh, dị nguyên sẽ kết hợp với kháng thể IgE bám trên bề mặt tế bào mastocyte dẫn đến sự biến đổi tế bào làm giải phóng ra hàng loạt các chất trung gian hóa học mà chủ yếu là histamin tác động lên tổ chức da gây phù nề, xung huyết, sẩn ngứa nơi thử test.[6] + Test kích thích mũi: Nhỏ dung dịch dị nguyên vào mũi để tái tạo lại bệnh cảnh lâm sàng. Nếu bệnh nhân xuất hiện triệu chứng của cơn VMDƯ thì test được coi là dương tính. + Phản ứng phân hủy tế bào mastocyte: dị nguyên kết hợp với kháng thể gắn trên bề mặt tế bào mastocyte hoạt hóa làm tan tế bào. 17 + Định lượng IgE toàn phần trong huyết thanh. + Định lượng IgG toàn phần trong huyết thanh. 2.7. c¸c b­íc tiÕn hµnh nghiªn cøu 2.7.1. T­ vÊn sö dông b¶o hé lao ®éng: - Dùng g¨ng tay, khÈu trang, quÇn ¸o, mò nãn theo ®óng néi quy an toµn lao ®éng. 2.7.2. BiÖn ph¸p lo¹i trõ dÞ nguyªn t¹i mòi b»ng röa mòi b»ng n­íc muèi sinh lý 0,9% hµng ngµy hai lÇn/ngµy sau mçi buæi lµm vµ hÕt giê lµm. Qui tr×nh röa mòi: * B­íc 1. ChuÈn bÞ c«ng cô: + Xi lanh 10ml. N­íc muèi 0,9%: + Tù pha. + D¹ng chai 500 ml. + D¹ng phun s­¬ng. Khay høng. * B­íc 2. C¸ch tiÕn hµnh: t­ thÕ CBCNV: n»m nghiªng vÒ bªn röa. * B­íc 3: Ta tiÕn hµnh ®­a n­íc muèi vµo mòi b»ng xilanh 10 ml hoÆc b×nh xÞt. Trong suèt qu¸ tr×nh, chØ thë b»ng miÖng, kh«ng thë b»ng mòi vì sẽ gây sặc. 18 H×nh 1.9. Dông cô röa mòi NhiÖt ®é n­íc muèi: 33 ®é. Cã thÓ dïng nhiÖt kÕ ®Ó ®o. L­îng n­íc muèi mçi lÇn b¬m tõ 50-80 ml cho mét bªn mòi. B¬m 4-5 lÇn mét bªn. H×nh 1.10. C¸ch b¬m röa mòi Bước 4: Nước muối sẽ chảy từ mũi bên này sang bên kia và có thể là chảy cả trong miệng nhưng đừng lo, sẽ không đau nếu nước chỉ chảy vào họng (muốn vậy phải tuân thủ việc thở bằng miệng). Bước 5: 19 Xì mũi nhè nhẹ để làm sạch các dịch còn sót trong mũi. Nhắc lại bước 3 với mũi bên kia. Sau khi thực hiện xong cả 2 bên mũi, cần đảm bảo rằng các dịch trong mũi đã được làm sạch kỹ lưỡng. Ngoài ra, các dụng cụ xịt mũi cũng cần được lau sạch và để ở nơi khô ráo, sạch sẽ. - L­u ý: + Nếu thấy đau hay rát mũi th× cÇn giảm bớt lượng muối trong dung dịch nước muỗi và nhớ làm ấm nước xịt mũi (nước không nóng hay lạnh quá). + Khi thÊy cã biÓu hiÖn nhøc ®Çu, ch¶y m¸y mòi nªn ngõng röa trong 3 ngµy míi röa l¹i. 2.7.3. T¨ng c­êng søc khoÎ cho bÖnh nh©n - Tập thể dục: Tập thể dục đều đặn giúp cải thiện tình trạng sức khỏe, tăng miễm dịch và nguồn ôxy cho não và các phần cơ thế khác. Để đạt được hiệu quả thật sự bạn nên tập thể dục hàng ngày, mỗi lần nửa tiếng trở lên như đi bộ nhanh, đạp xe, tập Yoga, khiêu vũ… là cách để chúng ta có được sức khỏe dẻo dai nhất - Ăn nhẹ : Ăn quá nhiều trong một bữa sẽ khiến bạn cảm thấy uể oải chậm chạp sau khi ăn. Vì vậy, nên điều chỉnh sao cho lượng thức ăn vừa đủ trong một bữa. Ăn tăng hoa quả, trái cây vì chứa nhiều vitamin B1, C … tăng sức đề kháng cho cơ thể, dùng tăng nước ép từ các loại trái cây. Ăn khi thức ăn đang còn nóng. Theo quan điểm của đông y thì khi bị cảm lạnh sẽ có những triệu chứng như đau đầu, hắt hơi, sổ mũi, chảy nước mũi. Lúc đó nên ăn thức ăn mềm, nóng như cháo hành nhiều rau tía tô, ăn phở bò có gừng thái chỉ (ăn thật nóng để cơ thể cân bằng được thân nhiệt). Nếu có thể sau khi tắm gội xong ta ăn luôn một bát cháo (có hành, tía tô càng tốt), phở (có chút gừng thái chỉ), một cốc sữa thật nóng hoặc có thể đắp chăn một lúc để cơ thể ấm lại. - Giữ ấm đôi chân: gan bàn chân như một cơ thể thu nhỏ. Để tránh để cơ thể tiếp tục bị ngấm lạnh, ngâm chân bằng nước ấm khoảng 37 độ có pha chút muối và gừng, hoặc có thể cho các vỏ cam, chanh vào. Ngày nào cũng có thể làm được, mỗi lần ngâm 15 phút. - Giữ ấm cơ thể: Tránh tắm và gội đầu cùng một lúc khi cơ thể có hiện tượng sổ mũi, ngứa mũi, hắt hơi, ngạt mũi; Tránh ra chỗ gió lùa ngay sau khi 20