Tài liệu Hiệu quả của bổ sung đa vi chất dinh dưỡng và tẩy giun ở trẻ em 12 36 tháng tuổi suy dinh dưỡng thấp còi, người dân tộc vân kiều và pakoh huyện đakrông, tỉnh quảng trị

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O B YT VI N DINH DƯ NG QU C GIA TR N TH LAN HI U QU C A B SUNG ðA VI CH T VÀ T Y GIUN TR 12 - 36 THÁNG TU I SUY DINH DƯ NG TH P CÒI, DÂN T C VÂN KI U VÀ PAKOH HUY N ðAKRÔNG, T NH QU NG TR LU N ÁN TI N S DINH DƯ NG HÀ N I, 2013 B GIÁO D C VÀ ðÀO T O B YT VI N DINH DƯ NG QU C GIA TR N TH LAN HI U QU C A B SUNG ðA VI CH T VÀ T Y GIUN TR 12 - 36 THÁNG TU I SUY DINH DƯ NG TH P CÒI, DÂN T C VÂN KI U VÀ PAKOH HUY N ðAKRÔNG, T NH QU NG TR Mã s : 62.72.03.03 LU N ÁN TI N S DINH DƯ NG NGƯ I HƯ NG D N KHOA H C 1. PGS.TS. Nguy n Xuân Ninh 2. PGS.TS. Lê Th Hương HÀ N I, 2013 L I CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên c u do chính tôi th c hi n. Các s li u, k t qu trong lu n án là trung th c, chính xác và chưa ñư c ai công b trong b t kỳ công trình nào khác. N u có gì sai sót tôi xin ch u hoàn toàn trách nhi m. Tác gi Tr n Th Lan L I CÁM ƠN Tôi xin g i l i cám ơn chân thành nh t t i Ban Giám đ c Vi n Dinh dư ng, Trung tâm Đào t o Dinh dư ng và Th c ph m, các th y cô giáo và các khoa – phòng liên quan c a Vi n đã t o đi u ki n giúp đ tôi trong su t quá trình h c t p. Tôi xin bày t lòng bi t ơn sâu s c t i PGS.TS. Nguy n Xuân Ninh và PGS.TS. Lê Th Hương, nh ng th y cô giáo th c s tâm huy t đã t n tình hư ng d n, dành nhi u th i gian trao đ i, đ nh hư ng, đ ng viên và giúp đ tôi trong quá trình th c hi n lu n án. Tôi xin bày t l i cám ơn chân thành đ n Vi n Dinh dư ng, chương trình m c tiêu qu c gia phòng ch ng suy dinh dư ng tr em đã h tr kinh phí cho các ho t đ ng nghiên c u t i th c đ a. Tôi xin g i l i cám ơn chân thành đ n Ths. Châu Văn Hi n, Giám đ c Trung tâm Y t huy n Đakrông, t p th cán b c a Trung tâm Y t huy n và 4 xã A Bung, Tà R t, Đakrông và Hư ng Hi p cũng như 26 Y t thôn b n c a đ a bàn nghiên c u đã t o đi u ki n, h p tác và giúp đ tôi trong su t quá trình nghiên c u. Tôi xin g i l i cám ơn chân thành đ n cán b phòng thí nghi m khoa Vi ch t dinh dư ng – Vi n Dinh dư ng đã giúp đ tôi trong quá trình tri n khai các xét nghi m sinh hóa. Tôi xin g i l i cám ơn đ c bi t đ n CN. Nguy n Đ c M nh – cán b c a t ch c Save the Children đã nhi t tình giúp đ tôi trong su t quá trình tri n khai can thi p và thu th p s li u cũng như chia s kinh nghi m giúp tôi hoàn thành lu n án. Tôi xin cám ơn nh ng ngư i b n thân và đ ng nghi p đã đ ng viên và khuy n khích tôi trong quá trình h c t p và nghiên c u. Cu i cùng xin g i t m lòng ân tình đ n t i gia đình, ch ng và các con là ngu n đ ng viên và truy n nhi t huy t giúp tôi hoàn thành lu n án. M CL C DANH M C CÁC CH VI T T T.............................................................................. i DANH M C B NG ........................................................................................................ ii DANH M C BI U ð .................................................................................................. iv ð T V N ð .................................................................................................................. 1 M C TIÊU NGHIÊN C U ........................................................................................... 4 CHƯƠNG 1. T NG QUAN TÀI LI U ........................................................................ 5 1.1. SUY DINH DƯ NG TR EM DƯ I 5 TU I .................................................. 5 1.1.1.Khái ni m v suy dinh dư ng tr em ................................................................... 5 1.1.2.Phương pháp ñánh giá tình tr ng dinh dư ng tr dư i 5 tu i.............................. 6 1.1.3.Tình hình suy dinh dư ng tr em ......................................................................... 9 1.1.4.Nguyên nhân suy dinh dư ng tr em ................................................................. 15 1.2. THI U VI CH T DINH DƯ NG TR EM VÀ NH HƯ NG .............. 17 1.2.1.Vai trò sinh h c c a vi ch t dinh dư ng ............................................................ 17 1.2.2.ðánh giá tình tr ng thi u vi ch t dinh dư ng .................................................... 22 1.2.3.Tình hình thi u vi ch t dinh dư ng tr em ..................................................... 23 1.2.4.Nguyên nhân và các y u t liên quan ñ n thi u vi ch t dinh dư ng ................. 25 1.3. NHI M GIUN ðƯ NG RU T VÀ SUY DINH DƯ NG TR EM ............ 27 1.3.1.Chu kỳ phát tri n, sinh b nh h c c a giun ñư ng ru t ...................................... 27 1.3.2.Phương pháp xét nghi m ch n ñoán giun ñư ng ru t ....................................... 28 1.3.3.Tình hình nhi m giun ñư ng ru t tr em........................................................ 29 1.3.4.Nguyên nhân và y u t liên quan ñ n nhi m giun ñư ng ru t .......................... 33 1.4. CÁC CHƯƠNG TRÌNH CAN THI P PHÒNG CH NG SUY DINH DƯ NG VÀ THI U VI CH T DINH DƯ NG TR EM .................................. 33 1.4.1.Phòng ch ng nhi m trùng và ký sinh trùng ñư ng ru t .................................... 33 1.4.2.C i thi n ch ñ ăn và th c hành chăm sóc ....................................................... 34 1.4.3.Các chương trình can thi p b ng b sung vi ch t dinh dư ng .......................... 35 CHƯƠNG 2. ð I TƯ NG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U ......................... 36 2.1. THI T K NGHIÊN C U ................................................................................... 36 2.2. ð I TƯ NG NGHIÊN C U ............................................................................... 36 2.2.1. Tiêu chu n l a ch n ñ i tư ng nghiên c u sàng l c ........................................ 36 2.2.2. Tiêu chu n l a ch n ñ i tư ng nghiên c u can thi p ....................................... 37 2.3. ð A BÀN VÀ TH I GIAN NGHIÊN C U ........................................................ 37 2.3.1. ð a bàn nghiên c u ........................................................................................... 37 2.3.2.Th i gian nghiên c u ......................................................................................... 39 2.4. C M U VÀ PHƯƠNG PHÁP CH N M U .................................................... 39 2.4.1.C m u ............................................................................................................... 39 2.4.2.Ch n m u, phân nhóm nghiên c u .................................................................... 41 2.5. V T LI U S D NG TRONG QUÁ TRÌNH NGHIÊN C U ........................ 42 2.5.1.Thu c t y giun Mebendazole ............................................................................. 42 2.5.2.ða vi ch t dinh dư ng do Vi n Dinh dư ng Qu c gia s n xu t........................ 43 2.5.3.Gói cháo ăn li n (Cháo th t băm) do công ty Food Hà N i s n xu t................. 44 2.6. CH S VÀ BI N S NGHIÊN C U ................................................................. 45 2.6.1.Nhóm thông tin chung ....................................................................................... 45 2.6.2.Kh u ph n ăn ..................................................................................................... 45 2.6.3.Nhóm ch s v b nh t t .................................................................................... 45 2.6.4.Các ch s nhân tr c ........................................................................................... 46 2.6.5.Các ch s ñánh giá tình tr ng nhi m giun ........................................................ 47 2.6.6.Các ch s hóa sinh ............................................................................................ 47 2.7. CÔNG C VÀ K THU T THU TH P THÔNG TIN .................................... 49 2.7.1.Phương pháp thu th p các thông tin ñ nh tính ................................................... 49 2.7.2.Phương pháp thu th p các ch s nhân tr c ....................................................... 49 2.7.3.Phương pháp thu th p ch s ñánh giá tình tr ng nhi m giun ........................... 51 2.7.4.Phương pháp thu th p các ch s ñánh giá hoá sinh .......................................... 52 2.8. T CH C NGHIÊN C U .................................................................................... 53 2.8.1.Chu n b ñ a bàn nghiên c u ............................................................................. 53 2.8.2.Nhân l c, cán b cho ñi u tra, ñánh giá............................................................. 54 2.9. X LÝ VÀ PHÂN TÍCH S LI U...................................................................... 59 2.10. CÁC BI N PHÁP KH NG CH SAI S ........................................................ 61 2.11. ð O ð C TRONG NGHIÊN C U .................................................................. 62 CHƯƠNG 3. K T QU NGHIÊN C U .................................................................... 64 3.1. TÌNH TR NG DINH DƯ NG, TÌNH TR NG NHI M GIUN C A TR 12-36 THÁNG TU I NGƯ I VÂN KI U VÀ PAKOH HUY N ðAKRÔNG, T NH QU NG TR ................................................................................ 64 3.1.1.ð c ñi m c a ñ i tư ng tham gia nghiên c u ................................................... 64 3.1.2. Tình tr ng dinh dư ng c a tr 12 ñ n 36 tháng tu i ........................................ 66 3.1.3.Tình tr ng nhi m giun c a tr 12 ñ n 36 tháng tu i .......................................... 69 3.1.4.M i liên quan gi a tình tr ng dinh dư ng và nhi m giun ................................. 72 3.2. V NGHIÊN C U HI U QU C A CAN THI P T Y GIUN VÀ B SUNG ðA VI CH T DINH DƯ NG .................................................................. 74 3.2.1.ð c ñi m chung c a ñ i tư ng trong nghiên c u can thi p .............................. 74 3.2.2.ð c ñi m nhân tr c c a ñ i tư ng tham gia nghiên c u can thi p .................... 75 3.2.3.ð c ñi m v ch s sinh hóa c a ñ i tư ng trư c can thi p .............................. 76 3.3. HI U QU SAU 6 THÁNG CAN THI P T Y GIUN VÀ B SUNG ðA VI CH T ð I V I VI C C I THI N TÌNH TR NG SUY DINH DƯ NG C A TR ....................................................................................................... 77 3.3.1.Hi u qu can thi p ñ n thay ñ i cân n ng và SDD nh cân .............................. 77 3.3.2.Hi u qu can thi p ñ n thay ñ i chi u cao và SDD th p còi............................. 82 3.3.3.Hi u qu can thi p ñ n tình tr ng SDD g y còm .............................................. 86 3.4. HI U QU CAN THI P T Y GIUN VÀ B SUNG ðA VI CH T DINH DƯ NG ð N TÌNH TR NG THI U VI CH T DINH DƯ NG VÀ HORMON TĂNG TRƯ NG (IGF-I) C A TR ...................................................... 87 3.4.1.Hi u qu can thi p ñ i v i hemoglobin và tình tr ng thi u máu....................... 87 3.4.2.Hi u qu can thi p ñ i v i retinol và t l thi u vitamin A .............................. 89 3.4.3.Hi u qu can thi p ñ i v i tình tr ng k m......................................................... 90 3.4.4.Hi u qu can thi p ñ i v i tình tr ng thi u ña vi ch t dinh dư ng ................... 92 3.4.5.Hi u qu can thi p ñ i v i hormon tăng trư ng IGF-I ...................................... 95 3.5. HI U QU CAN THI P ð N TÌNH TR NG NHI M KHU N ................ 97 3.5.1.Hi u qu can thi p ñ n tình hình m c b nh tiêu ch y c a tr ........................... 97 3.5.2.Hi u qu can thi p lên tình tr ng b nh nhi m khu n hô h p ............................ 99 CHƯƠNG 4. BÀN LU N ........................................................................................... 102 4.1. TÌNH TR NG DINH DƯ NG VÀ TÌNH TR NG NHI M GIUN C A TR 12-36 THÁNG TU I NGƯ I VÂN KI U VÀ PAKOH HUY N ðAKRÔNG, T NH QU NG TR .............................................................................. 102 4.1.1.Tình tr ng dinh dư ng c a tr ......................................................................... 102 4.1.2.Tình tr ng nhi m giun c a tr 12 ñ n 36 tháng tu i ngư i dân t c Vân Ki u và Pakoh huy n ðakrông, t nh Qu ng Tr ....................................................... 110 4.1.3.M i liên quan gi a tình tr ng dinh dư ng và nhi m giun ............................... 111 4.2. HI U QU C A CAN THI P T Y GIUN VÀ B SUNG ðA VI CH T DINH DƯ NG ð I V I TÌNH TR NG SUY DINH DƯ NG C A TR 114 4.2.1. Bàn v ñ i tư ng và các can thi p b sung ña vi ch t dinh dư ng, t y giun t i c ng ñ ng..................................................................................................... 114 4.2.2. Hi u qu sau 6 tháng can thi p t y giun và b sung ña vi ch t ñ i v i vi c c i thi n tình tr ng dinh dư ng c a tr ............................................................. 116 4.3. HI U QU CAN THI P ð N VI C C I THI N TÌNH TR NG THI U VI CH T DINH DƯ NG, HORMONE TĂNG TRƯ NG IGF-1 VÀ TÌNH TR NG NHI M KHU N C A TR .................................................... 122 4.3.1. Hi u qu can thi p lên tình tr ng vi ch t dinh dư ng ..................................... 122 4.3.2. Hi u qu can thi p ñ n hormon tăng trư ng IGF-I ........................................ 127 4.3.3. Hi u qu can thi p ñ n tình tr ng nhi m khu n ............................................. 129 4.4. NH NG H N CH C A NGHIÊN C U ..................................................... 134 K T LU N .................................................................................................................. 136 KHUY N NGH .......................................................................................................... 138 NH NG ðÓNG GÓP M I C A LU N ÁN........................................................... 139 TÓM T T CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN C U ðà CÔNG B C A TÁC GI LIÊN QUAN ð N LU N ÁN ........................................................................... 140 TÀI LI U THAM KH O .......................................................................................... 141 i CBYT CN/T CC/T CN/CC CSHQ CTR ðVC ðVC+TG ðTV GTðR HQCT KST NCS NKHHCT SD SDD TG TC TCKD TTDD TTCSSKSS TTYT T0 T6 VCDD VDD VHH VHHKD VSMT YNSKCð YTTB WHO DANH M C CÁC CH VI T T T : Cán b y t : Cân n ng theo tu i : Chi u cao theo tu i : Cân n ng theo chi u cao : Ch s hi u qu : Control – Nhóm ch ng : ða vi ch t : ða vi ch t + T y giun : ði u tra viên : Giun tròn ñư ng ru t : Hi u qu can thi p : Ký sinh trùng : Nghiên c u sinh : Nhi m khu n hô h p c p tính : ð l ch chu n : Suy dinh dư ng : T y giun : Tiêu ch y : Tiêu ch y kéo dài : Tình tr ng dinh dư ng : Trung tâm Chăm sóc s c kh e sinh s n : Trung tâm y t : Th i ñi m trư c can thi p : Th i ñi m sau 6 tháng can thi p : Vi ch t dinh dư ng : Vi n dinh dư ng : Viêm hô h p : Viêm hô h p kéo dài : V sinh môi trư ng : Ý nghĩa s c kh e c ng ñ ng : Y t thôn b n : T ch c y t th gi i ii DANH M C B NG Trang B ng 1.1. Các thang phân lo i tình tr ng suy dinh dư ng 7 B ng 1.2. Tình tr ng dinh dư ng c a tr ñư c ñánh giá theo qu n 9 th tham chi u WHO v i 3 ch s theo Z-score B ng 1.3. Các giá tr ngư ng có ý nghĩa s c kh e c ng ñ ng c a 9 ch s nhân tr c dinh dư ng tr em B ng 1.4. Th c tr ng suy dinh dư ng theo khu v c trên th gi i 10 B ng 1.5. T l SDD tr em dư i 5 tu i theo các m c ñ 2012 12 B ng 3.1. ð c ñi m c a tr trong nghiên c u sàng l c 64 B ng 3.2. ð c ñi m gia ñình c a tr trong nghiên c u sàng l c 65 B ng 3.3. Cân n ng, chi u cao và Z-score CN/T; CC/T; CN/CC 66 B ng 3.4. Tình tr ng nhi m giun c a tr 69 B ng 3.5. M c ñ nhi m giun theo t ng lo i giun 70 B ng 3.6. Liên quan gi a tình tr ng dinh dư ng và nhi m giun 72 B ng 3.7. ð c ñi m tu i và gi i c a tr t i th i ñi m b t ñ u can 74 thi p (T0) B ng 3.8. ð c ñi m nhân tr c c a tr t i th i ñi m b t ñ u can 75 thi p (T0) B ng 3.9. ð c ñi m các ch s sinh hóa, vi ch t t i th i ñi m T0 76 B ng 3.10. Hi u qu trên tình tr ng suy dinh dư ng nh cân 77 B ng 3.11. M c tăng cân trung bình theo nhóm tu i 79 B ng 3.12. M c gi m t l suy dinh dư ng nh cân theo nhóm tu i 81 iii B ng 3.13 Hi u qu trên tình tr ng suy dinh dư ng th th p còi 82 B ng 3.14. M c tăng chi u cao trung bình theo nhóm tu i 84 B ng 3.15. M c gi m t l suy dinh dư ng th p còi theo nhóm tu i 85 B ng 3.16. Hi u qu can thi p ñ n ch s WHZ 86 B ng 3.17. Thay ñ i n ng ñ Hb và tình tr ng thi u máu c a tr 87 B ng 3.18. Thay ñ i n ng ñ retinol và t l thi u vitamin A 89 B ng 3.19. Thay ñ i n ng ñ k m và t l thi u k m 91 B ng 3.20. T l thi u k t h p các VCDD trư c và sau can thi p 92 B ng 3.21. Thay ñ i n ng và t l thi u hormon tăng trư ng IGF-I 95 B ng 3.22. S ngày và s ñ t m c tiêu ch y trong 6 tháng can thi p 97 B ng 3.23. T n su t m c b nh tiêu ch y trong 6 tháng can thi p 98 B ng 3.24. S ngày, ñ t m c viêm hô h p trong 6 tháng can thi p 99 B ng 3.25. T n su t m c b nh viêm hô h p trong 6 tháng can thi p 100 B ng 4.1. So sánh các th SDD v i nghiên c u ñ a phương khác 103 B ng 4.2. SDD nh cân theo nhóm tu i so sánh v i NC khác 107 B ng 4.3. SDD th p còi theo nhóm tu i so sánh v i NC khác 108 B ng 4.4. SDD g y còm theo nhóm tu i so sánh v i NC khác 109 B ng 4.5. So sánh hi u qu can thi p ñ n thay ñ i (T6-T0) tình 124 tr ng vi ch t dinh dư ng c a tr v i nghiên c u c a Nguy n Thanh Hà iv DANH M C BI U ð Trang Bi u ñ 1.1. S ca SDD trên th gi i qua các năm 10 Bi u ñ 1.2. T l SDD tr em Vi t Nam theo nhóm tu i 13 Bi u ñ 1.3. T l SDD tr em < 5 tu i 2001-2009 t nh Qu ng Tr 14 Bi u ñ 3.1. T l suy dinh dư ng c a tr 12-36 tháng tu i 66 Bi u ñ 3.2. T l suy dinh dư ng c a tr theo gi i 67 Bi u ñ 3.3. T l suy dinh dư ng c a tr theo nhóm tu i 68 Bi u ñ 3.4. T l suy dinh dư ng c a tr theo dân t c 68 Bi u ñ 3.5. Tình tr ng nhi m giun 69 Bi u ñ 3.6. Tình tr ng nhi m giun theo l a tu i c a tr 71 Bi u ñ 3.7. T l nhi m giun phân b theo dân t c 71 Bi u ñ 3.8. Hi u qu can thi p ñ n SDD nh cân theo l a tu i 80 Bi u ñ 3.9. Hi u qu can thi p ñ n SDD th p còi theo l a tu i 86 Bi u ñ 3.10. Hi u qu ñ i v i tình tr ng thi u 1 lo i vi ch t 93 Bi u ñ 3.11. Hi u qu ñ i v i tình tr ng thi u 2 lo i vi ch t 93 Bi u ñ 3.12. Hi u qu ñ i v i tình tr ng thi u 3 lo i vi ch t 94 Bi u ñ 3.13. T l không thi u VCDD trư c và sau can thi p 94 Bi u ñ 3.14. Di n bi n s l n m c tiêu ch y trong 6 tháng can thi p 99 Bi u ñ 3.15. Di n bi n s l n m c VHH trong 6 tháng can thi p 101 tr 1 ð TV Nð Suy dinh dư ng, thi u vi ch t dinh dư ng như thi u vitamin A, thi u máu thi u s t, thi u k m... tr em v n ph bi n m c ý nghĩa s c kh e c ng ñ ng trên nhi u qu c gia trên th gi i trong ñó có Vi t Nam. B nh gây nhi u h u qu không t t ñ n phát tri n trí tu và th l c nh ng năm sau này. V m t xã h i, suy dinh dư ng kìm hãm và gây nhi u thi t h i v kinh t b i nó tr c ti p nh hư ng t i ngu n nhân l c, nh hư ng t i gi ng nòi. T l suy dinh dư ng cao thư ng ñi ñôi v i nghèo ñói. Ngân hàng th gi i (WB) ñã ư c tính suy dinh dư ng th p còi làm gi m 5% GDP m i năm các nư c ðông Nam Á. Nh ng nghiên c u g n ñây còn cho th y, nh ng ñ a tr b th p còi vào nh ng năm ñ u c a cu c ñ i sau này thư ng có nguy cơ cao b béo phì so v i tr bình thư ng [66]. Tr suy dinh dư ng thư ng k t h p v i thi u m t ho c nhi u vi ch t dinh dư ng. Các vi ch t dinh dư ng tham gia vào h u h t các quá trình chuy n hoá c a cơ th , ho t ñ ng c a các enzym, cơ ch t, các quá trình sinh s n và phát tri n c a t bào, do v y ho c tr c ti p ho c gián ti p có vai trò quan tr ng v i tăng trư ng c a cơ th . M t s vi ch t ñã ñư c bi t rõ liên quan ñ n tăng trư ng như k m, vitamin A, folic... chúng có tác d ng tr c ti p vào quá trình sinh s n, phát tri n c a t bào, cơ th ... M t s khác có liên quan gián ti p ñ n tăng trư ng, ví d vitamin C, B1, B2, ... nh ng vi ch t này tham gia vào quá trình chuy n hoá, mi n d ch... giúp cho cơ th phát tri n bình thư ng. Khi thi u các vi ch t này cơ th b suy gi m mi n d ch, b b nh và d n ñ n b b nh nhi m trùng, suy dinh dư ng [112],[115]. M t trong nh ng nguyên nhân ch y u c a thi u dinh dư ng và vi ch t dinh dư ng là kh u ph n ăn t i các nư c ñang phát tri n d a ch y u vào th c ph m ngũ c c, trong ñó g o cung c p t i 60-70% năng lư ng kh u ph n. 2 Nh ng kh u ph n này thư ng b thi u h t protein giá tr sinh h c cao, thi u lyzin, thi u các vitamin và ch t khoáng c n cho tr phát tri n [55],[66],[130]. Kèm theo ăn thi u, tr các nư c ñang phát tri n hay b m c các b nh nhi m khu n như viêm hô h p, r i lo n tiêu hóa, tiêu ch y, nhi m giun sán ñư ng ru t... các b nh này l i càng làm n ng thêm v n ñ suy dinh dư ng và thi u vi ch t dinh dư ng [84],[112]. Theo th ng kê c a WHO 2002, có ñ n 230 tri u tr em t 0-4 tu i b nhi m giun [119], vùng b nhi m nhi u nh t là vùng châu Á, Trung qu c, n ð và sa m c Sahara. Nhi m ký sinh trùng ñư ng ru t là y u t nguy cơ c a SDD và thi u vi ch t dinh dư ng [128]. Bên c nh các hư ng d n, khuy n ngh v phòng ch ng SDD, thi u vi ch t dinh dư ng, như nâng cao ki n th c và th c hành cho ngư i m , t o ngu n th c ph m, b sung ña vi ch t d ng viên, d ng gói, s t, k m [112], WHO còn hư ng d n t y giun cho tr t 12 tháng tu i nh ng vùng có t l nhi m giun cao. Albendazole và Mebendazole là hai lo i thu c ñư c ñánh giá là an toàn và ñư c khuy n ngh s d ng. Nhi u nư c ñã áp d ng khuy n ngh này vào chương trình qu c gia phòng ch ng thi u vi ch t [63],[67],[108],[128],129]. T i Vi t Nam, ñã có m t s nghiên c u v can thi p b sung vi ch t trong phòng ch ng suy dinh dư ng tr em ñư c th c hi n các vùng ñ ng b ng, thành ph và cho k t qu kh quan. Tuy nhiên t i nh ng vùng khó khăn như mi n núi, ñ ng bào dân t c thi u s , kh u ph n ăn nghèo nàn, có nh ng phong t c t p quán khác bi t, thì chưa có các nghiên c u v hi u qu c a b sung vi ch t và t y giun cho tr suy dinh dư ng. S li u ñi u tra thăm dò t i vùng dân t c Pakoh & Vân Ki u, t nh Qu ng Tr nh ng năm g n ñây cho th y t l suy dinh dư ng tr em dư i 5 tu i m c r t cao, ñ c bi t suy dinh dư ng th p còi; t l nhi m giun tr t 12 ñ n 36 tháng tu i là 52,5% [16]; chưa có s li u v thi u vi ch t dinh dư ng. Cùng v i kh u ph n ăn nghèo nàn, phong t c l c h u, nhi m giun và thi u vi 3 ch t dinh dư ng có th là nh ng y u t nguy cơ k t h p c a suy dinh dư ng và suy dinh dư ng th p còi ñ a phương này. Vì v y ñ tài “Hi u qu c a b sung ña vi ch t dinh dư ng và t y giun tr em 12-36 tháng tu i suy dinh dư ng th p còi ngư i dân t c Vân Ki u và Pakoh huy n ðakrông, t nh Qu ng Tr ” ñư c ti n hành nh m c i thi n tình tr ng dinh dư ng và s c kh e c a tr , có th ph bi n cho các vùng khác có ñi u ki n tương t . 4 M C TIÊU NGHIÊN C U M c tiêu nghiên c u: 1. ðánh giá tình tr ng dinh dư ng, tình tr ng nhi m giun c a tr 12 ñ n 36 tháng tu i ngư i dân t c Vân Ki u và Pakoh huy n ðakrông và xác ñ nh m i liên quan gi a nhi m giun v i tình tr ng dinh dư ng c a tr . 2. ðánh giá hi u qu c a t y giun và b sung ña vi ch t dinh dư ng ñ i v i vi c c i thi n tình tr ng suy dinh dư ng th th p còi tr 12-36 tháng tu i, ngư i dân t c Vân Ki u và Pakoh huy n ðakrông. 3. ðánh giá hi u qu c a t y giun và b sung ña vi ch t dinh dư ng ñ i v i vi c c i thi n tình tr ng thi u vi ch t dinh dư ng (thi u máu, thi u vitamin A, thi u k m) và hormon tăng trư ng (IGF-I) c a tr . Gi thuy t nghiên c u: - T l suy dinh dư ng c a tr em trong ñ tu i 12-36 tháng tu i ngư i dân t c Vân Ki u và Pakoh t i huy n ðakrông cao hơn t l suy dinh dư ng tr em cùng ñ tu i c a toàn huy n, nhi m giun là y u t nguy cơ liên quan v i suy dinh dư ng c a tr vùng này. - Ph i h p t y giun và b sung ña vi ch t cho tr suy dinh dư ng th p còi cho hi u qu t t hơn ñ n vi c c i thi n tình tr ng dinh dư ng, thi u vi ch t dinh dư ng và tăng hormon tăng trư ng IGF-I so v i áp d ng riêng l t y giun ho c b sung ña vi ch t cho tr . 5 CHƯƠNG 1 T NG QUAN TÀI LI U 1.1. SUY DINH DƯ NG TR EM DƯ I 5 TU I 1.1.1.Khái ni m v suy dinh dư ng tr em 1.1.1.1.Dinh dư ng Dinh dư ng là tình tr ng cơ th ñư c cung c p ñ y ñ , cân ñ i các thành ph n các ch t dinh dư ng, ñ m b o s phát tri n toàn v n, tăng trư ng c a cơ th ñ ñ m b o ch c năng sinh lý và tham gia tích c c vào các ho t ñ ng xã h i [33]. 1.1.1.2.Tình tr ng dinh dư ng Tình tr ng dinh dư ng (TTDD) là t p h p các ñ c ñi m v ch c ph n, c u trúc và hóa sinh, ph n ánh m c ñáp ng nhu c u dinh dư ng c a cơ th [14]. TTDD là k t qu tác ñ ng c a m t hay nhi u y u t như tình tr ng an ninh th c ph m h gia ñình, thu nh p, ñi u ki n v sinh môi trư ng, công tác chăm sóc s c kh e tr em, gánh n ng công vi c lao ñ ng c a bà m ... TTDD c a tr em t 0 ñ n 5 tu i thư ng ñư c coi là ñ i di n cho tình hình dinh dư ng và th c ph m c a toàn c ng ñ ng [14]. 1.1.1.3.Suy dinh dư ng Suy dinh dư ng (SDD) là tình tr ng cơ th thi u protein, năng lư ng và các vi ch t dinh dư ng (VCDD). B nh hay g p tr em dư i 5 tu i, bi u hi n nhi u m c ñ khác nhau nhưng ít nhi u nh hư ng ñ n s phát tri n th ch t, tinh th n và v n ñ ng c a tr . SDD protein năng lư ng thư ng kèm theo là các b nh nhi m khu n. V hình thái, nh ng trư ng h p SDD n ng hay g p nh t là SDD th teo ñét (Marasmus) thư ng g p nh t, ñó là do h u qu c a m t ch ñ ăn thi u c 6 năng lư ng và protein. SDD th phù (Kwashiorkor) ít g p hơn th teo ñét, thư ng là do ch ñ ăn quá nghèo protit nhưng t m ñ các ch t gluxit. Ngoài ra, có th ph i h p gi a Marasmus và Kwashiorkor [79]. SDD là v n ñ s c kh e nhi u nư c ñang phát tri n. Nguyên nhân SDD thư ng ph c t p và có các ñ c thù c a m i nư c. Nghiên c u các ñ c ñi m ñó d a vào các ch tiêu thích h p là công vi c c n thi t ñ xây d ng các can thi p d phòng và ñi u tr thích h p [8]. 1.1.2.Phương pháp ñánh giá tình tr ng dinh dư ng tr dư i 5 tu i TTDD là tình tr ng s c kh e c a cá nhân hay c ng ñ ng nh hư ng b i ch ñ ăn và vi c s d ng các ch t dinh dư ng trong cơ th [92]. Hi n nay có b n phương pháp ñư c dùng ñ ñánh giá TTDD c a tr em: ði u tra kh u ph n và t p quán ăn u ng; Các ch tiêu nhân tr c; Thăm khám th c th ñ phát hi n các d u hi u lâm sàng c a b nh t t có liên quan ñ n ăn u ng; Các xét nghi m hóa sinh. Nhân tr c h c dinh dư ng có m c ñích ño các bi n ñ i v kích thư c và c u trúc cơ th theo tu i và TTDD [29],[92]. Thu th p các kích thư c v nhân tr c là b ph n quan tr ng trong cu c ñi u tra dinh dư ng và là các ch s tr c ti p ñánh giá TTDD c a tr em. Theo khuy n cáo c a WHO ba ch tiêu nhân tr c thư ng dùng là cân n ng theo tu i, chi u cao theo tu i và cân n ng theo chi u cao [118]. ð ñánh giá tình tr ng SDD protein năng lư ng ho c tình tr ng béo phì c a tr em dư i 5 tu i c ng ñ ng, ngư i ta thư ng s d ng các s ño cân n ng, chi u cao cùng v i vi c xác ñ nh tháng tu i ñ tính ra các ch s cân n ng theo tu i, chi u cao theo tu i và cân n ng theo chi u cao [57]. Cân n ng theo tu i: Là ch s ñư c dùng s m nh t và ph bi n nh t. Ch s này ñư c dùng ñ ñánh giá TTDD c a cá th hay c ng ñ ng. Cân n ng theo tu i th p là h u qu c a thi u dinh dư ng hi n t i. Vì vi c theo dõi cân n ng tương ñ i ñơn gi n hơn chi u cao c ng ñ ng nên t l nh cân v n ñư c 7 xem như t l chung c a thi u dinh dư ng [30]. Nh cân ñư c ñ nh nghĩa cân n ng theo tu i dư i -2 ñ l ch chu n so v i qu n th tham kh o [114]. Có b ng ch ng cho th y r ng tr nh cân m c trung bình s tăng nguy cơ t vong và nh cân m c ñ n ng thì nguy cơ t vong s tăng lên nhi u hơn [126]. Tuy nhiên, m t s tr có gen di truy n th p, ho c tr b th p còi s có cân n ng theo tu i th p nhưng không nh t thi t ph i là th g y còm; tr ng lư ng c a tr có th thích h p cho vóc ngư i th p bé c a mình [92]. Chi u cao theo tu i: Ph n ánh ti n s dinh dư ng. Chi u cao theo tu i th p ph n ánh TTDD kéo dài ho c thu c v quá kh làm cho tr b còi (stunting). Ch s này ñã ñư c khuy n cáo s d ng c a WHO ñ phát hi n tr "th p còi". T l th p còi cao nh t là t 2 ñ n 3 tu i [92]. T l hi n m c c a th p còi ph bi n hơn t l hi n m c c a nh cân m i nơi trên th gi i [113]. Cân n ng theo chi u cao: Là ch s ñánh giá TTDD hi n t i. Ch s này ph n ánh tình tr ng SDD c p hay còn g i là “wasting”. Khi ch s này dư i -2 ñ l ch chu n so v i qu n th tham kh o ñư c ñ nh nghĩa là g y còm, hay SDD c p tính. T l g y còm ñư c quan sát rõ nh t khi x y ra các n n ñói, m t mùa ho c nh ng b nh n ng [114], nhưng khi có bi u hi n phù thì ch s này s không còn chính xác [95]. Có nhi u thang phân lo i SDD như sau: 1.1.2.1.Các thang phân lo i tình tr ng dinh dư ng trư c ñây B ng 1.1. Các thang phân lo i tình tr ng suy dinh dư ng Thang phân lo i QTTK Phương pháp Cách ñánh giá Trên 90%: BT Gomez (1956) Harvard % c a trung bình 90-70%: ð I 75-60%: ð II Dư i 60%: ð III Trên 90%: BT Jelliffe (1966) Harvard % c a trung bình 90-81%: ð I 8 80-61%: ð II và III Dư i 60%: ð IV Kanwati và Harvard % c a trung bình McLaren (1970) Trên 95%: BT 95-90%: Th nh 90-85%: Th trung bình Dư i 85%: Th n ng Waterlow (1977) Harvard % c a trung bình 100-90%: Bình thư ng 90-80%: Th nh 80-70%: Th T.Bình Dư i 70%: Th n ng 1.1.2.2.Phân lo i tình tr ng dinh dư ng theo T ch c Y t th gi i H u h t các s ño nhân tr c c a t t c các nhóm ngư i dân t c khác nhau ñ u tuân theo quy lu t phân ph i bình thư ng Gaussian. Gi i h n thư ng ñư c s d ng nh t là t -2 ñ n +2 ñ l ch chu n (SD). Vào th p k 70, WHO ñã khuy n ngh s d ng qu n th tham kh o c a NCHS (National Center for Health Statistic) c a Hoa Kỳ ñ phân lo i SDD. ðây là cách phân lo i ñơn gi n cho phép ñánh giá nhanh các m c ñ SDD và có th áp d ng r ng rãi trong c ng ñ ng. Tuy nhiên, hi n nay vi c s d ng qu n th tham kh o NCHS không thích h p cho nh ng tr ñư c nuôi b ng s a m [57] và có nh ng sai l ch nh t ñ nh nên t năm 2005 WHO ñưa ra “chu n tăng trư ng m i tr em” và ñ ngh áp d ng trên toàn th gi i [123]. WHO ñ ngh l y ñi m ngư ng < 2 ñ l ch chu n (< -2SD) so v i qu n th WHO 2005 ñ ñánh giá tr b SDD [126]. D a vào Z- Score, tính theo công th c [118]: Z- Score = Kích thư c ño ñư c – s trung bình c a qu n th tham chi u ð l ch chu n c a qu n th tham chi u