lêi c¶m ¬n
Trong qu¸ tr×nh hoµn thµnh kho¸ luËn chóng t«i cã
gÆp ph¶i mét sè khã kh¨n nhng nhê ®îc sù híng dÉn
nhiÖt t×nh cña TS. Lª Thêi T©n vµ sù gióp ®ì cña c¸c
thÇy c« gi¸o t«i ®· dÇn kh¾c phôc ®îc vµ hoµn thµnh
kho¸ luËn ®óng thêi h¹n.
Qua ®©y t«i xin ®îc bµy tá tÊm lßng biÕt ¬n tíi thÇy
híng dÉn: Lª Thêi T©n cïng c¸c thÇy c« gi¸o ®· chØ b¶o
nhiÖt t×nh, ®Þnh híng cho chóng t«i m¹nh d¹n ®i vµo
mét híng nghiªn cøu cßn míi mÎ nhng høa hÑn nhiÒu hÊp
dÉn.
Vinh, th¸ng 5
n¨m 2007.
Sinh viªn thùc
hiÖn
TrÇn ThÞ
Hång V©n
1
Môc lôc
Trang
A. Më ®Çu
I.
II.
III.
IV.
V.
Lý do chän ®Ò tµi
§èi tîng nghiªn cøu
LÞch sö vÊn ®Ò
Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
CÊu tróc luËn v¨n
4
5
5
10
10
B. Néi dung
Ch¬ng 1. HiÖn tîng
kÕt cÊu c¸c nh©n
vËt thµnh
11
nhãm –tuyÕn trong Tam Quèc chÝ diÔn
nghÜa
Giíi thuyÕt mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n
H×nh tîng nh©n vËt
Kh¸i niÖm h×nh tîng nh©n vËt
§Æc ®iÓm cña nh©n vËt trong tiÓu thuyÕt cæ
11
11
11
11
®iÓn Trung Quèc
I.2. HÖ thèng h×nh tîng nh©n vËt
II. HÖ thèng h×nh tîng nh©n vËt trong Tam Quèc
14
16
diÔn nghÜa
NghÖ thuËt tæ chøc nh©n vËt thµnh nhãm
Nhãm bé ba nh©n vËt Lu – Quan – Tr¬ng
Nhãm nh©n vËt ngò hæ tíng
Nhãm nh©n vËt ho¹n quan
X©y dùng nh©n vËt trong thÕ ®èi lËp - cÆp
16
16
17
22
23
nh©n vËt
Lu BÞ – Con ngêi tuyÖt nh©n
Quan hÖ trong tËp ®oµn
Quan hÖ víi quÇn chóng nh©n d©n
Tµo Th¸o – Con ngêi tuyÖt gian
Tæ chøc nh©n vËt thµnh c¸c tuyÕn c¬ b¶n
HÖ thèng sù kiÖn trong Tam Quèc diÔn
23
25
28
30
39
41
nghÜa
I. Giíi thuyÕt chung vÒ kh¸i niÖm sù kiÖn
II. HÖ thèng sù kiÖn
1. C¸c sù kiÖn khëi ®Çu cho c©u chuyÖn Tam
41
41
42
I.
I.1.
I.1.1.
I.1.2.
1.1.
1.1.1.
1.1.2.
1.1.3.
2.
2.1.
2.1.1.
2.1.2.
2.2.
3.
Ch¬ng 2.
2
Quèc
2. Lu – Quan – Tr¬ng kÕt huynh ®Ö
3. Quan C«ng vît ¶i t×m anh
4. Lu BÞ cÇu hiÒn – Khæng Minh xuÊt Long
42
45
48
Trung
5. TriÖu Tö Long tung hoµnh chiÕn ®Þa cøu Êu
51
6.
chóa
Tr¬ng Phi mét m×nh mét ngùa trªn cÇu Tr-
52
7.
êng B¶n
Gia C¸t Lîng
54
quÇn nho thiÖt chiÕn - ®Êu
tranh ngo¹i giao cña Khæng Minh
8. §¹i chiÕn XÝch BÝch
C. KÕt luËn
Tµi liÖu tham kh¶o
3
56
60
62
a. më ®Çu
I . Lý do chän ®Ò tµi
Nh¾c ®Õn v¨n häc cæ ®iÓn Trung Quèc, ngêi ta nghÜ
ngay ®Õn §êng thi, ®Õn tiÓu thuyÕt Minh – Thanh.
Nh÷ng bé tiÓu thuyÕt bÊt hñ nh Tam Quèc chÝ diÔn
nghÜa, Thuû Hö, T©y Du KÝ, Kim B×nh Mai, Nho L©m
Ngo¹i Sö tõ l©u ®· trë thµnh tµi s¶n v« gi¸ cña nÒn v¨n
häc trung Hoa nãi riªng, nÒn v¨n ho¸ Trung Quèc nãi
chung. Trong sè ®ã Tam Quèc chÝ diÔn nghÜa cã mét vÞ
trÝ ®Æc biÖt quan trong. TiÓu thuyÕt nµy chÝnh lµ thµnh
tùu më ®Çu cña tiÓu thuyÕt ch¬ng håi Trung Quèc. T¸c
phÈm ®îc dÞch ra hÇu hÕt c¸c thø tiÕng trªn thÕ giíi. Cô
thÓ h¬n cã thÓ kh¼ng ®Þnh ®©y lµ - l¸ cê ®Çu cña
tiÓu thuyÕt diÔn nghÜa lÞch sö.
Tam Quèc DiÔn NghÜa ®· tõ l©u ®îc coi lµ mét kiÖt
t¸c v¨n häc cña nh©n lo¹i. Nh©n tè t¹o nªn sù thµnh
c«ng vµ søc sèng m·nh liÖt cña t¸c phÈm chÝnh
lµ tµi
n¨ng nghÖ thuËt cña t¸c gi¶. Tµi n¨ng nghÖ thuËt Êy thÓ
hiÖn trªn nhiÒu b×nh diÖn kh¸c nhau, ®Æc biÖt lµ trªn
b×nh diÖn x©y dng hÖ thèng h×nh tîng nh©n vËt – sù
kiÖn. Tam Quèc DiÔn NghÜa lµ bé tiÓu thuyÕt trêng thiªn
gåm 120 håi, kÓ c©u chuyÖn thêi ®¹i lÞch sö non tr¨m
n¨m (chÝnh x¸c lµ 97 n¨m tõ n¨m 184 ®Õn n¨m 280) .
T¸c phÈm ph¶n ¸nh v« sè sù viÖc- sù kiÖn diÔn ra g¾n
liÒn chôc chiÕn dÞch qu©n sù víi tæng céng hµng tr¨m
trËn ®¸nh. Sè lîng nh©n vËt còng hÕt søc ®«ng ®¶o.
Thèng kª cho con sè 400 nh©n vËt. §ã lµ mét t¸c phÈm
cã kÕt cÊu hïng vÜ, m¹ch l¹c, râ rµng víi rÊt nhiÒu nh©n
4
vËt thuéc c¸c phe ®èi ®Þch nhau. TÊt c¶ ®Òu ®îc kh¾c
ho¹ ®Çy ®ñ vµ trän vÑn ë nhiÒu ch¬ng, ®o¹n. MÆc dï
c¸c sù viÖc rÊt nhiÒu nhng khi ®äc, ngêi ®äc kh«ng thÊy
cã c¶m gi¸c dµi vµ r¾c rèi. T¸c phÈm ®Ò cËp ®Õn m©u
thuÉn chÝnh cña ba tËp ®oµn, m©u thuÉn trong néi bé
tËp ®oµn vµ m©u thuÉn trong tÝnh c¸ch cña nh©n
vËt.VÊn ®Ò c¬ b¶n ë ®©y kh«ng ph¶i lµ míi trong v¨n
häc. Trong kho¸ luËn nµy chóng t«i muèn ®Æt ra vµ gi¶i
quyÕt nghÖ thuËt tæ chøc x©y dùng vÊn ®Ò hÖ thèng
h×nh tîng nh©n vËt – sù kiÖn. Hi väng gióp ®éc gi¶ cã c¸i
nh×n míi h¬n, s©u s¾c h¬n vÒ tµi n¨ng nghÖ thuËt kÕt
cÊu t¸c phÈm cña t¸c gi¶ La Qu¸n Trung.
Trong s¸ch gi¸o khoa v¨n ch¬ng tr×nh phæ th«ng
( phÇn v¨n häc níc ngoµi - líp 11) Tam Quèc ®îc ®a vµo
gi¶ng d¹y mÆc dï chØ lµ
trÝch ®o¹n. Häc sinh cha cã
mét c¸i nh×n toµn diÖn vÒ kÕt
cÊu t¸c phÈm. Gi¸o
tr×nh c¸c trêng ®¹i häc vµ cao ®¼ng ®¬ng nhiªn ®Òu
cã ®Ò cËp víi mét thêi lîng ®¸ng kÓ t¸c phÈm nµy.
Do vËy qua ®Ò tµi nµy chóng t«i cßn muèn gãp phÇn
vµo viÖc t×m hiÓu nghÖ thuËt tæ chøc x©y dùng vÊn
®Ò hÖ thèng h×nh tîng nh©n vËt – sù kiÖn ®Ó phÇn
nµo gióp cho viÖc häc tËp vµ gi¶ng d¹y ®îc tèt h¬n .
II. ®èi tîng nghiªn cøu
Tam Quèc DiÔn NghÜa hay gäi cho thËt ®Çy ®ñ lµ
Tam quèc chÝ th«ng tôc diÔn nghÜa lµ mét bé tiÓu
thuyÕt trêng thiªn hÕt søc næi tiÕng cña v¨n häc Trung
Quèc, tæng céng kho¶ng b¶y m¬i l¨m v¹n ch÷, cã trªn
bèn tr¨m nh©n vËt víi mét tr¨m hai m¬i håi.
Trong khu«n khæ cho phÐp cña mét kho¸ luËn tèt
nghiÖp vµ ph¹m vi réng lín cña ®Ò tµi, ngêi viÕt cè g¾ng
5
®i vµo t×m hiÓu nghÖ thuËt hÖ thèng h×nh tîng nh©n
vËt – sù kiÖn cña La Qu¸n Trung. TÊt c¶ nh÷ng viÖc lµm
®ã nh»m chØ ra vµ ph©n tÝch ®Æc s¾c trong nghÖ
thuËt kÕt cÊu cña t¸c gi¶. Qua ®ã chØ ra ®îc nh÷ng
thµnh c«ng cña t¸c gi¶ trong viÖc x©y dùng t¸c phÈm vÜ
®¹i nµy.
III.
LÞch sö vÊn ®Ò
Tõ tríc ®Õn nay, tiÓu thuyÕt Minh Thanh ®· thu hót sù
quan t©m cña nhiÒu nhµ nghiªn cøu trªn thÕ giíi trong
®ã cã c¸c nhµ nghiªn cøu ViÖt Nam. Cã thÓ kÓ ®Õn c¸c
c«ng tr×nh nghiªn cøu sau:
1. NguyÔn Kh¾c Phi , L¬ng Duy Thø - Gi¸o tr×nh
V¨n häc Trung Quèc - TËp 2, NXBGD, 1988 .
2. NguyÔn Kh¾c Phi - Th¬ v¨n cæ Trung Hoa,
m¶nh ®Êt quen mµ l¹, NXBGD , 1999.
3. TrÇn Xu©n §Ò - Nh÷ng bé tiÓu thuyÕt cæ ®iÓn
hay nhÊt Trung Quèc , NXBT.P. Hå ChÝ Minh , 1991.
4. Së nghiªn cøu v¨n häc thuéc viÖn khoa häc x·
héi Trung Quèc - LÞch sö v¨n häc Trung Quèc , TËp 3 ,
NXBGD, 1995.
5. Ch¬ng Båi Hoµn - L¹c Ngäc Minh ( chñ biªn) Ph¹m C«ng §¹t ( ngêi dÞch) - V¨n häc sö Trung Quèc TËp 3 , NXB Phô n÷ , 2000.
6. L¬ng Duy Thø - §Ó hiÓu 8 bé tiÓu thuyÕt Trung
Quèc , NXB§HQG Hµ Néi , 2000.
7. TrÇn Xu©n §Ò - LÞch sö v¨n häc Trung Quèc ,
NXBGD , 2002.
Khi ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò : NghÖ thuËt tæ chøc
x©y dùng hÖ thèng h×nh tîng nh©n vËt trong tiÓu
6
thuyÕt Minh - Thanh, mçi c«ng tr×nh nghiªn cøu l¹i cã
nh÷ng t×m tßi, nh÷ng ph¸t hiÖn kh¸c nhau. Cô thÓ :
Trong gi¸o tr×nh V¨n häc Trung Quèc, NguyÔn Kh¾c Phi,
L¬ng Duy Thø kh«ng t×m hiÓu, ®óc rót nh÷ng ®iÓm
chung trong viÖc x©y dùng nh©n vËt mµ ®i vµo tõng
tiÓu thuyÕt cô thÓ víi nh÷ng nhËn xÐt cô thÓ, tinh tÕ. VÝ
dô nãi vÒ mÆt x©y dùng nh©n vËt Tam quèc: "Nguyªn
t¾c cña La Qu¸n Trung lµ n¾m ch¾c ®Æc trng c¬ b¶n
cña tÝnh c¸ch, dïng nhiÒu biÖn ph¸p ®Ó t« ®Ëm nã,
gieo Ên tîng vÒ nh©n vËt råi qua so s¸nh ®èi chiÕu gi÷a
nh©n vËt nµy víi nh©n vËt kia lµm cho bé mÆt nh©n vËt
dÇn dÇn hiÖn lªn hoµn chØnh" (...). T¸c gi¶ khÐo ®Æt
nh©n vËt trong nh÷ng t×nh huèng khÈn tr¬ng ®Ó béc lé
tÝnh c¸ch, phÈm chÊt, khÐo t¹o kh«ng khÝ cho nh©n vËt
xuÊt hiÖn . . . Cßn “ Thñy Hö ” : §ã lµ kh¶ n¨ng miªu t¶
nh©n vËt trong sù xuÊt hiÖn mét c¸ch ®ét ngét vµo sù
viÖc cña ngêi kh¸c, ®Æt nh©n vËt trong nhiÒu mèi quan
hÖ
víi hoµn c¶nh, m«i trêng hä sinh sèng, x©y dùng
thµnh c«ng nh÷ng nh©n vËt tÝnh c¸ch. Trong “ T©y du
ký ”: Thµnh c«ng trong viÖc x©y dùng nh÷ng nh©n vËt
®Ëm tÝnh chÊt c¸ thÓ hãa. “ Nho l©m ngo¹i sö ”kh¾c
häa ®îc nhiÒu lo¹i h×nh tîng hÊp dÉn víi lêi v¨n ch©m
biÕm "tÕ nhÞ kÝn ®¸o". Trong Hång l©u méng : T¸c gi¶
®· b¸m s¸t cuéc sèng hµng ngµy ®Ó miªu t¶ mét c¸ch
chi tiÕt , cô thÓ , kh«ng hÒ t« vÏ, cêng ®iÖu ; C¸c nh©n
vËt ®«ng ®¶o nhng mçi ngêi mét vÎ kh«ng cã sù lÆp l¹i
vÒ tÝnh c¸ch, hµnh ®éng, ng«n ng÷ : C¸c nh©n vËt trë
7
thµnh h×nh tîng ®iÓn h×nh cã kh¶ n¨ng bíc tõ trong
trang s¸ch ra cuéc ®êi . Ngßi bót cña t¸c gi¶ rÊt chó
träng miªu t¶ nh©n vËt cã chiÒu s©u t©m lý ®¸ng kÓ
kh¸c víi c¸c bé tiÓu thuyÕt tríc ®ã chØ ph¸c qua mét vµi
biÓu hiÖn t©m lý c¬ b¶n . ViÖc miªu t¶ t©m lý nµy ®îc
thÓ hiÖn b»ng nhiÒu biÖn ph¸p , thñ ph¸p nghÖ thuËt
kh¸c nhau. Ng«n ng÷ ë ®©y cã mµu s¾c c¸ tÝnh hãa,
lµm cho c¸c nh©n vËt kh¸c nhau, mçi ngêi mang mét vÎ
riªng.
NguyÔn Kh¾c Phi trong V¨n häc cæ Trung Hoa ,
m¶nh ®Êt quen mµ l¹, ®· nhÊn m¹nh ®Õn thñ ph¸p
nghÖ thuËt "Song qu¶n tÒ h¹", ®Æt c¸c nh©n vËt gÇn
nhau ®Ó lµm to¸t lªn sù gièng nhau vµ kh¸c nhau cña
mét sè nh©n vËt.
TrÇn Xu©n §Ò trong LÞch sö v¨n hãa Trung Quèc,
cã ®Ò cËp ®Õn nh÷ng thñ ph¸p nghÖ thuËt x©y dùng
nh©n vËt nh : X©y dùng nhiÒu nh©n vËt cïng mét lóc
qua ng«n ng÷ vµ hµnh ®éng . Tõ ®ã lµm næi bËt tÝnh
c¸ch nh©n vËt , c¸c t¸c gi¶ vËn dông mèi quan hÖ t×nh
vµ c¶nh ®Ó kh¾c häa t©m lý nh©n vËt ; Ng«n ng÷ th×
cã sù phï hîp víi d¸ng dÊp cö chØ cña tõng nh©n vËt .
Trong cuèn LÞch sö v¨n hãa Trung Quèc, tËp 3 cña
Së nghiªn cøu v¨n häc thuéc viÖn khoa häc x· héi Trung
Quèc, t¸c gi¶ ®· nhÊn m¹nh r»ng : Trong c¸c tiÓu thuyÕt
cæ ®iÓn Trung Quèc, c¸c t¸c gi¶ thêng chó ý miªu t¶
tÝnh c¸ch nh©n vËt. C¸c t¸c gi¶ tiÓu thuyÕt cæ ®iÓn
8
Trung Quèc ®· x©y dùng thµnh c«ng nhiÒu nh©n vËt
cïng mét lóc .
TrÇn Xu©n §Ò trong cuèn Nh÷ng bé tiÓu thuyÕt cæ
®iÓn hay nhÊt Trung Quèc, ®· kh¸i qu¸t nh÷ng ®Æc
s¾c nghÖ thuËt trong viÖc x©y dùng nh©n vËt ®ã lµ :
"Tõ hµnh ®éng kh¾c häa tÝnh c¸ch nh©n vËt". T¸c gi¶
kh«ng ®øng ë vÞ trÝ ngêi thø ba ®Ó giíi thiÖu nh©n vËt
mµ th«ng qua hµnh ®éng cña nh©n vËt ®Ó kh¾c häa
tÝnh c¸ch nh©n vËt ; Thêng cã sù xung ®ét gi÷a hai thÕ
lùc cò vµ míi, tiÕn bé vµ ph¶n ®éng, lµm ®Þa bµn cho
nh©n vËt ho¹t ®éng ; Khi s¸ng t¹o h×nh tîng nh©n vËt
tiÓu thuyÕt cæ ®iÓn Trung Quèc t¸c gi¶ kh«ng giµnh
riªng mét sè ch¬ng håi miªu t¶ hoµn c¶nh chung quanh
lµm c¬ së cho viÖc kh¾c häa tÝnh c¸ch nh©n vËt ; VËn
dông quan hÖ hç trî t×nh vµ c¶nh kh¾c häa tÝnh c¸ch
nh©n vËt ; " ViÖc miªu t¶ hoµn c¶nh kh¸ch quan trong
tiÓu thuyÕt cæ ®iÓn Trung Quèc, cã tÝnh kh¸i qu¸t, phï
hîp víi viÖc miªu t¶ tÝnh c¸ch nh©n vËt". TiÓu thuyÕt cæ
®iÓn Trung Quèc s¸ng t¹o hµng lo¹t h×nh tîng nh©n vËt
sinh ®éng phï hîp víi thµnh phÇn xuÊt th©n vµ ®Þa vÞ x·
héi ; Khi x©y dùng h×nh tîng nh©n vËt, tiÓu thuyÕt cæ
®iÓn Trung Quèc rÊt chó ý h×nh thøc tîng trng...
L¬ng Duy Thø trong “ §Ó hiÓu 8 bé tiÓu thuyÕt
Trung Quèc”, còng ®· ®i vµo nh÷ng nÐt ®Æc s¾c vÒ
nghÖ thuËt cña tõng bé tiÓu thuyÕt vµ cuèi cïng kh¸i
qu¸t thµnh "mÊy vÊn ®Ò thi ph¸p tiÓu thuyÕt ch¬ng
håi’’. ë phÇn kh¸i qu¸t, nhµ nghiªn cøu ®· nãi ®Õn viÖc
9
x©y dùng nh©n vËt theo quan ®iÓm Nho gia, c¸c nh©n
vËt ®îc ph©n tuyÕn ®· tèt th× tèt h¼n, ®· xÊu th× xÊu
h¼n ; C¸c nhµ tiÓu thuyÕt cæ ®iÓn Trung Quèc cßn chó
ý x©y dùng c¸i thÇn ®Æc trng cho t©m hån cña nh©n
vËt.
Bªn c¹nh nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu ®· cã cßn
cã c¸c luËn ¸n , luËn v¨n nghiªn cøu, t×m hiÓu hoÆc cã
®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò x©y dùng nh©n vËt trong tiÓu
thuyÕt cæ ®iÓn Trung Quèc . ë trêng §¹i häc Vinh cã mét
sè luËn ¸n , luËn v¨n tiªu biÓu nh :
1. H×nh tîng nh©n vËt Tµo Th¸o trong Tam Quèc
DiÔn NghÜa cña La Qu¸n Trung , TrÇn V¨n Hïng, §HV,
2001.
2. LuËn bµn nh©n vËt Quan C«ng trong Tam Quèc
DiÔn NghÜa cña La Quu¸n Trung , Th¸i ThÞ Thanh Hoa ,
§HV , 2002.
3. H×nh tîng nh©n vËt Khæng Minh trong Tam
Quèc DiÔn NghÜa cña La Qu¸n Trung,NguyÔn ThÞ Thanh
Hµ , §HV , 2004 .
4. H×nh tîng c¸c nh©n vËt lý tëng trong Tam Quèc
DiÔn NghÜa cña La Qu¸n Trung , Hoµng ThÞ Loan , §¹i
häc Vinh , 2004
5. §Æc ®iÓm nghÖ thuËt ch©m biÕm trong ChuyÖn
lµng Nho (Nho l©m ngo¹i sö) cña Ng« KÝnh Tö , NguyÔn ThÞ
Thu HiÒn , §¹i häc Vinh , 2004.
10
6. NghÖ thuËt miªu t¶ t©m lý L©m §¹i Ngäc trong
tiÓu thuyÕt Hång l©u méng cña Tµo TuyÕt CÇn , Lª ThÞ
Nh©n , §HV, 2004.
7. NghÖ thuËt thÓ hiÖn nh©n vËt Gi¶ B¶o Ngäc
trong Hång L©u Méng, Th¸i ThÞ Thïy Linh , §HV , 2004.
Nh×n l¹i qu¸ tr×nh t×m hiÓu vµ nghiªn cøu vÊn
®Ò vÒ nh©n vËt, vÒ nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt
trong tiÓu thuyÕt cæ ®iÓn Trung Quèc, chóng ta thÊy:
C¸c nhµ nghiªn cøu, t×m hiÓu vÒ tiÓu thuyÕt cæ ®iÓn
Trung Quèc ®· cã nh÷ng ®ãng gãp rÊt lín trong viÖc t×m
ra vµ ph©n tÝch nh÷ng nÐt tiªu biÓu , ®Æc s¾c cña tiÓu
thuyÕt ch¬ng håi Trung Quèc ®Æc biÖt lµ trong viÖc
x©y dùng nh©n vËt - Chóng t«i tr©n träng vµ n©ng niu
nh÷ng thµnh qu¶ nghiªn cøu ®· h¸i gÆt ®îc . Song
chóng t«i còng nhËn thÊy r»ng :
1. PhÇn ®a chó träng ph©n tÝch ph¬ng diÖn néi
dung cña nh©n vËt ( vÊn ®Ò ®iÓn h×nh, c¸ tÝnh, tÝnh
chÊt lý tëng chÝnh diÖn hoÆc tÝnh chÊt ph¶n diÖn ®¸ng
phª ph¸n).
2. Cã ph©n tÝch nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt,
nhng thêng chØ :
a. Ph©n tÝch riªng lÎ tõng nh©n vËt hoÆc nhãm
tuyÕn nh©n vËt trong tõng tiÓu thuyÕt cô thÓ.
b. Sù ph©n tÝch nghÖ thuËt nh©n vËt thêng chØ
®i theo mét dµn bµi víi hai môc dêng nh ®· trë thµnh
c«ng thøc :
11
- T×m hiÓu nghÖ thuËt kh¾c häa tÝnh c¸ch th«ng
qua trÇn thuËt hµnh vi, cö chØ, ng«n tõ.
- Ph©n tÝch nghÖ thuËt miªu t¶ ngo¹i h×nh.
3. Sù ph©n tÝch nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt
nãi chung chÞu ¶nh hëng cña lý luËn v¨n häc hiÖn ®¹i víi
mét hÖ thèng thuËt ng÷ phª b×nh cña v¨n häc ph¬ng
T©y, thiÕu ®i mét tinh thÇn thùc sù
quan t©m ®Õn
thùc tiÔn riªng cña tiÓu thuyÕt cæ ®iÓn Trung Quèc.
V× vËy ë ®Ò tµi nµy chóng t«i nghiªn cøu vÊn ®Ò
HÖ thèng nh©n vËt –sù kiÖn trong Tam Quèc DiÔn
NghÜa ®Ó qua ®ã nh»m gióp cho b¹n ®äc mét c¸i nh×n
tæng qu¸t vµ cô thÓ h¬n vÒ nh©n vËt vµ sù kiÖn trong
Tam Quèc còng nh thÊy ®îc thµnh c«ng vµ h¹n chÕ cña t¸c
gi¶ La Qu¸n Trung. V× ®©y lµ mét ®Ò tµi kh¸ réng lín, bªn
c¹nh ®ã kh¶ n¨ng ngêi viÕt còng cã h¹n v× vËy viÖc ®i s©u
t×m hiÓu vÊn ®Ò nµy kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt
nhÊt ®Þnh. Do vËy, chóng t«i rÊt mong ®îc sù chØ gi¸o vµ
nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp nhiÖt t×nh cña ®éc gi¶ ®Ó kho¸
luËn ®Çy ®ñ h¬n , hoµn chØnh h¬n.
IV.PH¦¥NG ph¸p nghiªn cøu
Qua sù t×m hiÓu t¸c phÈm ®Ó lùa chän cã thÓ rót ra
nh÷ng ph¬ng ph¸p nghiªn cøu chñ yÕu cña ngêi viÕt:
thèng kª, ph©n lo¹i, ph©n tÝch, chøng minh, lÝ gi¶i vµ
®¸nh gi¸. Trong qu¸ tr×nh lµm viÖc ngêi viÕt còng tËp
trung vµo hai lo¹i h×nh kÕt cÊu c¬ b¶n, tiÓu biÓu cña t¸c
phÈm lµ : kÕt cÊu v¨n b¶n vµ kÕt cÊu h×nh tîng. Trong
khu«n khæ cña kho¸ luËn tèt nghiÖp chóng t«i còng cè
12
g¾ng tr×nh bµy néi dung c¬ b¶n ®îc tr×nh bµy chñ yÓu ë
d¹ng kh¸i qu¸t. Nh÷ng chç cô thÓ chØ dõng l¹i ë møc ®é
nhÊt ®Þnh. Trong qu¸ tr×nh t×m hiÓu chóng t«i lu«n ®Æt
t¸c phÈm trong hoµn c¶nh lÞch sö cña nã.
V. cÊu tróc luËn v¨n
A. PhÇn më ®Çu:
LÝ do chän ®Ò tµi
§èi tîng nghiªn cøu
LÞch sö vÊn ®Ò
Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
CÊu tróc luËn v¨n
B. PhÇn néi dung:
Ch¬ng I:
HiÖn tîng kÕt cÊu c¸c nh©n vËt
thµnh nhãm – tuyÕn trong Tam Quèc ChÝ DiÔn NghÜa
Ch¬ng II:
HÖ thèng sù kiÖn trong tiÓu thuyÕt
Tam Quèc ChÝ DiÔn NghÜa
C. PhÇn kÕt luËn
Tµi liÖu tham kh¶o
Môc lôc
13
B. néi dung
Ch¬ng 1
HiÖn tîng kÕt cÊu c¸c nh©n vËt thµnh nhãm -tuyÕn
trong Tam Quèc ChÝ DiÔn NghÜa
I. Giíi thuyÕt mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n
I.1. H×nh tîng nh©n vËt
I.1.1.Kh¸i niÖm h×nh tîng nh©n vËt:
H×nh tîng nh©n vËt lµ n¬i tËp trung nh÷ng gi¸
trÞ vÒ t tëng nghÖ thuËt, nh÷ng quan ®iÓm vÒ con ngêi
vµ cuéc sèng mµ t¸c gi¶ göi g¾m vµo trong ®ã. Nh©n
vËt v¨n häc lµ mét trong nh÷ng kh¸i niÖm trung t©m ®Ó
xem xÐt s¸ng t¸c cña mét nhµ v¨n, mét khuynh híng, trêng
ph¸i, dßng phong c¸ch hoÆc cña mét thÓ lo¹i v¨n häc. §èi víi
thÓ lo¹i v¨n xu«i tù sù, nh©n vËt ®ãng vai trß hÕt søc quan
träng. Cã thÓ vÝ von mét c¸ch h×nh ¶nh : Trong mét t¸c
phÈm thuéc thÓ lo¹i v¨n xu«i tù sù nÕu cèt truyÖn lµ mét bé
khung, lµ x¬ng sên, t tëng cña nhµ v¨n lµ m¹ch m¸u ®i nu«i
c¬ thÓ, ng«n ng÷ lµ da thÞt th× hÖ thèng nh©n vËt gièng
nh hÖ thèng c¸c bé phËn trªn c¬ thÓ ngêi, mçi bé phËn cã
vai trß, vÞ trÝ vµ søc sèng riªng.
Nh©n vËt ®îc ®Þnh nghÜa lµ:"H×nh tîng nghÖ
thuËt vÒ con ngêi, mét trong nh÷ng dÊu hiÖu vÒ sù tån
t¹i toµn vÑn cña con ngêi trong nghÖ thuËt ng«n tõ. Bªn
c¹nh con ngêi, nh©n vËt v¨n häc, cã khi cßn lµ c¸c con
vËt, c¸c loµi c©y, c¸c sinh thÓ hoang ®êng ®îc g¸n cho
nh÷ng ®Æc ®iÓm gièng nh con ngêi"
14
Dùa vµo cÊu tróc h×nh tîng, nh©n vËt ®îc chia
thµnh: Nh©n vËt chøc n¨ng, nh©n vËt lo¹i h×nh, nh©n
vËt tÝnh c¸ch, nh©n vËt t tëng.
Nh©n vËt v¨n häc in dÊu nh÷ng xu híng tiÕn hãa cña
t duy nghÖ thuËt.
I.1.2.§Æc ®iÓm cña nh©n vËt trong tiÓu thuyÕt cæ
®iÓn Trung Quèc:
Quan niÖm truyÒn thèng chi phèi c¸ch x©y dùng
nh©n vËt. Bëi v× quan niÖm truyÒn thèng chi phèi s©u
s¾c c¸ch nh×n cña t¸c gi¶ khi x©y dùng mét sè phËn
còng nh khi dµn dùng mét hÖ thèng nh©n vËt. TiÓu
thuyÕt cæ Trung Quèc phÇn lín ®· tr¶i qua qu¸ tr×nh
h×nh thµnh trong d©n gian, ®îc v« sè nghÖ nh©n kÓ
chuyÖn gia c«ng thªm bít, cuèi cïng míi qua bµn tay nhµo
nÆn, chØnh lý, hoµn thiÖn cña c¸c nhµ v¨n. Trong qu¸
tr×nh Êy, c¸c nh©n vËt còng nh hÖ thèng c¸c nh©n vËt
®îc ®iÒu chØnh hoµn thiÖn theo c¸c hÖ quy chiÕu
truyÒn thèng.
"Nãi hÖ quy chiÕu lµ nãi ®Õn tÊm g¬ng vÒ c¸i
®óng, sai, ®Ñp, xÊu. C¸c nh©n vËt trong t¸c phÈm ®Òu
®îc soi chiÕu bëi nh©n vËt hÖ quy chiÕu. C¸c hÖ quy
chiÕu ®Òu cã gèc g¸c tõ quan niÖm truyÒn thèng vÒ con
ngêi, vÒ sè phËn con ngêi" Ngêi Trung Quèc chÞu ¶nh hëng s©u s¾c cña Nho gia, §¹o gia, PhËt gia. Song nh×n
chung t tëng Nho gia lµ céi nguån, ¨n s©u, b¸m rÔ vµ chi
phèi t©m thøc ngêi Trung Quèc thêi Trung ®¹i. Theo
quan niÖm ®ã, hä chia ra: ngêi qu©n tö, kÎ tiÓu nh©n,
15
con ngêi ®îc ®¸nh gi¸ theo thang bËc ®¹o ®øc vµ thÈm
mü ®Þnh s½n, theo mét t«n ti trËt tù bÊt kh¶ x©m
ph¹m.
Quan s¸t hÖ thèng nh©n vËt trong c¸c tiÓu thuyÕt
ch¬ng håi cô thÓ chóng ta thÊy: ë “ Tam quèc” hÖ thèng
nh©n vËt chia ra: phÝa chÝnh nghÜa (Lu Thôc) gåm
nh÷ng trîng phu, hµo kiÖt, anh hïng vµ phÝa phi nghÜa
(Tµo Ngôy) ®Çy rÉy nh÷ng bÊt nh©n, ngôy trÝ, vµ phi
dòng. Cßn §«ng Ng« lµ lùc lîng trung gian, hä chØ tèt
®Ñp khi ®øng vÒ phÝa chÝnh nghÜa. T¬ng tù ë “ Thñy
hö”, Kim Th¸nh Th¸n chia c¸c bËc h¶o h¸n lín thµnh ba
lo¹i: Thîng, Trung, H¹, mçi lo¹i l¹i tiÕp tôc ®îc chia ra lµm
ba líp: thîng, trung, h¹ n÷a.
Ngay trong “ T©y du ký ” chÞu ¶nh hëng cña ®¹o
PhËt s©u s¾c, nhng vÉn cã thÓ t×m thÊy dÊu Ên cña
nh÷ng quan niÖm truyÒn thèng trong c¸ch ®¸nh gi¸ con
ngêi .
Tuy vËy, c¸ch nh×n nhËn con ngêi "®· tèt th× cùc
tèt, ®· xÊu th× cùc xÊu" ®îc thÓ hiÖn râ nhÊt ë tiÓu
thuyÕt anh hïng cßn ®èi víi tiÓu thuyÕt ®êi thêng
khuynh híng ®ã dÇn dÇn bÞ ph¸ vì. Song vÉn ®Ó l¹i dÊu
vÕt ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh nµo ®ã ch¼ng h¹n: Trong
“Hång l©u méng” vÉn thÊy cã sù giao thoa gi÷a hai
tuyÕn nh©n vËt: ®èi lËp vÒ t tëng (truyÒn thèng vµ
ph¶n truyÒn thèng) vµ tuyÕn ®èi lËp vÒ nh©n c¸ch
(qu©n tö vµ tiÓu nh©n).
16
Nh vËy, quan niÖm truyÒn thèng lµ céi nguån t tëng cña ph¬ng thøc x©y dùng h×nh tîng con ngêi vµ dµn
dùng hÖ thèng nh©n vËt.
TiÓu thuyÕt yªu cÇu m« t¶ c¸c sè phËn vµ x©y
dùng nh÷ng tÝnh c¸ch. TiÓu thuyÕt cæ ®iÓn Trung Quèc
miªu t¶ nh©n vËt b»ng c¸ch n¾m lÊy thÇn th¸i cña
nh©n vËt. ViÖc x©y dùng nh©n vËt cßn mang tÝnh c«ng
thøc, íc lÖ. TÝnh c¸ch cña nh©n vËt ®îc kh¾c häa th«ng
qua ng«n ng÷ vµ hµnh ®éng cña chÝnh nh©n vËt, Ýt
miªu t¶ t©m lý, kh«ng th«ng qua thuyÕt minh, ph©n
tÝch cña nhµ v¨n. TÝnh c¸ch cña nh©n vËt nhÊt qu¸n, Ýt
ph¸t triÓn. §Æc biÖt nh©n vËt trong tiªñ thuyÕt cæ ®iÓn
Trung Quèc thêng cã c¸ tÝnh s¾c nÐt, sinh ®éng.
Tiªñ thuyÕt cæ ®iÓn Trung Quèc næi tiÕng thÕ giíi
vÒ viÖc triÓn khai nh÷ng c©u chuyÖn hoµn chØnh vµ
kh¾c häa c¸c tËp hîp ®iÓn h×nh tÝnh c¸ch. Mçi bé tiÓu
thuyÕt ch¬ng håi næi tiÕng ®Òu lµ tiÓu thuyÕt cña mét
lo¹t h×nh tîng nh©n vËt trø danh. Cô thÓ:
Trong “ Tam quèc diÔn nghÜa” cã c¸c ®iÓn h×nh
bÊt hñ: Tµo Th¸o- gian hïng, Quan C«ng - nghÜa khÝ; Tr¬ng Phi - nãng n¶y, c¬ng trùc; Lu BÞ - ®øc ®é, Khæng
Minh - tµi trÝ, mu lîc. Trong “ Hång l©u méng” hÖ thèng
nh©n vËt ®«ng ®¶o nhng mçi ngêi cã mét vÎ riªng: L©m
§¹i Ngäc ®a sÇu ®a c¶m; TiÕt B¶o Thoa ®oan trang
®¶m lîc, Phîng Th s¾c s¶o kh«n ngoan; Sö T¬ng V©n
réng r·i, kho¸ng ®¹t; TËp Nh©n phôc tïng vµ tÝnh to¸n;
Th¸m Xu©n th«ng minh, cøng cái mµ chanh chua; Gi¶
17
B¶o Ngäc lu«n suy nghÜ vµ hµnh ®éng tr¸i víi nÒ nÕp
mµ giai cÊp phong kiÕn quy ®Þnh; Gi¶ Thôy, Gi¶ LiÔn
th× d©m «, tr¸c t¸ng; TiÕt Bµn th× ®éc ¸c nham hiÓm;
Gi¶ ChÝnh th× lu«n gß m×nh theo khu«n s¸o ... §iÒu ®ã
cã thÓ nhËn thÊy ngay ë trong c¸c t¸c phÈm kh¸c. Trong
“ Thñy hö”: Lý Quú th¼ng th¾n, nãng tÝnh, ch©n thËt;
Lç TrÝ Th©m xøng danh lµ mét trang nam nhi qu©n tö,
d¸m sèng chÕt víi ®êi; Vâ Tßng lµ mét con ngêi cã søc
m¹nh v« ®Þch, cã chÝ khÝ lé kiÕn bÊt b×nh, b¹t ®ao t¬ng trî, víi nh÷ng chiÕn c«ng nh ®¶ hæ, s¸t tÈu, huyÕt
tÈm lÇu Uyªn ¬ng; L©m Sung thÓ hiÖn tinh thÇn kiªn
quyÕt cña nh©n d©n, thÓ hiÖn râ ch©n lý cuéc sèng
quan bøc d©n ph¶n, bøc thîng L¬ng S¬n; Tèng Giang
lu«n cã sù m©u thuÉn gi÷a ph¶n kh¸ng vµ tháa hiÖp
trong con ngêi m×nh, biÕt dïng ®¹i nghÜa thu n¹p anh
hïng trong thiªn h¹, cã kh¶ n¨ng l·nh ®¹o t¸c chiÕn.
Trong “ T©y du ký”: T«n Ngé Kh«ng - th«ng minh, nhanh
nhÑn, kiªn gan, lµ mét anh hïng; Tr B¸t Giíi - tham lam,
ham ngñ, h¸o s¾c, lêi lao ®éng, tù t tù lîi; Trong “
ChuyÖn lµng nho” víi hÖ thèng nh©n vËt chñ yÕu lµ quan
l¹i vµ nho sÜ: Ph¹m TiÕn, Chu TiÕn, §ç ThiÕu Khanh, M·
ThuÇn Thîng, Nghiªm TrÝ Trung, Khu«ng Siªu Nh©n ...
Chung quy l¹i, nh÷ng vÊn ®Ò lý thuyÕt vÒ nh©n
vËt, vÒ tiÓu thuyÕt ch¬ng håi ë trªn lµ c¬ së, lµ nÒn t¶ng
®Ó chóng ta ®i vµo t×m hiÓu, nghiªn cøu tõng khÝa c¹nh
cña nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt trong tiÓu thuyÕt cæ
18
®iÓn Trung Quèc mét c¸ch s©u s¾c, chÝn ch¾n h¬n, cô
thÓ h¬n, khoa häc h¬n.
I.2. HÖ thèng h×nh tîng nh©n vËt
C¸c h×nh tîng nh©n vËt ®îc tæ chøc thµnh nhãm (sè
lîng tõ hai trë lªn, th«ng thêng ta hay thÊy hiÖn tîng cÆp
hoÆc bé ba nh©n vËt) hoÆc thµnh tuyÕn sÏ t¹o thµnh
HÖ thèng h×nh tîng nh©n vËt. Trong tiÓu thuyÕt th«ng
thêng ta quan s¸t thÊy c¸c tuyÕn nh©n vËt chÝnh diÖn,
tuyÕn nh©n vËt ph¶n diÖn, hoÆc tuyÕn nh©n vËt trung
gian.
“HÖ thèng h×nh tîng” lµ toµn bé mèi quan hÖ qua l¹i
cña c¸c yÕu tè cô thÓ, c¶m tÝnh t¹o nªn h×nh tîng nghÖ
thuËt, mµ trung t©m lµ c¸c mèi quan hÖ cña c¸c nh©n
vËt. ë ph¬ng diÖn kÕt cÊu, hÖ thèng h×nh tîng bao gåm
mét ph¹m vi réng h¬n, g¾n víi tÊt c¶ chiÒu s©u, chiÒu
réng cña néi dung t¸c phÈm.
Khi nãi ®Õn hÖ thèng nh©n vËt, ®ã chÝnh lµ sù tæ
chøc c¸c quan hÖ nh©n vËt cô thÓ cña t¸c phÈm . C¸c
mèi quan
hÖ thêng thÊy cña c¸c nh©n vËt lµ “§èi lËp,
®èi chiÕu, t¬ng ph¶n, bæ sung . Sù ph¶n ¸nh hiÖn thùc
trong c¸c m©u thuÉn xung ®ét vµ sù vËn ®éng dÉn ®Õn
sù tæ chøc c¸c nh©n vËt ®èi lËp. §ã lµ sù ®èi lËp gi÷a
thiÖn vµ ¸c, tèt vµ xÊu, gi÷a thèng trÞ vµ bÞ trÞ, x©m lîc
vµ chèng x©m lîc, bãc lét vµ bÞ bãc lét. Quan hÖ nh©n
vËt ®èi lËp ë ®©y g¾n liÒn víi sù ®èi lËp cña c¸c c¸
nh©n vÒ ph¬ng diÖn ®Þa vÞ, c¸ tÝnh, phÈm chÊt nh :
dòng c¶m vµ hÌn nh¸t, trung thµnh
19
vµ ph¶n béi, ngay
th¼ngt vµ nÞnh bî... C¸i khÐo lÐo cña t¸c gi¶ lµ lµm cho
c¸c nh©n vËt ®èi lËp, thï ®Þch
cã quan hÖ víi nhau,
rµng buéc nhau ë ph¬ng diÖn nµo ®ã lµm cho ®èi lËp
cµng thªm gay g¾t. Ch¼ng h¹n kÕt lµm anh em, cïng
quan hÖ huyÕt thèng, cïng chung lý tëng, chung ®èi tîng
tranh chÊp hoÆc lo¹i trõ nhau v× mèi thï. Quan hÖ ®èi
lËp thêng lµ c¬ së ®Ó t¹o thµnh c¸c tuyÕn nh©n vËt cña
t¸c phÈm.
Quan hÖ ®èi chiÕu, t¬ng ph¶n lµm næi bËt sù kh¸c
biÖt vµ ®èi lËp cña c¸c nh©n vËt .
Sù t¬ng ph¶n lµm cho c¸c ®èi lËp, kh¸c biÖt diÔn ra
gay g¾t. §èi chiÕu lµ mét møc ®é thÊp h¬n t¬ng ph¶n .
Quan hÖ bæ sung lµ quan hÖ cña c¸c nh©n vËt cïng
lo¹i, nh»m më réng ph¹m vi cña mét lo¹i hiÖn tîng. Nh©n
vËt bæ sung thêng lµ nh©n vËt phô, lµm cho nh©n vËt
chÝnh ®Ëm ®µ, cã bÒ dµy. Chóng tuy mang tÝnh chÊt
phô thuéc, nhng ®ång thêi còng cã t¸c dông më réng ®Ò
tµi . Ngoµi quan hÖ bæ sung, phô thuéc cßn cã quan hÖ
bæ sung ®ång ®¼ng .
Do ®ã, hÖ thèng nh©n vËt lµ sù tæ hîp nh©n vËt lµm
sao cho chóng ph¶n ¸nh
nhau, ®Ó cïng ph¶n ¸nh ®êi
sèng. Trong hÖ thèng h×nh tîng cña t¸c phÈm, nh©n vËt
võa ®ãng vai trß x· héi (giai cÊp, ®Þa vÞ,huyÕt thèng...)
võa ®ãng vai trß v¨n häc (vai trß mét c«ng cô nghÖ
thuËt, thùc hiÖn mét chøc n¨ng nghÖ thuËt, vai trß tè
c¸o, vai trß tÊm g¬ng, vai trß anh hïng...).chØ chó ý vai
trß x· héi, sÏ ®a ®Õn sù ph©n tÝch v¨n häc nh ph©n
20
- Xem thêm -