Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Hàm lượng nitrat, nitrit trong một số loại rau xanh trên thị trường thành phố vi...

Tài liệu Hàm lượng nitrat, nitrit trong một số loại rau xanh trên thị trường thành phố vinh và phụ cận

.DOC
52
53
78

Mô tả:

Lêi c¶m ¬n §Ó hoµn thµnh luËn v¨n nµy, t«i ®îc sù gióp ®ì nhiÖt t×nh ®éng viªn khÝch ®éng cña c¸c thÇy c« vµ b¹n bÌ. Nh©n dÞp nµy t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi thÇy gi¸o híng dÉn Th¹c sü Mai V¨n Chung. §ång thêi, t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n tíi c¸c thÊy gi¸o, c« gi¸o trong tæ bé m«n Sinh lý – Sinh ho¸ thùc vËt, ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi còng nh gãp ý kiÕn quý b¸u, gióp t«i hoµn thµnh luËn v¨n. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn luËn v¨n, t«i cßn nhËn ®îc sù gióp ®ì, ®éng viªn cña b¹n bÌ vµ ngêi th©n. T«i xin tr©n träng c¶m ¬n. Vinh, th¸ng 5 n¨m 2005 T¸c gi¶ Tr×nh ThÞ Hoa 1 môc lôc Tr ang Lêi c¶m ¬n §Æt vÊn ®Ò Ch¬ng 1: Tæng quan tµi liÖu 1.1. Vai trß sinh lý cña Nitrat – Nitrit 1.1.1.Nitrat, Nitrit vµ héi chøng trÎ xanh 1.1.2. Nitrat, Nitrit vµ ung th d¹ dµy 1.1.3. Nitrat trong níc vµ mét sè n«ng s¶n 1.2. T×nh h×nh nghiªn cøu Nitrat, Nitrit trªn thÕ giíi vµ ë 1 2 4 4 4 5 5 5 ViÖt Nam 1.2.1. Trªn thÕ giíi 1.2.2. ë ViÖt Nam 1.3. VÊn ®Ò rau s¹ch, rau an toµn 1.3.1. Kh¸i niÖm vÒ rau s¹ch rau an toµn 1.3.2. Thùc tr¹ng s¶n xuÊt vµ sö dông rau s¹ch ë ViÖt 5 7 8 8 9 Nam Ch¬ng 2: §èi tîng, néi dung vµ ph¬ng ph¸p nghiªn 16 cøu 2.1. §èi tîng, ®Þa ®iÓm vµ thêi gian nghiªn cøu 2.1.1. §èi tîng nghiªn cøu 2.1.2. §Þa ®iÓm nghiªn cøu 2.1.3. Thêi gian nghiªn cøu 2.2. Néi dung nghiªn cøu 2.3. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.3.1. Ph¬ng ph¸p thu mÉu 2.3.2. Ph¬ng ph¸p xö lý mÉu 2.3.3. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch 3.3.4. Ph¬ng ph¸p xö lý sè liÖu Ch¬ng 3: KÕt qu¶ nghiªn cøu 3.1. T×nh h×nh « nhiÔm thùc phÈm ë NghÖ An 3.2. §éng th¸i biÕn ®æi NO3- vµ NO2- theo thêi gian 3.3. Hµm lîng NO3- trong mét sè lo¹i rau ®ang tiªu thô 16 16 16 16 16 16 16 17 17 18 19 19 21 2 trªn thÞ trêng thµnh phè Vinh vµ phô cËn 3.3.1. Hµm lîng NO3- trong rau trªn thÞ trêng thµnh phè 23 23 Vinh 3.3.2. Hµm lîng NO3- trong rau ë c¸c chî phô cËn thµnh phè 27 Vinh 3.4. Hµm lîng NO2- trong mét sè lo¹i rau trªn thÞ trêng thµnh phè Vinh vµ phô cËn 3.4.1. Hµm lîng NO2- trong c¸c lo¹i rau trªn thÞ trêng thµnh 29 29 phè Vinh 3.4.2. Hµm lîng NO2- trong c¸c lo¹i rau ë c¸c chî phô cËn thµnh phè Vinh KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ A. KÕt luËn B. §Ò nghÞ Tµi liÖu tham kh¶o 31 34 34 35 37 3 §Æt vÊn ®Ò Tõ xa xa, rau ®· lµ mét lo¹i thøc phÈm kh«ng thÓ thiÕu trong ®êi sèng cña ngêi ViÖt. Víi quan niÖm “c¬m kh«ng rau nh ®au kh«ng thuèc”, rau trong b÷a ¨n hµng ngµy ®· ®i vµo truyÒn thèng v¨n hãa cña mçi gia ®×nh [16]. Theo nh÷ng nghiªn cøu khoa häc cho thÊy, rau xanh cung cÊp rÊt nhiÒu lo¹i Vitamin mµ c¸c lo¹i thùc phÈm kh¸c kh«ng thÓ thay thÕ ®îc. Ngoµi ra, rau xanh cßn bæ sung mét sè kho¸ng chÊt vµ nguyªn tè thiÕt yÕu cho c¬ thÓ. HiÖn nay, t×nh tr¹ng rau kh«ng s¹ch, tiÒm Èn nguy c¬ g©y ngé ®éc ®ang lµ mèi lo l¾ng hµng ngµy cña ngêi tiªu dïng kh«ng thÓ bá rau khái b÷a ¨n mµ dïng rau th× gÆp cña ®éc. ChÝnh v× thÕ, s¶n xuÊt vµ tiªu thô rau s¹ch ®ang lµ vÊn ®Ò x· héi cã t×nh cÊp thiÕt hiÖn nay. C©y trång nãi chung, rau xanh nãi riªng, trong qu¸ tr×nh sinh trëng, ph¸t triÓn ®· lÊy tõ m«i trêng rÊt nhiÒu lo¹i chÊt dinh dìng kh¸c nhau, trong ®ã c¸c hîp chÊt nit¬ v« c¬ (NO3- , NO2- NH4+) lµ nh÷ng lo¹i kho¸ng chÊt kh«ng thÓ thiÕu ®îc. Nguån nit¬ cung cÊp cho c©y lµ c¸c d¹ng muèi hßa tan trong ®Êt, tõ x¸c ®éng thùc vËt bÞ ph©n hñy, tõ sù cè ®Þnh nit¬ khÝ trêi cña Vi sinh vËt vµ tõ c¸c lo¹i ph©n bãn cha nit¬ (ph©n urª, ph©n am«n…). Sau khi ®îc hÊp thô vµo c¬ thÓ c¸c d¹ng NO3- vµ NH4+ cã sù chuyÓn hãa vµ tham gia vµo qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt víi vai trß lµ nh÷ng nguån dinh dìng nit¬ quan träng. Hµm lîng c¸c muèi nitrat, nitrit trong rau qu¶ cã ¶nh hëng rÊt lín ®Õn søc khoÎ con ngêi. Khi cã mÆt NO3- trong 4 m¸u víi hµm lîng lín sÏ chuyÓn hãa Hemoglobin thµnh Methaeglobin, kÕt qu¶ lµm gi¶m lîng hång cÇu, lµm gi¶m qu¸ tr×nh vËn chuyÓn O2 trong m¸u. GÇn ®©y, ngêi ta ®· chøng minh ®îc NO2- - s¶n phÈm chuyÓn hãa trung gian cña qu¸ tr×nh am«n hãa NO3-  NO2-  NH4+ vµ nitrat hãa: NH4+  NO2-  NO3- - lµ t¸c nh©n cho qu¸ tr×nh nitro hãa mét sè chÊt h÷u c¬ trong c¬ thÓ ®éng vËt vµ ngêi g©y ®ét biÕn gan, d¹ dµy dÉn ®Õn ung th. [12] ViÖc x¸c ®Þnh ®¬n gi¶n, nhanh chãng c¸c chÊt ®éc h¹i nãi chung NO3-, NO2- nãi riªng trong rau lµ mét vÊn ®Ò quan träng. NhiÒu quèc gia tiªn tiÕn nh Mü, §øc, NhËt… ®· s¶n xuÊt ra c¸c bé kÝt ®Ó kiÓm tra chÊt lîng thùc phÈm. C¸c bé kÝt nµy ®îc phæ biÕn trong cuéc sèng gióp ngêi d©n cã thÓ tù kiÓm tra chÊt lîng thùc phÈm ®Ó b¶o vÖ søc kháe cña chÝnh m×nh. ë níc ta hiÖn nay, ngêi d©n cha thÓ tù kiÓm tra rau còng nh thùc phÈm hµng ngµy cã ®¶m b¶o an toµn vÖ sinh thùc phÈm hay kh«ng? ViÖc ®¸nh gi¸ chÊt lîng c¸c lo¹i thùc phÈm lµ do c¸c nhµ khoa häc, c¸c c¬ quan chøc n¨ng thùc hiÖn vµ khuyÕn c¸o. Tuy nhiªn, c«ng viÖc nµy ®ang cßn thùc hiÖn nhá lÎ ë tõng khu vùc, tõng ®Þa ph¬ng vµ cha thêng xuyªn, cha ®ång bé. ë NghÖ An, Lª V¨n ChiÕn (2004) cïng c¸c ®ång nghiÖp trong ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc cÊp Bé ®· ®¸nh gi¸ hµm lîng mét sè hîp nit¬ v« c¬ trong rau vµ ®Êt ë mét sè vïng trång rau cña NghÖ An. ViÖc ph©n tÝch hµm lîng NO3- , NO2- còng nh ®¸nh gi¸ chÊt lîng rau xanh trªn thÞ trêng thµnh phè Vinh cßn cha ®îc ®Ò cËp ®Õn nhiÒu [2]. ChÝnh v× vËy, chóng t«i ®· chän vµ thùc hiÖn 5 ®Ò tµi nghiªn cøu: “Hµm lîng nitrat, nitrit trong mét sè lo¹i rau xanh trªn thÞ trêng thµnh phè Vinh vµ phô cËn”. Môc ®Ých cña ®Ò tµi nh»m: - Ph©n tÝch hµm lîng nitrat, nitrit trong mét sè lo¹i rau xanh ®îc sö dông phæ biÕn trªn thÞ trêng thµnh phè Vinh vµ phô cËn. - So s¸nh kÕt qu¶ thu ®îc víi c¸c Tiªu chuÈn cho phÐp cña Quèc tÕ vÒ an toµn vÖ sinh thùc phÈm ®Ó cã ®îc nh÷ng dÉn liÖu ®¸nh gi¸ bíc ®Çu vÒ chÊt lîng rau xanh ®ang ®îc tiªu thô trªn thÞ trêng thµnh phè Vinh vµ vïng phô cËn. Ch¬ng 1: Tæng quan tµi liÖu 1.1. Vai trß sinh lý cña nitrat (NO3-), nitrit ( NO2-) Nitrat lµ d¹ng muèi chøa nit¬ v« c¬ trong ®Êt ®îc c©y trång hÊp thô chñ yÕu trong ®iÒu kiÖn hiÕu khÝ, hµm lîng cña nã cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn liÒu lîng ph©n ®¹m sö dông. Sau khi ®îc hÊp thô, NO3- cã thÓ chuyÓn hãa mét phÇn thµnh amoni (NH4+) vµ nitrit (NO2-). Hµm lîng NO36 trong c©y tïy thuéc vµo ®Æc tÝnh sinh häc cña c©y, khÝ hËu vµ hµm lîng NO3- trong ®Êt. Nitrat trong ®å ¨n, thøc uèng kh«ng ph¶i lµ mét vÊn ®Ò míi, c¸ch ®©y hµng tr¨m n¨m ngêi ta ®· ghi nhËn nång ®é cao cña nã trong c¸c giÕng níc ¨n ë níc Anh. Nhng ®iÒu ph¸t hiÖn míi lµ NO3- cã liªn quan tíi søc kháe céng ®ång víi hai lo¹i bÖnh: - Methaemoglobinaemia: Héi chøng trÎ xanh ë trÎ s¬ sinh. - Ung th d¹ dµy ë ngêi lín. Thùc ra NO3- kh«ng ®éc, nhng khi nã bÞ khö thµnh nitrit (NO2-) trong c¬ thÓ trë nªn rÊt ®éc h¹i [9]. 1.1.1. Nitrat, nitrit vµ héi chøng trÎ xanh. Héi chøng trÎ xanh thêng x¶y ra khi trÎ díi 1 tuæi. C¸c vi khuÈn trong d¹ dµy khö NO3- thµnh NO2- vµ khi NO2- x©m nhËp vµo m¸u, nã ph¶n øng víi Haemoglobin chøa Fe 2+ lµ phÇn tö lµm chøc n¨ng vËn chuyÓn «xy ®i kh¾p c¬ thÓ mét ph©n tö «xy Haemoglobin b×nh thêng chøa Fe2+ sÏ biÕn ®æi thµnh Methaemoglobinaemia chøa ion Fe 3+ cã rÊt Ýt n¨ng lùc vËn chuyÓn «xy cña m¸u vµ do ®ã, g©y nªn sù t¾c nghÏn hãa häc. TrÎ s¬ sinh thêng rÊt nh¹y bÐn víi bÖnh nµy, bëi v× Haemoglobin cã ¸i lùc víi NO 2- m¹nh h¬n Haemoglobin th«ng thêng ®îc xuÊt hiÖn trong kho¶nh kh¾c ë c¸c m¹ch m¸u. Vµ do ®ã, d¹ dµy cña trÎ kh«ng ®ñ ®é axit ®Ó ng¨n chÆn c¸c vi khuÈn biÕn ®æi NO3- thµnh NO2- lµm trÇm träng thªm bÖnh viªm d¹ dµy vµ ®êng ruét. ë Hung-ga-ri tõ n¨m 1976 ®Õn 1982 cã trªn 1.300 ngêi bÞ chÕt, nguyªn nh©n lµ do nguån níc cã chøa NO3- . 7 ë Mü còng ®· xuÊt hiÖn bÖnh “Methaemoglobinaemia níc giÕng” v× 98% giÕng níc do t nh©n ®Çu t ®µo gÇn s¸t víi c¸c nguån g©y « nhiÔm lµ ph©n ®éng vËt vµ ph©n ngêi, lµm xuÊt hiÖn kh«ng nh÷ng NO3- mµ c¶ E.coli vµ nh÷ng vi khuÈn kh¸c g©y bÖnh viªm d¹ dµy [9]. 1.1.2. Nitrat, nitrit vµ ung th d¹ dµy. Ung th d¹ dµy g©y suy nhîc c¬ thÓ, ®au ®ín vµ dÉn ®Õn tö vong sau mét thêi gian. BÖnh nµy còng liªn quan ®Õn hµm lîng NO3- trong ®å ¨n thøc uèng. Mèi liªn quan nµy ®îc gi¶i thÝch lµ nitrit (NO 2-) sinh ra tõ nitrat (NO 3-) ph¶n øng víi mét lo¹i amin thø sinh xuÊt hiÖn khi ph©n hñy mì hoÆc protein ë bªn trong d¹ dµy vµ t¹o ra hîp chÊt N- Nitroso (lµ hîp chÊt g©y ung th) cã c«ng thøc: [9]. R1 R1 N – H + NO2- + H+  R2 N – N = 0 + H2O R2 1.1.3. Nitrat trong níc vµ mét sè n«ng s¶n. Tríc nh÷ng vÊn ®Ò søc kháe con ngêi vµ m«i trêng sèng, céng ®ång Ch©u ¢u (EU) ®· nghiªn cøu vµ quy ®Þnh nång ®é nitrat tèi ®a lµ 50mg/lÝt nghÜa lµ t¬ng ®¬ng víi 11,3mg N-NO3-/lÝt, ë Mü lµ 44mg/lÝt. Nh÷ng nghiªn cøu ®· cho thÊy: Héi chøng trÎ xanh chØ xuÊt hiÖn khi nång ®é NO 3trong níc tõ 283 – 1200g/m3, cßn ë níc Anh th× khi nång ®é NO3- > 100g/m3. Trong sè l¬ng thùc, thùc phÈm, níc uèng ®îc con ngêi sö dông hµng ngµy th× c¸c lo¹i rau lµ mét trong nh÷ng 8 nguån NO3- ®a vµo c¬ thÓ nhanh nhÊt. Hµm lîng NO3- trong rau chÞu ¶nh hëng cña nhiÒu yÕu tè: lo¹i rau, ®iÒu kiÖn canh t¸c nh ph©n bãn, thuèc trõ cá, tËp qu¸n ch¨m sãc… trong ®ã ph©n bãn cã ¶nh hëng rÊt lín. Do ®ã, trång rau kh«ng chØ chó träng ®Õn n¨ng suÊt mµ cÇn quan t©m ®Õn hµm lîng NO3- trong rau th¬ng phÈm. 1.2. T×nh h×nh nghiªn cøu nitrat, nitrit trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam. 1.2.1. Trªn thÕ giíi. Tríc sù ¶nh hëng cña nitrat, nitrit ®èi víi søc kháe con ngêi, Tæ chøc L¬ng thùc vµ n«ng nghiÖp thÕ giíi (FAO) vµ tæ chøc Y tÕ thÕ giíi (WHO) vµ nhiÒu quèc gia nh: Liªn bang Nga, Anh, Mü… ®· nghiªn cøu vµ ®Ò ra ngìng an toµn vÒ hµm lîng NO3- trong rau ®èi víi søc kháe con ngêi [9]. B¶ng 1: Ngìng hµm lîng NO3- cho phÐp trong mét sè lo¹i rau qu¶ theo tiªu chuÈn cña FAO/WHO vµ Liªn bang Nga. (§¬n vÞ:mg/kg rau t¬i) [9]. STT Lo¹i rau Liªn bang FAO/WHO Nga 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. §Ëu ¨n qu¶ B¾p c¶i BÇu bÝ Cµ chua Cµ rèt Cµ tÝm Cñ c¶i Da bë 150 500 400 150 400 90 150 500 400 100 250 400 1400 90 9 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. Da chuét Da hÊu Hµnh l¸ Hµnh t©y ít cay ít ngät Khoai t©y M¨ng t©y Ng« bao tö Rau gia vÞ Sóp l¬ Xu hµo Tái Xµ l¸ch (-) sè liÖu cha ®Çy ®ñ. 150 60 100 80 400 200 250 150 300 400 500 500 100 1500 250 60 160 80 200 300 300 500 1500 1.2.2. ë ViÖt Nam. TrÇn K«ng TÊu (1997), khi nghiªn cøu chÊt lîng nguån níc ngÇm ë c¸ch ®ång lóa 2 vô cña x· Minh Khai, quËn Thanh Xu©n – Hµ Néi, cho biÕt, hµm lîng NO3- trong níc ngÇm cã xu híng t¨ng tõ mïa kh« sang mïa ma vµ dao ®éng tõ 111,2 – 116,9 mg/lÝt. Hµm lîng trung b×nh tõ 41,7 – 116,9 mg/lÝt. NÕu so víi tiªu chuÈn cña Bé y tÕ quy ®Þnh th× hµm lîng NO3- níc ngÇm ë khu vùc nghiªn cøu ®· vît qu¸ giíi h¹n cho phÐp 8 – 11 lÇn (tiªu chuÈn cho phÐp lµ 10 mg/lÝt) [9]. Theo Lª V¨n TiÒm (1997), ®¹m trong níc ngÇm ë Thanh Tr× ngo¹i thµnh Hµ Néi, chñ yÕu lµ d¹ng NH 4+ tÝch tô kh¸ cao. Hµm lîng ®¹t ®Õn kho¶ng 1 – 2 mg/lÝt vµ níc cÊt tõ nguån níc nµy kh«ng thÓ dïng ®Ó ph©n tÝch ®¹m nÕu kh«ng xö lý qua cét läc cationit ®Ó lo¹i trõ NH4+. §ç Träng Sù, n¨m 1991 – 1993, ®· nghiªn cøu sù biÕn ®æi thµnh phÇn hãa häc cña níc ngÇm ë Hµ Néi theo c¸c mïa trong n¨m tõ 1991 – 1993, nhËn thÊy hµm lîng cña c¸c hîp 10 chÊt chøa nit¬ nghiªn cøu ®Òu t¨ng theo thêi gian vµ mïa kh« lín h¬n mïa ma. VÝ dô: hµm lîng NH4+ mïa ma n¨m 1991 lµ 2,9 mg/lÝt t¨ng lªn nhanh thµnh 4,9 mg/lÝt vµo mïa ma n¨m 1992, cßn gi¸ trÞ trong mïa kh« n¨m 1992 lµ 5,13 mg/lÝt còng t¨ng lªn thµnh 6,07 mg/lÝt vµo mïa kh« n¨m 1993. HiÖn tîng nµy gÆp t¬ng tù ë c¸c chØ tiªu NO 2-, NO3,Hg vµ c¸c thµnh phÇn kh¸c. Tuy nhiªn, cha thÓ coi ®©y lµ mét quy luËt diÔn biÕn cña thµnh phÇn hãa häc cña níc theo thêi gian v× thêi gian theo dâi cßn qu¸ ng¾n [9]. ë c¸c vµnh ®ai rau thuéc c¸c thµnh phè lín, do ngêi s¶n xuÊt muèn t¨ng sù hÊp dÉn cña rau ®èi víi ngêi mua nªn ®· bãn ph©n ®¹m muén lµm t¨ng ®¸ng kÓ hµm lîng NO3- trong rau, qu¶. Bïi Quang Xu©n, Bïi §×nh Dinh (1997), khi nghiªn cøu vÒ ¶nh hëng cña ph©n bãn vµ bãn ph©n ®Õn n¨ng suÊt vµ hµm lîng NO3- trong rau, qu¶ ®· kÕt luËn: - Bãn t¨ng liÒu lîng ®¹m kh«ng chØ t¨ng n¨ng suÊt mµ cßn lµm t¨ng hµm lîng NO3- trong rau. Hµm lîng NO3- trong rau ë møc ®é « nhiÔm do bãn ph©n ®¹m qu¸ ngìng thÝch hîp (200kg N/ha) vµ bãn kh«ng ®óng c¸ch. - Trong c¸c lo¹i rau th× rau ¨n l¸ cã hµm lîng NO3- cao h¬n c¶. §èi víi cµ chua lµ lo¹i rau ¨n qu¶, h¬n n÷a mïa thu ho¹ch khi qu¶ giµ, chÝn hµm lîng NO3- trong qu¶ rÊt thÊp. Rau ¨n qu¶ nh sóp l¬, ¨n cñ nh hµnh t©y, cñ ®îc thu ho¹ch khi l¸ giµ, hÐo; hµm lîng NO3- trong rau th¬ng phÈm thÊp h¬n rau ¨n l¸ [9]. N¨m 1996, Chi côc B¶o vÖ thùc vËt Hµ Néi ®· ®¸nh gi¸ hµm lîng NO3- trong mét sè rau trªn thÞ trêng, thÊy ë nhiÒu 11 lo¹i rau hµm lîng NO3- ®· vît qu¸ ngìng cho phÐp: b¾p c¶i lµ 1450 - 1680 mg/kg, hµnh t©y lµ 2000 mg/kg [4]. N¨m 1997, theo ®¸nh gi¸ cña Chi côc B¶o vÖ thùc vËt NghÖ An, 06 mÉu trång rau trªn ruéng cña n«ng d©n vµ trong ch¬ng tr×nh rau an toµn ®îc ph©n tÝch th× ph¸t hiÖn thÊy NO3- trong rau c¶i trång trªn ruéng cña ngêi d©n ®· vît qu¸ ngìng cho phÐp. ë NghÖ An, Lª V¨n ChiÕn (2002, 2004) vµ c¸c céng sù ®· nghiªn cøu vÒ hµm lîng c¸c hîp chÊt nit¬ v« c¬ trong rau vµ ®Êt ë mét sè ®Þa ph¬ng trång rau ë NghÖ An. KÕt qu¶ cho thÊy, cã sù t¬ng quan vÒ biÕn thiªn gi÷a d¹ng NO 3-, NO2- vµ NH4+ trong rau vµ ®Êt trång theo thêi gian [2]. Nh vËy, hµm lîng NO3-, NO2- trong c¸c lo¹i rau vµ níc ®· ®îc quan t©m ®¸ng kÓ. Ngoµi mét sè chØ tiªu: kim lo¹i nÆng, d lîng thuèc trõ s©u, vi sinh vËt th× NO 3-, NO2- lµ mét trong nh÷ng chØ tiªu quan träng ®îc sö dông ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt lîng rau nãi riªng vµ thùc phÈm nãi chung. 1.3. VÊn ®Ò rau s¹ch, rau an toµn. 1.3.1. Kh¸i niÖm vÒ rau s¹ch/rau an toµn. Theo tµi liÖu “Do you know abou fresh vegetable” trong website http://www.huantong.com [34], rau s¹ch (fresh vegetable/unpolluted vegetable) lµ rau kh«ng chøa nh÷ng chÊt ®éc h¹i nh : thuèc trõ s©u, nitrat, nitrit, kim lo¹i nÆng vµ vi sinh vËt g©y bÖnh hoÆc cã nh÷ng chÊt nµy nhng hµm lîng cha vît qu¸ giíi h¹n cho phÐp. VÝ dô: §èi víi rau b¾p c¶i, giíi h¹n cho phÐp vÒ hµm lîng NO3- cña FAO/WHO lµ 500 mg/kg, ngìng d lîng cña thuèc b¶o vÖ thùc vËt Fenvalerate lµ 2 mg/kg, cña Methylparathion 12 lµ 0,2 mg/kg, víi Padan lµ 0,2 mg/kg, Cypermethrin lµ 0,5 mg/kg; d lîng cho phÐp cña FAO/WHO ®èi víi Methylparathion lµ 0,2 mg/kg; Methamidophos lµ 0,2 mg/kg cña Cypermethrin lµ 0,5 mg/kg [9]. NÕu hµm lîng NO3-, vµ c¸c ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt trong rau, qu¶ kh«ng vît qu¸ ngìng cho phÐp th× rau, qu¶ ®îc coi lµ s¹ch, an toµn ®èi víi nh÷ng hîp chÊt, ho¸ chÊt trªn. Mçi quèc gia, tuú theo ®Æc ®iÓm thÓ träng, sinh lý, søc khoÎ con ngêi ®· ®Ò ra nh÷ng tiªu chuÈn vÒ an toµn thùc phÈm cho riªng m×nh. VÝ dô: Liªn bang Nga ®· ®Ò ra tiªu chuÈn cho phÐp vÒ hµm lîng NO - 3 ë c¸c lo¹i rau qu¶ nh: ë ®Ëu ¨n qu¶: 150 mg/kg; b¾p c¶i: 500 mg/kg; cµ chua: 150 mg/kg; da chuét 150 mg/kg; hµnh l¸: 100 mg/kg. Nh÷ng tiªu chuÈn ®ã cã thÓ gièng hoÆc kh¸c so víi tiªu chuÈn cña FAO/WHO vÝ dô nh : ë ®Ëu ¨n qu¶ Tiªu chuÈn cña Liªn bang Nga vµ FAO/WHO còng lµ: 150 mg/kg; nhng ë cµ chua, Tiªu chuÈn cho phÐp cña Liªn bang Nga lµ 150 mg/kg trong khi FAO/WHO quy ®Þnh lµ 100 mg/kg; da chuét 150 mg/kg cña Liªn bang Nga; cßn FAO/WHO lµ 250 mg/kg; hµnh l¸ 100 mg/kg cña Liªn bang Nga, cßn cña FAO/WHO lµ 160 mg/kg… 1.3.2. Thùc tr¹ng s¶n xuÊt vµ sö dông rau s¹ch ë ViÖt Nam. a. Thùc tr¹ng s¶n xuÊt rau s¹ch. Rau xanh lµ thùc phÈm kh«ng thÓ thiÕu ®îc cña con ngêi, lµ nguån cung cÊp nhiÒu lo¹i vitamin mµ thùc phÈm kh¸c kh«ng thÓ thay thÕ ®îc (TrÇn Kh¾c Thi, 1995) [20]. HiÖn nay, s¶n xuÊt vµ tiªu dïng rau s¹ch ®ang lµ vÊn ®Ò cã 13 tÝnh cÊp thiÕt v× sù ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi, m«i trêng vµ søc khoÎ con ngêi. ë Hµ Néi, n¨m 1996 míi cã trªn 400 ha trång rau s¹ch th× n¨m 2000 lµ 2200 ha, s¶n lîng tõ 4800 t¨ng lªn 37.575 tÊn [24]. §Õn nay, Hµ Néi ®· triÓn khai s¶n xuÊt rau an toµn ë mét sè n¬i nh: x· V©n Néi thuéc huyÖn §«ng Anh, x· Nam Hång thuéc huyÖn Tõ Liªm c¸c x· V¨n §øc, LÖ Chi, §«ng Dù thuéc huyÖn Gia L©m [22]. Gia L©m lµ vïng trång rau ë ®ång b»ng s«ng Hång ®ñ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt rau s¹ch. S¶n lîng kho¶ng 7.000 tÊn/n¨m chñ yÕu lµ rau ¨n qu¶ vµ rau ¨n l¸. S¶n lîng rau ë c¸c huyÖn ngo¹i thµnh Hµ Néi ®¹t trªn 13.000 tÊn/n¨m, víi nhiÒu chñng lo¹i kh¸c nhau. Quy tr×nh s¶n xuÊt s¹ch cho c¸c lo¹i rau chÝnh ®· ®îc c¬ quan chuyªn m«n cã thÈm quyÒn ban hµnh, cã ®é tin cËy ch¾c ch¾n vÒ mÆt khoa häc vµ ph¸p lý. [22] T¹i NghÖ An, n¨m 2001, x· Quúnh L¬ng huyÖn Quúnh Lu thùc hiÖn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp theo híng s¶n xuÊt rau an toµn cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao, phï hîp víi lo¹i ®Êt ven biÓn, x· ®· t¹o ®îc nh÷ng c¸nh ®ång rau s¹ch trªn c¸t. HiÖn nay, Quúnh L¬ng ®· s¶n xuÊt ®îc 20 - 25 tÊn rau/ngµy (B¸o N«ng nghiÖp ViÖt Nam, ngµy 8/9/2003) [14]. ë Quúnh L¬ng, ®i ®Çu trong viÖc trång rau s¹ch lµ anh Phan Duy §Ò bé ®éi phôc viªn, anh ®· c¶i t¹o 2 sµo ®Êt ®Ó trång rau mµu víi c¸c lo¹i rau: B¾p c¶i NhËt, c¶ ngät, cµ chua nhê ¸p dông ®óng quy tr×nh c«ng nghÖ, c¸c gièng rau cña anh cã chÊt lîng tèt ®¶m b¶o c¸c th«ng sè an toµn víi s¶n lîng lín. [13] 14 ë §µ N½ng, n¨m 2005 dù ¸n ®Çu t 28,5 tû ®ång x©y dùng vïng chuyªn canh s¶n xuÊt rau s¹ch, rau an toµn võa ®îc Uû ban nh©n d©n thµnh phè §µ N½ng phª duyÖt, x· Hoµ TiÕn, Hoµ Phong (huyÖn Hoµ Vang vµ phêng B¾c Mü ®îc chän lµm n¬i thÝ ®iÓm. [34] ë B×nh §Þnh, mét sè ®Þa ph¬ng nh T©y Phíc vµ thµnh phè Quy Nh¬n ®· tæ chøc s¶n xuÊt rau an toµn víi nh÷ng quy tr×nh ®îc híng dÉn cô thÓ chi tiÕt. N¨m 2003, Së Khoa häc vµ C«ng nghÖ tØnh ®· ®Çu t gÇn 250 triÖu ®ång ®Ó phßng N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n thµnh phè Quy Nh¬n tæ chøc triÓn khai m« h×nh s¶n xuÊt rau s¹ch, rau an toµn t¹i hîp t¸c x· N«ng nghiÖp Nh¬n Phó 2 víi diÖn tÝch 1 ha. Nh÷ng hé n«ng d©n tham gia m« h×nh ®· s¶n xuÊt ®îc 57.195 kg rau cñ nh: c¶i xanh, c¶i tr¾ng, xµ l¸ch, ngß, da leo, khæ qua (míp ®¾ng), ®Ëu t©y c¸c lo¹i. Hîp t¸c x· n«ng nghiÖp Nh¬n Phó 2 ®· tæ chøc triÓn khai ®¹i trµ viÖc trång rau víi tæng diÖn tÝch 25 ha. Hîp t¸c x· n«ng nghiÖp Nh¬n Phó 1 còng ®· triÓn khi s¶n xuÊt rau s¹ch víi c¸c lo¹i rau m¸, rau muèng, ram r¨m vµ nhiÒu lo¹i rau kh¸c. [17] Bµ RÞa – Vòng Tµu hiÖn cã 51 hé s¶n xuÊt rau an toµn. ë B×nh D¬ng cã 105 hé s¶n xuÊt víi 42 ha rau s¹ch. ë Gia Lai, dù ¸n “rau an toµn” do Chi côc B¶o vÖ thùc vËt tØnh trong hai n¨m (2003 – 2004) ®· thu hót h¬n 80 hé n«ng d©n thuéc thµnh phè Pleiku vµ huyÖn An Khª tham gia. [18] ë L©m §ång, nhiÒu n«ng hé ngêi d©n téc thiÓu sè ®· trång rau s¹ch, rau an toµn trong nhµ líi ®Ó cung cÊp cho c¸c siªu thÞ, c¸c nhµ hµng, doanh thu ®¹t tíi 500 triÖu 15 ®ång/ha/n¨m. Hä trång rau kh«ng ph¶i sö dông thuèc trõ s©u, chñ yÕu bãn ph©n chuång, ph©n vi sinh, h¹n chÕ tèi ®a ph©n ho¸ häc, níc tíi lµ níc giÕng s¹ch khoan s©u tíi 50 60 m. Sau mét thêi gian canh t¸c nhÊt ®Þnh hä ®a mÉu ®Êt ®Õn ViÖn nghiªn cøu ®Ó ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ l¹i chÊt lîng ®Êt [32]. Hä cßn sö dông ong kÝ sinh ®Ó diÖt s©u bä h¹i rau trong s¶n xuÊt rau s¹ch [35]. Cã nhiÒu hé, c¶ gia ®×nh tham gia lµm rau s¹ch h×nh thµnh nh÷ng tæ hîp s¶n xuÊt víi diÖn tÝch trång ®Õn c¶ chôc hÐc ta. N¬i tiªu thô rau chñ yÕu lµ thµnh phè Hå ChÝ Minh. HiÖn nay, L©m §ång cã 300 ha ®Êt s¶n xuÊt rau s¹ch, cã 10 hé ®îc cÊp giÊy chøng nhËn s¶n xuÊt rau an toµn [36]. ë §µ L¹t ®· cã mét quy tr×nh s¶n xuÊt rau s¹ch ®Çu tiªn ®îc Héi ®ång khoa häc C«ng nghÖ nghiÖm thu vµ lµ quy tr×nh s¶n xuÊt rau s¹ch ®Çu tiªn ë ViÖt Nam ®îc tæ chøc L¬ng thùc vµ N«ng nghiÖp Liªn Hîp Quèc (FAO) c«ng nhËn. [23] ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh, hiÖn cã 1.636 ha diÖn tÝch ®Êt trång rau s¹ch. Dù kiÕn cuèi n¨m 2005, diÖn tÝch trång rau cña thµnh phè lµ 8.300 ha [15]. C¸c c¬ së s¶n xuÊt rau s¹ch, rau an toµn t¹i thµnh phå Hå ChÝ Minh nh: Êp §×nh, BÕn §ß, C©y §a (x· T©n Phó Trung – huyÖn Cñ Chi); ng· Ba Gißng – D©n Th¾ng (x· T©n Thíi Thîng); xãm §ång Cñ Chi (x· T©n Thíi Trung); x· T©n Thíi Nh× thuéc huyÖn Hãc M«n. [6] ë VÜnh Long, bµ con x· viªn Hîp t¸c x· Phíc HËu huyÖn Long Hå ®· s¶n xuÊt vµ cung øng ra thÞ trêng rau c¸c lo¹i mçi ngµy. Theo Ban Chñ nhiÖm hîp t¸c x· nµy, rau c¶i ®îc s¶n xuÊt theo tiªu chuÈn s¶n xuÊt rau an toµn. X· Phíc HËu 16 hiÖn s¶n xuÊt gÇn 50 ha rau mµu chuyªn canh theo ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt rau s¹ch, rau an toµn. [8] b. T×nh h×nh sö dông rau s¹ch, rau an toµn ë níc ta hiÖn nay. Theo B¸o Lao ®éng ®iÖn tö [32], t©m lý sî ngé ®éc thùc phÈm khiÕn ngêi d©n ®· trë thµnh kh¸ch hµng thêng xuyªn cña thÞ trêng rau s¹ch. Tuy nhiªn, sè lîng rau s¹ch chñ yÕu ®îc tiªu thô gi¸n tiÕp cho ngêi d©n th«ng qua c¸c siªu thÞ, nhµ hµng cã rÊt Ýt ngêi mau rau s¹ch trùc tiÕp tõ c¸c tæ hîp s¶n xuÊt. Theo t¸c gi¶ Ph¬ng Thanh [19], phiªn chî rau an toµn ®Çu tiªn t¹i Hµ Néi ®îc tæ chøc, ®Õn víi phiªn chî lµ nh©n d©n kh¾p vïng ngo¹i thµnh Hµ Néi, Hµ T©y, Hµ B¾c, Gia L©m, §«ng Anh, Tõ Liªm, Thanh Tr×, Sãc S¬n… MÆt hµng chñ yÕu lµ c¸c lo¹i rau vµ qu¶ s¹ch. Hîp t¸c x· §«ng Dù (Gia L©m) mang ®Õn c¸c lo¹i rau gia vÞ, khÕ ngät, æi; x· LÖ Chi víi khoai t©y ®iam¨ng, cµ chua gi¶i kh¸t; hîp t¸c x· B¾c Hång (§«ng Anh) víi xµ l¸ch tÝm, mïi xo¾n, cñ rÒn, có Lisa, hóng Minri ...[19] Theo b¸o Nh©n d©n (sè ra ngµy19/4/2003), rau s¹ch lóc ®Çu chØ xuÊt hiÖn ë c¸c siªu thÞ nhµ hµng b©y giê trªn ®Þa bµn Hµ Néi cã hµng tr¨m quÇy b¸n rau ®Ò biÓn “Rau s¹ch” víi 200 ®iÓm. C¸c vïng trång rau s¹ch ë Hµ Néi víi tæng diÖn tÝch lµ 776 ha ®· cung cÊp rau ®¸p øng 30% nhu cÇu sau s¹ch cña thµnh phè. S¶n xuÊt rau s¹ch ®ang cßn lµ Ýt do chi phÝ s¶n xuÊt cßn kh¸ cao gi¸ ®¾t h¬n 20 - 30% so víi rau b×nh thêng nªn ngêi mua còng cã h¹n. S¸ng ngµy 17 9/8/2004, t¹i Hµ Néi, Së N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n vµ Chi côc B¶o vÖ thùc vËt Hµ Néi ®· triÓn khai c«ng t¸c cÊp giÊy chøng nhËn ®ñ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt vµ x©y dùng m« h×nh thÝ ®iÓm qu¶n lý s¶n xuÊt, ®¨ng kÝ th¬ng hiÖu cã m· v¹ch cho s¶n phÈm rau ¨n. Bíc ®Çu ®· cã 6 vïng s¶n xuÊt ®ñ ®iÒu kiÖn vµ thùc hiÖn tèt quy tr×nh s¶n xuÊt rau an toµn ®îc cÊp giÊy chøng nhËn. Trong ®ã rau qu¶ cña vïng s¶n xuÊt thuéc ®Þa bµn x· V©n Néi (§«ng Anh) ®îc g¾n th¬ng hiÖu B¶o Hµ - th¬ng hiÖu ®· ®îc Chi côc b¶o vÖ thùc vËt Hµ Néi phèi hîp víi c«ng ty cæ phÇn c«ng nghÖ n«ng l©m ViÖt Nam ®¨ng ký t¹i Côc së h÷u trÝ tuÖ. [7] ë thÞ Th¸i B×nh, c«ng ty cæ phÇn s¶n xuÊt rau s¹ch, rau an toµn V¹n Xu©n trong dÞp tÕt Gi¸p Th©n võa qua ®· chuÈn bÞ ®îc trªn 500 tói hµng rau an toµn, mçi tói cã träng lîng 10kg bao gåm: B¾p c¶i xanh, c¶i tÝm, sóp l¬, cµ chua, cµ rèt, xµ l¸ch tÝm, hµnh t©y, cÇn, tái t©y… mçi tói cã trÞ gi¸ 50.000 ®ång. §iÒu ®¸ng quan t©m lµ rau s¹ch b¸n ra víi gi¸ ®¾t gÊp 2,5 lÇn so víi rau b×nh thêng nhng vÉn ®îc ngêi tiªu dïng chÊp nhËn. Tríc ®ã, c«ng ty V¹n Xu©n ®· x©y dùng ®îc dù ¸n s¶n xuÊt rau an toµn vµ ®îc c¸c c¬ quan chøc n¨ng xem xÐt chÊp thuËn. Môc tiªu cña dù ¸n lµ x©y dùng m« h×nh s¶n xuÊt rau an toµn vµ tæ chøc dÞch vô cung øng cho nh©n d©n Th¸i B×nh, më réng vïng s¶n xuÊt rau an toµn ë c¸c x· ven ®« thÞ do ®Þa ph¬ng tù s¶n xuÊt, tõng bíc ®a trång rau an toµn thµnh mét nghÒ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ®¸p øng mét phÇn nhu cÇu rau cao cÊp cho thÞ trêng Hµ Néi vµ xuÊt khÈu. [33] 18 ë B×nh §Þnh, hiÖn nay, rau s¹ch, rau an toµn ®· ®îc bÇy b¸n ë cöa hµng rau s¹ch, rau an toµn t¹i chî Lín thµnh phè Quy Nh¬n vµ siªu thÞ Coot Mart Quy Nh¬n. Tuy nhiªn, lîng rau s¹ch rau an toµn cßn kh¸ khiªm tèn, cha ®¸p øng ®îc nhu cÇu cña c¸c bÕp ¨n tËp thÓ. V× vËy, Coot Mart Quy Nh¬n vµ c¸c cöa hµng rau s¹ch thµnh phè Quy Nh¬n ®· hîp ®ång mua thªm rau qu¶ cña c¸c c¬ së s¶n xuÊt rau s¹ch ë thµnh phè §µ L¹t (L©m §ång). Toµn bé c¸c lo¹i rau qu¶ t¬i ë §µ L¹t mµ Coot Mart Quy Nh¬n vµ cöa hµng rau s¹ch thµnh phè Quy Nh¬n mua ®Òu ®· qua kiÓm nghiÖm vµ ®îc cÊp giÊy chøng nhËn ®¹t yªu cÇu vÒ rau an toµn. [17] ë Gia Lai, mÆc dï qua 2 n¨m thùc hiÖn song c¶ huyÖn An Khª vµ thµnh phè Pleiku míi chØ më ®îc 7 quÇy b¸n rau an toµn nhng s¶n phÈm tiªu thô chËm do gi¸ b¸n qu¸ cao. Ban Qu¶n lý dù ¸n ®· ®Õn tÊt c¶ kh¸ch s¹n, nhµ hµng, bÕp ¨n tËp thÓ t¹i Pleiku tuyªn truyÒn vËn ®éng sö dông rau an toµn nhng vÉn cha nhËn ®îc sù quan t©m ®¸ng kÓ. [35] ë §µ L¹t, NguyÔn B¸ Hïng ë c«ng ty Golden Garden vµ ®îc mÖnh danh lµ “TiÕn sÜ rau s¹ch”. HiÖn nay, «ng ®· s¶n xuÊt kho¶ng 80 chñng lo¹i rau cung cÊp ®Òu ®Æn cho c¸c nhµ hµng lín ë Hµ Néi, thµnh phè Hå ChÝ Minh, §µ N¨ng, Nha Trang, §µ L¹t, Phan ThiÕt vµ bíc ®Çu xuÊt khÈu qua §an M¹ch. Tæ chøc rau qu¶ Eurepgap (céng ®ång c¸c níc Ch©u ¢u) ®ang lµm thñ tôc c«ng nhËn rau h÷u c¬ sinh häc cña tiÕn sÜ NguyÔn B¸ Hïng ®¹t tiªu chuÈn “EU” vµ cã thÓ gia nhËp thÞ trêng Ch©u ¢u. [23] ë thµnh phè Hå ChÝ Minh, lîng rau c¸c tæ hîp b¸n trùc tiÕp cho ngêi d©n trung b×nh lµ 20 - 30kg/ngµy cho mçi cöa 19 hµng. Trong khi b¸n cho c¸c nhµ hµng, siªu thÞ, trêng häc lµ 300 - 400kg/ngµy. HiÖn nay, nhu cÇu tiªu thô rau s¹ch, rau an toµn ë thµnh phè Hå ChÝ Minh ®ang t¨ng m¹nh. Tæ hîp s¶n xuÊt rau an toµn Êp §×nh huyÖn Cñ Chi tiªu thô kho¶ng 1 - 1,2 tÊn/ngµy t¨ng 500-700kg so víi tríc. Së N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n thµnh phè cho biÕt, c¸c lo¹i rau an toµn nh: c¶i ngät, c¶i bÑ xanh, xµ l¸ch, mång t¬i ®îc ngêi tiªu dïng a chuéng. DiÖn tÝch s¶n xuÊt rau s¹ch, rau an toµn t¹i nhµ líi thö nghiÖm Êp T©n Th¾ng, huyÖn Hãc M«n còng sÏ t¨ng lªn 1000m2 ®¶m b¶o ®¸p øng nhu cÇu thÞ trêng. HiÖn nay, lîi dông t×nh h×nh rau s¹ch vÉn cßn ®ang khan hiÕm trªn thÞ trêng, nhiÒu hé n«ng d©n ®· b¸n rÎ l¬ng t©m cña m×nh, ®a ra tiªu thô rau cha ®¶m b¶o chÊt lîng s¹ch. Theo B¸o Phô n÷ ViÖt Nam, Tin nhanh ViÖt Nam [26,30], mét sè lo¹i rau tríc ®ã ®îc coi lµ s¹ch hiÖn kh«ng cßn an toµn n÷a. KÕt qu¶ c«ng bè cña Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n [30] cho thÊy, 4 trong 6 mÉu rau ph©n tÝch cã d lîng thuèc cÊm: gÇn 60% mÉu rau chøa kim lo¹i nÆng, nhiÒu lo¹i thuèc trõ s©u ®îc khuyÕn c¸o kh«ng sö dông: Monitos 50EC, 60SC, Filitox 70SC… ®îc ph¸t hiÖn cã tån d trong rau qu¶ v¬i d lîng cao. ThËm chÝ ë mét sè vïng thuéc huyÖn Gia L©m, bµ con sö dông c¶ thuèc ngoµi danh môc ®· bÞ cÊm sö dông nh 558 cña Trung Quèc. Ngay trong c¸c nhµ líi c¸ch ly cña x· V©n Néi, mÆc dï c¸c hé cã diÖn tÝch trång rau s¹ch ®· ®îc phæ biÕn quy ®Þnh cô thÓ vÒ viÖc ch¨m sãc vµ sö dông thuèc b¶o vÖ thùc vËt nhng c¸c mÉu rau c¶i, xµ l¸ch qua xÐt nghiÖm ®Òu thÊy cã chøa chÊt ®éc h¹i [22]. NhiÒu hé n«ng d©n ®· ®a vµo thÞ trêng 20
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan