Tài liệu Góp phần tìm hiểu một số lễ hội của người nguồn ở huyện minh hoá quảng bình

Trêng ®¹i häc vinh khoa lÞch sö -----------š œ ----------- lª dòng toµn khãa luËn tèt nghiÖp ®¹i häc gãp phÇn t×m hiÓu mét sè lÔ héi cña ngêi nguån ë huyÖn minh hãa b×nh – qu¶ng Chuyªn ngµnh lÞch sö v¨n hãa khãa 42E lÞch sö Gi¸o viªn híng dÉn: Ths. NguyÔn ThÞ Hµ Lêi c¶m ¬n Vinh – 2006 0 §Ó thùc hiÖn ®îc c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy, ngoµi phÇn cè g¾ng cña b¶n th©n, t«i lu«n nhËn ®îc sù gióp ®ì chØ b¶o tËn t×nh, sù ®éng viªn khÝch lÖ cña c« gi¸o híng dÉn: ThS. NguyÔn ThÞ Hµ cïng c¸c thÇy c« gi¸o trong khoa LÞch sö - Trêng §¹i häc Vinh. Qua ®©y t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n tÊt c¶ c¸c thÇy c« gi¸o, xin c¶m ¬n «ng §inh Thanh Dù ë th«n CÇu Lîi II, x· Xu©n Hãa, huyÖn Minh Hãa - Qu¶ng B×nh; Th viÖn khoa LÞch sö - Trêng §¹i häc Vinh; Së V¨n hãa Th«ng tin tØnh Qu¶ng B×nh, Phßng V¨n hãa Th«ng tin huyÖn Minh Hãa, ñy ban huyÖn Minh Hãa, HuyÖn ñy huyÖn Tuyªn Hãa- tØnh Qu¶ng B×nh. §©y lµ bíc ®i ®Çu tiªn cña mét sinh viªn trªn con ®êng tËp nghiªn cøu khoa häc. Do vËy, ®Ò tµi ch¾c ch¾n cßn nhiÒu h¹n chÕ, thiÕu sãt rÊt mong ®îc sù ®ãng gãp cña quý thÇy c«, cïng c¸c b¹n sinh viªn. Vinh, th¸ng 5 n¨m 2006 Sinh viªn Lª Dòng Toµn 1 më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi Qu¶ng B×nh lµ mét trong nh÷ng tØnh ë B¾c Trung Bé, cã vÞ thÕ hÑp ngang nhng chiÕm trän mét phÇn chiÒu dµi ®Êt níc. Lng tùa vµo d·y Trêng S¬n víi biªn giíi ViÖt - Lµo, mÆt híng ra biÓn §«ng, hai ®Çu ¸n ng÷ con ®êng th«ng th¬ng ®«i miÒn Nam – B¾c, tõ l©u n¬i ®©y cã vÞ trÝ quan träng vÒ nhiÒu mÆt. Qu¶ng B×nh lµ mét trong nh÷ng tØnh ®· g¸nh chÞu nhiÒu tæn thÊt trong chiÕn tranh TrÞnh – NguyÔn tríc ®©y, còng nh trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ chèng Mü võa qua. Vµ còng Ýt n¬i nµo nh vïng ®Êt nhá bÐ nµy ®· hßa nhËp nhiÒu yÕu tè v¨n hãa cña ®«i miÒn Nam – B¾c nhng vÉn b¶o lu ®îc nÐt riªng vèn cã cña m×nh. §iÓn h×nh, nh nh÷ng nÐt v¨n hãa ®Æc s¾c, riªng biÖt ë vïng T©y B¾c cña tØnh. Mµ cô thÓ lµ ë huyÖn Minh Hãa víi c¸c phong tôc tËp qu¸n, c¸c lÔ héi truyÒn thèng, c¸c trß ch¬i d©n gian … ®· mang ®Ëm dÊu Ên riªng cho vïng, nã kh«ng gièng nh c¸c vïng kh¸c vµ nã ®îc coi nh nh÷ng nèt nh¹c riªng trong b¶n hßa ca v¨n hãa ViÖt Nam. Trong ®ã ph¶i nh¾c tíi ®ång bµo ngêi Nguån – lµ mét téc ngêi thiÓu sè ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tõ céi nguån huyÕt thèng d©n téc vµ céi nguån v¨n hãa d©n téc sinh sèng l©u ®êi t¹i vïng C¬ Sa nguyªn vµ Kim Linh nguyªn cña Bè ChÝnh ch©u, NghÖ An xø, nay lµ 16 x· (Hång Hãa, Yªn Hãa, Quy Hãa, Xu©n Hãa, Minh Hãa, T©n Hãa, Trung Hãa, Thîng Hãa, Hãa S¬n, Hãa Hîp, Hãa TiÕn, Hãa Thanh, Hãa Phóc, D©n Hãa, Träng Hãa vµ thÞ trÊn Quy §¹t) cña huyÖn Minh Hãa, tØnh Qu¶ng B×nh cã kho tµng lÔ héi d©n gian Nguån kh¸ phong phó, ®Æc s¾c cÇn ®îc b¶o tån vµ ph¸t huy trong c«ng cuéc x©y dùng cuéc sèng v¨n hãa míi tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc. Muèn gi÷ g×n còng nh ph¸t huy kho tµng lÔ héi d©n gian Êy th× ph¶i ®i s©u t×m hiÓu néi dung, h×nh thøc 2 c¸c lÔ héi d©n gian ®ã ®Ó thÊy ®îc c¸i hay, c¸i ®Ñp, c¸i cÇn ph¶i gi÷ g×n – ph¸t huy, c¸i ph¶i hòy bá, thay thÕ. Cã nh vËy míi lµnh m¹nh hãa c¸c h×nh thøc lÔ héi truyÒn thèng vµ tr¶ l¹i gi¸ trÞ ®Ých thùc vèn cã cña nã. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lý do c¬ b¶n nªu trªn, chóng t«i quyÕt ®Þnh chän nghiªn cøu ®Ò tµi “Gãp phÇn t×m hiÓu mét sè lÔ héi cña ngêi Nguån ë huyÖn Minh Hãa – Qu¶ng B×nh” lµm ®Ò tµi nghiªn cøu cho kho¸ luËn cña m×nh, víi mong muèn thiÕt tha lµ ®Ó gãp phÇn b¶o tån nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng tèt ®Ñp mµ «ng cha ta ®· dµy c«ng x©y dùng vµ g×n gi÷ ®Ó lu truyÒn cho con ch¸u h«m nay vµ mai sau, ®Ó nh÷ng ai cha biÕt ®Õn th× cã dÞp tiÕp xóc, cßn nh÷ng ai ®· biÕt ®Õn th× ®îc hiÓu thªm. Tõ ®ã gióp chóng ta cã c¸i nh×n toµn diÖn, ®Çy ®ñ h¬n vÒ ®êi sèng v¨n hãa cña c¸c téc ngêi ë mét sè d©n téc miÒn nói. Lµ mét sinh viªn khoa lÞch sö, chuyªn ngµnh lÞch sö v¨n hãa, chóng t«i t×m hiÓu ®Ò tµi nµy víi môc ®Ých ®i s©u vµo mét vÊn ®Ò v¨n hãa cô thÓ vµ bíc ®Çu mong muèn ®îc tËp nghiªn cøu khoa häc trong qu¸ tr×nh häc tËp, nghiªn cøu cña m×nh. 2. LÞch sö vÊn ®Ò nghiªn cøu ViÖc t×m hiÓu vÒ lÞch sö v¨n hãa, trong ®ã cã c¸c lÔ héi truyÒn thèng vµ c¸c trß ch¬i d©n gian còng nh nghiªn cøu téc ngêi, x¸c ®Þnh thµnh phÇn d©n téc ë Minh Hãa ®· cã nhiÒu t¸c gi¶ quan t©m nghiªn cøu. Nh×n chung ngoµi c¸c tµi liÖu cña c¸c t¸c gi¶ ngêi ViÖt thêi phong kiÕn, c¸c t¸c gi¶ ngêi Ph¸p, c¸c nhµ d©n téc häc ViÖt Nam nh: M¹c §êng, Phan H÷u DËt, NguyÔn D¬ng B×nh ®· cã dÞp tiÕp xóc víi ngêi d©n ®Þa ph¬ng tõ nh÷ng n¨m ®Çu thËp niªn 60 cña 3 thÕ kû tríc vµ ®i s©u gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò v¨n hãa d©n téc ë Minh Hãa. GÇn ®©y cã c¸c t¸c gi¶ nh : TrÇn TrÝ Dâi, §inh Thanh Dù, Vâ Xu©n Trang … ®· c«ng bè nhiÒu t liÖu, nhiÒu bµi viÕt, ®îc in trªn b¸o, nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu ®îc xuÊt b¶n thµnh s¸ch nh : §inh Thanh Dù trong cuèn “B¶o tån vµ ph¸t huy vèn v¨n hãa ngêi nguån huyÖn Minh Hãa”, Nhµ xuÊt b¶n ThuËn Hãa – 2004, ®· ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò ngêi Nguån vµ nguån gèc ngêi Nguån, hay nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸, v¨n nghÖ d©n gian cña ngêi Nguån. Cuèn “TruyÖn cæ ngêi Nguån” cña §inh Thanh Dù, Nhµ xuÊt b¶n V¨n hãa d©n téc, Hµ Néi, 1993 ®· cho ta biÕt ®îc vÒ nh÷ng sù tÝch liªn quan ®Õn lÔ héi R»m th¸ng Ba. Trong b¶n tin Minh Ho¸ sè 08/2004 cã bµi viÕt: “Héi R»m th¸ng Ba Minh Ho¸ h«m nay” cña t¸c gi¶ Cao V¨n Hång còng ®· ®Ò cËp ®Õn nguån gèc cña lÔ héi R»m th¸ng Ba vµ nh÷ng sinh ho¹t v¨n ho¸ héi Chî R»m th¸ng Ba cña ngêi Nguån. Bµi viÕt: “LÔ héi R»m th¸ng Ba xa vµ nay” trong b¸o V¨n ho¸, Së V¨n ho¸ Th«ng tin Qu¶ng B×nh cña t¸c gi¶ Lª Hïng Phi ®· ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò “tÝn ngìng, t©m linh”, “tÝch” vµ “tuång” trong lÔ héi R»m th¸ng Ba cña ngêi Nguån. Tuy nhiªn, ®©y chØ lµ nh÷ng tµi liÖu mang tÝnh kh¸i qu¸t, vµ chñ yÕu lµ nãi vÒ nguån gèc cña ngêi Nguån, hay nã chØ mang tÝnh t¶n m¹n khi viÕt vÒ lÔ héi R»m th¸ng Ba – mét lÔ héi ®iÓn h×nh nhÊt cña ngêi Nguån ë Minh Hãa, mµ cha tµi liÖu nµo ®Ò cËp mét c¸ch cã hÖ thèng râ rµng vÒ c¸c lÔ héi cña ngêi Nguån c¶. 4 Cho ®Õn h«m nay, c¸c vÊn ®Ò lÞch sö - v¨n hãa cña c¸c d©n téc ë vïng nµy vÉn cßn nhiÒu vÊn ®Ò cha ®îc gi¶i quyÕt. V× thÕ viÖc nghiªn cøu ngêi Nguån nãi riªng vµ c¸c vÊn ®Ò lÞch sö v¨n hãa c¸c d©n téc ë Minh Hãa nãi chung vÉn ®Æt ra. Chóng t«i víi nh÷ng kiÕn gi¶i, nh÷ng suy nghÜ cña m×nh th«ng qua khãa luËn nµy hy väng sÏ gióp thªm phÇn nµo vµo viÖc nghiªn cøu lÔ héi cña ngêi Nguån, ®Æc biÖt lµ lÔ héi R»m th¸ng Ba – mét lÔ héi ®iÓn h×nh nhÊt cña téc ngêi Nguån ë huyÖn Minh Hãa – Qu¶ng B×nh. 3. Nguån t liÖu Trong qu¸ tr×nh t×m hiÓu, nghiªn cøu ®Ò tµi: Mét sè lÔ héi cña ngêi Nguån ë Minh Hãa – Qu¶ng B×nh, chóng t«i sö dông c¸c nguån tµi liÖu chñ yÕu sau ®©y: - Nguån t liÖu thµnh v¨n: C¸c t¸c phÈm nghiªn cøu vÒ c¸c lÔ héi nãi chung, vµ c¸c lÔ héi cña ngêi Nguån ë Minh Hãa nãi riªng. Nh÷ng bµi viÕt cña c¸c nhµ nghiªn cøu §inh Thanh Dù, §inh Thanh Niªm vÒ nguån gèc ngêi Nguån ë Minh Hãa vµ lÔ héi R»m th¸ng Ba cña ngêi Nguån … - Nguån t liÖu truyÒn miÖng: TruyÖn kÓ, th¬ ca, hß vÌ cña ngêi d©n mét sè x· ë huyÖn Minh Hãa su tÇm ®îc qua c«ng t¸c ®iÒn d· ë ®Þa ph¬ng. Tµi liÖu ®iÒn d· trong c¸c lÔ héi ë Minh Hãa vµ mét sè lÔ héi ë n¬i kh¸c. - Nh÷ng t liÖu vÒ h×nh ¶nh: C¸c tranh ¶nh ®îc chôp trong c¸c ®ît diÔn ra lÔ héi cña téc ngêi Nguån t¹i Minh Hãa – Qu¶ng B×nh; ¶nh vÒ ®Òn th¸c Pôt vµ c¸c tranh ¶nh kh¸c. Ngoµi ra, t«i cßn tham kh¶o thªm mét sè t liÖu trªn b¸o chÝ vµ c¸c nhµ khoa häc, c¸c s¸ch chuyªn kh¶o, c¸c luËn 5 v¨n, c¸c bµi b¸o c¸o cña c¸c nhµ nghiªn cøu lÞch sö, c¸c nhµ chÝnh trÞ, qu©n sù. 4. NhiÖm vô vµ ph¹m vi nghiªn cøu 4.1. NhiÖm vô Phôc dùng l¹i c¸c lÔ héi cña ngêi Nguån ë huyÖn Minh Hãa – Qu¶ng B×nh. Qua ®ã thÓ hiÖn ®îc vai trß, ý nghÜa cña nã ®Ó råi ph©n tÝch tæng hîp, ®Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m b¶o tån còng nh ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa cña c¸c d©n téc trong huyÖn; gãp phÇn lµm phong phó thªm cho v¨n hãa tØnh Qu¶ng B×nh vµ ®Êt níc ViÖt Nam nãi chung. 4.2. Ph¹m vi nghiªn cøu §i s©u t×m hiÓu mét sè lÔ héi cña ngêi Nguån ®Æc biÖt nhÊn m¹nh, nghiªn cøu t×m hiÓu kÜ vÒ lÔ héi R»m th¸ng Ba – mét lÔ héi ®iÓn h×nh nhÊt cña ngêi Nguån ë Minh Hãa – Qu¶ng B×nh. 5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu - Ph¬ng ph¸p lÞch sö: Nghiªn cøu vÒ nguån gèc cña téc ngêi Nguån ë Minh Hãa, ®ång thêi nghiªn cøu vÒ qu¸ tr×nh h×nh thµnh c¸c lÔ héi cña ngêi Nguån. - Ph¬ng ph¸p logic: Sö dông c¸c thao t¸c t duy, kh¸i qu¸t hãa, trõu tîng hãa ®Ó t×m hiÓu c¸c lÔ héi cña ngêi Nguån ë Minh Hãa nãi chung vµ nhÊn m¹nh lÔ héi R»m th¸ng Ba cña ngêi Nguån. - Ph¬ng ph¸p ®iÒn d·: Su tÇm tµi liÖu d©n gian, ghi chÐp vµ pháng vÊn nh÷ng ngêi d©n cã vèn sèng, hiÓu biÕt nhiÒu vÒ vÊn ®Ò cÇn t×m hiÓu. 6. Bè côc cña khãa luËn 6 Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, th môc tµi liÖu tham kh¶o, phô lôc, néi dung chÝnh cña khãa luËn gåm 3 ch¬ng. Ch¬ng 1: Vµi nÐt vÒ vïng ®Êt vµ con ngêi ë huyÖn Minh Hãa- Qu¶ng B×nh. Ch¬ng 2: Mét sè lÔ héi cña ngêi Nguån ë huyÖn Minh Hãa - Qu¶ng B×nh. Ch¬ng 3: VÞ trÝ vµ viÖc ®Þnh híng b¶o tån, ph¸t huy mét sè lÔ héi cña ngêi Nguån ë huyÖn Minh Hãa-Qu¶ng B×nh Lµ mét c«ng tr×nh ®Çu tay, nªn nh÷ng ®iÒu chóng t«i ®a ra còng chØ ë møc ®é bíc ®Çu t×m hiÓu mµ th«i, h¬n n÷a ®îc hoµn thµnh trong ®iÒu kiÖn ®i l¹i khã kh¨n, chóng t«i kh«ng cã tham väng ®a ra hay gi¶i quyÕt mét c¸ch ®Çy ®ñ mäi vÊn ®Ò cßn tån t¹i ë téc ngêi nµy, chóng ta sÏ t×m hiÓu râ vÒ gi¸ trÞ nh©n v¨n chøa chan t×nh ngêi, ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc cña ngêi Nguån, gãp phÇn lµm phong phó, ®Æc s¾c thªm kho tµng lÔ héi d©n gian cña Qu¶ng B×nh vµ cña ViÖt Nam nãi chung. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi, do nh÷ng ®iÒu kiÖn chñ quan vµ kh¸ch quan nªn chóng t«i cã nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n nhÊt ®Þnh. Tríc hÕt lµ do kh¶ n¨ng, tr×nh ®é nhËn thøc cña b¶n th©n cßn h¹n chÕ, còng nh ®iÒu kiÖn lµm viÖc kh«ng mÊy thuËn lîi, qu¸ tr×nh ®iÒn d· vµ thu thËp tµi liÖu cha thËt ®Çy ®ñ nh mong muèn, khãa luËn kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt nhÊt ®Þnh. RÊt mong nhËn ®îc ý kiÕn ®ãng gãp, x©y dùng cña c¸c thÇy c« gi¸o, c¸c b¹n sinh viªn. 7 Néi dung Ch¬ng 1: Vµi nÐt vÒ vïng ®Êt vµ con ngêi ë huyÖn Minh Hãa, tØnh Qu¶ng B×nh 1.1. Kh¸i qu¸t vïng ®Êt Minh Hãa 1.1.1. VÞ trÝ ®Þa lÝ Tõ §Ìo Ngang ®i theo ®êng quèc lé 1A vÒ phÝa Nam ®Õn thÞ trÊn Ba §ån, tõ ®ã theo quèc lé 12A ngîc vÒ phÝa T©y 85 km ®Õn thÞ trÊn Quy §¹t lµ huyÖn lþ Minh Hãa. Minh Hãa lµ huyÖn miÒn nói n»m ë phÝa T©y B¾c cña tØnh Qu¶ng B×nh, huyÖn Minh Hãa n»m gi÷a d·y nói ®¸ v«i KÎ Bµng cã ®é cao trung b×nh 700–800 mm so víi mÆt biÓn, ë vµo to¹ ®é 17028’30 ®Õn 18021’3 vÜ ®é B¾c vµ 10506’25 ®Õn 105020’30 kinh ®é §«ng. PhÝa §«ng B¾c gi¸p huyÖn Tuyªn Hãa, phÝa Nam gi¸p huyÖn Bè Tr¹ch, phÝa T©y B¾c gi¸p hai huyÖn Bua – La – Pha vµ Nh«m – Ma – L¹t cña tØnh Kh¨m Muén – níc céng hßa d©n chñ nh©n d©n Lµo. Minh Hãa cã ®êng biªn giíi chung víi tØnh Kh¨m Muén (Lµo) 89 km. Minh Hãa – vïng ®Êt liÒn mét d¶i víi Phong Nha – KÎ Bµng – di s¶n thiªn nhiªn thÕ giíi, nh÷ng khu du lÞch v¨n hãa, sinh th¸i B¾c MiÒn Trung, cöa ngâ tõ B¾c vµo cña con ®êng di s¶n MiÒn Trung. Minh Hãa cßn lµ mét vïng ®Êt giµu tiÒm n¨ng më mang du lÞch nh©n v¨n- sinh th¸i cña Qu¶ng B×nh. 1.1.2. §Æc ®iÓm ®Þa h×nh PhÇn lín Minh Hãa lµ vïng ®Êt ®¸ v«i KÎ Bµng n»m däc theo sên §«ng cña d·y Trêng S¬n. §©y lµ vïng nói cao hiÓm 8 trë cã ®Õn hµng tr¨m ngän nói kÐo dµi, cã nhiÒu d·y nói cao, v¸ch nói dùng ®øng nh nói: CaReeng cao 1.326m, nói B·i Dinh cao 1.029m, nói MiaXeng cao 848m, nói MaRai cao 718m … [17; 7]. Nói ë ®©y nghiªng dÇn theo híng T©y B¾c vµ T©y §«ng t¹o nªn hai vßng cung lín, vßng cung T©y §«ng víi d·y nói §en lµ mét phÇn cña d·y Hoµnh S¬n, vßng cung T©y B¾c lµ d·y nói B«ng D¬ng, B«ng DÇm (hay cßn gäi lµ d·y nói Gi¨ng Mµn) thuéc §«ng Trêng S¬n. Do kiÕn t¹o ®Þa chÊt tr¶i qua hµng triÖu n¨m ®· lµm cho ®Þa h×nh ë ®©y kh«ng ®Òu nhau, cã n¬i lµ c¶ mét d·y nói cao, v¸ch nói dùng ®øng, kÐo dµi liªn tôc nh nói §en, nói Gi¨ng Mµn, cã n¬i chØ cã mét hay hai ngän nói ®øng lÎ loi mét m×nh bªn c¹nh nh÷ng xãm lµng trï phó lÌn B¶ng, lÌn Mét (ë x· Minh Hãa). Do kiÕn t¹o ®Þa tÇng vµ qu¸ tr×nh døt g·y ®Þa chÊt phøc t¹p nªn gi÷a nh÷ng nói ®¸ v«i cã c¸c thung lòng lµ n¬i d©n c sinh sèng vµ còng chÝnh do cÊu t¹o ®Þa tÇng phøc t¹p nªn c¸c s«ng suèi ë ®©y thêng bÞ døt dßng ch¶y, ®ang ch¶y tù nhiªn biÕn vµo lßng nói råi l¹i tråi ra ë mét n¬i kh¸c (Sù biÕn mÊt vµ xuÊt hiÖn cña c¸c con s«ng; §ång bµo ®Þa ph¬ng gäi hiÖn tîng ®ã lµ lùc níc m¹ch ngÇm). Lµ mét huyÖn miÒn nói do cÊu t¹o ®Æc biÖt vÒ ®Þa h×nh vµ ®Þa chÊt t¹o cho Minh Hãa mét hÖ thèng s«ng suèi dµy ®Æc. HuyÖn Minh Hãa cã hai nh¸nh s«ng lín ®ã lµ s«ng Nam vµ Rµo NËy. Ngoµi ra cßn cã hµng tr¨m khe suèi dµy ®Æc b¾t nguån tõ d·y Trêng S¬n ch¶y vÒ ë x· D©n Hãa cã suèi ChaLo, suèi Hµ Vi, suèi Lßm vµ nhiÒu khe suèi nhá kh¸c, råi x· Quy Hãa cã khe Hãi Sô, khe C©y Ch¨n, khe Giun, khe 9 Miªn, khe Ba, khe Tin, hay ë thÞ trÊn Quy §¹t cã khe S¹t, x· Hãa Thanh cã khe Ve. §Þa bµn ngêi nguån c tró cã vÞ trÝ rÊt quan träng, n¬i cã ®êng quèc lé 15A ch¹y tõ ®ång b»ng NghÖ TÜnh qua T©n Êp, ®i vµo gi÷a vïng ngêi Nguån nèi tiÕp víi ®êng 20 ë T©y Bè Tr¹ch. §êng quèc lé 12A hay tØnh lé sè 1 xuÊt ph¸t tõ Ba §ån (quèc lé 1A) qua §ång Lª råi men theo c¸c sên nói vµo Quy §¹t (Minh Hãa) bªn cöa khÈu Cha Lo sang Lµo. Trong kh¸ng chiÕn chèng Mü cøu níc cã hµng chôc ®êng giao liªn ®i qua c¸c lµng b¶n ®Æc biÖt lµ ®êng giao liªn qua Hãa Phóc, Hång Hãa, Yªn Hãa, Quy Hãa, T©n Hãa vµo Cao M¹i, Thä Léc… C¸c tuyÕn ®êng giao th«ng vµ giao liªn t¹o nªn m¹ng líi giao th«ng dµy ®Æc nh « bµn cê. §i xuyªn gi÷a rõng §¹i Ngµn Trêng S¬n, gi÷a d·y nói ®¸ v«i KÎ Bµng. Trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, Minh Hãa lµ vïng chiÕn khu, lµ hËu ph¬ng cña tØnh Qu¶ng B×nh. Cïng trªn nh÷ng con ®êng nµy cã hµng v¹n lît ngêi, xe ®i ra tiÒn tuyÕn, hµng tr¨m chuyÕn vò khÝ ®îc chuyÓn vµo chiÕn trêng phÝa Nam phôc vô cho kh¸ng chiÕn chèng Mü cøu níc. 1.1.3. KhÝ hËu KhÝ hËu lµ nh©n tè ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn ho¹t ®éng kinh tÕ vµ ®êi sèng cña con ngêi. Minh Hãa lµ vïng bÞ khèng chÕ bëi khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa kh¸ kh¾c nghiÖt, khÝ hËu nãng Èm thÓ hiÖn râ rÖt ë hai mïa: mïa ma vµ mïa n¾ng. Mïa ma: c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn nh vÞ trÝ ®Þa lý, ®Þa h×nh ®· ¶nh hëng rÊt lín ®Õn lîng ma ®èi víi khu vùc nµy, nhÊt lµ nh÷ng ¶nh hëng do ®Þa h×nh. §ã lµ víi nh÷ng d·y nói ®¸ v«i KÎ Bµng phøc t¹p t¹o cho vïng ®Êt nµy høng chÞu 10 mét lîng ma kh¸ lín. ë ®©y lîng ma trung b×nh kho¶ng 2000 mm/1 n¨m [21; 23]. Mïa ma ®Õn rÊt sím, b¾t ®Çu tõ th¸ng 9 n¨m tríc vµ kÕt thóc vµo th¸ng 2 n¨m sau. Vµo giai ®o¹n nµy thêng cã giã mïa §«ng B¾c mang theo kh«ng khÝ l¹nh, ma dÇm … Do n»m gi÷a d·y nói ®¸ v«i KÎ Bµng, vµo thêi k× nµy cïng víi ma giã mïa §«ng B¾c, kh«ng khÝ l¹nh vµ h¬i l¹nh tõ nói ®¸ to¶ ra lµm cho thêi tiÕt ë Minh Hãa ®· l¹nh l¹i cµng l¹nh thªm. ë ®©y cã lóc nhiÖt ®é h¹ thÊp xuèng 4 0C, do nhiÒu ma nªn ®é Èm t¨ng nhanh, cã th¸ng ®é Èm lªn tíi 90%. Trong nh÷ng th¸ng 10 – 11, lîng ma rÊt lín, s«ng suèi ch¶y quanh co theo c¸c d·y nói. MÆt kh¸c do vïng nói bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ nªn khi cã ma b·o thêng kÌm theo n¹n lò lôt, g©y thiÖt h¹i lín vÒ mïa mµng, nhµ cöa vµ c¶ tÝnh m¹ng con ngêi. Mïa n¾ng: DiÔn ra tõ th¸ng 3 ®Õn th¸ng 8, n¾ng ë ®©y rÊt gay g¾t, cã n¨m n¾ng nãng kÐo dµi 4 –5 th¸ng liÒn. Sè giê n¾ng b×nh qu©n hµng ngµy lµ 8,4 giê. Ngµy n¾ng nhiÒu nhÊt ®¹t 10 giê. Vµo nh÷ng th¸ng 6, th¸ng 7 th× nhiÖt ®é lªn rÊt cao, vµ còng vµo nh÷ng th¸ng nµy th× cã giã Lµo T©y Nam thæi tõ Lµo vÒ (cßn gäi lµ giã Lµo hay giã Nam). Giã Lµo thæi m¹nh, mang theo h¬i nãng tõ vïng cao nguyªn ë Lµo vµ h¬i nãng cña nh÷ng d·y nói ®¸ v«i g©y nªn kh«ng khÝ oi bøc, khã chÞu. NhiÖt ®é lóc nµy cã khi lªn tíi 400C. 1.1.4. Thæ nhìng 11 §Êt phï sa chñ yÕu ven s«ng suèi cã kh¶ n¨ng trång trät tèt, nhng ë huyÖn Minh Hãa lo¹i ®Êt nµy cã diÖn tÝch kh«ng lín l¾m, ven ch©n nói phï sa kh«ng ®îc båi ®¾p thêng xuyªn. MÆt kh¸c, do qu¸ tr×nh khai ph¸ cña con ngêi kh«ng cã kÕ ho¹ch dÉn ®Õn ®Êt ®ai bÞ bµo mßn. Nãi chung ®Êt ë ®©y nghÌo phï sa chØ cã vïng Quang Hãa vµ Cæ Liªm (T©n Hãa) lµ hai vïng n»m gi÷a c¸c thung lòng b»ng ph¼ng, t¬ng ®èi réng nªn cã diÖn tÝch trång lóa níc kh¸ lín. Ngoµi diÖn tÝch trång lóa níc th× diÖn tÝch trång ruéng c¹n, ®Êt ®åi vµ c¸c lo¹i ®Êt kh¸c ®ãng vai trß quan träng. Nh÷ng b·i ®Êt ven s«ng hoÆc c¸c b·i b»ng gi÷a c¸c thung lòng kh«ng dÉn ®îc níc tíi th× ®îc sö dông lµm trång lóa v¹i vô 10 vµ trØa ng« vô chiªm. Sau lóa vµ ng« (c©y l¬ng thùc chÝnh cña vïng) lµ s¾n, khoai vµ c¸c lo¹i ®Ëu, ®Æc biÖt lµ ®Ëu l¹c. §Êt ®åi ë ®©y chñ yÕu lµ ph¸t triÓn lau l¸ch vµ c©y nhá, thËm chÝ cã n¬i ®åi träc. Nh÷ng ®åi lau l¸ch vµ c©y nhá ®ång bµo cã thÓ khai th¸c lng chõng ®åi trë xuèng ®Ó trång c©y hoa mµu, c©y c«ng nghiÖp. §Êt ®åi cã thÓ trång ®îc ng«, khoai, s¾n, thuèc l¸, chÌ … 1.1.5. §éng - thùc vËt Lµ mét huyÖn miÒn nói nªn ®éng - thùc vËt ë ®©y rÊt phong phó. Rõng ë Minh Hãa chñ yÕu lµ rõng nhiÖt ®íi Èm quanh n¨m, rõng lµ mét thÕ m¹nh cña huyÖn Minh Hãa, rõng ë ®©y ®îc ph©n theo mÊy lo¹i sau: - Rõng giµ - Rõng trung b×nh - Rõng non - Rõng tre nøa 12 - Rõng phßng hé, kh«ng khai th¸c Mçi lo¹i rõng ®Òu cã ba líp (ba vßng): - Vßng ngoµi thêng lµ nh÷ng lo¹i c©y vät, tranh, lau l¸ch … - Vßng trong cã c©y to vµ thÊp, c©y mäc dµy vµ nhiÒu tÇng. - Vßng gi÷a c©y to vµ cao ë ®©y rõng tha h¬n. Trªn thùc tÕ, chóng ta thÊy, rõng ë ®©y lµ rõng nhiÖt ®íi, nhiÒu tÇng, nhiÒu t¸n xanh quanh n¨m vµ hÇu nh che hÕt ¸nh n¾ng mÆt trêi. Däc biªn giíi ViÖt – Lµo rõng kÝn h¬n, xanh ng¾t, ch¹y trïng trïng ®iÖp ®iÖp. Rõng ë ®©y cã rÊt nhiÒu gç quý D¹ H¬ng, Lim, SÕn, T¸u, Mun, L¸t …, cã nhiÒu lo¹i dîc liÖu quý gi¸ nh: Sa Nh©n, Hµ Thñ «, S©m TrÇn, MËt Ong… Nói rõng Minh Hãa cßn lµ n¬i tró ngô, sinh sèng cña hµng tr¨m loµi chim quý hiÕm nh: Chim C«ng, Khíu … vµ cã nhiÒu lo¹i ®éng vËt quý hiÕm nh: Voi, Hæ, B¸o, H¬u, Nai, Bß Rõng, GÊu … ®Æc biÖt lµ khØ cã rÊt nhiÒu loµi: KhØ l«ng tr¾ng, KhØ l«ng vµng, KhØ tay dµi, KhØ kh«ng ®u«i [18; 15]. Rõng ë ®©y cßn cung cÊp cho nh©n d©n c¸c lo¹i rau - cñ ¨n ®îc gi¶i quyÕt vµo nh÷ng mïa khã kh¨n cho ngêi d©n trong vïng nh: cñ mµi, m«n rõng, m¨ng rõng vµ c¸c lo¹i c©y thuèc l¸ ch÷a bÖnh. Ngµy nay, nói rõng lµ tiÒm n¨ng kinh tÕ cña huyÖn, v× vËy viÖc khai th¸c, trång rõng vµ b¶o vÖ rõng ®· ®îc §¶ng bé vµ nh©n d©n quan t©m, tõng bíc thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng – l©m cña huyÖn. 1.2. Con ngêi Minh Hãa vµ lÞch sö ®Êu tranh c¸ch m¹ng 13 1.2.1. D©n sè C¸c téc ngêi sinh sèng theo tªn gäi d©n téc quen thuéc: Nguån, S¸ch, Mµy, Rôc, Khïa vµ Kinh. Trong ®ã ngêi Nguån chiÕm h¬n 80% d©n sè cña huyÖn. Theo b¸o c¸o cña phßng thèng kª huyÖn Minh Hãa n¨m 2004 th× huyÖn Minh Hãa cã tæng sè d©n lµ: 44.234 ngêi víi diÖn tÝch tù nhiªn lµ: 1411 km2, mËt ®é trung b×nh lµ 29 ngêi/km2. Trong ®ã ®îc ph©n bè ë c¸c x· nh sau: - ThÞ trÊn Quy §¹t: 5.579 Ngêi - X· Hång Hãa: 3.122 Ngêi - X· Yªn Hãa: 3.411 Ngêi - X· Quy Hãa: 1.050 Ngêi - X· Xu©n Hãa: 2.685 Ngêi - X· Minh Hãa: 3.476 Ngêi - X· T©n Hãa: 2.868 Ngêi - X· Trung Hãa: 5.087 Ngêi - X· Thîng Hãa: - X· Hãa S¬n: - X· Hãa Hîp: - X· Hãa TiÕn: 2.878 Ngêi 1.461 Ngêi 3.163 Ngêi 2.208 Ngêi - X· Hãa Thanh: 1.114 Ngêi - X· Hãa Phóc: 479 Ngêi - X· D©n Hãa: 2.712 Ngêi - X· Träng Hãa: 2.941 Ngêi Ngoµi ra cã kho¶ng 5000 ngêi ph©n bè ë mét sè x· cña huyÖn Tuyªn Hãa vµ c¸c tØnh phÝa Nam. Theo kh¶o s¸t n¨m 1973 cña NguyÔn D¬ng B×nh, d©n sè ngêi Nguån ë Minh Hãa lóc ®ã lµ kho¶ng hai v¹n ngêi. 14 §Õn n¨m 1998 th× cã 40.487 ngêi, trong ®ã ngêi Nguån cã 34.460 ngêi [37; 61]. Nh vËy, qua c¸c con sè nªu trªn, chóng ta cã thÓ thÊy r»ng d©n sè ngêi Nguån vµo kho¶ng trªn díi 4 v¹n ngêi vµo thêi ®iÓm hiÖn nay. Nh÷ng n¨m tiÕp theo t«i hy väng ngêi d©n ë Minh Hãa sÏ lu«n coi träng c«ng t¸c d©n sè lµ mét quèc s¸ch, lµ mét bé phËn quan träng cña chiÕn lîc ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®Êt níc, lµ ®iÒu kiÖn ®Ó n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng, chÊt lîng con ngêi trong tõng gia ®×nh, céng ®ång vµ x· héi. 1.2.2. LÞch sö LÞch sö vïng ®Êt Minh Hãa g¾n liÒn víi lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña tØnh Qu¶ng B×nh. Trong tiÕn tr×nh lÞch sö huyÖn Minh Hãa tr¶i qua nhiÒu th¨ng trÇm vµ biÕn ®éng. Theo c¸c th tÞch cò th× vïng ®Êt Minh Hãa thuéc bé ViÖt Thêng – mét trong 15 bé cña níc V¨n Lang. Díi thêi An D¬ng V¬ng níc V¨n Lang ®æi thµnh níc ¢u L¹c. N¨m 214 (tríc c«ng nguyªn), níc ¢u L¹c bÞ nhµ TÇn x©m chiÕm. Suèt 1000 n¨m B¾c thuéc, díi ¸ch thèng trÞ cña c¸c thÕ lùc phong kiÕn ph¬ng B¾c: tõ TÇn, H¸n, Tèng, §êng … vïng ®Êt phÝa Nam cña bé ViÖt Thêng trong ®ã cã ®Þa bµn Minh Hãa ®îc ®æi thµnh quËn NhËt Nam. Sau khi cuéc khëi nghÜa cña Hai Bµ Trng thÊt b¹i, n¨m 137, phÝa Nam §Ìo Ngang ®Õn cùc Nam Trung Bé mét quèc gia míi ra ®êi: Quèc gia L©m Êp [17; 8], vïng ®Êt Minh Hãa lóc nµy cïng víi c¸c vïng ®Êt kh¸c díi ch©n Nam §Ìo Ngang trë thµnh vïng biªn ¶i lµ phªn dËu phÝa B¾c cña níc Chiªm 15 Thµnh … lu«n ®èi ®Çu víi quËn Giao ChØ, Cöu Ch©n vµ NhËt Nam lµ vïng ®Êt cña bé ViÖt Thêng cò. N¨m 938, b»ng chiÕn c«ng vang déi trªn s«ng B¹ch §»ng tiªu diÖt qu©n Nam H¸n, Ng« QuyÒn ®· dµnh ®îc quyÒn ®éc lËp d©n téc thµnh lËp nhµ níc §¹i ViÖt. Sau khi nhµ Lý lªn ng«i, n¨m 1069 vua Lý Th¸nh T«ng cö ®¹i tíng Lý Thêng KiÖt ®em qu©n vµo ®¸nh Chiªm Thµnh, b¾t sèng vua Chiªm lµ ChÕ Cò. ChÕ Cò buéc ph¶i tr¶ cho vua Lý ba Ch©u: Bè ChÝnh, §Þa Lý vµ Ma Linh ®Ó cÇu hßa vµ chuéc m¹ng. Tõ ®ã vïng ®Êt cña bé ViÖt Thêng cò (trong ®ã cã Minh Hãa ngµy nay) l¹i trë vÒ víi l·nh thæ níc §¹i ViÖt. Nh÷ng thÕ kØ sau ®ã, c¸c triÒu ®¹i phong kiÕn ViÖt Nam kÕ tiÕp nhau trÞ v× ®Êt níc. N¨m 1558, chóa NguyÔn Hoµng vµo trÊn gi÷ vïng ®Êt phÝa Nam §Ìo Ngang. Trong thêi k× nµy cïng víi c¶ níc, c¶ xø ThuËn Hãa, vïng ®Êt Minh Hãa n»m trong cuéc néi chiÕn TrÞnh – NguyÔn, “huynh ®Ö t¬ng tµn” kÐo dµi h¬n hai thÕ kØ víi s«ng Gianh lµ ranh giíi chia c¾t gi÷a §µng Trong vµ §µng Ngoµi. Thêi k× nµy, chóa NguyÔn ®æi T©n B×nh thµnh Qu¶ng B×nh phñ, sau ®ã Ch©u Bè ChÝnh ®îc chia thµnh hai: phÝa Nam s«ng Gianh (Bè Tr¹ch) ®îc gäi lµ Bè ChÝnh néi; B¾c s«ng Gianh (gåm: Qu¶ng Tr¹ch, Tuyªn Hãa vµ Minh Hãa) gäi lµ Bè ChÝnh ngo¹i. N¨m Minh M¹ng thø 18, Ch©u Bè ChÝnh ®îc ®æi thµnh phñ Qu¶ng Tr¹ch. N¨m 1838, ®Æt thªm huyÖn Minh ChÝnh thuéc phñ Qu¶ng Tr¹ch [17; 9]. N¨m Tù §øc thø 27 (1874), ®Æt thªm huyÖn Tuyªn Hãa thuéc phñ Qu¶ng Tr¹ch. Phñ Qu¶ng Tr¹ch lóc nµy cã 4 huyÖn: B×nh ChÝnh, Minh ChÝnh, Bè Tr¹ch vµ Tuyªn Hãa. 16 Cïng víi qu¸ tr×nh më réng c¬ng vùc lµ qu¸ tr×nh di d©n tõ c¸c vïng ®Êt ë phÝa B¾c vµo khai ph¸ vµ sinh sèng trªn nh÷ng vïng ®Êt míi phÝa Nam §Ìo Ngang. N¨m 1858, thùc d©n Ph¸p x©m lîc níc ta, triÒu ®×nh phong kiÕn nhµ NguyÔn tõng bíc ®i ®Õn ®Çu hµng Ph¸p. Vua Hµm Nghi vµ quan qu©n triÒu ®×nh tõ kinh ®« HuÕ ®· ®Õn vïng ®Êt C¬ Sa – Kim Linh (huyÖn Minh Hãa ngµy nay) lËp Kinh ®« CÇn V¬ng chèng Ph¸p cøu níc. Cïng víi nh©n d©n c¶ tØnh, c¶ níc, nh©n d©n Minh Hãa ®· ®øng lªn cïng víi vua Hµm Nghi vµ nghÜa qu©n CÇn V¬ng chèng Ph¸p x©m lîc. Ph¸t huy truyÒn thèng ®ã, tõ khi cã §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ra ®êi vµ l·nh ®¹o c¸ch m¹ng, ®ång bµo Nguån cïng c¸c d©n téc trong huyÖn vµ c¶ tØnh, c¶ níc ®øng lªn chèng thùc d©n Ph¸p ®Õn ngµy giµnh chÝnh quyÒn vÒ tay nh©n d©n n¨m 1945 vµ sau ®ã tiÕn hµnh cuéc kh¸ng chiÕn 9 n¨m trêng kú chèng Ph¸p ®Õn ngµy MiÒn B¾c hoµn toµn gi¶i phãng 1954, thùc hiÖn cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü cøu níc, gi¶i phãng MiÒn Nam, thèng nhÊt tæ quèc, ®æi míi x©y dùng ®Êt níc vµ b¶o vÖ tæ quèc x· héi chñ nghÜa. Tríc c¸ch m¹ng th¸ng 8-1945, vïng ®Êt Minh Hãa n»m trong huyÖn Tuyªn Hãa gåm hai nguån C¬ Sa vµ Kim Linh, gåm cã 15 lµng (Trang Ma Nai, Phêng MÝt, th«n Béc Thä, phêng Kim B¶ng, phêng Lç Hang, phêng §ång Sai, phêng Lòng TrÇm, Trang Lµng Nª, phêng Phó L¹c, phêng Phó Ch÷, th«n CÇu Dßng, th«n CÇu C©u, th«n Ba Nµng, phêng Quy ViÔn, phêng Cæ Liªm). Trong kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p vµ sau ngµy MiÒn B¾c gi¶i phãng (1945 - 1964) vïng ®Êt “Minh Hãa” vÉn 17 n»m trong huyÖn Tuyªn Hãa. N¨m 1965, do yªu cÇu ®¶m b¶o sù l¶nh ®¹o, chØ ®¹o cña §¶ng trong kh¸ng chiÕn chèng Mü, huyÖn Tuyªn Hãa ®îc chia thµnh hai huyÖn: Tuyªn Hãa vµ Minh Hãa; ®Õn ®©y ®Þa danh Minh Hãa chÝnh thøc ra ®êi vµ ®i vµo lÞch sö. Tuy nhiªn, theo tµi liÖu ch÷ H¸n cã ®îc th× ®Þa danh Minh Hãa cã tõ thêi Tù §øc tam thËp niªn (1876) ®Õn KiÕn Phóc nguyªn niªn (1884) [17; 306]. Th¸ng 4/1977, ba tØnh: Qu¶ng B×nh, Qu¶ng TrÞ, Thõa Thiªn HuÕ s¸t nhËp l¹i thµnh tØnh B×nh TrÞ Thiªn. HuyÖn Minh Hãa l¹i s¸t nhËp víi huyÖn Tuyªn Hãa thµnh huyÖn Tuyªn Hãa vµ ngµy 01/07/1990, do yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña c¸c ®Þa ph¬ng, huyÖn Tuyªn Hãa l¹i ®îc chia t¸ch thµnh hai huyÖn: Tuyªn Hãa vµ Minh Hãa. Minh Hãa trë l¹i víi ®Þa giíi hµnh chÝnh tríc n¨m 1977. HiÖn nay huyÖn Minh Hãa cã thÞ trÊn Quy §¹t vµ 15 x· (Hång Hãa, Yªn Hãa, Quy Hãa, Xu©n Hãa, Minh Hãa, T©n Hãa, Trung Hãa, Thîng Hãa, Hãa S¬n, Hãa Hîp, Hãa TiÕn, Hãa Thanh, Hãa Phóc, D©n Hãa, Träng Hãa) lµ mét huyÖn miÒn nói cña tØnh Qu¶ng B×nh. Minh Hãa lµ mét vïng ®Êt cã lÞch sö v¨n hãa l©u ®êi, cã dÊu tÝch c tró cña ngêi tiÒn sö, Ýt ra tõ thêi ®¹i ®å ®¸ gi÷a c¸ch ®©y trªn díi mét v¹n n¨m. Nh÷ng dÊu tÝch Êy rÊt cã ý nghÜa trong viÖc nghiªn cøu thêi tiÒn sö cña d©n téc ViÖt Nam nãi chung vµ Minh Hãa nãi riªng. Trong lÞch sö ®Êu tranh dùng níc vµ gi÷ níc cña d©n téc, do cã vÞ trÝ chiÕn lîc quan träng, lµ phªn dËu phÝa T©y cña Qu¶ng B×nh, ngêi Minh Hãa ®· cïng nh©n d©n trong 18 vïng ®øng lªn cÇm vò khÝ chèng kÎ thï x©m lîc gãp phÇn x©y dùng vµ b¶o vÖ quèc gia §¹i ViÖt. N¨m 1727, v× quyÒn lîi Ých kØ cña c¸c tËp ®oµn phong kiÕn, hä TrÞnh vµ hä NguyÔn ®· g©y ra cuéc chiÕn giµnh quyÒn lîi ®Èm m¸u vµ ¸c liÖt nhÊt trong lÞch sö cña d©n téc, s«ng Gianh biÕn thµnh biªn giíi chia c¾t ®Êt níc. N¨m 1771, khëi nghÜa T©y S¬n bïng næ. Mïa xu©n n¨m 1786, sau khi ®¸nh b¹i tËp ®oµn phong kiÕn nhµ NguyÔn, Quang Trung – NguyÔn HuÖ ®· tiÕn qu©n ra B¾c ®¸nh TrÞnh thèng nhÊt ®Êt níc. N¨m 1788, NguyÔn HuÖ ra B¾c lÇn thø hai ®¸nh tan 29 v¹n qu©n x©m lîc nhµ Thanh. Trong cuéc c¸ch m¹ng T©y S¬n, nh©n d©n Minh Hãa ®· ®em søc ngêi, søc cña theo NguyÔn HuÖ ®¸nh TrÞnh, ®uæi giÆc Thanh, gãp phÇn vµo sù nghiÖp thèng nhÊt S¬n Hµ, b¶o vÖ nÒn ®éc lËp d©n téc. Nh÷ng n¨m 1827 – 1828, kh«ng cam chÞu sù ¸p bøc ®Ì nÐn cña chÕ ®é phong kiÕn triÒu NguyÔn, n«ng d©n ë ®©y ®· h¨ng h¸i tËp hîp díi cê nghÜa cña B¸ Hé Nghi chèng l¹i triÒu NguyÔn [18; 22]. Sau khi chiÕm ®îc níc ta, thùc d©n Ph¸p thiÕt lËp bé m¸y cai trÞ tõ huyÖn, tæng ®Õn lµng, b¶n ë Minh Hãa. Chóng lËp ®ån Quy §¹t, ®ån La Träng; nh©n d©n Minh Hãa ®· c¬ cùc l¹i cµng c¬ cùc h¬n … MÆc dï vËy, thùc d©n Ph¸p vÉn kh«ng khuÊt phôc ®îc ý chÝ vµ tinh thÇn yªu níc cña nh©n d©n Minh Hãa. Ngµy 23 th¸ng 5 n¨m Êt DËu (7/5/1885), sau vô “biÕn kinh thµnh” cña phe chñ chiÕn do T«n ThÊt ThuyÕt ®øng ®Çu næ ra ë HuÕ, kinh thµnh HuÕ bÞ thÊt thñ, T«n ThÊt 19