TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA SƯ PHẠM
GÓP PHẦN KHẢO SÁT THÀNH PHẦN HOÁ HỌC VÀ
CÔ LẬP MỘT SỐ CHẤT TRONG CÂY CỎ MỰC
(ECLIPTA PROSTRATA L. ), HỌ CÚC (ASTERACEAE)
Luận văn Tốt nghiệp
Ngành: SƯ PHẠM HÓA HỌC
GV hướng dẫn:
ThS. Nguyễn Văn Hùng
Sinh viên: Nguyễn Hửu Tài
Lớp: Sư phạm Hoá học K35
Mã số SV: 2091999
Cần Thơ,2013
GVHD: Ths. Nguyễn Văn Hùng
SVTH: Nguyễn Hửu Tài
LỜI CẢM ƠN
---------- ---------Qua tám tháng thực hiện đề tài luận văn tốt nghiệp “Góp phần khảo sát thành phần
hoá học và cô lập một số chất trong cây cỏ mực (Eclipta prostrate L.), họ cúc
(Asteraceae)”, ngoài sự nỗ lực, phấn đấu của bản thân, tôi đã nhận được rất nhiều sự giúp
đỡ tận tình của quý thầy cô và bạn bè. Vì thế, trong trang đầu tiên này, tôi xin gửi lời cảm
ơn chân thành nhất đến:
Thầy Nguyễn Văn Hùng đã theo sát tôi trong suốt quá trình nghiên cứu, học tập,
luôn đôn đốc, động viên và chỉ dạy tận tình, truyền đạt cho tôi nhiều kinh nghiệm, kiến
thức hữu ích trong việc nghiên cứu.
Thầy Ngô Quốc Luân, cô Lê Thị Lộc, cô Thái Thị Tuyết Nhung và các thầy cô
khác trong Bộ môn đã quan tâm, giúp đỡ và truyền đạt những kiến thức thức quý báu
trong suốt thời gian học tập tại trường để tôi có thể thực hiện tốt đề tài.
Cô Nguyễn Thị Thu Thủy - Trưởng Bộ môn Hóa Học, Khoa Sư Phạm, Trường
Đại học Cần Thơ đã quan tâm, tạo điều kiện thuận lợi, giúp đỡ không chỉ riêng cá nhân
tôi mà đối với tất cả các bạn sinh viên thực hiện đề tài.
Cha mẹ, gia đình đã ủng hộ, động viên cho tôi về tinh thần và vật chất giúp tôi
hoàn thành luận văn tốt nghiệp.
Tập thể lớp Sư phạm Hóa học khóa 35 – những người đã luôn ở bên tôi, giúp đỡ
và tạo điều kiện thuận lợi để cho tôi được học tập, nghiên cứu, hoàn thành tốt luận văn.
Xin chân thành cảm ơn!
i
Luận văn tốt nghiệp
GVHD: Ths. Nguyễn Văn Hùng
SVTH: Nguyễn Hửu Tài
NHẬN XÉT CỦA CÁN BỘ HƯỚNG DẪN
---------- ---------....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
ii
Luận văn tốt nghiệp
GVHD: Ths. Nguyễn Văn Hùng
SVTH: Nguyễn Hửu Tài
NHẬN XÉT CỦA CÁN BỘ PHẢN BIỆN
---------- ---------....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
iii
Luận văn tốt nghiệp
GVHD: Ths. Nguyễn Văn Hùng
SVTH: Nguyễn Hửu Tài
MỤC LỤC
---------- ---------LỜI CẢM ƠN ....................................................................................................................... i
NHẬN XÉT CỦA CÁN BỘ HƯỚNG DẪN ...................................................................... ii
NHẬN XÉT CỦA CÁN BỘ PHẢN BIỆN ........................................................................ iii
MỤC LỤC .......................................................................................................................... iv
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT ............................................................. vii
DANH MỤC CÁC BẢNG, SƠ ĐỒ ................................................................................... ix
DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................................... x
TÓM TẮT NỘI DUNG ĐỀ TÀI ........................................................................................ xi
LỜI MỞ ĐẦU ................................................................................................................... xii
Phần một: TỔNG QUAN
I. TỔNG QUAN VỀ CÂY CỎ MỰC ................................................................................. 1
I.1. Đặc điểm cây cỏ mực [ 1, 3, 4, 13, 14, 16] ........................................................................... 1
I.2. Phân bố và sinh thái [3] ............................................................................................... 3
I.3. Tác dụng dược lý của cỏ mực [3] ................................................................................ 4
I.3.1. Y học dân gian ..................................................................................................... 4
I.3.1.1. Y học dân gian Việt Nam ............................................................................... 4
I.3.1.2. Y học dân gian thế giới ................................................................................... 6
I.3.1.2. Y học và hóa sinh hiện đại .............................................................................. 8
II. CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU VỀ THÀNH PHẦN HÓA HỌC CỦA CÂY CỎ
MỰC .................................................................................................................................. 10
II.1. Các công trình nghiên cứu tại Việt Nam ................................................................ 10
II.2. Các công trình nghiên cứu tiêu biểu trên thế giới ................................................... 11
II.2.1. Thành phần hóa học của cây cỏ mực [3,18,22,30,31,32] ........................................... 11
II.2.2. Các hợp chất tiêu biểu đã được cô lập từ cỏ mực ............................................. 12
iv
Luận văn tốt nghiệp
GVHD: Ths. Nguyễn Văn Hùng
SVTH: Nguyễn Hửu Tài
Phần hai: THỰC NGHIỆM
I. DỤNG CỤ - HÓA CHẤT .............................................................................................. 19
I.1. Dụng cụ ..................................................................................................................... 19
I.2. Hóa chất..................................................................................................................... 20
II. NGUYÊN LIỆU............................................................................................................ 20
II.1. Quá trình thu hái và xử lí nguyên liệu .................................................................... 20
II.1.1. Thu hái nguyên liệu ........................................................................................... 20
II.1.2. Xử lí nguyên liệu ............................................................................................... 20
II.1.3. Xác định độ ẩm nguyên liệu .............................................................................. 20
III. QUY TRÌNH THỰC NGHIỆM .................................................................................. 22
III.1. Sơ đồ điều chế cao Etyl acetat ............................................................................... 22
III.2. Các bước tiến hành ................................................................................................ 23
IV. ĐỊNH TÍNH CÁC NHÓM HỢP CHẤT TRONG CỎ MỰC ..................................... 23
IV.1. Xác định sự hiện diện của steroid .......................................................................... 23
IV.2. Xác định sự hiện diện của flavonoid ..................................................................... 24
IV.3. Xác định sự hiện diện của alkaloid ........................................................................ 24
IV.4. Xác định sự hiện diện của saponin ........................................................................ 25
IV.5. Xác định sự hiện diện của tamin ........................................................................... 26
IV.6. Xác định sự hiện diện của glycosyde .................................................................... 26
IV.7. Xác định sự hiện diện của coumarine .................................................................... 27
IV.8. Kết quả định tính ................................................................................................... 28
V. QUÁ TRÌNH CÔ LẬP VÀ TINH CHẾ HỢP CHẤT TRÊN CAO ETYL ACETAT . 29
V.1. Quá trình điều chế cao PE ...................................................................................... 29
V.2. Quá trình điều chế cao Etyl acetat .......................................................................... 29
V.3. Chọn hệ dung môi cho quá trình giải ly cột ........................................................... 29
V.4. Cô lập và tinh chế hợp chất từ cao Etyl acetat ...................................................... 30
V.5. Xác định các tính chất vật lí, cấu trúc của hợp chất và nhận danh ......................... 32
v
Luận văn tốt nghiệp
GVHD: Ths. Nguyễn Văn Hùng
SVTH: Nguyễn Hửu Tài
Phần ba: KẾT LUẬN
I. KẾT LUẬN ................................................................................................................. 38
II. KIẾN NGHỊ ............................................................................................................... 38
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................. 39
PHỤ LỤC
Phụ lục 1. Phổ IR của hợp chất EPT01 ...........................................................................PL1
Phụ lục 2a. Phổ 1H-NMR của hợp chất EPT01 ...............................................................PL2
Phụ lục 2b. Phổ 1H-NMR của hợp chất EPT01 ...............................................................PL3
Phụ lục 2c. Phổ 1H-NMR của hợp chất EPT01 ...............................................................PL4
Phụ lục 3. Phổ 13C-NMR của hợp chất EPT01................................................................PL5
Phụ lục 3a. Phổ 13C- NMR mở rộng của hợp chất EPT01 ..............................................PL6
Phụ lục 3b. Phổ 13C- NMR mở rộng của hợp chất EPT01 ..............................................PL7
Phụ lục 4a. Phổ DEPT kết hợp phổ 13C- NMR của hợp chất EPT01 ..............................PL8
Phụ lục 4b. Phổ DEPT kết hợp phổ 13C- NMR của hợp chất EPT01 .............................PL9
Phụ lục 5. Một số hình ảnh minh họa thành phần hóa học trong cây Cỏ mực ..............PL10
vi
Luận văn tốt nghiệp
GVHD: Ths. Nguyễn Văn Hùng
SVTH: Nguyễn Hửu Tài
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT
---------- ---------δ
: Chemical shift (Độ dịch chuyển hóa học).
ν
: Tần số dao động (Số sóng).
λmax
: Bước sóng hấp thu cực đại.
µM
: micromol/lít.
1
: Proton Nuclear Magnetic Resonance (Phổ proton).
H-NMR
13
C-NMR
: Carbon (13) Nuclear Magnetic Resonance (Phổ 13C).
Ace
: Acetone.
CDCl3
: CHCl3 đã thế hydro (H) bằng deuteri (D).
MeOD
: MeOH đã thế hydro (H) bằng deuteri (D).
CHCl3
: Chloroform.
d
: Doublet
DEPT
: Distortionless Enhancement by Polarization Transfer.
EtOAc
: Ethyl acetate.
g
: Gam.
J
: Hằng số ghép spin.
m
: Multiplet (Mũi đa).
mg
: Miligam.
MeOH
: Methanol.
MHz
: Mega Hertz.
NMR
: Nuclear Magnetic Resonance (Phổ cộng hưởng từ hạt nhân).
PE
: Petroleum Ether (Ether dầu hỏa).
ppm
: Part per million (Phần tỉ).
Rf
: Retention factor.
vii
Luận văn tốt nghiệp
GVHD: Ths. Nguyễn Văn Hùng
SVTH: Nguyễn Hửu Tài
t
: Trilet (Mũi ba)
s
: Singlet (Mũi đơn).
Stt
: Số thứ tự.
TLC
: Thin layer chromatography (Sắc ký bản mỏng).
viii
Luận văn tốt nghiệp
GVHD: Ths. Nguyễn Văn Hùng
SVTH: Nguyễn Hửu Tài
DANH MỤC CÁC BẢNG, SƠ ĐỒ
---------- ---------Bảng 1. Các dụng cụ sử dụng.
Bảng 2. Các hóa chất sử dụng.
Bảng 3. Xác định độ ẩm của nguyên liệu.
Bảng 4. Kết quả định tính thành phần hóa học cây Cỏ mực.
Bảng 5. Kết quả sắc ký quá trình sắc ký cột.
Bảng 6. Kết quả đo nhiệt độ nóng chảy của hợp chất EPT01.
Bảng 7. Phổ hồng ngoại của hợp chất EPT01.
Bảng 8. Phổ
13
C–NMR của hợp chất EPT01.
Bảng 9. So sánh phổ IR của EPT01 với 3-O- -D-glucosyl-brassicasterol.
Bảng 10. So sánh số liệu phổ NMR của hợp chất EPT01 với3-O- -D-glucosylbrassicasterol.
Sở đồ 1. Quy trình thực nghiệm.
ix
Luận văn tốt nghiệp
GVHD: Ths. Nguyễn Văn Hùng
SVTH: Nguyễn Hửu Tài
DANH MỤC CÁC HÌNH
---------- ---------Hình 1. Cây Cỏ mực.
Hình 2. Thân Cỏ mực.
Hình 3. Lá Cỏ mực.
Hình 4. Hoa Cỏ mực.
Hình 5. Quả Cỏ mực.
Hình 6. Sắc kí lớp mỏng chọn hệ dung môi giải ly cột.
Hình 7. Chất EPT01.
Hình 8. Sắc kí lớp mỏng trên 3 hệ dung môi.
Hình 9. TLC của EPT01 CLF : MeOH (8:2).
Hình 10. 3-O- -D-glucosyl-brassicasterol.
.
x
Luận văn tốt nghiệp
GVHD: Ths. Nguyễn Văn Hùng
SVTH: Nguyễn Hửu Tài
TÓM TẮT NỘI DUNG ĐỀ TÀI
---------- ---------Cây Cỏ mực Eclipta prostrata (L.) thuộc họ cúc (Asteraceae) - Một loài cây mọc tập
trung nhiều ở hầu hết các nước vùng Nam và Đông Nam châu Á.
Từ bột khô của cây Cỏ mực tiến hành ngâm chiết với Etanol tuyệt đối, sau đó lần
lượt chiết với Petroleum Ether, Etyl axetat. Thu hồi dung môi dưới áp suất thấp thu được
cao Etyl acetat.
Cao Etyl acetat tiến hành sắc kí cột silica gel kết hợp với phương pháp sắc kí lớp
mỏng thu được một hợp chất tinh khiết. Từ phổ IR, 1H-NMR, 13C-NMR kết hợp với đo
nhiệt độ nóng chảy hợp chất được xác định là 3-O- -D-glucosyl-brassicasterol.
xi
Luận văn tốt nghiệp
GVHD: Ths. Nguyễn Văn Hùng
SVTH: Nguyễn Hửu Tài
LỜI MỞ ĐẦU
---------- ---------Nước ta là một nước nhiệt đới rất thích hợp cho việc trồng trọt và phát triển các loài
cây cỏ thực vật có giá trị. Đã từ lâu, con người đã đi sâu tìm hiểu, nghiên cứu các loài cây
thực vật có ý nghĩa lớn trong đời sống sinh hoạt của con người như dùng làm mỹ phẩm,
thực phẩm, gia vị và ứng dụng vào nhiều lĩnh vực nghiên cứu khoa học, y học…Nhân
dân ta xưa nay có truyền thống sử dụng cây cỏ quanh nhà để chữa những bệnh thông
thường mà chúng ta thường mắc phải như: chảy máu, đau răng, đau bụng, cảm cúm, ho,
lạnh, sốt,…và được lưu truyền từ đời này sang đời khác, trở thành những phương thuốc
cổ truyền. Ngày nay, cùng với sự phát triển của khoa học, con người đã đi sâu hơn vào
nghiên cứu các loài cây cỏ chữa bệnh và đã tìm ra được rất nhiều dược phẩm có giá trị
cho y học.
Trong các loài cây Cỏ chữa bệnh truyền thống trên không thể không nhắc đến cây
Cỏ mực. Cỏ mực là một cây thuốc nam rất thông dụng, mọc hoang hầu như khắp nơi,
hiện là một dược liệu đang được nghiên cứu về khả năng bảo vệ gan và trừ được nọc độc
của một số loài rắn nguy hiểm.
Đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về cây Cỏ mực ở các nước như: Ấn Độ, Trung
Quốc, Pakistan, Thái Lan, Banglades,…Còn ở Việt Nam thì có rất ít công trình nghiên
cứu.
Nhằm góp phần thêm cho những nghiên cứu về cây Cỏ mực. Trong luận văn này,
chúng tôi tiến hành khảo sát thành phần hóa học, đã cô lập và nhận danh cấu trúc một hợp
chất tinh khiết từ cây Cỏ mực đó là 3-O- -D-glucosyl-brassicasterol.
xii
Luận văn tốt nghiệp
Phần một
TỔNG QUAN
GVHD: Ths. Nguyễn Văn Hùng
SVTH: Nguyễn Hửu Tài
I. TỔNG QUAN VỀ CÂY CỎ MỰC
I.1. Đặc điểm cây cỏ mực [ 1, 3, 4, 13, 14, 16]
Tên khoa học: Eclipta prostrata (L.) hay [Eclipta alba (L.) Hassk.]
Giới: Plantae
Ngành: Magnoliophyta
Lớp: Magnoliopsida
Bộ: Asterales
Họ: Asteraceae
Chi: Eclipta
Loài: E.alba
Tên khác: Cỏ nhọ nồi. Cỏ mực, hạn liên thảo, lệ trường, phong trường, mạy mỏ lắc
nà (Tày), nhả cha chát (Thái).
Tên nước ngoài: Dyer’s weed, dye-weed, white eclipta (Anh), éclipte droite (Pháp).
Họ: Cúc (Asteraceae).
Mô tả thực vật
Cỏ mực, còn gọi là cỏ nhọ nồi, thuộc loại thân thảo hằng niên là một loài cỏ mọc bò,
hoặc có khi gần như thẳng đứng có thể cao tới 80 cm.
Hình 1. Cây cỏ mực
Thân hình trụ, có khía dọc, dài khoảng 30-50 cm, đường kính 2-5 cm. Mặt ngoài thân
màu tím nâu nhạt và mang lông cứng, trắng.
-1-
Luận văn tốt nghiệp
GVHD: Ths. Nguyễn Văn Hùng
SVTH: Nguyễn Hửu Tài
Hình 2. Thân cỏ mực
Lá nguyên, mọc đối, hình mũi mác, màu xám đen và nhăn nheo, dài 2,5–5 cm. Hai mặt lá
đều có lông cứng ngắn, màu trắng. Mép phiến lá có răng cưa to và nông. Gốc phiến lá
men xuống nên coi như không có cuống lá.
Hình 3. Lá cỏ mực
Cụm hoa hình đầu, màu trắng, đường kính 4-8 cm, mọc ở kẽ lá hay ngọn cành. Đầu mang
hai loại hoa: hoa cái hình lưỡi nhỏ ở ngoài, hoa lưỡng tính hình ống ở trong, có khi các
hoa đã rụng, chỉ còn lại bao hoa và trục cụm hoa. Cây ra hoa từ tháng 7 đến tháng 9.
-2-
Luận văn tốt nghiệp
GVHD: Ths. Nguyễn Văn Hùng
SVTH: Nguyễn Hửu Tài
Hình 4. Hoa cỏ mực
Quả đóng hình trái xoan hơi hẹp, đầu cụt, có màu đen, dài 3 mm, rộng 1-1,5 mm. Quả từ
tháng 9 đến tháng 10.
Hình 5. Quả cỏ mực
Cây rất đa dạng. Thân có thể thắt lại ở mấu và phình ra ở dóng. Lá có khi to bản, hình
bầu dục hoặc hình trứng.
I.2. Phân bố và sinh thái [3]
Cây Cỏ mực mọc tập trung ở hầu hết các nước vùng Nam và Đông Nam châu Á.
Ở Việt Nam, Cỏ mực phân bố rộng rãi ở khắp các tỉnh vùng đồng bằng, trung du và miền
núi đến độ cao 1500 m (ở các tỉnh phía Nam). Cây ưa ẩm, ưa sáng và có thể chịu bóng
râm, thường mọc lẫn với các loại cỏ thấp, trên đất ẩm ở bãi sông, ruộng trồng hoa màu,
-3-
Luận văn tốt nghiệp
GVHD: Ths. Nguyễn Văn Hùng
SVTH: Nguyễn Hửu Tài
ven đường đi, bãi hoang quanh làng bản… Ra hoa quả nhiều hàng năm, tái sinh tự nhiên
chủ yếu bằng hạt. Bên cạnh đó, với khả năng mọc chồi gốc và phân cành nhiều, cây dễ
dàng phát triển, tạo thành đám bò lan trên mặt đất. Ngoài việc thu hái từ nguồn hoang
dại, trước đây cỏ mực chỉ được trồng lẻ tẻ với quy mô ở các gia đình. Gần đây, cây đã bắt
đầu được trồng phổ biến hơn ở một số nơi.
Cách trồng:
Cỏ mực được nhân giống bằng hạt. Hạt chín rải rác vào mùa hè và mùa thu, vì
vậy hạt chín đến đâu thu ngay đến đó, đem phơi khô và bảo quản đến mùa xuân năm
sau thì gieo. Hạt cỏ mực rất nhỏ nhưng tỷ lệ nảy mầm cao. Thường áp dụng cách gieo
hạt trong vườn ươm, sau đó đánh cây con đi trồng. Đất vườn ươm và đất trồng cần
làm thật tơi nhỏ. Nên bón phân lót (10-15 tấn phân chuồng/ha), lên luống như luống
cải rồi trồng với khoảng cách 20 x 10 cm hay 20 x 15 cm. Sau khi cây bén rễ, có thể
dùng nước phân, nước giải hoặc đạm pha loãng định kỳ cách 20 ngày tưới thúc một
lần. Cỏ mực ít có sâu bệnh, nhưng cần chú ý làm cỏ và giữ ẩm. Cây có thể trồng được
trong điều kiện che bóng một phần.
I.3. Tác dụng dược lý của cỏ mực [3]
I.3.1. Y học dân gian
I.3.1.1. Y học dân gian Việt Nam
Cỏ mực thường được dùng làm thuốc bổ máu, cầm máu bên trong và bên ngoài,
chữa ho ra máu, rong kinh, băng huyết, chảy máu cam, trĩ ra máu, nôn ra máu, đái ra
máu, bị thương chảy máu. Còn dùng chữa ban sởi, ho, hen, viêm họng, bỏng, lao phổi, di
mộng tinh, bệnh nấm ở da, làm thuốc mọc tóc (sắc uống hoặc ngâm vào dầu dừa mà bôi)
và nhuộm tóc. Ngoài ra, Cỏ mực còn dùng làm thuốc sát trùng chữa các vết thương và vết
loét ở gia súc.
Bài thuốc Cỏ mực:
Thuốc cầm máu: Mỗi ngày 12 g Cỏ mực khô hoặc 30-50 g tươi, sắc uống. Dùng
riêng hoặc phối hợp với ngó sen, lá trắc bá, bách hợp.
Chữa lị: Cỏ mực 10 g, rau sam 10 g, cỏ sữa lá to 10 g, lá nhót 10 g, búp ổi 10 g.
-4-
Luận văn tốt nghiệp
GVHD: Ths. Nguyễn Văn Hùng
SVTH: Nguyễn Hửu Tài
Dạng thuốc bột, thuốc hoàn, ngày uống 2-3 lần, mỗi lần 10 g.
Chữa ỉa chảy (do nhiểm khuẩn đường tiêu hóa): Cỏ mực 1 nắm, mã đề tươi 1-2
nắm, rau má 1 nắm. Sắc đặc chia nhiều lần uống trong ngày.
Chữa sốt huyết nhẹ, sốt phát ban, phong nhiệt nổi mẩn: Cỏ mực, rau sam, sài đất,
huyền sâm, mạch môn, ngưu tất, mỗi vị 10-15 g, sắc uống.
Chữa sốt xuất huyết: Cỏ mực tươi 30 g, rau má tươi 30 g, bông mã đề tươi (hoặc cối
xay, rễ cỏ tranh) 20 g. Vắt lấy nước uống hoặc sắc uống. Bài thuốc này cũng có thể dùng
để phòng bệnh.
Chữa các chứng đau sưng ở trẻ em và người lớn: Cỏ mực, rau diếp cá, lá xương
sông, lá huyết dụ, lá khế, lá dưa chuột, lá nhài, lá cải trời giã nát, thêm nước, vắt lấy nước
uống, bã dùng xoa, đắp chỗ sưng.
Chữa trẻ em tưa lưỡi: Cỏ mực tươi 4 g, hẹ 2 g. Hai vị rửa sạch, giã nhỏ, vắt lấy
nước cốt, hòa mật ong, trộn đều, chấm thuốc vào lưỡi, cách 2 giờ một lần.
Chữa rong kinh, rong huyết sau khi đặt dụng cụ tử cung: Cỏ mực 16 g, đương quy
12 g, sinh địa 16 g, hoài sơn 16 g, bạch thược 12 g, thỏ tỵ tử 12 g, ích mẫu 12 g, hương
phụ 10 g, xuyên khung 8 g sắc uống.
Chữa động thai băng huyết: Cỏ mực 1 nắm, ngải cứu 1 nắm, trắc bách diệp 1 nắm
sao cháy đen, cành tía tô 12 g (hoặc nhọ chảo, nhọ soong 10 g), củ gai 12 g. Sắc đặc uống
làm 1 lần.
Ho do viêm họng hoặc viêm amidan cấp: Cỏ mực tươi 50 g, sắc uống mỗi ngày một
thang, trong 3 ngày.
Chữa thấp khớp: Cỏ mực 16 g, rễ cỏ xước 16 g, hy thiêm 16 g, thổ phục linh 20 g,
ngải cứu 12 g, thương nhĩ tử 12 g. Sao vàng, sắc đặc, ngày uống một thang, trong 7-10
ngày liền.
Chữa di mộng tinh: Cỏ mực sấy khô tán nhỏ, uống mỗi lần 8 g với nước cơm, hay
sắc 30 g uống.
Chữa chảy máu kéo dài do nguyên nhân bệnh: Cỏ mực, đảng sâm, ô tặc cốt, mỗi vị
16 g; hoàng kỳ, bạch truật, địa du, ngải cứu, trắc bá diệp, mỗi vị 12 g; đương quy 8 g,
cam thảo 6 g. Sắc uống ngày một thang.
-5-
Luận văn tốt nghiệp
GVHD: Ths. Nguyễn Văn Hùng
SVTH: Nguyễn Hửu Tài
Chữa đáy ra máu do viêm nhiễm mãn tính đường tiết niệu: Cỏ mực 16 g; hoàng bá,
thục địa, quy bản, rễ cỏ tranh, mỗi vị 12 g; tri mẫu, chi tử sao đen, mỗi vị 8 g. Sắc uống
ngày một thang.
Chữa rong kinh: Cỏ mực 20 g, đảng sâm, ý dĩ, hoài sơn, mỗi vị 16 g, huyết dụ 6 g
bạch truật 12 g. Sắc uống ngày một thang.
Chữa rong huyết: Cỏ mực, sinh địa, mỗi vị 16 g; huyền sâm 12 g, địa cốt bì, kỷ tử, a
giao, than bẹ móc, chi tử sao, mỗi vị 8 g. Sắc uống ngày một thang.
Chữa phong tê thấp: Cỏ mực 100 g, vòi voi 300 g, củ bồ bồ 150 g, rễ nhàu 100 g.
Các vị tán nhỏ làm hoàn to bằng hạt tiêu. Liều uống 20 hoàn, ngày 3 lần.
Chữa lao phổi: Cỏ mực 12 g, đảng sâm 16 g, bạch truật, tử uyển, mỗi vị 12 g; phục
linh, bách hợp, mỗi vị 8 g; cam thảo, ngũ vị tử, bối mẫu, mỗi vị 6 g. Sắc uống ngày một
thang.
Chữa viêm gan virus thể mạn tính tiến triển: Cỏ mực 12 g, mẫu lệ 16 g, kê huyết
đằng, sinh địa, mỗi vị 12 g, quy bản 10 g, uất kim, tam lăng, nga truật, chỉ xác, mỗi vị 8
g. Sắc uống ngày một thang.
Chữa đáy ra máu kéo dài do bệnh toàn thân: Cỏ mực, đảng sâm, mỗi vị 16 g; hoài
sơn, bạch truật, thạch hộc, ngẫu tiết sao đen, thục địa, trắc bá diệp, ngải cứu, mỗi vị 12 g.
Sắc uống ngày một thang.
Chữa bệnh bại liệt trẻ em giai đoạn khởi phát: Cỏ mực, cỏ tranh, bồ công anh, cam
thảo đất, liên kiều, mã đề, mỗi vị 10 g; ngân hoa 6 g. Sắc uống ngày một thang.
I.3.1.2. Y học dân gian thế giới
Cỏ mực đã được dùng rất phổ biến trong dân gian tại Ấn Độ, Pakistan, Trung Hoa
và các quốc gia vùng Nam Á.
Tại Ấn Độ:
Cỏ mực được dùng làm thuốc bổ và chữa ứ tắt trong các bệnh phì đại gan và lách,
và chữa một số bệnh về da. Dịch ép cây được dùng phối hợp với một số chất thơm để
chữa vàng da xuất tiết. Dịch ép lá cây được dùng cùng với mật ong để chữa sổ mũi ở trẻ
nhỏ. Một chế phẩm làm từ dịch ép lá Cỏ mực đun nóng với dầu dừa hoặc dầu vừng được
dùng để bôi đầu làm tóc mọc dầy và đen. Cây tươi có tác dụng giảm đau và thấm hút. Nó
-6-
Luận văn tốt nghiệp
- Xem thêm -