Tài liệu Giúp học sinh tăng cường kỹ năng vận dụng kiến thức vật lý vào cuộc sống qua chương trình vật lý 7 – thcs

SỞ GIÁO DỤC V& ĐÀO TẠO TỈNH GIA LAI PHÒNG GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO THÀNH PHỐ PLEIKU SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐỀ TÀI: GIÚP HỌC SINH TĂNG CƯỜNG KĨ NĂNG VẬN DỤNG KIẾN THỨC VẬT LÍ VÀO CUỘC SỐNG QUA CHƯƠNG TRÌNH VẬT LÝ LỚP 7- BẬC THCS NGƯỜI VIẾT: ĐÀO THỊ MỸ HẠNH TỔ: TOÁN - LÝ 1 TRƯỜNG THCS TÔN ĐỨC THẮNG NĂM HỌC 2008 - 2009 A/ ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lí do chọn đề tài: Trong giai đoạn hiện nay, nền giáo dục nước ta đang có những chuyển biến mạnh mẽ, chúng ta đang đổi mới nội dung, phương pháp ở tất cả các bậc học, môn học. Đây là chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước quan tâm đến chất lượng giáo dục nước nhà. Chúng ta đã biết trên thế giới, các nước tiên tiến đã tiến hành đổi mới nội dung và phương pháp giảng dạy từ nhiều năm. Họ đã ý thức được con người trong thời đại công nghiệp là con người làm chủ được các kiến thức khoa học, kĩ thuật; biết tìm tòi, suy nghĩ không ngừng để đáp ứng được các đòi hỏi ngày càng cao của cuộc sống và nền khoa học đương thời. Nhận thức sâu sắc được vấn đề này, Bộ GD - ĐT nước ta đã tiến hành cải cách chương trình nội dung SGK từ lớp 1 bậc tiểu học và lớp 6 bậc THCS. Cùng với việc đổi mới nội dung SGK là một phương pháp giảng dạy và học tập cũng đổi mới. Chúng ta chuyển từ phương pháp dạy học cổ điển, lấy người dạy làm trung tâm sang phương pháp mới đó là lấy người học làm trung tâm. Người dạy đóng vai trò vừa là người điều khiển vừa là người hướng dẫn các hoạt động nhận thức của học sinh. Ở phương pháp này học sinh được phát huy tối đa khả năng tư duy độc lập sáng tạo, các em được tự do tìm tòi, khám phá, lĩnh hội tri thức dưới sự điều khiển của thầy. Trong quá trình này có rất nhiều vướng mắc, tình huống nảy sinh đòi hỏi các em phải tư duy sáng tạo để giải quyết. Ngoài các hiện tượng, sự việc các em quan sát trên lớp, qua việc làm các thí nghiệm thì trong cuộc sống các em gặp rất nhiều tình huống tương tự đòi 2 hỏi các em phải vận dụng kiến thức đã tiếp thu được trên lớp để giải quyết một cách chính xác nhất. Trong quá trình dạy môn Vật lí 7, tôi nhận thấy ngoài việc cho các em nắm bắt kiến thức,cần hướng cho các em biết vận dụng kiến thức đã học một cách linh hoạt để không những giải quyết tốt các tình huống trên lớp mà còn giải quyết tốt các tình huống trong cuộc sống mà các em gặp phải. “Học đi đôi với hành”, câu nói ấy càng có ý nghĩa lớn trong giai đoạn đổi mới giáo dục hiện nay. Trong giai đoạn mà chúng ta cần đào tạo ra những con người không chỉ nắm vững kiến thức mà còn biết vận dụng sáng tạo những kiến thức ấy vào thực tế cuộc sống. Xuất phát từ những lí do trên cùng với những yêu cầu nảy sinh trong quá trình giảng dạy tôi đã thử nghiệm và hoàn chỉnh đề tài: “Giúp học sinh tăng cường kĩ năng vận dụng kiến thức Vật lí vào cuộc sống qua chương trình Vật lý lớp 7- bậc THCS ” 2. Mục đích yêu cầu: Như đã nói ở trên, mục tiêu của quá trình giáo dục là chúng ta không những đào tạo học sinh nắm vững kiến thức mà còn biết vận dụng sáng tạo các kiến thức ấy vào cuộc sống. Đó cũng chính là mục đích mà trong đề tài này tôi muốn đạt được. Để đạt được mục đích đó cần có hai yêu cầu đối với học sinh là:  Thứ nhất : Nắm vững các kiến thức cơ bản trong sách giáo khoa” SGK”  Thứ hai : Vận dụng các kiến thức ấy để giải quyết các tình huống gặp phải, giải thích được các hiện tượng xung quanh cuộc sống bằng kiến thức Vật lí. Từ đó tôi soạn ra hai dạng bài tập. 3  Dạng thứ nhất: Giải thích các hiện tượng xung quanh bằng kiến thức Vật lí.  Dạng thứ hai: Bài tập tình huống để các em đưa ra các phương án giải quyết, kể cả các phương án làm thí nghiệm. 3. Đối tượng nghiên cứu: Tôi chọn đối tượng nghiên cứu trong đề tài này là học sinh lớp 7 THCS mà tôi đang giảng dạy. 4. Giả thiết khoa học: Là tìm hiểu và tăng cường kĩ năng vận dụng kiến thức Vật lí để giải quyết các tình huống thực tế. 5. Nhiệm vụ của đề tài: Sau khi ứng dụng đề tài này vào thực tế giảng dạy học sinh phát huy tốt kỹ năng , vận dụng kiến thức vật lý đã học vào cuộc sống. 6. Giới hạn đề tài: Tôi chỉ nghiên cứu các dạng câu hỏi, bài tập với kiến thức nằm trong chương trình Vật lí lớp 7 THCS và cụ thể ở 3 chương. Chương I: Quang học. Chương II: Âm học. Chương III: Điện học. 7. Phương pháp nghiên cứu: - Phương pháp quan sát sư phạm. - Phương pháp điều tra thực tế. - Phương pháp trắc nghiệm. - Phương pháp phân tích và tổng hợp. B/ GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 4 I/ CƠ SỞ LÍ LUẬN: - Như chúng ta đã biết, môn Vật lí nói chung và vật lí 7 nói riêng chiếm giữ một vị trí rất quan trọng đối với việc phát triển năng lực tư duy, sáng tạo, hình thành kỹ năng, kỹ xảo cho học sinh. Nó là một môn khoa học thực nghiệm, có liên hệ mật thiết với các hiện tượng trong tự nhiên và được ứng dụng rất nhiều trong cuộc sống. Qua việc học môn học này, học sinh biết vận dụng kiến thức để liên hệ thực tiễn phục vụ cuộc sống. Hiện nay Bộ giáo dục và Đào tạo đã tiến hành thay sách giáo khoa toàn cấp THCS. Đối với môn Vật lí, học sinh không còn tiếp thu kiến thức mang tính hàn lâm cao như trước nữa mà tăng cường thực hành, tự rút ra vấn đề cần lĩnh hội. Với cách học mới này, việc tăng cường kỹ năng vận dụng kiến thức Vật lí vào cuộc sống đóng một vai trò rất quan trọng. Trong đó việc tăng cường các câu hỏi, bài tập định tính có nội dung thực tế vào phần vận dụng, củng cố của mỗi bài học, đòi hỏi học sinh vận dụng các kiến thức cơ bản đã học để xử lí, giải thích hiện tượng, giúp học sinh hiểu sâu hơn về bản chất Vật lí của các hiện tượng, nắm vững các kiến thức cơ bản, để từ đó biết vận dụng kiến thức để ứng dụng trong đời sống và trong kỹ thuật. - Từ khi ra trường tới nay tôi là một trong những giáo viên thuận lợi hơn các giáo viên khác là được nhà trường phân công tôi tham gia giảng dạy chương trình thay sách từ lớp 6 đến lớp 9. Những năm đầu, bản thân tôi cũng như khi dự giờ đồng nghiệp tôi nhận thấy: giáo viên khi dạy chỉ chú trọng đến việc truyền đạt các kiến thức khoa học của bộ môn mà chưa chú trọng đến việc ứng dụng kiến thức của bộ môn vào thực tế cuộc sống lao động, sản xuất. Trong khi bộ môn Vật lí có rất nhiều kiến thức liên quan trực tiếp tới đời sống thực tế, kĩ thuật, sản xuất, các hiện tượng thiên nhiên và đặc biệt là thực tế lao động, sinh hoạt hàng ngày (mà học sinh thường 5 gặp). Những bài tập này có tác dụng rất lớn về mặt giáo dục kĩ thuật tổng hợp cho học sinh. Ví dụ: 2.1: Tại sao các công nhân quét đường thường mặc áo có gắn phản quang? 2.2: Tại sao muốn xếp thẳng hành thì người thứ ba không được nhìn thấy người thứ nhất? 2.3: Tại sao các công nhân thợ điện cần phải có các thiết bị cách điện khi làm việc với lưới điện? 2.4: Tại sao dây dẫn điện trong nhà phải có vỏ bọc cách điện, còn ngoài trời thì có thể dùng dây trần? 2.5: Tại sao khi áp tai vào tường, ta có thể nghe được tiếng cười nói ở phòng bên cạnh, còn khi không áp tai vào tường lại không nghe được? Ngày nay cùng với tri thức khoa học của bộ môn giáo viên phải cho học sinh thấy rõ kiến thức Vật lí có nhiều ứng dụng rộng rãi trong thực tế. Muốn làm được điều này thì mỗi giáo viên nói chung, bản thân tôi nói riêng trong quá trình dạy học kiến thức của từng bài, từng chương phải học hỏi, tìm tòi, suy nghĩ để đưa ra được một hệ thống câu hỏi có nội dung thực tế mà được giải quyết dựa trên kiến thức vật lí. Thực tế không phải học sinh nào cũng định hướng được nhưng dần dần các em sẽ được hoàn thiện. Điều này có ý nghĩa to lớn với nhiệm vụ học tập trước mắt và trong tương lai của học sinh. 3. Năng lực của học sinh trong một lớp không hoàn toàn giống nhau. Vì vậy việc đưa vào các bài tập có nội dung thực tế để các em vận dụng kiến thức bài học để xử lí là một tất yếu, giúp các em có một nền tảng vững chắc trong việc vận dụng kiến thức Vật lí vào trong thực tế.  Tóm lại, việc tăng cường đưa bài tập có nội dung thực tế vào mỗi bài học không những giúp học sinh củng cố lại lí thuyết, hứng thú học 6 tập mà còn trang bị cho học sinh kĩ năng vận dụng kiến thức Vật lí vào cuộc sống.Đây cũng là nghuyên lý giáo dục cơ bản mà Đảng ta đã định hướng “học đi đôi với hành” II/ CƠ SỞ THỰC TẾ: Như chúng ta đã biết, kiến thức Vật lí trong chương trình sách giáo khoa hiện nay có nhiều ứng dụng rộng rãi trong cuộc sống như:  Liên hệ Vật lí với năng lượng: Muốn cho học sinh hiểu được những nguyên lí cơ bản của sự khai thác năng lượng của dòng nước và nhiên liệu, sự vận tải và khai thác năng lượng phục vụ sản xuất, những kiến thức sau đây là rất cần thiết. + Những khái niệm về vận tốc, lực, khối lượng, công và năng lượng, hiệu điện thế ... + Năng lương của dòng nước, năng suất toả nhiệt của nhiên liệu, hiệu suất của nguồn nhiệt. + Những định luật của điện học, nhiệt học. + Cấu tạo và nguyên tắc hoạt động của tua bin. + Sự biến thế điện và vận tải điện đi xa. Sử dụng điện thắp sáng, cấu tạo và nguyên tắc hoạt động của máy biến thế điện, động cơ điện.  Liên hệ giữa Vật lí với ngành Nông Nghiệp: Bộ môn Vật lí cung cấp kiến thức, nguyên lí và phương pháp để sản xuất ra các máy nông nghiệp Ngoài ra kiến thức Vật lí cấp II còn cung cấp những hiểu biết veà nhieät ñoä, ño aùp suaát khí quyeån vaø cho hoïc sinh böôùc ñaàu laøm quen xaùc ñònh thôøi tieát nhaèm chuû ñoäng trong saûn xuaát noâng nghieäp.  Lieân heä giöõa Vaät lí vôùi ngaønh giao thoâng vaän taûi: 7 + Khi nghieân cöùu caùc ñònh luaät AÙcsimeùt hoïc sinh ñöôïc laøm quen vôùi söï vaän taûi ñöôøng thuyû, söï hoaït ñoäng cuûa taøu ngaàm luùc taøu ñaém ... + Nhöõng kieán thöùc veà ñoäng cô nhieät cho pheùp hoïc sinh laøm quen vôùi vieäc söû duïng caùc ñoäng cô nhö oâtoâ, ñaàu maùy xe löûa, ñoäng cô Dieâzen ... + Nhöõng kieán thöùc veà chuyeån ñoäng phaûn löïc cho hoïc sinh thaáy söï hoaït ñoäng cuûa caùnh quaït, maùy bay phaûn löïc, taøu löûa ... ñoái vôùi kieán thöùc veà ñieän hoïc hoïc sinh thaáy hoaït ñoäng cuûa taøu ñieän, caàn truïc, caàn caåu, caùc ñeøn tín hieäu ... + Ngoaøi ra hoïc sinh coøn ñöôïc tìm hieåu löïc ma saùt, oå bi vaø ñoä baùm cuûa maët ñöôøng.  Lieân heä giöõa Vaät lí vôùi ngaønh thoâng tin lieân laïc: Vaät lí coù lieân quan raát nhieàu ñeán nghaønh thoâng tin lieân laïc veà vaán ñeà truyeàn tin qua caùc maùy phaùt ñieän, maùy ñieän thoaïi, ñieän baùo ...  Lieân heä giöõa Vaät lí vôùi ngaønh xaây döïng: Kieán thöùc Vaät lí caáp THCS cho pheùp hoïc sinh laøm quen vôùi caùc hoaït ñoäng cuûa ngaønh xaây döïng: - Nguyeân taéc caáp thoaùt nöôùc thaønh phoá. - Cung caáp ñieän sinh hoaït vaø saûn xuaát cho thaønh phoá, noâng thoân. * Nhöõng kieán thöùc keå treân ñeàu ñeà caäp tôùi trong saùch giaùo trình Vaät lí caáp THCS. Tuy nhieân neáu ngöôøi hoïc chæ naém ñöôïc kieán thöùc troïng taâm cuûa baøi maø khoâng bieát öùng duïng kieán thöùc ñoù vaøo giaûi thích nhöõng hieän töôïng raát gaàn guõi trong ñôøi soáng thì tính giaùo duïc cuûa boä moân seõ khoâng thöïc hieân ñöôïc. Xuaát phaùt töø muïc ñích yeâu caàu veà giaùo duïc ñaøo taïo laø 8 ñaøo taïo nhöõng con ngöôøi lao ñoäng töï chuû vaø saùng taïo vaøo tình hình thöïc teá hieän nay, vieäc ñoåi môí phöông phaùp daïy hoïc theo höôùng tích cöïc hoaù hoaït ñoäng hoïc taäp cuûa hoïc sinh laø yeâu caàu heát söùc caàn thieát. Muoán laøm ñöôïc ñieàu naøy, theo toâi moãi giaùo vieân chuùng ta phaûi tích luõy ñöôïc kinh nghieäm haøng ngaøy cuõng nhö luoân tìm toøi cho mình moät heä thoáng caâu hoûi hoaëc baøi taäp coù noäi dung thöïc teá ñöôïc giaûi quyeát döïa treân kieán thöùc Vaät lí cuûa töøng baøi. Heä thoáng caâu hoûi naøy ñöôïc giaùo vieân choïn löïa, loïc ra ñeå öùng duïng vaøo töøng baøi hoïc nhö theá naøo cho phuø hôïp ñeå gaây höùng thuù, kích thich söï hoïc taäp tích cöïc cuûa hoïc sinh. Heä thoáng baøi taäp ñoù coù theå ñaõ coù saün trong SGK, saùch baøi taäp”SBT” hoaëc GV phaûi söu taàm. Qua ñoù giaùo vieân luoân tìm caùch höôùng cho hoïc sinh töï suy nghó, tìm toøi, khaùm phaù, phaùt hieän ra noäi dung cô baûn ñeå chieám lónh tri thöùc môùi ñoù. Vaø bieát döïa vaøo kieán thöùc ñaõ hoïc ñeå giaûi thích nhöõng hieän töôïng thöôøng gaëp xung quanh ta, bieát aùp duïng kieán thöùc ñaõ hoïc vaøo phuïc vuï ñôøi soáng, caûi taïo thieân nhieân. * Khaéc phuïc daàn daàn hieän töôïng hoïc sinh hoïc lí thuyeát suoâng maø khoâng bieát öùng duïng kieán thöùc ñaõ hoïc vaøo thöïc teá. Hieän nay khoâng nhöõng moân toâi daïy maø nhieàu boä moân khaùc cuõng theá, neáu hoïc sinh gaëp daïng baøi taäp traéc nghieäm, baøi taäp ñieàn töø vaøo choã troáng thì caùc em coù theå laøm ñöôïc, nhöng neáu gaëp baøi taäp ôû daïng giaûi thích caùc vaán ñeà coù lieân quan ñeán ñôøi soáng nhö chöông “Quang Hoïc” ñoøi hoûi hoïc sinh phaûi hieåu vaø naém vöõng kieán thöùc troïng taâm, caùc ñònh luaät phaûn xaï aùnh saùng, ñònh luaät truyeàn thaúng cuûa aùnh saùng thì haàu nhö caùc em chöa bieát vaän duïng vaøo thöïc teá. Ví duï nhö nhöõng naêm tröôùc, sau khi toâi daïy xong baøi “Söï truyeàn thaúng aùnh saùng”. Toâi coù ñaët 9 caâu hoûi “Taïi sao muoán xeáp thaúng haøng thì ngöôøi thöù ba trôû ñi khoâng ñöôïc nhìn thaáy ngöôøi thöù nhaát?” vaø caùc em ñaõ traû lôøi: “Ngöôøi sau khoâng nhìn thaáy ngöôøi tröôùc laø haøng thaúng” hoaëc sau khi daïy baøi “Söï nhieãm ñieän do coï xaùt”. Toâi ñaët caâu hoûi “Taïi sao caùnh quaït ñieän thöôøng baùm nhieàu buïi. Maëc duø khi quay, caùnh quaït cheùm vaøo khoâng khí raát maïnh”? Thì caùc em traû lôøi: “Vì khi quay caùnh quaït tieáp xuùc vaøo khoâng khí maø trong khoâng khí coù buïi, do ñoù caùnh quaït baùm nhieàu buïi”. Qua nhöõng ví duï ñoù chöùng toû hoïc sinh chöa vaän duïng ñöôïc kieán thöùc baøi hoïc vaøo giaûi thích caùc hieän töôïng Vaät lí coù lieân quan. Xuaát phaùt töø nhöõng vaán ñeà neâu treân laøm toâi suy nghó veà phöông phaùp maø mình ñaõ daïy coù gì chöa oån, chöa phaùt huy ñöôïc naêng löïc vaän duïng kieán thöùc Vaät lí vaøo thöïc teá cuûa hoïc sinh. Vì theá trong nhöõng naêm gaàn ñay toâi maïnh daïn theå nghieäm ñeà taøi naøy nhaèm giuùp hoïc sinh bieát vaän duïng saùng taïo caùc kieán thöùc ñaõ hoïc ñeå giaûi quyeát toát caùc tình huoáng ñaõ neâu trong saùch giaùo khoa cuõng nhö caùc tình huoáng trong thöïc teá cuoäc soáng. III/ CAÙC GIAÛI PHAÙP TRONG CAÙC CHÖÔNG, BAØI CUÏ THEÅ: Trong phaàn naøy toâi laàn löôït trình baøy caùc kieán thöùc troïng taâm, vaø toâi cuõng ñöa ra caùc daïng caâu hoûi, caùc baøi taäp tình huoáng, cuøng vôùi gôïi yù traû lôøi caùc caâu hoûi treân ñeå hoïc sinh coù theå tham khaûo, qua caùc chöông, baøi ñaõ hoïc. Ñaëc bieät chuù troïng caùc kieán thöùc gaén lieàn vôùi thöïc teá cuoäc soáng vaø sinh hoaït haøng ngaøy.Cuï theå: CHÖÔNG I: QUANG HOÏC Baøi 1: NHAÄN BIEÁT AÙNH SAÙNG - NGUOÀN SAÙNG VAØ VAÄT SAÙNG.  Kieán thöùc troïng taâm: 10 - Ta nhìn thaáy moät vaät khi coù aùnh saùng töø vaät truyeàn vaøo maét ta. - Nguoàn saùng laø vaät töï phaùt ra aùnh saùng. Caâu 1: Taïi sao caùc coâng nhaân queùt ñöôøng thöôøng maëc aùo coù gaén caùc taám phaûn quang? Gôïi yù: Coâng nhaân queùt ñuôøng laøm vieäc ban ñeâm. Treân aùo hoï gaén caùc taám phaûn quang ñeå coù theå haét laïi aùnh saùng töø caùc phöông tieän giao thoâng chieáu vaøo.Vì vaäy ngöôøi ñieàu khieån caùc phöông tieän aáy deã daøng nhaän ra hoï, traùnh ñöôïc tai naïn. Caâu 2: Goùc hoïc taäp cuûa em neân boá trí ôû vò trí naøo trong nhaø? Giaûi thích taïi sao em choïn nhö vaäy? Gôïi yù: Goùc hoïc taäp boá trí gaàn cöûa soå, ban ngaøy aùnh saùng töø beân ngoaøi haét vaøo neân goùc hoïc taäp ñaûm baûo ñuû aùnh saùng. Baøi 2: SÖÏ TRUYEÀN AÙNH SAÙNG  Kieán thöùc troïng taâm: Trong moâi tröôøng trong suoát, ñoàng tính, aùnh saùng truyeàn theo ñöôøng thaúng. Caâu1: Taïi sao muoán xeáp thaúng haøng thì ngöôøi thöù ba trôû ñi khoâng ñöôïc nhìn thaáy ngöôøi thöù nhaát? Gôïi yù: Vì aùnh saùng truyeàn theo ñöôøng thaúng. Neáu ngöôøi thöù ba trôû ñi khoâng nhìn thaáy ngöôøi thöù nhaát chöùng toû aùnh saùng töø ngöôøi thöù nhaát khoâng truyeàn tôùi maét caùc ngöôøi naøy. Vì vaäy haøng ñaõ ñöùng thaúng. Caâu 2: Baèng kieán thöùc vaät lyù haõy giaûi thích caâu “Toái nhö huõ nuùt” 11 Gôïi yù: Caùc vaät ñöïng trong huõ nuùt kín vì theá khoâng coõ aùnh saùng töø ñoù ñeán maét ta neân ta khoâng nhìn thaáy gì. Baøi 3: ÖÙNG DUÏNG ÑÒNH LUAÄT TRUYEÀN THAÚNG AÙNH SAÙNG.  Kieán thöùc troïng taâm: - Boùng toái khoâng nhaän ñöôïc aùnh saùng töø nguoàn saùng. - Boùng nöûa toái nhaän ñöôïc moät phaàn aùnh saùng töø nguoàn saùng truyeàn tôùi. Caâu1: Ñeå kieåm tra ñoä phaúng cuûa böùc töôøng ngöôøi ta thöôøng chieáu ñeøn laø laø treân maët töôøng. Tai sao? Gôïi yù: Khi ñöôïc chieáu saùng, vì tia saùng truyeàn theo ñöôøng thaúng neân choã loài loõm cuûa töôøng khoâng naèm treân ñöôøng thaúng cuûa tia saùng. Nhöõng choã loài saùng leân, choå loõm toái ñi, vì vaäy ngöôøi thôï coù cô sôû söûa chöõa cho töôøng phaúng hôn Caâu 2: Taïi sao trong caùc lôùp hoïc ngöôøi ta laép nhieàu boùng ñeøn cuøng loaïi ôû nhöõng vò trí khaùc nhau? Gôïi yù: Vieäc laép nhieàu boùng ñeøn trong lôùp hoïc ñaûm baûo thoaû maõn ba yeâu caàu: - Ñuû ñoâï saùng caàn thieát. - Hoïc sinh ngoài khoâng bò loaù khi nhìn leân baûng. - Traùnh boùng toái hoaëc boùng nöõa toái do tay hoaëc boùng ngöôøi khaùc taïo ra. Baøi 4: ÑÒNH LUAÄT PHAÛN XAÏ AÙNH SAÙNG.  Kieán thöùc troïng taâm: - Tia phaûn xaï naèm trong maët phaúng chöùa tia tôùi vaø ñöôøng phaùp tuyeán. - Goùc phaûn xaï baèng goùc tôùi. 12 Caâu 1: Taïi sao khi coù söông muø thì coù theå nhìn thaáy roõ luoàng saùng cuûa ñeøn pha? Gôïi yù: Trong söông muø coù nhieàu haït nöôùc nhoû chuùng haét laïi aùnh saùng töø ngoïn ñeøn pha tôùi maét ta neân ta nhìn thaáy roõ luoàng saùng ñoù. Caâu 2: Moät toáp thôï ñang ñaøo gieáng saâu thieáu aùnh saùng, laøm theá naøo ñeå chieáu saùng cho loøng gieáng? Gôïi yù: - Neáu ban ñeâm coù theå duøng ñeøn bin hay ñeøn ñieän ñeå chieáu saùng. - Neáu ban ngaøy coù maët trôøi coù theå duøng göông phaúng ñeå phaûn chieáu aùnh saùng xuoáng loøng gieáng (chuù yù thöôøng xuyeân thay ñoåi goùc nghieâng cuûa göông ñeå aùnh saùng luoân chieáu xuoáng loøng gieáng). Baøi 5: AÛNH CUÛA MOÄT VAÄT TAÏO BÔÛI GÖÔNG PHAÚNG.  Kieán thöùc troïng taâm: - Laø aûnh aûo khoâng höùng ñöôïc treân maøn chaén vaø lôùn baèng vaät. - AÛnh caùch göông moät khoaûng baèng khoaûng caùch töø vaät ñeán göông. Caâu 1: Taïi sao trong tieäm caét toùc muoán quan saùt phía sau gaùy caàn boá trí hai göông ñaët song song? Gôïi yù: Göông phía sau cho aûnh cuûa gaùy. AÛnh naøy coi nhö moät vaät ñoái vôùi göông phiaù tröôùc vaø göông naøy taïo aûnh cuûa gaùy trong ñoù neân coù theå quan saùt thaáy gaùy cuûa mình trong göông phía tröôùc. 13 Caâu 2: Chæ vôùi hai göông phaúng laøm theá naøo ñeå ngöôøi ngoài döôùi hoá coù theå quan saùt caûnh vaät treân maët ñaát maø khoâng caàn nhoâ ñaàu leân? Gôïi yù: Coù theå boá trí hai göông theo sô ñoà döôùi ñaây: Ñöôøng ñi cuûa tia saùng G1 maét G2 Ánh sáng từ các vật trên mặt đất phản xạ qua hai gương rồi tới mắt người quan sát mặc dù người này không nhô đầu lên trên mặt đất. Bài 7 : GƯƠNG CẦU LỒI.  Kiến thức trọng tâm: - Gương cầu lồi cho ảnh ảo nhỏ hơn vật. - Vùng nhìn thấy của gương cầu lồi rộng hơn vùng nhìn thấy của gương phẳng. Câu 1: Tại sao trên ôtô, xe máy ... hoặc tại đoạn đường quanh co người ta thường gắn các gương cầu lồi mà không dùng gương phẳng? Gợi ý: Vì vùng nhìn thấy của gương cầu lồi rộng hơn vùng nhìn thấy của gương phẳng nên dùng gương cầu lồi làm gương chiếu hậu cho các phương tiện giao thông hoặc đặt tại các đoạn đường quanh co có thể quan sát được một vùng rộng, giúp tránh các tai nạn giao thông khi điều khiển các phương tiện trên. 14 Câu 2: Hãy tìm một số vật dụng trong nhà có thể thay thế gương cầu lồi để có thể làm thí nghiệm với gương này tại nhà? Gợi ý: Dùng các vật: - Gương xe máy - Muỗng canh inox - Mảnh ruột phích vỡ Bài 8: GƯƠNG CẦU LÕM.  Kiến thức trọng tâm: Gương cầu lõm có tác dụng biến một chùm tia tới song song thành một chùm tia phản xạ hội tụ vào một điểm và ngược lại biến một chùm tia phân kì thành một chùm tia phản xạ song song. Câu 1: Tại sao pha của các đèn chiếu thường là các gương cầu lõm? Gợi ý: Ánh sáng từ bóng đèn phát ra là chùm tia phân kì khi phản xạ trên gương cầu lõm sẽ cho chùm tia phản xạ song song theo một hướng nhất định .Vì vậy đèn chiếu được xa. Câu 2: Em có một bóng đèn nhỏ ở góc học tập hãy nêu phương án làm một cái chụp cho bóng đèn và nêu tác dụng của nó? Gợi ý: Lấy miếng bìa cắt dán tạo thành hình chóp nón phía trong dán giấy bạc và chụp nó lên trên bóng đèn. Cái chụp có tác dụng phản xạ chùm sáng phát ra từ ngọn đèn xuống bàn học (như hình vẽ) Boùng ñeøn Boùng ñeøn coù chuïp CHƯƠNG II: ÂM HỌC Bài 10: NGUỒN ÂM.  Kiến thức trọng tâm: 15 Các nguồn âm đều dao động. Câu 1: Tại sao khi trống đang kêu nếu đè tay lên hai mặt trống thì nó lập tức ngừng kêu? Gợi ý: Khi trống đang kêu lúc này mặt trống đang dao động. Nếu ta đè tay lên mặt trống tức làm ngừng các dao động này, vì vậy trống ngừng kêu. Câu 2: Khi đi dưới 1 đường dây điện ta nghe tiếng ù ù. Đó có phải âm phát ra do dòng điện chạy trong dây dao động phát ra không? Gợi ý: Không phải. Khi có gio,ù dây điện rung động tạo ra tiếng ù ù (nó vẫn phát ra khi không có dòng điện) Bài 11: ĐỘ CAO CỦA ÂM.  Kiến thức trọng tâm: - Tần số dao động của nguồn âm càng lớn, âm phát ra càng cao và ngược lại. Câu 1: Tại sao khi bơm lốp xe ô tô, người thợ lại lấy búa hoặc thanh sắt gõ vào lốp. Giải thích? Gợi ý: Khi lốp xe căng, gõ vào ta sẽ nghe tiếng đanh hơn khi lốp chưa căng. Tương tự như khi gõ trống, nếu mặt trống căng thì gõ vào âm phát ra cao hơn Câu 2: Quan sát người gảy đàn bầu thấy có những lúc họ chỉ gảy một lần vào dây, nhưng họ vẫn điều chỉnh cho đàn phát ra các nốt nhạc khác nhau. Trong trường hợp này, họ đã làm gì ? Gợi ý: Người nhạc công đã thay đổi độ căng hay chùng của dây đàn vì vậy dây đàn dao động ở các tần số khác nhau và phát ra các nốt nhạc khác nhau. Bài12: ĐỘ TO CỦA ÂM.  Kiến thức trọng tâm: - Biên độ dao động của nguồn âm càng lớn, âm phát ra càng to. 16 Câu 1: Bác bảo vệ dánh một hồi trống vào lớp. Trong hồi trống ấy có tiếng to, tiếng nhỏ. Bác đã đành như thế nào để thu được kết quả đó? Gợi ý: Khi bác bảo vệ đánh mạnh dùi trống vào mặt trống. Mặt trống dao động mạmh, phát ra tiếng to. Ngược lại khi đánh nhẹ mặt trống dao động yếu nên phát ra tiếng nhỏ. Câu 2: Bằng kiến thức Vật lý, hãy giải thích câu “ Thùng rỗng kêu to” Gợi ý: Nếu gõ vào thùng đặc, do cân các vật trong đó nên dao động yếu  âm phát ra nhỏ. Khi thùng rỗng thì dao động mạnh hơn  âm phát ra to. Mặt khác thùng rỗng còn đóng vai trò như hộp đàn làm cho âm phát ra lớn và sắc thái hơn. Bài 13: MÔI TRƯỜNG TRUYỀN ÂM .  Kiến thức trọng tâm: - Âm có thể truyền trong chất rắn, chất lỏng, chất khí nhưng không truyền qua chân không. - Vận tốc truyền âm trong chất rắn lớn hơn trong chất lỏng, trong chất lỏng lớn hơn trong chất khí. Câu 1: Trong thời kỳ chiến tranh chống mỹ, để phát hiện xe tăng địch từ xa các chiến sỹ ta thường áp tai xuống mặt đất, vì sao? Gợi ý: Mặt đất truyền âm tốt hơn trong không khí vì vậy việc áp tai lên mặt đất giúp các chiến sỹ bộ đội phát hiện sự di chuyển của xe tăng địch một cách nhanh chóng và rõ ràng hơn. Câu 2: Tại sao khi xem phim, nếu đứng xa màn ảnh ta thường thấy miệng các diễn viên mấp máy sau đó mới nghe tiếng? Gợi ý: Aùnh sáng truyền đi với vận tốc rất lớn so với vận tốc âm thanh truyền trong không khí. Vì thế ta thấy miệng diễn viên mấp máy trước khi nghe tiếng. 17 Câu 3: Một học sinh nói, khi nghe tiếng sáo diều bạn có thể biết gió mạnh hay gió yếu. Bằng kiến thức vật lý đã học, hãy giải thích cho biết điều bạn ấy nói đúng hay sai? Gợi ý: Bạn nói đúng vì: Tiếng sáo diều to hay nhỏ là do gió thổi mạnh hay yếu. Vì thế ở cùng một khoảng cách nếu ta nghe tiếng sáo lớn ta biết gió mạnh, tiếng sáo nhỏ ta biết gió yếu. Bài 14: PHẢN XẠ ÂM - TIẾNG VANG  Kiến thức trọng tâm: - Khi âm gặp một mặt chắn bị phản xạ nhiều hay ít. - Các vật mềm, xốp, bề mặt gồ ghề phản xạ âm kém. Những vật cứng, nhẵn thì phản xạ âm tốt. Câu 1: Tại sao các loa phóng thanh lại có vành loa hình nón? Gợi ý: Khi loa phát ra âm. Âm thanh này phản xạ ở thành loa và hướng ra phía trước vì vậy âm thanh truyền được đi xa. Câu 2: Tại sao ở các phòng họp rộng người ta thường làm tường sần sùi? Gợi ý: Ở các phòng họp rộng các vách tường thường làm sần sùi để cho âm dội vào sẽ phản xạ theo nhiều hướng khác nhau. Vì vậy giảm được tiếng vang. Câu 3: Giả sử nhà em ở gần khu vực có nhiều tiếng ồn, hãy nghĩ cách làm giảm tiếng ồn ảnh hưởng xấu đến sinh hoạt của gia đình? Gợi ý: Lắp cửa kính: Vì kính có bề mặt nhẵn, cứng phản xạ âm tốt nên âm ít truyền vào trong nhà, hạn chế được tiếng ồn. Trồng cây xanh quanh nhà: Vì lá cây phản xạ âm theo nhiều hướng khác nhau nên hạn chế dược âm truyền vào trong nhà. Treo rèm cửa bằng vật liệu mềm, xốp: Vì các vật liệu này có thể hấp thụ tốt âm thanh nên hạn chế được tiếng ồn truyền vào trong nhà. 18 CHƯƠNG III: ĐIỆN HỌC Bài17: SỰ NHIỄM ĐIỆN DO CỌ XÁT.  Kiến thức trọng tâm: - Có thể nhiễm điện cho một vật bằng cách cọ xát. - Vật bị nhiễm điện có khả năng hút các vật khác hoặc làm cho bóng đèn bút thử điện loé sáng. Câu 1: Tại sao cánh quạt điện thưòng bám nhiều bụi. Mặc dù khi quay cánh quạt chém vào không khí rất mạnh? Gợi ý: Khi quay, cánh quạt cọ xát với không khí, nên bị nhiễm điện. Vì vậy nó hút các bụi bẩn có trong không khí. Kết quả cánh quạt bị bám nhiều bụi. Câu 2: Tại sao các xe ô tô chở xăng thường thả kéo lê một sợi dây xích nhỏ từ gầm xe xuống mặt đường? Gợi ý: Khi xe chạy sẽ cọ sát với không khí làm cho thân xe bị nhiễm điện có thể gây ra cháy nổ. Để phòng tránh người ta thả kéo lê một sợi dây xích nhỏ trên mặt đường. Các điện tích ở thân xe sẽ chuyển xuống mặt đường thông qua sợi xích. Câu 3: Vào những ngày hanh khô, không nên lau cửa kính và màn hình Tivi bằng khăn khô mà chỉ cần dùng chổi lông quét nhẹ, vì sao? Gợi ý: Khi lau cửa kính màn hình Tivi bằng khăn khô ta vô tình làm chúng bị nhiểm điện và chúng sẽ hút bụi nhiều hơn. Bài 18: HAI LOẠI ĐIỆN TÍCH.  Kiến thức trọng tâm: - Có hai loại điện tích là điện tích dương và điện tích âm. - Các vật nhiễm điện cùng loại thì đẩy nhau, khác loại thì hút nhau. - Một vật nhiễm điện âm nếu nhận thêm các electron, nhiễm điện dương nếu mất bớt các electron. 19 Câu 1: Tại sao khi chải tóc bằng lược nhựa thì có một số sợi tóc bị kéo thẳng ra? Gợi ý: Khi chải tóc, lược và tóc cọ sát với nhau, làm cho cả lược và tóc đều bị nhiễm điện. Vì chúng nhiễm điện khác loại nên chúng hút nhau. Kết quả có một số sợi tóc bị kéo thẳng ra. Câu 2: Một cuốn sách cũ lâu năm, Giấy bị ẩm rất khó lật các trang sách. Để tách rời trang sách mà không làm giấy rách, ta làm như thế nào? Gợi ý: Để tách các trang sách đó dễ dàng, người ta cho cuốn sách nhiễm điện. Khi đó các trang sách đẩy nhau, xoè ra. Sau đó sấy khô sách ta sẽ mở được dễ dàng. Bài 19: DÒNG ĐIỆN - NGUỒN ĐIỆN.  Kiến thức trọng tâm: - Dòng điện là dòng các điện tích dịch chuyển có hướng. - Mỗi nguồn điện có hai cực (cực + và cực - ) Câu 1: Trong đèn pin có hai cục pin. Hỏi có phải nguồn điện này có hai cực + và hai cực - hay không? Gợi ý: Khi đấu hai cục pin để thắp sáng cho đèn thì nguồn này cũng chỉ có hai cực. Cực + là cực + của pin 1 và cực - là cực - của pin 2. - Pin 2 Pin1 + Câu 2: Chọn các loại pin và số lượng cho mỗi dụng cụ sau?  Đồng hồ treo tường.  Đèn pin.  Đồng hồ đeo tay.  Máy tính bỏ túi.  Điều khiển từ xa Ti Vi. 20