Tài liệu Giun sán

§¹i c-¬ng vÒ giun s¸n PGS.TS. NguyÔn V¨n §Ò Yªu cÇu: 1. Tr×nh bµy ®-îc ®Þnh nghÜa giun s¸n ký sinh vµ t×nh h×nh giun s¸n ë ViÖt Nam. 2. Nªu kh¸i qu¸t b¶ng ph©n lo¹i giun s¸n ký sinh dïng cho ngµnh Y ë ViÖt nam. §Þnh nghÜa giun s¸n • • • • §éng vËt ®a bµo §éng vËt ký sinh hËu sinh Gåm giun s¸n ký sinh trªn ®éng vËt vµ thùc vËt ChØ nghiªn cøu c¸c ®èi t-îng giun s¸n ký sinh ë ng-êi vµ ®éng vËt cã thÓ l©y sang ng-êi giun s¸n Helminthes Nhãm Giun Nemathelminth (hinh ong cã vá ki tin, cã xoang th©n) Líp Giun trßn Nematoda (h×nh èng, ®Çu nh½n) Líp Giun ®Çu gai Acanthocephala (h×nh èng, ®Çu cã gai) Nhãm S¸n Plathelminth (hinh det, Kh«ng cã vá ki tin, kh«ng cã xoang th©n) Líp S¸n l¸ Trematoda (h×nh l¸) Líp S¸n d©y Cestoda (h×nh sîi d©y, nhiÒu ®èt) T×nh h×nh bÖnh giun s¸n • Trªn thÕ giíi: + Giun s¸n phæ biÕn hÇu kh¾p trªn thÕ giíi, nhÊt lµ c¸c n-íc nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi ®Æc biÖt t¹i c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn + Hµng tû ng-êi m¾c giun ®-êng ruét, 40 triÖu ng-êi m¾c s¸n l¸ truyÒn qua thøc ¨n, 200 triÖu ng-êi m¾c s¸n m¸ng, 100 triÖu ng-êi m¾c s¸n d©y vµ Êu trïng s¸n lîn • T¹i ViÖt Nam: BÖnh giun s¸n phæ biÕn trªn toµn quèc. + Tû lÖ nhiÔm giun ®òa cao ë miÒn B¾c, cã n¬i trªn 90%. + Tû lÖ nhiÔm giun mãc cao hÇu hÕt c¸c vïng trong c¶ n-íc, cã n¬i 85%. + Tû lÖ nhiÔm giun tãc cao ë miÒn B¾c, cã n¬i 80%. + S¸n l¸ gan nhá l-u hµnh Ýt nhÊt 32 tØnh, cã n¬i tû lÖ nhiÔm 40%. + S¸n l¸ gan lín l-u hµnh trªn 47 tØnh, cã tØnh 2000 bÖnh nh©n. + S¸n l¸ phæi l-u hµnh ë 10 tØnh, cã n¬i tû lÖ nhiÔm 15%. + S¸n l¸ ruét lín cã ë Ýt nhÊt 16 tØnh, s¸n l¸ ruét nhá ë Ýt nhÊt 15 tØnh. + S¸n d©y/Êu trïng s¸n lîn ë Ýt nhÊt trªn 50 tØnh + Mét sè loµi giun s¸n kh¸c ®· ®-îc ph¸t hiÖn nhgiun xo¾n, giun ®Çu gai, giun ®òa chã, s¸n nh¸i… Líp giun trßn Nematoda Bé Ascaroidae - MiÖng cã 3-6 m«i - Thùc quan hinh trô - Hai gai sinh dôc b»ng nhau Strongyloidae Hä Gièng Loµi Ascarididae Kh«ng cã m«i trung gian - Ascaris - Toxocara - A.lumricoides - T.cati - T.felis Oxyuridae Thùc quan cã ô phinh - Enterobius - Syphacia - E.vermicularis - S.obvelata Rhabditidae KÝch th-íc nhá Thùc quan trô tam gi¸c Strongyloides S. Stercoralis Ancylostomatidae Cã bao miÖng Cã bé ph©n b¸m trong bao miÖng Ancylostoma Necator A.duodenale N.americanus Filaroidae Hinh sîi máng Cã 2 m«i bªn Cã vËt chñ trung gian Filaridae Gai sinh dôc ®ùc kh«ng b»ng nhau Lç sinh dôc phÝ tr-íc th©n Wuchereria Brugia W. bancrofti B. malayi Trichinelloidae C¬ thÓ chia 2 phÇn, phÇn ®Çu c¬ thÓ nhá Cã thÓ cã gai sinh dôc ®ùc - Trichinellidae Cã gai sinh dôc - Trichuridae Cã bao vµ 1 gai sinh dôc Trichinella Trichuris T.spiralis T.trichiura Líp s¸n l¸ Trematoda Bé Fascioloidae - Cã 2 hÊp khÈu - Thùc quan ph©n 2 nh¸nh ®¬n hay kÐp -Vá nh½n hay cã gai Hä Gièng Loµi Fasciolidae KÝch th-íc lín TH chia nh¸nh BT tr-íc TH - Fasciola - Fasciolopsis - F.hepatica - F. gigantica -F. buski Opisthorchidae KÝch th-íc TB TH ph©n nh¸nh hoÆc ph©n thuú - Clonorchis TH ph©n nh¸nh - Opisthorchis TH ph©n thuú - C.sinesis - O.viverrini Pargonimidae Th©n dµy BT&TH ngang nhau Paragonimus P. westermani P. heterotremus ………. Schistomatidae Ьn giíi 2 nh¸nh manh trµng nhËp mét TH hinh tói Schistosoma S. hematobium S. mansoni S.japonicum S.mekongi Líp s¸n d©y Cestoda Bé Cyclophyloidae - C¸c hÊp khÈu lµ bé phËn b¸m Pseudophylidae Bé phËn b¸m lµ r·nh ngo¹m Hä Gièng Loµi Taeniidae - Cã 4 hÊp khÈu, cã vßng mãc hoÆc kh«ng. - Lç sinh dôc xen kÏ. - Taenia - T.saginata - T.solium - T.asiatica Hymenolepididae Lç sinh dôc n»m vÒ 1 bªn th©n. - Hymenolepis - H.nana - H.diminuta Dipylididae - ĐÇu cã mám gai - Lç sinh dôc ë 2 bªn - Dipylidium - D.caninum Davaineidae -ĐÇu cã mám - 4 hÊp khÈu ë ®Ønh Raillietina - R.formosana Diphyllobothridae Diphyllobothrium - D.latum - D.mansoni giun ®òa Ascaris lumbricoides PGS.TS. NguyÔn V¨n §Ò Môc tiªu: 1. Tr×nh bµy ®-îc ®Æc ®iÓm sinh häc, chu kú ph¸t triÓn cña giun ®òa 2. Tr×nh bµy ®-îc ®Æc ®iÓm dÞch tÔ häc cña giun ®òa 3. M« t¶ ®-îc ®Æc ®iÓm bÖnh häc, chÈn ®o¸n xÐt nghiÖm vµ nguyªn t¾c ®iÒu trÞ bÖnh giun ®òa 4. Nªu ®-îc nguyªn t¾c vµ biÖn ph¸p, phßng chèng bÖnh giun ®òa Giun ®òa Ascaris lumbricoides Giun tãc Trichuris trichiura Giun truyÒn qua ®Êt Giun mãc Ancylostoma duodenale/Necator americanus Giun kim Enterobius vermicularis Giun l-¬n Strongyloides stercoralis Giun ®òa 1. VÞ trÝ ph©n lo¹i: Giun ®òa thuéc bé Ascaroidae, hä Ascarididae, gièng Ascaris, loµi Ascaris lumbricoides 2. H×nh thÓ: Cã 3 m«i xÕp c©n ®èi (1 l-ng, 2 bông) Con c¸i dµi 20 - 25 cm, lç sinh dôc ë 1/3 tr-íc th©n. Con ®ùc dµi 15 - 20 cm, ®u«i cong, gÇn ®u«i s¸t víi bông cã lç hËu m«n lµ lç phãng tinh cã gai sinh dôc. Trøng h×nh bÇu dôc KT 45-75 x 35-50 mc 3. Sinh th¸i: Giun ®òa sèng ë phÇn ®Çu vµ phÇn gi÷a cña ruét non Sau khi giao hîp víi nhau, con c¸i ®Î trøng, trøng theo ph©n ®-îc bµi xuÊt ra ngoµi. Mçi ngµy 1 con giun c¸i ®Î tõ 20 - 25 v¹n trøng. Tuæi thä cña giun ®òa 13-15 th¸ng 5. DÞch tÔ häc giun ®òa 5.1. §iÒu kiÖn ph¸t triÓn cña trøng giun ®òa NhiÖt ®é thÝch hîp 24-25°C/12-25 ngµy ph¸t triÓn cã Êu trïng tuæi nhiÔm Trøng bÞ chÕt ë nhiÖt ®é trªn 60°C hoÆc – 12°C hoÆc d-íi n-íc 2 th¸ng, kh« hoÆc ¸nh n¾ng mÆt trêi Trøng giun ®òa kh«ng chÕt khi röa formon 6%, thuèc tÝm hoÆc cresyl 5.2. Giun ®òa trªn thÕ giíi - BÖnh giun ®òa rÊt phæ biÕn trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt ë nh÷ng n-íc chËm ph¸t triÓn. - Tæ chøc Y tÕ thÕ giíi (WHO, 1998) -íc tÝnh trªn thÕ giíi cã 1,4 tû ng-êi bÞ nhiÔm giun ®òa vµ 60 ngh×n ng-êi chÕt do giun ®òa hµng n¨m. 5.3. NhiÔm giun ®òa ë VN MiÒn B¾c: Vïng ®ång b»ng: 80-95%; Vïng trung du: 80-90%; Vïng nói: 50-70%; Vïng ven biÓn: 70% MiÒn Trung: Vïng ®ång b»ng: 70,5%; MiÒn nói: 38,4%; Ven biÓn: 12,5%; T©y nguyªn: 10-25% MiÒn Nam: Vïng ®ång b»ng: 5-60%; vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long 5-10% ¤ nhiÔm m«i tr-êng bëi trøng giun ®òa:  Trøng giun ®òa cã vá rÊt dµy vµ cã líp kitin b¶o vÖ ®Ó tån t¹i ë m«i tr-êng ¤ nhiÔm ®Êt bëi trøng giun ®òa ë miÒn B¾c 1,4-127 trøng/100g ®Êt 0,8 trøng/100g rau 0,2 trøng/lÝt n-íc Bôi trªn bµn thê, chiÕu, mãng tay ®Òu cã trøng giun ®òa