BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO
TRƯỜNG ðẠI HỌC NÔNG NGHIỆP I
------------o0o------------
Bµi gi¶ng
sinh lý VËT NU¤I
(Dïng cho c¸c líp ®¹i häc chuyªn ngµnh: Ch¨n nu«i vµ Thó y)
Gi¶ng viªn. Ph¹m Kim §¨ng
Bé m«n Ho¸ sinh - Sinh lý ®éng vËt
Khoa Ch¨n nu«i vµ Nu«i trång thuû s¶n
Không ñược sao chép dưới mọi hình thức khi chưa
có sự ñồng ý của tác giả
Phạm Kim ðăng - Bộ môn HS - SL ñộng vật
1/13/2008
Giíi thiÖu m«n häc
I. §èi t−îng, nhiÖm vô
- SLH: n/c c¸c h/® chøc n¨ng c¸c c¬ quan, bé m¸y cña c¬
thÓ sèng theo quan ®iÓm xem c¬ thÓ sèng lµ khèi thèng
nhÊt toµn vÑn vµ thèng nhÊt víi m«i tr−êng d−íi sù ®iÒu
hoµ cña TK-TD.
SLH gåm
SLH
Thùc vËt
SLH
§éng vËt
SLH
Gia sóc
SLH
VK
SLH
Virus
SLH
ng−êi
-§èi t−îng: §V ®· ®−îc thuÇn ho¸, chän läc, lai t¹o
- C¬ së quan träng, nÒn t¶ng cho SV CN, TY tiÕp thu kiÕn thøc chuyªn khoa
II. LÞch sö ph¸t triÓn
* Cæ ®¹i: mæ tö thi, Q/s¸t nªn cã hiÓu biÕt b−íc ®Çu nh−ng chñ yÕu
suy luËn trõu t−îng
* Trung cæ: kh«ng ph¸t triÓn do duy t©m gi¸o héi ph¸t triÓn
* Tõ TK 17: CNTB thay thÕ Phong kiÕn vµ sù ra ®êi c¸c ngµnh
Thiªn V¨n, Lùc häc --> Slý häc cã b−íc ph¸t triÓn míi.
* TK 17-18: ph¸t triÓn chËm
* TK 19: Häc thuyÕt TB (Metnicov), TiÕn ho¸ (Darwin)--> nhiÒu
nhµ n/c ®i s©u ®2 gi¶i phÉu vµ c/n slý
* Cuèi TK 19 - ®Çu 20: KH Nga më ra kû nguyªn míi. Næi tiÕng vÒ
P/x¹ n·o (Setsenov), PXC§K cña Pavlov.
Khoa Chăn nuôi và Nuôi trồng thuỷ sản
1
Phạm Kim ðăng - Bộ môn HS - SL ñộng vật
1/13/2008
* Gi÷a TK 20 ®Õn nay: KHTN ph¸t triÓn m¹nh (lý sinh,
ho¸ sinh ph©n tö, kÝnh HV§T,…) --> 1953 Watson & CricK
kh¸m ph¸ AND. Slý (ph©n tö, TB, d−íi TB)
* TK 21 ®−îc coi lµ thÕ kû sinh häc, trong ®ã cã Slý.
III. Ph−¬ng ph¸p N/C
C¸c b−íc nghiªn cøu (4 b−íc)
B1: Quan s¸t & m« t¶ hiÖn t−îng
B2: §Æt gi¶ thuyÕt (pháng ®o¸n b¶n chÊt vµ c¬ chÕ)
B3: Thùc nghiÖm kiÓm tra gi¶ thuyÕt
B4: KÕt luËn vµ X/®Þnh qui luËt chuÈn x¸c
VD: + Papl«p q/s¸t: chã tiÕt dÞch vÞ khi ¨n
+ Gi¶ thiÕt: T.¨n ch¹m l−ìi --> HF n·o --> d©y X --> d¹ dµy tiÕt
+ Thùc nghiÖm: = b÷a ¨n gi¶, c¾t thùc qu¶n, ®Æt èng dß d¹ dµy
Cho ¨n -->T.¨n vµo miÖng --> r¬i ra ngoµi --> d¹ dµy tiÕt
C¾t 2 d©y mª tÈu råi cho ¨n --> d¹ dµy kh«ng tiÕt
Dïng ®iÖn kÝch thÝch d©y X ---> D¹ dµy tiÕt
+ KÕt luËn: gi¶ thuyÕt ®óng
C¸c ph−¬ng ph¸p mæ NC Slý häc
+ Mæ cÊp diÔn: ®èi t−îng n/c chØ sèng 1 thêi gian ng¾n ë tr¹ng th¸i
Slý kh«ng b×nh th−êng (ho¹t phÉu)
+ Mæ tr−êng diÔn: Mæ ®Æt c¸c thiÕt bÞ, ®éng vËt mæ sèng b×nh
th−êng råi míi q/s¸t t×m qui luËt
Khoa Chăn nuôi và Nuôi trồng thuỷ sản
2
Phạm Kim ðăng - Bộ môn HS - SL ñộng vật
1/13/2008
Sinh lý gia súc
Sinh lý hÖ thèng
®iÒu khiÓn
Sinh lý c¸c c¬
quan chøc n¨ng
HF, C¬-VËn ®éng, néi
tiÕt, TKTW, TK cÊp cao,
Stress
Tiªu ho¸ - HÊp thu, m¸u, tuÇn
hoµn, h« hÊp, T§C, sinh s¶n,
tiÕt s÷a
(6 ch−¬ng)
(8 ch−¬ng)
Tµi liÖu tham kh¶o
1. NguyÔn Xu©n TÞnh, TiÕt Hång Ng©n, NguyÔn B¸ Mïi, Lª ThÞ Méng Loan. Sinh
lý gia sóc, NXB N«ng NghiÖp, 1996.
2.
Lª Quang Long. Sinh lý ng−êi vµ ®éng vËt. NXB Gi¸o dôc, 1986
3.
NguyÔn TÊn Anh, NguyÔn Duy Hoan Sinh lý sinh s¶n g/sóc, NXB NN, 1998
4. TrÞnh BØnh Dy, Ph¹m ThÞ Minh §øc, Phïng Xu©n B×nh, Lª Thu Liªn, Hoµng
ThÕ Long. Sinh lý häc (tËp I vµ II). NXB Y häc, 1998.
5. ∅ystein V. Sjaastad, K. Hove, O. Sand. Physiology of domestic animals.
Scandinavian Veterinary Press. http://www.scanvetpress.com
6. Robert M. B, Mathew N. L. Physiology (third edition)
7. Bullock J., Boyle J.., Wang M. B. Physiology. 4th Edition. Lippincot Willians
Wilkins, 2001.
8. Roger Eckert, David Randall, Warren Burggen, Kathleen French. Physiologie
animale. 4e Ðdition. DeBoeck UniversitÐ, 1999.
9. Tortora G.J., Grabowski S.R. Principes d’anatomie et de Physiologie. 2Ìme
Ðdition. DeBoeck UniversitÐ, 1994.
Khoa Chăn nuôi và Nuôi trồng thuỷ sản
3
Bộ môn Hoá sinh - Sinh lý ñộng vật
2/19/2008
Ch−¬
ng 1. Sinh lý h−ng phÊn
Ch−¬ng
I. H−ng phÊn
1. HF? k/n ®¸p øng cña tæ chøc sèng víi c¸c kÝch thÝch
(c¬ thÓ sèng, T§C)
• TÝnh HF: c¬ v©n > c¬ tim > c¬ tr¬n
• Qua 2 g®:
- TiÕp nhËn KT (thô quan)
- BiÕn KT d¹ng E ®Æc tr−ng §/øng
2. KÝch thÝch? t¸c nh©n t¸c ®éng lªn c¬ thÓ (ngoµi, trong)
Ngoµi: c¬ giíi, T0, ®é Èm, a/s, ®iÖn ....
Trong: pH m¸u, ASTT h.t−¬ng, [] c¸c chÊt m¸u
VÒ mÆt sinh häc: 2 lo¹i
-
ThÝch hîp: g©y HF tæ chøc tù nhiªn, quen thuéc (thô quan t/ø)
VD: a/s m¾t, ©m thanh tai
-
Kh«ng thÝch hîp: kh«ng quen thuéc, ë c−êng ®é nhÊt ®Þnh cã
thÓ g©y HF. VD: T¸t m¹nh .......
3. §K g©y HF: c−êng ®é vµ thêi gian
C−êng ®é: (4 møc)
- D−íi ng−ìng: yÕu, kh«ng HF
- Ng−ìng: ®ñ g©y HF (min)
- Trªn ng−ìng: > ng−ìng (KT↑ HF↑) ®Õn khi HF kh«ng
t¨ng n÷a (ch−a tæn th−¬ng) KTmax
- Qu¸ giíi h¹n: >KTmax, HF gi¶m, tæn th−¬ng (¸c tÝnh)
Thêi gian (T):
- T qu¸ ng¾n kh«ng HF
- TÝnh HF phÊn tû lÖ nghÞch víi T (HF cµng cao T cµng bÐ)
KÐo dµi KT thÝch nghi mÊt k/n ®¸p øng VD: ngöi formon
Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS
1
Bộ môn Hoá sinh - Sinh lý ñộng vật
2/19/2008
vµ c−êng ®é t−¬ng quan chÆt chÏ ®o tÝnh HF
tæ chøc - “thêi trÞ” (Lapied)
C−êng ®é
T
ng−ìng
0
0.5
1.0
1.5
2.0
t(ms)
Thêi trÞ
Thêi trÞ = T tèi thiÓu ®Ó KT cã c−êng ®é=2 lÇn ng−ìng g©y
®−îc HF. VD: C¬ v©n ng−êi = 0.1 – 0.7 ms
- Tæ chøc HF cµng cao thêi trÞ cµng bÐ
II. HiÖn t−îng ®iÖn sinh vËt
§iÖn SV? = HF. T/chøc HF sinh ®iÖn
Cuèi TK 17 Galvani: c¬ ®ïi Õch treo mãc ®ång co
Mét n¨m sau Volta cho r»ng: c¬ chØ co khi cã giã, do
2 mãc s¾t ch¹m vµo ®ång sinh ®iÖn
→ Tranh luËn KÕt qu¶ c¶ 2 th¾ng (pin & ®iÖn SV)
3 lo¹i ®iÖn sinh vËt
1. §iÖn tæn th−¬ng
Nguyªn vÑn
TN Galvani:
Tæn th−¬ng
C¬ 1
KÕt qu¶: C¬ 2 co
C¬ 2
KiÓm chøng: vi ®iÖn kÕ ®o
+
§iÖn tæn th−¬ng?
Tæn th−¬ng
Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS
2
Bộ môn Hoá sinh - Sinh lý ñộng vật
2. §iÖn ho¹
ho¹t ®éng
2/19/2008
KT
C¬ 1
* TN Mateucci:
Mateucci:
C¶ 2 c¬ ®Òu co
* TN trªn tim Õch:
C¬ 2
T©m nhÜ
(-)
T©m thÊt
(+)
C¬ co
C¬
T/chøc HF (h/®) t¹i ®ã (-), yªn tÜnh (+)
2 vïng chÖnh lÖch ®iÖn thÕ ®iÖn ho¹t ®éng
3.. Dßng ®iÖn tÜnh (®iÖn thÕ mµng)
T/chøc yªn tÜnh, nguyên vẹn, trong vµ ngoµi mµng tæ
chøc sèng cã chªnh lÖch ®iÖn thÕ (ngoµi +) t¹o dßng ®iÖn
gäi lµ dßng ®iÖn tÜnh
§iÖn N¬ron = §iÖn thÕ mµng của
TB TK yên tĩnh, nguyên vẹn
Vi ®iÖn cùc
C¸ch ®o: - Chän n¬ron sîi trôc to
- Vi ®iÖn cùc ®ñ bÐ (∅ ≤ 0.5µm)
4. C¬ chÕ ph¸t sinh: cÊu tróc mµng, 2 thuyÕt
* ThuyÕt biÕn chÊt
Tæn th−¬ng hay h/® T§C sinh nhiÒu chÊt ®iÖn gi¶i
(H2CO3 H+ + HCO3- )
• H+ bÐ kh/t¸n nhanh nguyªn vÑn (y/tÜnh) (+)
• Ion lín kh/t¸n chËm, t¹i vïng tæn th−¬ng (h/®) (-)
* ThuyÕt mµng (ion mµng): Bernostein, Hogkin, Huxley,
Katz dùa trªn tÝnh thÊm chän läc mµng
protein
-
Lç mµng Φ = 4A0
Qua mµng = bÞ & chñ ®éng
photpholipit
70-80 A0
protein
Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS
3
Bộ môn Hoá sinh - Sinh lý ñộng vật
2/19/2008
Gi¶i thÝch 1: ph©n cùc t¹i mµng do ngoµi nhiÒu ion+ (K+,
Na+), trong nhiÒu ion- (protein-, HCO3-, Cl-) ∈:
- KÝch th−íc:ΦNa+=1.9A0, ΦK+=2.6A0
ΦNa+.8H2O > Φ K+.4H2O K+ dÔ qua mµng h¬n
- Chªnh lÖch nång ®é (trong so víi ngoµi mµng)
[Na+] =
50mol/kgH2O
440mol/kgH2O
= 1/8
400mol/kgH2O
[K+] =
20mol/kgH2O
= 20/1
Nh− vËy: [Na+] ngoµi > 8 lÇn trong mµng
[K+] trong > 20 lÇn ngoµi mµng
K+ trong ra nhanh, m¹nh h¬n Na+ ngoµi vµo (b¬m Na, K qua
vËt t¶i) K+ hót ion – (Cl-, OH-) trong mµng dßng ®iÖn tÜnh
ngoµi +, trong -
Gi¶i thÝch 2: tæn th−¬ng thay ®æi tÝnh thÊm mµng
ion - ra ngoµi trung hoµ bít K+ ®iÖn tæn th−¬ng cã
E<®iÖn thÕ mµng
Gi¶i thÝch 3: h/® (xung TK ®iÓm A) thay ®æi tÝnh thÊm
Na+ vµo rÊt nhanh (500-700 lÇn b×nh th−êng) trung hoµ
ion- khö cùc ®¶o cùc (ngoµi + trong -)
A
B
C
- - - +++ ......
+++ - - -
K/qu¶: A HF (-) chªnh lÖch, phÝa trong tõ A B, phÝa
ngoµi B A t¹i B x¶y ra khö, ®¶o cùc ®iÖn h/®éng
5. øng dông ®iÖn sinh vËt
- §iÖn t©m ®å
- §iÖn n·o ®å
- §iÒu tra xÐt hái
- §o ®iÖn thÕ ®Üa ph«
ph«i gia cÇm
E=10E=10-30mV tèt,
E< 10mV lo¹
lo¹i
- Ph¸
Ph¸t hiÖ
hiÖn ®éng dôc bß = chÊt dÎo, h×nh trô =25x12.5mm
Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS
4
Bộ môn Hoá sinh - Sinh lý ñộng vật
2/19/2008
III. dÉn truyÒn h−ng phÊn
Sîi nh¸nh
1. Trª
Trªn sîi TK
a. CÊu t¹o TB TK
HF về thân
(cảm giác)
- C¸c sîi trôc kÕt l¹i = d©y TK
- TB Schwann chøa miªlin (photphatit)
c¸ch ®iÖn, mµu tr¾ng quÊn nhiÒu líp
quanh sîi trôc t¹o sîi miªlin
Sîi trôc
HF từ thân ra
(v/ñ)
- 2 lo¹i sîi TK (trÇn & vá bäc)
Th©n TB
- Eo Ranviª cã vai trß trong T§C sîi
trôc vµ dÉn truyÒn HF (sợi có vỏ bọc)
TB
Schwann
Vá
miªlin
Eo Ranviª
Synap
b. §Æc ®iÓm slý cña sîi TK
+ Hoµn chØnh, liªn tôc vÒ mÆt slý (Ðp, buéc, kÑp, phong bÕ)
+ TruyÒn HF t¸ch biÖt (kh«ng lan sang ngang chÝnh x¸c)
+ DÉn truyÒn 2 chiÒu, nh−ng trong c¬ thÓ chØ 1 chiÒu (synap)
+ TÝnh HF cao, sîi cã vá bäc > sîi trÇn
+ TÝnh linh ho¹t chøc n¨ng sîi cã vá bäc > sîi trÇn
Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS
5
Bộ môn Hoá sinh - Sinh lý ñộng vật
2/19/2008
c. C¬ chÕ dÉn truyÒn HF qua sîi trÇn
Lan truyÒn ®iÖn h/® tõ ®Çu cuèi sîi
HF thay ®æi tÝnh thÊmkhö cùc ®¶o cùc HF ®iÓm bªn
Th©n
n¬ron
Yªn tÜnh
HF
Yªn tÜnh
+++
---
--+++
+++
---
--+++
+++
--A
--+++
B
d. C¬ chÕ dÉn truyÒn HF qua sîi cã vá bäc (nh¶y bËc)
- Miªlin c¸ch ®iÖn HF nh¶y tõ eo nµy sang eo kÕ tiÕp
Yªn TÜnh
+
Sîi trôc
+
Miªlin
Eo A HF
+
T¹m thêi tr¬
+
-
B Y/TÜnh
+
-
Y/TÜnh
+
-
+
+
nhanh, tiÕt kiÖm E
(dÞch chuyÓn Na+, K+ chØ x¶y ra ë c¸c eo)
e. §Æc ®iÓm cña dßng ®iÖn dÉn truyÒn trªn sîi TK
t−¬ng ®èi æn ®Þnh, cã gi¶m nh−ng chËm
Tèc
®é ∈: - Lo¹i sîi (Vcã vá = 60-120m/s > Vsîi trÇn = 2m/s)
- φ sîi, To (tû lÖ thuËn víi V)
- Loµi (Vsîi v/® Õch < g/s)
2. DÉn truyÒn HF qua synap
a. CÊu tróc synap: 2 lo¹i
• N¬ron-N¬ron: tËn cïng sîi trôc n¬ron tr−íc víi th©n hay
nh¸nh n¬ron sau (khe synap ≈150A0)
•
N¬ron - C¬, tuyÕn: sîi trôc víi c¬ quan ®/ø (khe ≈500A0)
Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS
6
Bộ môn Hoá sinh - Sinh lý ñộng vật
2/19/2008
sîi trôc
2 loại
synap
Mµng tr−íc
Tói chÊt
m«i giíi
ho¸ häc
Ty thÓ
Mµng tr−íc (ph×nh to t¹o cóc
chøa Axªtylcolin or Adrenalin)
1 synap
Mµng sau
Mµng sau(chøa men)
Khe synap
Enzym
Axetyl-colinesteraza
b. §Æc ®iÓm dÉn truyÒn HF
qua synap
- 1 chiÒu (mµng tr−íc sau)
- V bÞ chËm l¹i
- Mái x¶y ra ®Çu tiªn tại synap
- Synap dÔ bÞ c¸c chÊt ho¸ häc t¸c
®éng
c. C¬ chÕ dÉn truyÒn HF qua synap (3 c¬ chÕ)
* VËt lý (thuyÕt ®iÖn häc): ®iÖn h/®. HF ®Õn tËn cïng sîi trôc
t¹o dßng ®iÖn c−êng ®é lín cã k/n v−ît khe KT mµng sau
HF HF truyÒn ®i
TÝnh 1 chiÒu, sù mái ????
MÆt kh¸c: theo Kats ®iÖn sau khi qua synap chØ cßn 0.01 mV,
®iÖn cÇn thiÕt g©y HF mµng sau ph¶i lµ 20- 40 mV
* C¬ chÕ ho¸ häc
TN:
- Buéc nèi ®/m cæ 2 thá = èng th«ng chøa d2 Slý
- KT phã g/c thá sè 1 tim c¶ 2 ®Ëp chËm yÕu
- KT g/c thá sè 1 tim c¶ 2 ®Ëp nhanh, m¹nh
Axªtylcolin (phó g/c, ø/c), Adrenalin (g/c, t/c−êng)
Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS
7
Bộ môn Hoá sinh - Sinh lý ñộng vật
2/19/2008
* C¬ chÕ §iÖn-Ho¸-§iÖn
Xung TK
tin ®iÖn
Mµng tr−íc
g/phãng chÊt
m«i giíi
tin ho¸
T/d mµng sau
Thay ®æi tÝnh thÊm
Xung TK tiÕp tôc
®−îc truyÒn ®i
tin ®iÖn
p/sinh ®iÖn
h/®éng
®¶o cùc
TN: b¬m 10-15mol Axªtylcolin vµo khe synap ®iÖn h/® xuÊt hiÖn ngay
n¬ron sau
• T¹i mµng sau Axªtylcolin
Axªtylcolinesteraza
Axªtat + Colin
Khi hÕt tÝnh thÊm kh«i phôc kÕt thóc HF
NhËn xÐt: - chËm l¹i (tin ®iÖn ho¸, ho¸ ®iÖn)
- 2 qu¸ tr×nh lµm t¨ng T§C mái
- Một chiều
3. øng dông
- TÈy giun s¸n lîn: Dipterex ph¸ huû Axªtylcolinesteraza
Axªtylcolin tô ë mµng sau HF liªn tôc co tetanos
MÆt kh¸c: c¬ tr¬n ruét lîn t¨ng c−êng co bãp
- Atropin phong bÕ mµng saumÊt k/n nhËn c¶m víi
Axªtylcolin h¹n chÕ HF gi¶m co th¾t gi¶m ®au
- Thuèc an thÇn aminazin t/d t−¬ng tù aminoxydaza ph©n gi¶i
Adrenalin gi¶m bít l−îng th«ng tin vÒ n·o
- C¸c chÊt KT: caffe, nicotin øc chÕ aminoxydaza Adrenalin
ph¸t huy t¸c dông, t¨ng c−êng th«ng tin vÒ n·oHF TWTK.
IV. TÝnh linh ho¹t chøc n¨ng & cËn sinh
1. TLHCN? = sè lÇn HF tèi ®a/1 ®v thêi gian
VD: Õch 500 lÇn/s, §V cã vó 1000 lÇn/s
- ®¬n vÞ ®¸nh gi¸ k/n HF: ∈ c−êng ®é, tÇn sè, tr¹ng th¸i c¬ thÓ
2. Tr¹ng th¸i cËn sinh? = tr¹ng th¸i TLHCN h¹ thÊp qu¸ møc
TN Vedenski
KT
B«ng tÈm Novocain
ghi ®å thÞ 4 giai ®o¹n
Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS
8
Bộ môn Hoá sinh - Sinh lý ñộng vật
KT m¹nh
KT yÕu
2/19/2008
KT m¹nh
-Th¨ng b»ng
KT m¹nh
KT yÕu
KT m¹nh
KT m¹nh
KT yÕu
KT m¹nh
- M©u thuÉn
- øc chÕ
-
Håi phôc: bá b«ng, röa d©y TK, tiÕp tôc KT ng−îc l¹i
VD: Ng¸i ngñ (giai ®o¹n?)
Gi¶ thÝch
C©n b»ng: novocain lµm TK biÕn chÊtgi¶m k/n HF 1 KT
yÕu cã thÓ qua. KT m¹nh chØ ®/ø 1 phÇn p/ø nh− nhau
VÝ nh− èng n−íc kh«ng cã k/n ®µn håi
M©u thuÉn: novocain ngÊm s©u k/n HF rÊt thÊp KT yÕu
phï hîp ®/ø m¹nh. KT m¹nh trë thµnh ¸c tÝnh ®/ø yÕu
øc chÕ: TK hoµn toµn biÕn chÊt mÊt tÝnh HF, TK vµ kh«ng
®/ø (cËn sinh)
Phôc håi: Khi bá b«ng, röa tÝnh HF phôc håi.
Nh− vËy HF ⇔øc chÕ
3. ý nghÜa häc thuyÕt cËn sinh
-
X¸c nhËn quan hÖ HF & ø/c: ®èi lËp, thèng nhÊt vÒ nguån
gèc vµ b¶n chÊt.
-
HF ⇔ ¦/chÕ
-
HF −/c tr¶i qua c¸c giai ®o¹n tr¹ng th¸i cËn sinh
-
Nguyªn nh©n cËn sinh lµ do TLHCN gi¶m qu¸ thÊp
-
Trong tù nhiªn c¸c g/® nµy rÊt ng¾n. NÕu cã yÕu tè g©y
biÕn chÊt th× kÐo dµi
øng dông: g©y mª, g©y tª
Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS
9
Phạm Kim ðăng - Bộ môn HS-SL ñộng vật
2/19/2008
Ch−¬
ng 2. Sinh lý c¬ - vËn ®éng
Ch−¬ng
C¬ v©n (c¬ x−¬ng): ë x−¬ng, V/® chñ ®éng
C¬ tr¬n (c¬ t¹ng): néi t¹ng, c/n néi t¹ng
C¬ tim: cÊu t¹o lµ c¬ v©n nh−ng ®2 c/n gÇn gièng c¬ tr¬n
•
•
•
I. §Æc tÝnh cña c¬
1. TÝnh ®µn håi: cã thÓ kÐo dµi, hÕt t/d trë l¹i gÇn ban ®Çu
c¬ tr¬n > c¬ v©n > c¬ tim
2. TÝnh HF: tÝnh HF tõ xung TK ®Õn (tÝnh tù ®éng yÕu)
c¬ v©n > c¬ tim > c¬ tr¬n
3. TÝnh co rót: k/n gi¶m rót chiÒu dµi
C¬ v©n: cã thÓ rót 40%, nhanh m¹nh nh−ng nhanh mái
C¬ tr¬n (70% chiÒu dµi), k/n gi·n m¹nh (3-4 lÇn) nh−ng
chËm, yÕu, thêi gian co cã thÓ kÐo dµi (cã thÓ co suèt 24h)
2 lo¹i co c¬:
- Co ®¼ng tr−¬ng: tr−¬ng lùc kh«ng ®æi khi c¬ ng¾n l¹i
VD: c¬ l−ìi, c¬ hµm
- Co ®¼ng tr−êng: ®é dµi kh«ng ®æi, tr−¬ng lùc thay ®æi
VD: cö t¹, x¸ch nÆng
II. Thµnh phÇn ho¸ häc cña c¬
72-80% H2O
20-28% VCK
chñ yÕu Protein
(16-21%)
Nhãm P. Sarcoplasm
Nhãm P. Miofibrin
Miogen, globulin,
mioglobulin, enzym
& Nucleoproteit
Miozin, actin,
actomiozin,
tropomiozin…
Trong ®ã actomiozin cã ho¹t tÝnh
men cao giống nh− ATP-aza ph©n
gi¶i ATP cung cÊp n¨ng l−îng
Khoa CN & NTTS - ðHNN1
1
Phạm Kim ðăng - Bộ môn HS-SL ñộng vật
2/19/2008
III. Ph©n tÝch co c¬
- Co c¬ do c¸c ®¬n vÞ v/® (1d©y TK + sîi c¬)
- 1 sîi TK chi phèi 10-3000 sîi c¬
Synap
n¬ron - c¬
CÊu tróc tÊm vËn
®éng c¬ -n¬ron
sîi trôc n¬ron
v/®éng
§V vËn
®éng
Tói chøa
axetylcolin
Mµng tr−íc
Nh©n
TB c¬
Mµng sau
sîi c¬
søc c¨ng
1. Co ®¬n: KT ®¬n co ®¬n (3 kú)
Trong TN. Trong c¬ thÓ kh«ng
xuÊt hiÖn v× xung TK ®Õn liªn tôc
KT
tiÒm phôc
kú co
kú gi·n
KT
Muèn g©y co l¾p:
KT
k/c 2 KT > kú tiÒm phôc
& < thêi gian co ®¬n
2. Co l¾p
3. Co Tetanos
Kh«ng hoµn toµn
Hoµn toµn
KT nhanh võa
IV. C¬ chÕ co c¬
1. CÊu t¹o c¬ v©n
KT cùc nhanh
§Üa s¸ng I
§Üa tèi A
§Üa s¸ng I
KÝnh hiÓn vi th−êng
• 1 sîi c¬ nh− 1 chång ®Üa xÕp xen
kÏ (®Üa tèi A - ®Üa s¸ng I) …
TÊm Z
TÊm Z
• B×nh th−êng c¸c sîi
c¬ xÕp s¸t nhau nh− 1
bã ®òa c¸c vïng tèi
s¸ng ngang nhau
Khoa CN & NTTS - ðHNN1
2
Phạm Kim ðăng - Bộ môn HS-SL ñộng vật
2/19/2008
HiÓn vi ®iÖn tö: C¬ cã nhiÒu sîi t¬ b/c lµ protein
Miozin
φ=10nm
l=1.5µm
Actin φ=5nm
l=2µm
C¸c xo¾n peptit, xÕp cµi r¨ng l−îc khi co kÐo actin tr−ît trªn miozin
2. BiÕn ®æi ho¸ sinh trong c¬: oxy ho¸ (yÕm & hiÕu khÝ)
a. Oxy ho¸ yÕm khÝ (kh«ng cã oxy)
ATP
ATPaza
ADP + H3PO4 + Q (co c¬)
Hexose + H3PO4
(glucose, lactose)
YÕm khÝ
Hexophotphat (photphoryl ho¸)
YÕm khÝ
Lactic + H3PO4 + Q
Creatin photphat
YÕm khÝ
~C + P + Q(hoµn nguyªn ATP)
(D¹ng LK cao n¨ng dù tr÷)
Glycogen
YÕm khÝ
Lactic + Q
S¶n phÈm trung gian lµ Lactic
b. Oxy ho¸ hiÕu khÝ (cã oxy)
C02 + H20 + Q
1/5 A.lactic + O2
(dïng tæng hîp glycogen,
hoµn nguyªn ATP, Creatin photphat)
4/5 AxÝt lactic
Qu¸ tr×nh phôc håi:
- C ~P + ADP
- 2ADP
Q
Glycogen
Creatinkinaza (Q)
Miokinaza (Q)
Creatin + ATP
ATP + AMP
Lý thuyÕt ATP, C~P kh«ng ®æi, thùc chÊt glycogen↓
Khoa CN & NTTS - ðHNN1
3
Phạm Kim ðăng - Bộ môn HS-SL ñộng vật
2/19/2008
BiÕn ®æi ho¸ sinh trong c¬
YÕm khÝ
HiÕu khÝ
ATP, Hexose, Creatinin
phophate, glycogen
1/5Lactic +O2 H2O + CO2 + Q
4/5Lactic Glycogen
ADP
ATP
Creatinin phophate
Creatinin
3. Sù nî oxy
- P.gi¶i yÕm khÝ t¹o lactic nhanh, nhiÒu h¬n oxh t¹o
glycogen tÝch tô lactic cÇn O2 oxh. Nhu cÇu O2 oxh
nµy (nî oxy)
- Ho¹t ®éng nhanh, m¹nh nî oxy cµng cao. Sù nî gi¶m
nhê t¨ng h« hÊp
4. C¬ chÕ co c¬
Khi co c¬ sîi c¬ kh«ng ng¾n l¹i mµ chØ sîi actin tr−ît
trªn miozin. Actin lång vµo miozin Sarcomere ng¾n l¹i
Actin liªn kÕt víi miozin = cÇu xo¾n (polypeptit cña miozin)
nèi photph¸t (-)
nèi protein (-)
CÊu t¹o ph©n tö cña sîi miozin vµ sîi actin
nèi photph¸t
-
•
-
nèi protein
Tr¹ng th¸i gi·n do:
Vßng xo¾n c¨ng ra do søc ®Èy 2 ®iÖn tÝch ©m (phÝa
miozin do OH-, phÝa actin PO43-)
• Trong c¬ cã yÕu tè øc chÕ ATPaza ATP kh«ng
ph©n gi¶i ®−îc
Khoa CN & NTTS - ðHNN1
4
Phạm Kim ðăng - Bộ môn HS-SL ñộng vật
2/19/2008
Xung TK ®Õn mµng gi¶i phãng Ca2+ tõ c¬ t−¬ng vµo
t¬ c¬, 3 t/d:
+ ø/c yÕu tè gi·n c¬
+ Ho¹t ho¸ miozin ph©n gi¶i ATP cho Q
+ Trung hoµ P043- mÊt lùc ®Èy ë ®Çu & ch©n cÇu cÇu
protein co l¹i vµ kÐo miozin tr−ît trªn actin lµm c¬ ng¾n l¹i
VÞ trÝ sîi miozin vµ sîi actin ë tr¹ng th¸i gi·n vµ co
V. Sinh lý c¬ tr¬n
TÝnh HF & dÉn truyÒn c¬ tr¬n < c¬ x−¬ng
Kh¶ n¨ng co rót l©u h¬n, kÐo dµi h¬n c¬ v©n
Co rót khÈn tr−¬ng, c−êng ®é T§C thÊp Ýt tèn E
Co gi·n, ®µn håi tèt lín c/n dù trù
Cã t/d tù ®éng (k/n co rót do ¶/h xung b¶n th©n)
Khoa CN & NTTS - ðHNN1
5
Phạm Kim ðăng - Bộ môn HS-SL ñộng vật
2/19/2008
VI Sù mái
C¬ quan, tæ chøc lµm viÖc 1 thêi gian c¸c
chÊt cung cÊp E tiªu hao, tÝch nhiÒu A.lactic
gi¶m sót k/n sù mÖt mái
Thùc nghiÖm
- Dïng TB C¬-TK, KT d©y TK ®Õn ngõng co
- KT trùc tiÕp vµo c¬ vÉn co c¬ ch−a mái
- Dïng m¸y kiÓm tra k/n dÉn truyÒn d©y TK
vÉn cßn d©y còng ch−a mái
Thùc tËp: sù mái ®Çu tiªn ë xinap
1
K
c¬ co
0
co
c¬ 1
KT
c¬
KT
KT®Õn khi ngõng co
c¬ 1
c¬ 2 co
C¬ thÓ sù mái tr−íc hÕt ë TKTW
MÖt mái kÌm theo tÝnh mÉn c¶m c¸c thô quan gi¶m
Sù HF vá n·o cã t/d lo¹i trõ mÖt mái
VD: h« hµo, cæ vò KT vá n·o HF TK g/c t¨ng
T§C gi¶m mÖt mái
VII. HuÊn luyÖn gia sóc (Sgk)
M§ : ↑ ®é chÝnh x¸c, V, lùc, dÎo dai (t¹o ®k tèt nhÊt cho c¬)
Lùc co quyÕt ®Þnh k/n lµm viÖc cña c¬. C¬ co qu¸ søc
chãng mái cÇn cho gia sóc lµm viÖc võa ph¶i tr¸nh
c¸c ®éng t¸c thõa
1.
T¹o kü n¨ng v/® (thµnh lËp chuçi PXC§K vÒ v/®) víi sù
tham gia cña hµng lo¹t thô quan (thÞ, thÝnh gi¸c...)
2.
HuÊn luyÖn ph¶i cã hÖ thèng, tr×nh tù, dùa vµo ®Æc
®iÓm c¬ thÓ & lo¹i h×nh TK ®Ó t¨ng tÝnh phøc t¹p. CÇn
b¶o ®¶m chÕ ®é qu¶n lý, nu«i d−ìng & sö dông
3.
4.
CÇn cã thêi gian nghØ ng¬i hîp lý
Khoa CN & NTTS - ðHNN1
. /.
6
Phạm Kim ðăng - Bộ môn HS-SL
24/01/2008
Ch−¬ng 3. Sinh lý néi tiÕt
§ §¹i c−¬ng vÒ néi tiÕt & hocmon
* TuyÕn néi tiÕt (Endocrine gland):
TiÕt c¸c chÊt ho¹t tÝnh sinh häc, ®æ trùc tiÕp vµo m¸u,
t¸c dông kÝch thÝch, ®iÒu hßa c¸c qu¸ tr×nh trong c¬ thÓ
T’ ngo¹i tiÕt
T’ néi tiÕt
- Kh«ng èng dÉn (gland less duct)
- Cã èng dÉn
- §æ trùc tiÕp vµo m¸u
- §æ vµo xoang
- §Æc hiÖu ??
* Hormone (harman = kÝch thÝch)
ChÊt truyÒn tin ho¸ häc tuÇn theo m¸u, tõ n¬i sinh ®Õn nơi tiÕp
nhËn (®Ých) ph¸t huy t/d sinh häc cao, ®−îc ®iÒu hoµ = feed-back
1. Nguån gèc
- TuyÕn néi tiÕt (Classical Hormone)
- HÖ TK: (Neuro Hormone): TB TK tiết
+ Hypothalamus, TK TV (Adrenalin, Noradrenalin, Axetylcholin)
- TB, t/c côc bé
(Local Hormone): ®iÒu tiÕt c/n TB gÇn kÒ hoÆc
ngay trong c¬ quan néi tiÕt (kh«ng cÇn m¸u v/c)
+ Somatostatin (tuyÕn tôy) ø/c tiÕt insulin, glucagon
+ H¹ vÞ tiÕt Gastrin tiÕt dÞch vÞ
+ T¸ trµng tiÕt Secretin dÞch tuþ
H. từ TB nội tiết vào dịch ngoại bào
H. từ TB TK theo vào máu ñến kích thích TB ñích
(Adrenaline, Noradrenaline
tuỷ thượng thận thuộc nhóm H. cổ ñiện)
H. từ TB TK theo sợi trục vào synap kích
thích TB gần kề (ñích)
= chất dẫn truyền TK (Acetylcholin,
Adrenaline, Noradrenaline)
H. từ TB nội tiết ñược máu
v/c ñến TB ñích
Khoa CN&NTTS - ðHNN1
d- ñến kích thích TB ñích
e- kích thích bản thân TB tiết
1
- Xem thêm -