3878-2017/CXBIPH/16-173/CAND
2
trêng ®¹i häc luËt hµ néi
Gi¸o tr×nh
(T¸i b¶n lÇn thø 12 cã söa ®æi)
Nhµ xuÊt b¶n c«ng an nh©n d©n
Hµ néi - 2017
3
Chñ biªn
PGS.TS. N«ng Quèc B×nh
TËp thÓ t¸c gi¶
4
1.
PGS.TS. N«ng quèc b×nh
Ch¬ng I, X
2.
PGS.TS. N«ng quèc b×nh
TS. NguyÔn thÞ thu hiÒn
Ch¬ng VII
3.
GS.TS. NguyÔn b¸ diÕn
Ch¬ng IX
4.
PGS.TS. Hoµng phíc hiÖp
Ch¬ng IV
5.
TS. Ng« quèc kú
Ch¬ng VIII
6.
TS. Vò ThÞ Hång Minh
Ch¬ng II, V
7.
pgs.TS. Bïi ngäc s¬n
Ch¬ng VI, XI
8.
pgs.TS. NguyÔn ThÞ ThuËn
Ch¬ng III
Lêi giíi thiÖu
Th¬ng m¹i quèc tÕ ®îc h×nh thµnh tõ l©u ®êi vµ thùc
sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø
II. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña th¬ng m¹i quèc tÕ, kh¸i
niÖm vÒ th¬ng m¹i quèc tÕ còng thay ®æi bëi sù ®a d¹ng vÒ
®èi tîng trao ®æi, mua b¸n vµ sù phong phó vÒ chñ thÓ
tham gia.
LuËt th¬ng m¹i quèc tÕ lµ tæng hîp c¸c nguyªn t¾c, c¸c
quy ph¹m ®iÒu chØnh quan hÖ th¬ng m¹i quèc tÕ. Tuy nhiªn,
v× cã sù kh¸c nhau trong c¸ch tiÕp cËn kh¸i niÖm "th¬ng
m¹i quèc tÕ" gi÷a ViÖt Nam víi mét sè níc nªn kh¸i niÖm
vÒ luËt th¬ng m¹i quèc tÕ ®«i khi kh«ng ®îc sö dông mét
c¸ch thèng nhÊt.
ë ViÖt Nam, viÖc gi¶ng d¹y, nghiªn cøu ®èi víi m«n häc
luËt th¬ng m¹i quèc tÕ cßn kh¸ míi mÎ. Víi c¸ch nh×n nhËn
th¬ng m¹i quèc tÕ lµ hµnh vi th¬ng m¹i vît qua l·nh thæ
quèc gia ®ång thêi víi quan ®iÓm tiÕp thu cã chän läc mét sè
ch¬ng tr×nh gi¶ng d¹y luËt th¬ng m¹i cña mét sè trêng
®¹i häc trong níc vµ trªn thÕ giíi, Gi¸o tr×nh luËt th¬ng
m¹i quèc tÕ do Trêng §¹i häc LuËt Hµ Néi tæ chøc biªn
so¹n ®Ò cËp c¸c vÊn ®Ò ph¸p lÝ ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng
th¬ng m¹i quèc tÕ, trong ®ã c¸c quèc gia vµ c¸c th¬ng
5
nh©n lµ chñ thÓ. Ho¹t ®éng cña c¸c chñ thÓ nµy cã quan hÖ
biÖn chøng vµ cã t¸c ®éng hç trî lÉn nhau trong th¬ng m¹i
quèc tÕ. Tuy nhiªn, ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc tiÕp
cËn c¸c vÊn ®Ò ph¸p lÝ vÒ th¬ng m¹i quèc tÕ vèn rÊt phøc
t¹p nªn néi dung Gi¸o tr×nh nµy ®îc tr×nh bµy thµnh hai
phÇn: PhÇn thø nhÊt: Mét sè vÊn ®Ò lÝ luËn vÒ luËt th¬ng
m¹i quèc tÕ vµ luËt th¬ng m¹i quèc tÕ gi÷a c¸c quèc gia;
PhÇn thø hai: LuËt th¬ng m¹i quèc tÕ gi÷a c¸c th¬ng nh©n.
§Ó phôc vô c«ng t¸c gi¶ng d¹y, häc tËp vµ nghiªn cøu
m«n häc nµy, tËp thÓ t¸c gi¶ ®· rÊt cè g¾ng ®Ó hoµn thµnh
gi¸o tr×nh nµy ë møc tèt nhÊt. Tuy nhiªn, do néi dung cña
m«n häc kh¸ phøc t¹p vµ míi mÎ nªn khã cã thÓ tr¸nh khái
nh÷ng thiÕu sãt nhÊt ®Þnh. Trêng §¹i häc LuËt Hµ Néi rÊt
mong nhËn ®îc sù ®ãng gãp ý kiÕn cña b¹n ®äc ®Ó Gi¸o
tr×nh luËt th¬ng m¹i quèc tÕ ngµy cµng ®îc hoµn thiÖn.
trêng ®¹i häc luËt hµ néi
6
C¸c ch÷ viÕt t¾t
AFTA
AIA
APEC
Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN
HiÖp ®Þnh vÒ khu vùc ®Çu t ASEAN
ASEAN
HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸
HiÖp ®Þnh dÖt may
Bé luËt d©n sù
Bé luËt hµng h¶i ViÖt Nam
Ch¬ng tr×nh u ®·i thuÕ quan cã hiÖu lùc chung
TiÒn hµng vµ cíc phÝ
Céng hßa x· héi chñ nghÜa
TiÒn hµng, phÝ b¶o hiÓm vµ cíc phÝ tr¶ tíi
Cíc phÝ vµ b¶o hiÓm tr¶ tíi
C«ng íc cña Liªn hîp quèc vÒ hîp ®ång mua b¸n
hµng hãa quèc tÕ
C«ng íc vÒ hîp ®ång vËn t¶i hµng hãa b»ng
®êng bé
C«ng íc vÒ vËn chuyÓn hµng hãa b»ng ®êng s¾t
quèc tÕ
Cíc phÝ tr¶ tíi
ATC
BLDS
BLHHVN
CEPT
CFR
CHXHCN
CIF
CIP
CISG
CMR
COTIF
CPT
CTE
CTTNHH
DiÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ Ch©u ¸ Th¸i B×nh D¬ng
ñy ban th¬ng m¹i vµ m«i trêng
C«ng ti tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n
7
CVA
DAF
DDP
DDU
DEQ
DES
DSB
DSU
§TNN
§¦QT
ECOSOC
EU
EXW
FAO
FAS
FCA
FOB
GATS
GATT
GSP
H§TMQT
HS
IAP
IATA
IBRD
ICAO
ICC
8
HiÖp ®Þnh trÞ gi¸ h¶i quan
Giao t¹i biªn giíi
Giao hµng thuÕ ®· tr¶
Giao hµng thuÕ cha tr¶
Giao t¹i cÇu c¶ng
Giao t¹i tµu
C¬ quan gi¶i quyÕt tranh chÊp
Quy t¾c vµ thñ tôc ®iÒu chØnh viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp
§Çu t níc ngoµi
§iÒu íc quèc tÕ
Héi ®ång kinh tÕ x· héi
Liªn minh ch©u ¢u
Giao t¹i xëng
Tæ chøc l¬ng thùc vµ n«ng nghiÖp quèc tÕ
Giao däc m¹n tµu
Giao cho ngêi chuyªn chë
Giao trªn tµu
HiÖp ®Þnh chung vÒ th¬ng m¹i dÞch vô
HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ quan vµ mËu dÞch
ChÕ ®é u ®·i phæ cËp
Hîp ®ång th¬ng m¹i quèc tÕ
HÖ thèng hµi hßa vÒ m· sè vµ m« t¶ hµng hãa
KÕ ho¹ch hµnh ®éng quèc gia
HiÖp héi vËn t¶i hµng kh«ng quèc tÕ
Ng©n hµng quèc tÕ t¸i thiÕt ph¸t triÓn
Tæ chøc hµng kh«ng d©n dông quèc tÕ
Phßng th¬ng m¹i quèc tÕ
ICSID
IDA
IFC
IFIA
ILO
ISM
ISO
ITO
L/B
L/C
LHQ
LLMC
LTM
MA
MBHHQT
MFA
MFN
MIA
MIGA
MTO
NAFTA
NT
PICC
PPMs
PSI
PTA
QMS
10
Trung t©m quèc tÕ vÒ gi¶i quyÕt tranh chÊp ®Çu t
HiÖp héi quèc tÕ ph¸t triÓn
C«ng ti tµi chÝnh quèc tÕ
Liªn ®oµn c¸c c«ng ti gi¸m kiÓm hµng hãa quèc tÕ
Tæ chøc lao ®éng quèc tÕ
C«ng íc vÒ qu¶n lÝ vµ an toµn quèc tÕ
Tæ chøc tiªu chuÈn quèc tÕ
Tæ chøc th¬ng m¹i quèc tÕ
VËn ®¬n
Th tÝn dông
Liªn hîp quèc
C«ng íc vÒ giíi h¹n tr¸ch nhiÖm ®èi víi c¸c
khiÕu n¹i hµng h¶i
LuËt th¬ng m¹i
Më cöa thÞ trêng
Mua b¸n hµng hãa quèc tÕ
HiÖp ®Þnh ®a sîi
§èi xö tèi huÖ quèc
LuËt b¶o hiÓm hµng h¶i cña Anh
C¬ quan ®¶m b¶o ®Çu t ®a biªn
Ngêi kinh doanh vËn t¶i ®a ph¬ng thøc
Khu vùc mËu dÞch tù do B¾c Mü
§èi xö quèc gia
Nguyªn t¾c vÒ hîp ®ång th¬ng m¹i quèc tÕ
Quy tr×nh vµ ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt s¶n phÈm
C«ng ti kiÓm ®Þnh ®éc lËp
HiÖp ®Þnh vÒ u ®·i th¬ng m¹i
HÖ thèng qu¶n lÝ chÊt lîng khai th¸c tµu
RO
SDR
SCM
SMGS
SPS
TBT
TMQT
TQTMQT
TRIMs
TRIPs
HiÖp ®Þnh vÒ quy t¾c xuÊt xø
QuyÒn rót vèn ®Æc biÖt
HiÖp ®Þnh vÒ trî cÊp vµ c¸c biÖn ph¸p ®èi kh¸ng
HiÖp ®Þnh liªn vËn hµng hãa ®êng s¾t quèc tÕ
HiÖp ®Þnh vÒ c¸c biÖn ph¸p kiÓm dÞch ®éng - thùc vËt
HiÖp ®Þnh vÒ nh÷ng hµng rµo kÜ thuËt trong th¬ng m¹i
Th¬ng m¹i quèc tÕ
TËp qu¸n th¬ng m¹i quèc tÕ
HiÖp ®Þnh vÒ c¸c biÖn ph¸p ®Çu t liªn quan ®Õn
th¬ng m¹i
HiÖp ®Þnh vÒ c¸c khÝa c¹nh liªn quan tíi th¬ng
m¹i cña quyÒn së h÷u trÝ tuÖ
Bé luËt th¬ng m¹i thèng nhÊt
Quy t¾c vµ thùc hµnh thèng nhÊt vÒ tÝn dông chøng tõ
LuËt thèng nhÊt hèi phiÕu
C¬ quan vÒ th¬ng m¹i vµ ph¸t triÓn cña Liªn hîp quèc
UCC
UCP
ULB
UNCTAD
UNCITRAL ñy ban ph¸p luËt th¬ng m¹i quèc tÕ cña Liªn hîp quèc
UNDP
Ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña Liªn hîp quèc
UNIDROIT ViÖn thèng nhÊt t ph¸p quèc tÕ
UPOV
C«ng íc quèc tÕ vÒ b¶o hé gièng thùc vËt míi
VT§PT
VËn t¶i ®a ph¬ng thøc
WB
Ng©n hµng thÕ giíi
WHO
Tæ chøc y tÕ thÕ giíi
WIPO
Tæ chøc së h÷u trÝ tuÖ thÕ giíi
WTO
Tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi
10
PhÇn thø nhÊt - ch¬ng i - mét sè vÊn ®Ò lÝ luËn vÒ luËt tmqT
PhÇn thø nhÊt
Mét sè vÊn ®Ò lÝ luËn
vÒ luËt th¬ng m¹i quèc tÕ
vµ LuËt th¬ng m¹i quèc tÕ
gi÷a c¸c quèc gia
11
gi¸o tr×nh luËt th¬ng m¹i quèc tÕ
Ch¬ng I
Mét sè vÊn ®Ò lÝ luËn
vÒ luËt th¬ng m¹i quèc tÕ
I. Kh¸i niÖm vÒ th¬ng m¹i quèc tÕ vµ
luËt th¬ng m¹i quèc tÕ
1. Th¬ng m¹i quèc tÕ
Th¬ng m¹i quèc tÕ cã tõ l©u ®êi vµ ®· tr¶i qua nh÷ng
thêi k× ph¸t triÓn kh¸c nhau. Cã thÓ chia sù h×nh thµnh vµ
ph¸t triÓn cña th¬ng m¹i quèc tÕ thµnh 4 thêi k× sau:
Thêi k× thø nhÊt, b¾t ®Çu tõ thÕ kØ XIX tríc C«ng
nguyªn ®Õn thÕ kØ thø IV. Trong thêi k× nµy, ho¹t ®éng
th¬ng m¹i quèc tÕ ®· ®îc coi lµ h×nh thµnh khi mµ c¸c
ho¹t ®éng trao ®æi, mua b¸n hµng ho¸ kh«ng cßn bÞ bã hÑp
trong tõng quèc gia nhÊt ®Þnh mµ ®· vît ra khái biªn giíi
cña mçi quèc gia. Mét trong nh÷ng sù kiÖn quan träng
trong thêi k× nµy ®èi víi th¬ng m¹i quèc tÕ lµ sù h×nh
thµnh "con ®êng t¬ lôa" nèi ch©u ¸ víi ch©u ¢u. Do ®iÒu
kiÖn giao th«ng khã kh¨n, ph¬ng tiÖn vËn t¶i cha ph¸t
triÓn nªn ho¹t ®éng th¬ng m¹i quèc tÕ trong thêi k× nµy
chØ diÔn ra ë quy m« nhá.
Thêi k× thø hai, kÐo dµi tõ thÕ kØ V ®Õn thÕ kØ XIII.
Trong thêi k× nµy do chiÕn tranh liªn miªn gi÷a c¸c thÕ lùc
12
PhÇn thø nhÊt - ch¬ng i - mét sè vÊn ®Ò lÝ luËn vÒ luËt tmqT
phong kiÕn nªn th¬ng m¹i quèc tÕ kÐm ph¸t triÓn. Tuy
nhiªn, ho¹t ®éng th¬ng m¹i vÉn diÔn ra kh¸ nhén nhÞp ë
mét sè thµnh phè cña ch©u ¢u vµ Trung §«ng - nh÷ng n¬i
®îc coi lµ trung t©m giao dÞch th¬ng m¹i nh Venise,
Florence, Istanbul, Baghdad....
Thêi k× thø ba, ®îc tÝnh tõ thÕ kØ XIV ®Õn n¨m 1945.
§©y lµ thêi k× ®¸nh dÊu sù ph¸t triÓn m¹nh cña th¬ng m¹i
quèc tÕ. Do ph¬ng tiÖn giao th«ng ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ
giao th«ng ®êng biÓn nªn viÖc trao ®æi mua b¸n hµng ho¸
gi÷a c¸c níc còng v× thÕ mµ ph¸t triÓn m¹nh. Trong thêi k×
nµy, ®Ó ®¸p øng nhu cÇu trao ®æi hµng ho¸ mµ hµng lo¹t c¸c
lo¹i dÞch vô cã liªn quan tíi ho¹t ®éng th¬ng m¹i quèc tÕ
®· h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh dÞch vô tµi chÝnh, ng©n
hµng, b¶o hiÓm...
Thêi k× th t, ®îc x¸c ®Þnh tõ n¨m 1945 ®Õn nay. §©y
lµ thêi k× ph¸t triÓn m¹nh mÏ cha tõng cã cña th¬ng m¹i
quèc tÕ. Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ nµy cã ®îc nhê nh÷ng
thµnh tùu khoa häc kÜ thuËt vµ sù quan t©m ®Æc biÖt cña c¸c
quèc gia ®èi víi th¬ng m¹i quèc tÕ mµ më ®Çu b»ng viÖc
h×nh thµnh GATT (1947) vµ sù ra ®êi cña WTO (1995).
Cã thÓ nãi, cïng víi sù ph¸t triÓn cña th¬ng m¹i quèc
tÕ, kh¸i niÖm th¬ng m¹i quèc tÕ còng ph¸t triÓn. Kh¸i
niÖm th¬ng m¹i quèc tÕ ®· dÇn ®îc thay ®æi bëi sù ®a
d¹ng vÒ ®èi tîng trao ®æi mua b¸n vµ sù phong phó vÒ chñ
thÓ. Thø nhÊt, vÒ sù ®a d¹ng ho¸ ®èi tîng trao ®æi, mua
b¸n trong th¬ng m¹i quèc tÕ. NÕu ngµy ®Çu s¬ khai, ®èi
tîng cña th¬ng m¹i quèc tÕ lµ hµng ho¸ h÷u h×nh th× sau
nµy, bªn c¹nh hµng ho¸ h÷u h×nh, c¸c dÞch vô, c¸c ho¹t
®éng ®Çu t vµ vÊn ®Ò së h÷u trÝ tuÖ ®· trë thµnh ®èi tîng
cña TMQT. Thø hai, sù phong phó vÒ chñ thÓ tham gia ho¹t
13
gi¸o tr×nh luËt th¬ng m¹i quèc tÕ
®éng th¬ng m¹i quèc tÕ. NÕu tríc ®©y, ®Æc biÖt lµ trong
thêi k× ®Çu th¬ng m¹i quèc tÕ, chñ thÓ tham gia th¬ng
m¹i quèc tÕ chØ lµ c¸c c¸ nh©n th× ngµy nay trong quan hÖ
th¬ng m¹i quèc tÕ, bªn c¹nh sù ra ®êi cña rÊt nhiÒu ph¸p
nh©n th× c¸c quèc gia còng ®ang trë thµnh mét lo¹i chñ thÓ
®¸ng kÓ trong lÜnh vùc nµy.
Tõ viÖc ®a d¹ng ho¸ ®èi tîng vµ phong phó vÒ chñ thÓ
trong th¬ng m¹i quèc tÕ mét c¸ch nhanh chãng mµ thuËt
ng÷ "th¬ng m¹i quèc tÕ" trong nhiÒu trêng hîp ®· cha
®îc dïng mét c¸ch thèng nhÊt. ë ViÖt Nam, ho¹t ®éng
th¬ng m¹i ®îc hiÓu lµ ho¹t ®éng nh»m môc ®Ých sinh lîi,
bao gåm: mua b¸n hµng ho¸, cung øng dÞch vô, ®Çu t, xóc
tiÕn th¬ng m¹i vµ c¸c ho¹t ®éng nh»m môc ®Ých sinh lîi
kh¸c.(1) Trong khi ®ã, viÖc mua b¸n hµng ho¸ quèc tÕ ®îc
hiÓu lµ viÖc xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu hµng ho¸, theo ®ã hµng
ho¸ ®îc ®a ra, ®a vµo l·nh thæ ViÖt Nam hoÆc khu vùc
®Æc biÖt n»m trªn l·nh thæ ViÖt Nam ®îc coi lµ khu vùc h¶i
quan riªng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.(2) Nãi c¸ch kh¸c,
th¬ng m¹i quèc tÕ ®îc hiÓu lµ c¸c ho¹t ®éng th¬ng m¹i
vît ra khái biªn giíi quèc gia hoÆc biªn giíi h¶i quan.
Víi c¸ch tiÕp cËn kh¸i niÖm th¬ng m¹i nh trªn nªn ë
ViÖt Nam hai thuËt ng÷ lµ “International trade” (t¹m dÞch lµ
th¬ng m¹i quèc tÕ) vµ “international commerce” (t¹m dÞch
lµ kinh doanh quèc tÕ) thêng ®îc hiÓu chung mét nghÜa lµ
th¬ng m¹i quèc tÕ. Tuy nhiªn, ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi,
hai thuËt ng÷ nµy cã nghÜa kh¸c nhau. NÕu international
trade lµ thuËt ng÷ chØ c¸c ho¹t ®éng th¬ng m¹i quèc tÕ do
(1). Kho¶n 1 §iÒu 3 LuËt th¬ng m¹i n¨m 2005.
(2). Kho¶n 1, 2 §iÒu 27 vµ 28 LuËt th¬ng m¹i n¨m 2005.
14
PhÇn thø nhÊt - ch¬ng i - mét sè vÊn ®Ò lÝ luËn vÒ luËt tmqT
c¸c quèc gia thùc hiÖn víi nhau th× international commerce
lµ thuËt ng÷ chØ ho¹t ®éng th¬ng m¹i quèc tÕ do c¸c th¬ng
nh©n tiÕn hµnh. Nh vËy, cã thÓ thÊy r»ng c¸ch tiÕp cËn kh¸i
niÖm "th¬ng m¹i quèc tÕ" (international trade) ë c¸c níc
nµy kh«ng gièng víi ViÖt Nam. NÕu ViÖt Nam lÊy dÊu hiÖu
hµnh vi th¬ng m¹i vît ra khái biªn giíi quèc gia (bao gåm
hµnh vi cña quèc gia vµ cña th¬ng nh©n) lµm tiªu chÝ x¸c
®Þnh quan hÖ th¬ng m¹i quèc tÕ th× ë mét sè níc viÖc x¸c
®Þnh quan hÖ th¬ng m¹i quèc tÕ ®îc dùa vµo dÊu hiÖu chñ
thÓ lµ quèc gia.
2. LuËt th¬ng m¹i quèc tÕ
Còng nh c¸c lÜnh vùc kh¸c, ho¹t ®éng th¬ng m¹i quèc
tÕ chÞu sù ®iÒu chØnh bëi c¸c quy ph¹m ph¸p luËt vµ nh÷ng
nguyªn t¾c ph¸p lÝ nhÊt ®Þnh. Trong thêi k× ®Çu tiªn h×nh
thµnh quan hÖ th¬ng m¹i quèc tÕ, th«ng qua viÖc trao ®æi
mua b¸n gi÷a c¸c th¬ng nh©n cña c¸c níc kh¸c nhau,
nh÷ng hµnh vi th¬ng m¹i cña c¸c th¬ng nh©n nµy ®îc
®iÒu chØnh bëi chÝnh c¸c tho¶ thuËn cña hä. Nh÷ng tho¶
thuËn nµy ®îc gäi lµ "tho¶ thuËn qu©n tö", bëi v× nã ®îc
nh÷ng th¬ng nh©n x¸c lËp vµ t«n träng thùc hiÖn. Sau nµy,
khi cã sù can thiÖp cña nhµ níc vµo ho¹t ®éng th¬ng m¹i
quèc tÕ, nh÷ng quy ®Þnh ph¸p luËt ®îc nhµ níc ban hµnh
trªn nguyªn t¾c b¶o vÖ quyÒn lîi chÝnh ®¸ng cña c¸c th¬ng
nh©n vµ b¶o vÖ quyÒn lîi cña nhµ níc.
Ho¹t ®éng th¬ng m¹i lµ c¸c ho¹t ®éng nh»m môc ®Ých
lîi nhuËn th«ng qua viÖc trao ®æi mua b¸n hµng ho¸, dÞch vô
vµ c¸c ®èi tîng trao ®æi kh¸c trong th¬ng m¹i. Theo quy
®Þnh cña LuËt th¬ng m¹i n¨m 2005 ®îc Quèc héi th«ng
qua ngµy 14/6/2005 (sau ®©y gäi t¾t lµ LTM 2005) th× ho¹t
®éng th¬ng m¹i lµ ho¹t ®éng nh»m môc ®Ých sinh lîi, bao
15
gi¸o tr×nh luËt th¬ng m¹i quèc tÕ
gåm viÖc mua b¸n hµng ho¸, cung øng dÞch vô, ®Çu t, xóc
tiÕn th¬ng m¹i vµ c¸c ho¹t ®éng kh¸c nh»m môc ®Ých sinh
lîi (kho¶n 1 §iÒu 3 LTM 2005).
Th¬ng m¹i quèc tÕ lµ ho¹t ®éng th¬ng m¹i cã yÕu tè
níc ngoµi. C¸c yÕu tè níc ngoµi trong th¬ng m¹i quèc tÕ
®îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së cña ba dÊu hiÖu lµ: Chñ thÓ trong
quan hÖ th¬ng m¹i lµ c¸c bªn cã quèc tÞch kh¸c nhau hoÆc
cã trô së th¬ng m¹i ë c¸c níc kh¸c nhau; sù kiÖn lµm ph¸t
sinh thay ®æi hoÆc chÊm døt quan hÖ th¬ng m¹i x¶y ra ë
níc ngoµi vµ ®èi tîng cña quan hÖ th¬ng m¹i nh hµng
ho¸, dÞch vô hoÆc c¸c ®èi tîng kh¸c ë níc ngoµi.
LuËt th¬ng m¹i quèc tÕ lµ tæng hîp c¸c nguyªn t¾c, c¸c
quy ph¹m ®iÒu chØnh quan hÖ gi÷a c¸c chñ thÓ trong ho¹t
®éng th¬ng m¹i quèc tÕ.
II. Chñ thÓ trong th¬ng m¹i quèc tÕ
1. C¸ nh©n
C¸ nh©n, víi t c¸ch chñ thÓ trong th¬ng m¹i quèc tÕ lµ
th¬ng nh©n héi ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn mµ ph¸p luËt quy ®Þnh. Do
nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau mµ luËt ph¸p c¸c níc cã thÓ
quy ®Þnh mét c¸ch cô thÓ hoÆc kh«ng cô thÓ c¸c ®iÒu kiÖn
®èi víi c¸ nh©n khi tham gia quan hÖ th¬ng m¹i quèc tÕ víi
t c¸ch chñ thÓ.
NÕu ph¸p luËt quy ®Þnh mét c¸ch cô thÓ c¸c tiªu chuÈn
cña chñ thÓ lµ c¸ nh©n th× chØ nh÷ng ngêi cã ®Çy ®ñ tÊt c¶
nh÷ng yªu cÇu mµ ph¸p luËt quy ®Þnh míi cã thÓ trë thµnh
chñ thÓ trong quan hÖ luËt th¬ng m¹i quèc tÕ.
NÕu ph¸p luËt kh«ng quy ®Þnh cô thÓ c¸c ®iÒu kiÖn cña
chñ thÓ lµ c¸ nh©n trong quan hÖ cña luËt th¬ng m¹i quèc tÕ
16
PhÇn thø nhÊt - ch¬ng i - mét sè vÊn ®Ò lÝ luËn vÒ luËt tmqT
th× khi xem xÐt t c¸ch chñ thÓ cña mét ngêi trong quan hÖ
th¬ng m¹i quèc tÕ sÏ c¨n cø vµo c¸c quy ®Þnh ®èi víi c¸
nh©n lµ th¬ng nh©n trong quan hÖ ph¸p luËt th¬ng m¹i
trong níc ®ång thêi cã bæ sung mét sè ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh.
Nãi c¸ch kh¸c, trong trêng hîp nµy, c¸ nh©n muèn trë
thµnh chñ thÓ trong luËt th¬ng m¹i quèc tÕ ph¶i lµ th¬ng
nh©n trong quan hÖ th¬ng m¹i trong níc, ®ång thêi héi ®ñ
c¸c ®iÒu kiÖn bæ sung theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ®Ó cã thÓ
tham gia giao dÞch th¬ng m¹i quèc tÕ. VÝ dô: theo quy ®Þnh
cña ph¸p luËt ViÖt Nam th× ngêi ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn trë thµnh
chñ thÓ trong ho¹t ®éng th¬ng m¹i trong níc, nÕu muèn
ho¹t ®éng th¬ng m¹i víi níc ngoµi th× ph¶i cã ®Çy ®ñ c¸c
®iÒu kiÖn do ChÝnh phñ quy ®Þnh (§iÒu 73 LTM 2005).
MÆc dï cã nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ kh¸c nhau nhng nh×n
chung khi ®Ò cËp viÖc x¸c ®Þnh t c¸ch chñ thÓ cña c¸ nh©n
trong quan hÖ th¬ng m¹i nãi chung vµ quan hÖ th¬ng m¹i
quèc tÕ nãi riªng, luËt ph¸p cña hÇu hÕt c¸c níc ®Òu dùa
trªn hai tiªu chuÈn ph¸p lÝ liªn quan trùc tiÕp tíi c¸ nh©n ®ã
lµ: C¸c ®iÒu kiÖn vÒ nh©n th©n vµ c¸c ®iÒu kiÖn vÒ nghÒ
nghiÖp cña c¸ nh©n.
- C¸c ®iÒu kiÖn vÒ nh©n th©n
§iÒu kiÖn nh©n th©n cña c¸ nh©n lµ ®iÒu kiÖn ph¸p lÝ g¾n
liÒn víi mét con ngêi cô thÓ. Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt
cña hÇu hÕt c¸c níc trªn thÕ giíi, viÖc xem xÐt ®iÒu kiÖn vÒ
nh©n th©n cña mét ngêi ®Ó trë thµnh th¬ng nh©n kh«ng chØ
c¨n cø vµo n¨ng lùc ph¸p luËt vµ n¨ng lùc hµnh vi cña ngêi
®ã mµ cßn c¨n cø vµo nh÷ng yªu cÇu kh¸c. VÝ dô: Ngêi
muèn trë thµnh chñ thÓ trong th¬ng m¹i quèc tÕ kh«ng chØ
®ñ n¨ng lùc hµnh vi theo luËt ®Þnh mµ cßn ph¶i tu©n thñ c¸c
quy ®Þnh kh¸c cña ph¸p luËt nh: kh«ng ph¶i lµ ngêi bÞ c¬
17
gi¸o tr×nh luËt th¬ng m¹i quèc tÕ
quan cã thÈm quyÒn tíc quyÒn tham gia kinh doanh hoÆc
kh«ng ph¶i lµ ngêi ®ang chÊp hµnh ¸n ph¹t tï...
- §iÒu kiÖn vÒ nghÒ nghiÖp
Theo quy ®Þnh cña luËt ph¸p nhiÒu níc, ®Æc biÖt lµ c¸c
níc ph¬ng T©y th× nh÷ng ngêi ®ang lµm mét sè nghÒ
nhÊt ®Þnh sÏ kh«ng ®îc tham gia ho¹t ®éng th¬ng m¹i,
trong ®ã cã ho¹t ®éng th¬ng m¹i quèc tÕ. VÝ dô: theo LuËt
th¬ng m¹i cña Céng hoµ Ph¸p th× nh÷ng ngêi lµm c¸c
nghÒ nh c«ng chøc, luËt s, b¸c sÜ, c«ng chøng viªn, chÊp
hµnh viªn... kh«ng ®îc tham gia ho¹t ®éng th¬ng m¹i nãi
chung vµ th¬ng m¹i quèc tÕ nãi riªng víi t c¸ch chñ thÓ.
Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam, th¬ng nh©n lµ c¸
nh©n ph¶i lµ ngêi ho¹t ®éng th¬ng m¹i mét c¸ch ®éc lËp
thêng xuyªn vµ cã ®¨ng kÝ kinh doanh (§iÒu 6 LTM 2005).
Nh×n chung, c¸c quy ®Þnh cña nhµ níc vÒ tiªu chuÈn
ph¸p lÝ ®Ó x¸c ®Þnh t c¸ch chñ thÓ cña c¸ nh©n trong quan
hÖ th¬ng m¹i quèc tÕ chØ ®îc ¸p dông cho c¸c c«ng d©n
mang quèc tÞch níc ®ã. §èi víi c«ng d©n mang quèc tÞch
níc ngoµi cã ®îc trë thµnh th¬ng nh©n ®Ó ho¹t ®éng
th¬ng m¹i quèc tÕ trªn ph¹m vi l·nh thæ níc së t¹i hay
kh«ng, ®iÒu nµy hoµn toµn phô thuéc vµo luËt ph¸p cña tõng
níc vµ tïy theo tõng trêng hîp cô thÓ. Trong quan hÖ quèc
tÕ, ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy, c¸c níc thêng kÝ kÕt hoÆc
tham gia c¸c ®iÒu íc quèc tÕ, trong ®ã tho¶ thuËn c¸c
nguyªn t¾c ph¸p lÝ trong viÖc x¸c ®Þnh ®Þa vÞ ph¸p lÝ cña
c«ng d©n níc ngoµi.
2. Ph¸p nh©n
Ph¸p nh©n lµ tæ chøc ®îc nhµ níc thµnh lËp hoÆc c«ng
nhËn khi héi ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn ph¸p lÝ theo quy ®Þnh cña ph¸p
luËt. Ph¸p nh©n víi t c¸ch lµ chñ thÓ trong quan hÖ th¬ng
18
PhÇn thø nhÊt - ch¬ng i - mét sè vÊn ®Ò lÝ luËn vÒ luËt tmqT
m¹i nãi chung vµ trong quan hÖ th¬ng m¹i quèc tÕ nãi riªng
®îc tån t¹i díi nhiÒu h×nh thøc nh c«ng ty, h·ng kinh
doanh... Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt nhiÒu níc trªn thÕ
giíi, ph¸p nh©n víi t c¸ch chñ thÓ cña quan hÖ th¬ng m¹i
nãi chung vµ th¬ng m¹i quèc tÕ nãi riªng ®îc gäi lµ
th¬ng nh©n. C¸c tiªu chuÈn ph¸p lÝ ®Ó x¸c ®Þnh t c¸ch
th¬ng nh©n cña ph¸p nh©n ®îc quy ®Þnh trong luËt th¬ng
m¹i cña c¸c níc. Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam,
th¬ng nh©n lµ tæ chøc kinh tÕ ®îc thµnh lËp hîp ph¸p vµ
cã quyÒn ho¹t ®éng trong ph¹m vi ngµnh nghÒ t¹i c¸c ®Þa
bµn, díi c¸c h×nh thøc, b»ng c¸c ph¬ng thøc mµ ph¸p luËt
kh«ng cÊm (kho¶n 1, 2 §iÒu 6 LTM 2005).
Trªn nguyªn t¾c tù do kinh doanh trong th¬ng m¹i quèc
tÕ, ph¸p luËt cña hÇu hÕt c¸c níc cho phÐp mäi ph¸p nh©n
lµ th¬ng nh©n khi cã ®Çy ®ñ ®iÒu kiÖn tham gia ho¹t ®éng
th¬ng m¹i trong níc th× còng ®îc phÐp tham gia ho¹t
®éng th¬ng m¹i quèc tÕ. Tuy nhiªn, do tÝnh quan träng vµ
phøc t¹p cña ho¹t ®éng th¬ng m¹i quèc tÕ mµ ph¸p luËt cña
mét sè níc cßn ®a ra mét sè ®iÒu kiÖn bæ sung ®Ó x¸c
®Þnh t c¸ch chñ thÓ ®èi víi lo¹i th¬ng nh©n nµy.
Th¬ng nh©n níc ngoµi lµ th¬ng nh©n ®îc thµnh lËp
hoÆc ®¨ng kÝ theo ph¸p luËt níc ngoµi ho¹t ®éng t¹i níc së
t¹i. Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, th¬ng nh©n ph¶i tu©n theo
ph¸p luËt cña níc n¬i nã ho¹t ®éng. VÝ dô: theo quy ®Þnh
cña ph¸p luËt ViÖt Nam, th¬ng nh©n níc ngoµi lµ th¬ng
nh©n ®îc thµnh lËp hoÆc ®¨ng kÝ kinh doanh theo quy ®Þnh
cña ph¸p luËt níc ngoµi hoÆc ®îc ph¸p luËt níc ngoµi
c«ng nhËn. Th¬ng nh©n níc ngoµi ho¹t ®éng t¹i ViÖt Nam
ph¶i thùc hiÖn quyÒn vµ nghÜa vô theo quy ®Þnh cña ph¸p
luËt ViÖt Nam (§iÒu 16 LTM 2005).
19
gi¸o tr×nh luËt th¬ng m¹i quèc tÕ
3. Quèc gia
Trong th¬ng m¹i quèc tÕ, quèc gia tham gia víi t c¸ch
chñ thÓ trong hai trêng hîp. Mét lµ, kÝ kÕt hoÆc gia nhËp
c¸c ®iÒu íc quèc tÕ vÒ th¬ng m¹i; hai lµ, tham gia giao dÞch
th¬ng m¹i víi c¸c chñ thÓ kh¸c nh c¸ nh©n vµ ph¸p nh©n.
Trong trêng hîp thø nhÊt, víi t c¸ch chñ thÓ trong quan
hÖ quèc tÕ, quèc gia kÝ kÕt hoÆc gia nhËp c¸c ®iÒu íc quèc
tÕ. Trong ®ã, quèc gia tho¶ thuËn víi c¸c quèc gia kh¸c vÒ quyÒn
vµ nghÜa vô cña m×nh trong th¬ng m¹i quèc tÕ. VÝ dô: khi kÝ
kÕt HiÖp ®Þnh chung thuÕ quan vµ th¬ng m¹i (GATT) c¸c
níc thµnh viªn ®· cam kÕt thùc hiÖn nh÷ng ®iÒu ®· tho¶
thuËn; hoÆc khi tham gia tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi (WTO)
c¸c níc thµnh viªn ph¶i tu©n thñ quy chÕ vµ c¸c quy ®Þnh
®îc ghi nhËn trong c¸c hiÖp ®Þnh cña tæ chøc nµy.
Trong trêng hîp thø hai, quèc gia tham gia quan hÖ
th¬ng m¹i quèc tÕ víi c¸c chñ thÓ kh¸c nh c¸ nh©n vµ
ph¸p nh©n. Khi tham gia quan hÖ nµy, quèc gia lu«n lµ chñ
thÓ ®Æc biÖt vµ ®îc hëng quy chÕ ®Æc biÖt. Theo ®ã, mét
sè nguyªn t¾c trong giao dÞch hîp ®ång sÏ bÞ h¹n chÕ ¸p
dông nÕu c¸c quèc gia tham gia víi t c¸ch chñ thÓ kh«ng
tuyªn bè tõ bá quyÒn miÔn trõ cña m×nh, cô thÓ lµ:
Thø nhÊt, nguyªn t¾c b×nh ®¼ng. VÒ mÆt lÝ luËn, khi
tham gia kÝ kÕt hîp ®ång d©n sù nãi chung vµ hîp ®ång
th¬ng m¹i quèc tÕ nãi riªng, c¸c bªn chñ thÓ cña quan hÖ
hîp ®ång lu«n b×nh ®¼ng víi nhau. Tuy nhiªn, trong quan hÖ
hîp ®ång mµ mét bªn chñ thÓ lµ nhµ níc th× nguyªn t¾c
b×nh ®¼ng hÇu nh kh«ng ®îc ®Æt ra. Nãi c¸ch kh¸c, khi
hîp ®ång kinh doanh ®îc kÝ kÕt gi÷a quèc gia vµ th¬ng
nh©n (thÓ nh©n hoÆc ph¸p nh©n) th× nguyªn t¾c b×nh ®¼ng
gi÷a c¸c bªn chñ thÓ kh«ng ®îc ¸p dông. Bëi v×, kh¸c víi
20
- Xem thêm -
.PDF 
436 
103 
116 
