394-2018/CXBIPH/68-188/CAND
2
trêng ®¹i häc luËt hµ néi
Gi¸o tr×nh
(T¸i b¶n lÇn thø 20 cã söa ®æi)
Nhµ xuÊt b¶n c«ng an nh©n d©n
Hµ néi - 2018
3
Chñ biªn
Ts. lª mai anh
TËp thÓ t¸c gi¶
4
TS. lª mai anh
Ch¬ng I, VI
TS. Hoµng ly anh
Ch¬ng XI
PGS.TS. Hoµng phíc hiÖp
Ch¬ng III, XV
GV. ®ç m¹nh hång
Ch¬ng IX, X, XIV
Ts. Chu m¹nh hïng &
Ts. L£ MINH TIÕN
Ch¬ng VII
TS. Vò ®øc long
Ch¬ng II, XIX
Ths. nguyÔn v¨n luËn
Ch¬ng V
Ts. NguyÔn thÞ kim ng©n &
Ths. ®oµn thµnh nh©n
Ch¬ng XVII
PGS.TS. NguyÔn hång thao
Ch¬ng VIII
PGS.TS. NguyÔn hång thao &
Ts. Hoµng ly anh
Ch¬ng XVIII
tS. trÇn v¨n Th¾ng
Ch¬ng XII, XIII
PGS.TS. NguyÔn thÞ thuËn
Ch¬ng IV, XVI
PGS.TS. NguyÔn trung tÝn
Ch¬ng XX
Ch¬ng I
Kh¸i niÖm, lÞch sö ph¸t triÓn vµ nguån
cña luËt quèc tÕ
I. kh¸i niÖm
1. §Þnh nghÜa
Nh÷ng nghiªn cøu cña khoa häc ph¸p lý ®· chØ ra sù h×nh
thµnh tÊt yÕu cña nhµ níc vµ cïng víi nhµ níc lµ ph¸p luËt.
Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, nhµ níc ®· sö dông nhiÒu c«ng cô
kh¸c nhau ®Ó qu¶n lý, ®iÒu hµnh vµ ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ x·
héi. Mét trong sè c«ng cô h÷u hiÖu cã ý nghÜa võa duy tr× quyÒn
lùc nhµ níc, võa ph¸t huy ®îc nh÷ng tÝnh n¨ng quan träng cña
bé m¸y nhµ níc lµ ph¸p luËt. Ho¹t ®éng thuéc chøc n¨ng c¬ b¶n
cña nhµ níc ®îc kh¸i qu¸t theo hai ph¬ng diÖn chñ yÕu lµ
ho¹t ®éng ®èi néi vµ ®èi ngo¹i. §Ó thùc hiÖn hai chøc n¨ng trªn,
nhµ níc ®· sö dông phæ biÕn hai lo¹i c«ng cô ph¸p lý kh¸c nhau
mµ gäi theo thuËt ng÷ truyÒn thèng, kinh ®iÓn vµ hiÖn ®¹i lµ luËt
quèc gia vµ luËt quèc tÕ. Mçi quèc gia cã hÖ thèng ph¸p luËt cña
riªng m×nh, cßn quan hÖ cña céng ®ång c¸c quèc gia l¹i ®îc
®iÒu chØnh bëi hÖ thèng luËt chung lµ luËt quèc tÕ.
Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña luËt quèc tÕ g¾n liÒn
víi sù ph¸t triÓn chung cña nhµ níc vµ ph¸p luËt nhng xÐt vÒ
thêi ®iÓm lÞch sö th× luËt quèc tÕ h×nh thµnh muén h¬n so víi luËt
quèc gia. LuËt quèc tÕ b¾t ®Çu xuÊt hiÖn khi gi÷a c¸c nhµ níc
cã sù thiÕt lËp quan hÖ bang giao víi nhau, thêi kú s¬ khai lµ
quan hÖ gi÷a c¸c quèc gia l¸ng giÒng, dÇn dÇn më réng, vît
khái ph¹m vi khu vùc vµ ph¸t triÓn thµnh c¸c quan hÖ cã tÝnh chÊt
5
liªn khu vùc hay céng ®ång quèc tÕ nh ngµy nay.
Cïng víi sù gia t¨ng cña c¸c quan hÖ quèc tÕ vµ sù ph¸t triÓn
cña luËt quèc tÕ, nh÷ng thuËt ng÷ ®îc sö dông g¾n víi c¸c tiÕn
tr×nh cña luËt quèc tÕ còng xuÊt hiÖn vµ cã sù thay ®æi qua c¸c
thêi kú. Mét lo¹t c¸c thuËt ng÷ nh “LuËt quèc tÕ” (International
law), “Ph¸p luËt quèc tÕ”, “LuËt quèc tÕ chung”, hay cã thÓ gäi
theo thuËt ng÷ t¬ng ®ång lµ “C«ng ph¸p quèc tÕ”
(International Public Law) ®ang ®îc sö dông réng r·i trong
khoa häc ph¸p lý quèc tÕ còng nh trong sinh ho¹t quèc tÕ cã
nguån gèc tõ mét sè thuËt ng÷ ph¸p lý cæ ®iÓn nh “LuËt V¹n
d©n - Jus gentium” (trong LuËt La M· cæ), “LuËt gi÷a c¸c d©n
téc - Jus inter gentes” (xuÊt hiÖn ë thÕ kû XVI).
VÒ tæng thÓ, c¸c thuËt ng÷ ®ã ®Òu cã sù t¬ng ®ång vÒ nh÷ng
néi dung c¬ b¶n, víi ý nghÜa dïng ®Ó chØ hÖ thèng c¸c nguyªn
t¾c vµ quy ph¹m ph¸p luËt ®iÒu chØnh quan hÖ quèc tÕ ph¸t sinh
gi÷a c¸c quèc gia vµ c¸c chñ thÓ kh¸c cña luËt quèc tÕ. HÖ thèng
c¸c nguyªn t¾c vµ quy ph¹m nµy mang tÝnh chÊt lµ hÖ thèng ph¸p
luËt ®éc lËp, tån t¹i song song víi hÖ thèng ph¸p luËt cña tõng
quèc gia nhng gi÷a c¸c thuËt ng÷ nªu trªn cã sù ph©n biÖt víi
thuËt ng÷ “LuËt quèc tÕ khu vùc”. ThuËt ng÷ “LuËt quèc tÕ khu
vùc” lµ tæng thÓ c¸c quy ph¹m ®iÒu chØnh quan hÖ gi÷a c¸c quèc
gia trong cïng mét khu vùc ®Þa lý hoÆc cïng xu híng chÝnh trÞ,
t«n gi¸o hay c¸c liªn kÕt khu vùc, nh HiÖp héi c¸c quèc gia
§«ng Nam ¸ (ASEAN), Liªn minh ch©u ¢u (EU)...
Ngoµi ra, tõ ph¬ng diÖn häc thuËt cßn cã sù kh¸c biÖt gi÷a
thuËt ng÷ “LuËt quèc tÕ” vµ “Khoa häc luËt quèc tÕ”, “Khoa
häc luËt quèc tÕ” lµ m«n khoa häc ph¸p lý chuyªn ngµnh nghiªn
cøu vÒ c¸c vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn ®Æt ra trong quan hÖ quèc
tÕ gi÷a c¸c quèc gia vµ thùc thÓ quèc tÕ kh¸c, thuéc ph¹m vi ®iÒu
chØnh cña luËt quèc tÕ.
LuËt quèc tÕ ®· tr¶i qua nhiÒu thêi kú ph¸t triÓn (thêi kú cæ
6
®¹i; thêi kú trung ®¹i; thêi kú cËn ®¹i vµ thêi kú hiÖn ®¹i). Kh¸c
víi c¸c thêi kú tríc, sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña luËt quèc tÕ
hiÖn ®¹i ®îc ®Æt trong hÖ thèng quèc tÕ vµ lµ mét bé phËn c¬
b¶n cña hÖ thèng ®ã.
Trªn b×nh diÖn chung, hÖ thèng quèc tÕ ®îc t¹o thµnh bëi
nhiÒu yÕu tè, nh c¸c quèc gia; c¸c tæ chøc quèc tÕ liªn quèc gia;
c¸c thùc thÓ quèc tÕ kh¸c (vµ c¸c thiÕt chÕ quèc tÕ cña nh÷ng tæ
chøc nµy); luËt quèc tÕ vµ c¸c quy ph¹m kh¸c cña hÖ thèng quèc
tÕ. Gi÷a c¸c yÕu tè nµy cã sù g¾n kÕt víi nhau trong nh÷ng mèi
quan hÖ t¬ng t¸c, t¹o thµnh hÖ thèng quèc tÕ. §Æc trng tiªu
biÓu cña hÖ thèng quèc tÕ ®îc thÓ hiÖn qua yÕu tè trung t©m lµ
quèc gia vµ nh÷ng mèi quan hÖ, liªn kÕt gi÷a quèc gia víi c¸c
yÕu tè kh¸c, th«ng qua sù ®iÒu chØnh cña c¸c lo¹i quy ph¹m
mang tÝnh ph¸p lý - chÝnh trÞ vµ víi nh÷ng ph¬ng thøc nhÊt
®Þnh. Liªn quan ®Õn quèc gia vµ sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng quèc
tÕ, luËt quèc tÕ hiÖn ®¹i gi÷ vai trung t©m, bëi ®îc c¸c quèc gia
vµ c¸c thùc thÓ quèc tÕ kh¸c sö dông víi tÝnh chÊt lµ c«ng cô
ph¸p lý ®Ó duy tr× sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng nµy trong mét trËt tù
ph¸p luËt nhÊt ®Þnh vµ cã sù bao qu¸t tíi hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc cña
®êi sèng quèc tÕ.
H×nh thµnh vµ tån t¹i trong hÖ thèng quèc tÕ nh vËy, kÕt hîp
víi xu thÕ ph¸t triÓn cña thêi ®¹i (xu thÕ quèc tÕ ho¸ mäi mÆt cña
®êi sèng quèc tÕ ë c¶ hai cÊp ®é, khu vùc vµ toµn cÇu, dùa trªn
c¬ së nÒn kinh tÕ trÝ thøc), luËt quèc tÕ hiÖn ®¹i trong nh÷ng thËp
nguyªn ®Çu cña thÕ kû XXI lµ kÕt qu¶ vµ lµ sù ph¶n ¸nh c¸c quan
hÖ quèc tÕ trong ®iÒu kiÖn hîp t¸c, ph¸t triÓn cña céng ®ång thÕ
giíi ®ang cã nh÷ng thay ®æi to lín vÒ mäi ph¬ng diÖn, cÊp ®é,
tu©n theo quy luËt vËn ®éng kh¸ch quan ë tõng quèc gia còng
nh trªn ph¹m vi toµn cÇu.
Tõ nh÷ng nÐt kh¸i qu¸t trªn, cã thÓ ®Þnh nghÜa, luËt quèc tÕ lµ
hÖ thèng c¸c nguyªn t¾c vµ quy ph¹m ph¸p luËt, ®îc c¸c quèc
7
gia vµ chñ thÓ kh¸c cña luËt quèc tÕ tho¶ thuËn t¹o dùng nªn, trªn
c¬ së tù nguyÖn vµ b×nh ®¼ng, nh»m ®iÒu chØnh nh÷ng quan hÖ
ph¸t sinh gi÷a quèc gia vµ c¸c chñ thÓ ®ã trong mäi lÜnh vùc cña
®êi sèng quèc tÕ. §ã lµ c¸c nguyªn t¾c vµ quy ph¹m ¸p dông
chung mµ kh«ng cã sù ph©n biÖt vÒ tÝnh chÊt, h×nh thøc hay vÞ
thÕ cña tõng quèc gia khi thiÕt lËp quan hÖ quèc tÕ gi÷a nh÷ng
chñ thÓ nµy víi nhau.
2. C¸c ®Æc trng c¬ b¶n
a. VÒ chñ thÓ cña luËt quèc tÕ
Phï hîp víi tÝnh chÊt cña hÖ thèng c¸c nguyªn t¾c vµ quy
ph¹m luËt quèc tÕ, vÒ lý luËn còng nh vÒ ph¸p lý, quèc gia vµ
nh÷ng thùc thÓ quèc tÕ kh¸c, nh c¸c tæ chøc quèc tÕ liªn quèc
gia (liªn chÝnh phñ) hay c¸c d©n téc ®ang ®Êu tranh giµnh ®éc lËp
lµ chñ thÓ cña luËt quèc tÕ nhng trong sè nh÷ng thùc thÓ nµy,
quèc gia lµ chñ thÓ phæ biÕn cña quan hÖ ph¸p luËt quèc tÕ còng
nh luËt quèc tÕ.
Khoa häc luËt quèc tÕ quan niÖm, quèc gia lµ thùc thÓ ®îc
h×nh thµnh trªn c¬ së cã l·nh thæ, d©n c vµ quyÒn lùc nhµ
níc, víi thuéc tÝnh chÝnh trÞ - ph¸p lý bao trïm lµ chñ quyÒn
quèc gia. Quan hÖ ph¸p luËt quèc tÕ thêng do quèc gia tù x¸c
lËp hoÆc th«ng qua khu«n khæ c¸c tæ chøc quèc tÕ do c¸c quèc
gia thµnh lËp nªn. Trong qu¸ tr×nh thiÕt lËp vµ ph¸t triÓn c¸c
quan hÖ quèc tÕ, sù b×nh ®¼ng cña quèc gia dùa trªn chñ quyÒn
quèc gia cã tÝnh quyÕt ®Þnh ®Õn b¶n chÊt cña luËt quèc tÕ, thÓ
hiÖn trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ thùc thi luËt quèc tÕ.
C¸c quan hÖ ph¸p luËt quèc tÕ cña quèc gia ®Òu nh»m híng
®Õn vµ v× lîi Ých quèc gia. Do ®ã, vÒ c¬ b¶n, lîi Ých quèc gia, d©n
téc lµ nÒn t¶ng mµ dùa trªn c¬ së ®ã, c¸c quèc gia cã thÓ ®¹t
®îc c¸c tho¶ thuËn khi thiÕt lËp hoÆc tham gia mét quan hÖ
ph¸p luËt quèc tÕ nhÊt ®Þnh.
Trong thùc tiÔn, c¸ nh©n hoÆc ph¸p nh©n kinh tÕ, x· héi chØ
8
cã thÓ tham gia rÊt h·n h÷u vµo mét sè lo¹i quan hÖ ph¸p luËt
quèc tÕ x¸c ®Þnh nhng kh«ng v× thÕ mµ cho r»ng nh÷ng thùc thÓ
nµy lµ chñ thÓ cña luËt quèc tÕ.
b. VÒ quan hÖ do luËt quèc tÕ ®iÒu chØnh
Quan hÖ do luËt quèc tÕ ®iÒu chØnh lµ quan hÖ gi÷a c¸c quèc
gia hoÆc c¸c thùc thÓ quèc tÕ kh¸c, nh c¸c tæ chøc quèc tÕ liªn
quèc gia, c¸c d©n téc ®ang ®Êu tranh giµnh ®éc lËp, n¶y sinh
trong c¸c lÜnh vùc (chÝnh trÞ, kinh tÕ, x· héi...) cña ®êi sèng quèc
tÕ. Kh¸c víi c¸c quan hÖ do luËt quèc gia ®iÒu chØnh, quan hÖ
thuéc ph¹m vi t¸c ®éng cña luËt quèc tÕ lµ quan hÖ mang tÝnh
chÊt liªn quèc gia, liªn chÝnh phñ, ph¸t sinh trong bÊt kú lÜnh vùc
nµo cña ®êi sèng quèc tÕ. Nh÷ng quan hÖ quèc tÕ ®ã ®ßi hái ph¶i
®îc ®iÒu chØnh b»ng quy ph¹m luËt quèc tÕ. §iÒu kiÖn nµy lµ
c¨n cø x¸c ®Þnh tÝnh ph¸p lý quèc tÕ cña mèi quan hÖ ph¸p luËt
mµ c¸c quèc gia thiÕt lËp víi nhau hoÆc víi chñ thÓ kh¸c cña
luËt quèc tÕ, ®ång thêi cã c¬ së ®Ó ph©n biÖt quan hÖ ph¸p luËt
quèc tÕ cña quèc gia víi quan hÖ ph¸p luËt kh¸c mµ quèc gia lµ
mét bªn chñ thÓ, vÝ dô, quan hÖ ph¸p luËt trong níc, quan hÖ
ph¸p luËt thuéc ph¹m vi t ph¸p quèc tÕ hay c¸c quan hÖ ph¸p
luËt th¬ng m¹i quèc tÕ, kinh tÕ quèc tÕ... Nh vËy, quan hÖ liªn
quèc gia (liªn chÝnh phñ) gi÷a c¸c quèc gia vµ c¸c thùc thÓ quèc
tÕ kh¸c ph¸t sinh trong mäi lÜnh vùc chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸,
x· héi... vµ ®îc ®iÒu chØnh b»ng luËt quèc tÕ gäi lµ quan hÖ
ph¸p luËt quèc tÕ.
Trong nhiÒu trêng hîp, quan hÖ quèc tÕ cña hai quèc gia
cïng híng ®Õn kh¸ch thÓ vµ ®èi tîng chung nhng do tÝnh chÊt
kh¸c nhau cña quy ph¹m ph¸p luËt ®îc viÖn dÉn ®Ó ®iÒu chØnh
quan hÖ ®ã nªn cã thÓ ph¸t sinh nh÷ng quan hÖ ph¸p luËt kh¸c
nhau. VÝ dô, liªn quan ®Õn ®èi tîng lµ mét vïng l·nh thæ quèc
gia nhÊt ®Þnh cã thÓ h×nh thµnh hoÆc lµ quan hÖ chuyÓn nhîng,
trao ®æi gi÷a hai quèc gia (mang tÝnh chÊt lµ quan hÖ ph¸p luËt
9
quèc tÕ, ®îc ®iÒu chØnh b»ng quy ph¹m cña ®iÒu íc quèc tÕ)
hay quan hÖ hîp ®ång quèc tÕ ®Ó mua b¸n vïng l·nh thæ ®ã, víi
cïng môc ®Ých lµ chuyÓn ®æi chñ së h÷u, tõ ®ã x¸c lËp chñ quyÒn
quèc gia. Trong thùc tiÔn quan hÖ quèc tÕ ®· tån t¹i nh÷ng
trêng hîp t¬ng tù nh vËy, ®ã lµ hîp ®ång b¸n vïng Al¸txka
cña Sa hoµng Nga cho Mü n¨m 1907 víi gi¸ 7,5 triÖu róp vµng.
Sù ph©n biÖt ranh giíi cña quan hÖ ph¸p luËt quèc tÕ víi c¸c
quan hÖ ph¸p luËt kh¸c mµ quèc gia tham gia víi t c¸ch chñ thÓ
ph¸p luËt cã ý nghÜa lý luËn, ph¸p lý c¬ b¶n v× nã liªn quan ®Õn
vÊn ®Ò x¸c ®Þnh quyÒn, nghÜa vô vµ tr¸ch nhiÖm ph¸p lý cña quèc
gia, cïng c¸c c¬ chÕ ph¸p lý t¬ng øng ®Ó gi¶i quyÕt c¸c quan hÖ
ph¸t luËt cô thÓ. Quan hÖ ph¸p luËt quèc tÕ ph¸t sinh, thay ®æi
hoÆc chÊm døt, do t¸c ®éng cña nh÷ng quy ph¹m luËt quèc tÕ,
cña n¨ng lùc chñ thÓ luËt quèc tÕ vµ sù kiÖn ph¸p lý quèc tÕ (bao
gåm sù biÕn ph¸p lý quèc tÕ vµ hµnh vi ph¸p luËt cña chñ thÓ luËt
quèc tÕ).
* Sù biÕn ph¸p lý quèc tÕ: Lµ c¸c sù kiÖn x¶y ra trong thùc tÕ,
g©y ra c¸c hÖ qu¶ ph¸p lý trong lÜnh vùc luËt quèc tÕ. Mét sù kiÖn
®îc x¸c ®Þnh lµ sù biÕn ph¸p lý kh«ng ph¶i tõ b¶n chÊt cña sù
biÕn mµ do luËt quèc tÕ rµng buéc c¸c kÕt qu¶ ph¸p lý nhÊt ®Þnh
víi c¸c sù kiÖn ®ã. LuËt quèc tÕ cã sù ph©n lo¹i sù biÕn ph¸p lý
quèc tÕ dùa trªn mét sè tiªu chÝ kh¸c nhau nh sù biÕn tù nhiªn
(lµ c¸c sù kiÖn vËt chÊt hoÆc tù nhiªn mµ luËt quèc tÕ rµng buéc
c¸c kÕt qu¶ ph¸p lý x¸c ®Þnh ®èi víi c¸c sù kiÖn nµy, ch¼ng h¹n
trêng hîp ngËp ch×m cña mét hßn ®¶o lµ ®èi tîng thùc hiÖn
mét ®iÒu íc quèc tÕ) vµ sù biÕn cã liªn quan ®Õn ho¹t ®éng cña
con ngêi (®îc hiÓu lµ ho¹t ®éng cña thÓ nh©n, ph¸p nh©n mÆc
dï kh«ng ph¶i víi t c¸ch chñ thÓ quan hÖ ph¸p luËt quèc tÕ
nhng luËt quèc tÕ vÉn x¸c nhËn nh÷ng kÕt qu¶ ph¸p lý rµng
buéc víi c¸c ho¹t ®éng nµy, vÝ dô, hµnh ®éng vît biªn giíi tr¸i
phÐp cña c¸ nh©n).
10
* Hµnh vi ph¸p luËt quèc tÕ: Trong khoa häc luËt quèc tÕ,
hµnh vi ph¸p luËt quèc tÕ ®îc x¸c ®Þnh lµ hµnh vi thÓ hiÖn ý chÝ
cña chñ thÓ luËt quèc tÕ mµ sù thÓ hiÖn ®ã ®îc luËt quèc tÕ quy
®Þnh rµng buéc víi c¸c hÖ qu¶ ph¸p lý x¸c ®Þnh. Theo ®ã th×
trong mét hµnh vi ph¸p luËt quèc tÕ thêng bao gåm sù thÓ hiÖn
ý chÝ cña chñ thÓ luËt quèc tÕ vµ viÖc xuÊt hiÖn c¸c kÕt qu¶ ph¸p
lý quèc tÕ mµ c¸c kÕt qu¶ nµy ®îc luËt quèc tÕ rµng buéc víi
sù thÓ hiÖn ý chÝ nªu trªn cña chÝnh chñ thÓ. Do ®Æc ®iÓm vÒ t
c¸ch chñ thÓ lµ quèc gia, d©n téc ®ang ®Êu tranh giµnh quyÒn
d©n téc tù quyÕt hay tæ chøc quèc tÕ nªn kh¸i niÖm ý chÝ cña
chñ thÓ khi thùc hiÖn hµnh vi ph¸p luËt quèc tÕ kh«ng ph¶i theo
nghÜa hµnh vi t©m lý mµ lµ hµnh vi cña c¸c c¬ quan hay thiÕt
chÕ cã thÈm quyÒn ®îc thÓ hiÖn c«ng khai th«ng qua c¸c tuyªn
bè. Trong thùc tiÔn quan hÖ quèc tÕ, hµnh vi ph¸p luËt rÊt ®a
d¹ng, phong phó. VÝ dô, theo tÝnh chÊt cña hµnh vi cã thÓ ph©n
biÖt mét hµnh vi hîp ph¸p víi hµnh vi bÊt hîp ph¸p; xÐt theo tiªu
chñ thÓ cña hµnh vi cã thÓ cã hµnh vi ®¬n ph¬ng, hµnh vi song
ph¬ng, hµnh vi ®a ph¬ng... C¸c hµnh vi ph¸p luËt cã thÓ ®a
®Õn c¸c hÖ qu¶ ph¸p lý kh¸c nhau, tïy thuéc vµo môc ®Ých vµ
tÝnh chÊt cña mçi hµnh vi.
Tãm l¹i, cã nhiÒu d¹ng quan hÖ ph¸p luËt quèc tÕ kh¸c nhau
trong sinh ho¹t quèc tÕ, tïy thuéc vµo tÝnh chÊt, môc ®Ých, lÜnh
vùc hîp t¸c, néi dung hay chñ thÓ tham gia c¸c quan hÖ ®ã, vÝ dô,
cã quan hÖ ph¸p luËt trong c¸c lÜnh vùc chuyªn m«n cô thÓ cña
luËt quèc tÕ, nh quan hÖ ph¸p luËt ký kÕt vµ thùc hiÖn ®iÒu íc
quèc tÕ, quan hÖ ph¸p luËt hµng kh«ng quèc tÕ, quan hÖ ph¸p luËt
vÒ hîp t¸c ®Êu tranh phßng, chèng téi ph¹m quèc tÕ; cßn nÕu c¨n
cø vµo chñ thÓ quan hÖ th× cã thÓ ph©n biÖt quan hÖ ph¸p luËt
quèc tÕ cña quèc gia, cña tæ chøc quèc tÕ...
Nh vËy, c¸c quan hÖ ph¸p luËt quèc tÕ cã ®Æc trng c¬ b¶n
bëi sù tån t¹i cña yÕu tè trung t©m lµ quèc gia - chñ thÓ cã chñ
quyÒn vµ viÖc thùc hiÖn quyÒn n¨ng chñ thÓ luËt quèc tÕ cña
11
quèc gia do thuéc tÝnh chñ quyÒn chi phèi ®· t¹o ra sù ®iÒu chØnh
kh¸c biÖt cña luËt quèc tÕ so víi c¬ chÕ ®iÒu chØnh cña luËt quèc
gia.
c. VÒ sù h×nh thµnh luËt quèc tÕ
Sù tån t¹i cña hÖ thèng quèc tÕ mµ trung t©m lµ c¸c quèc gia
®· h×nh thµnh mét c¸ch kh¸ch quan c¬ chÕ tho¶ thuËn trong qu¸
tr×nh h×nh thµnh luËt quèc tÕ. Khi trong quan hÖ quèc tÕ lu«n
xuÊt hiÖn vµ hiÖn h÷u t¬ng quan lîi Ých riªng cña mçi quèc gia,
®Æt bªn c¹nh lîi Ých cña quèc gia kh¸c vµ lîi Ých céng ®ån th× c¸c
quy ph¹m luËt quèc tÕ tÊt yÕu lµ s¶n phÈm cña sù ®Êu tranh, nh©n
nhîng lÉn nhau gi÷a c¸c quèc gia trong qu¸ tr×nh hîp t¸c vµ
ph¸t triÓn.
Quan hÖ gi÷a c¸c quèc gia cã chñ quyÒn lo¹i bá quyÒn lùc
siªu quèc gia vµ nh÷ng kh¶ n¨ng ¸p ®Æt c¸c quy t¾c hay quy
ph¹m b¾t buéc cho bÊt kú quèc gia nµo kh¸c vµ thay vµo ®ã b»ng
viÖc thõa nhËn tho¶ thuËn lµ ph¬ng thøc duy nhÊt ®Ó h×nh thµnh
hÖ thèng c¸c nguyªn t¾c vµ quy ph¹m luËt quèc tÕ, cã chøc n¨ng
duy tr× trËt tù ph¸p lý cÇn thiÕt ®èi víi céng ®ång quèc tÕ. §©y
còng lµ ®Æc ®iÓm lý gi¶i cho sù thiÕu v¾ng c¬ chÕ quyÒn lùc
chung, “®øng trªn” c¸c quèc gia khi tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng liªn
quan ®Õn c¶ hai qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ thùc thi c¸c quy ph¹m
cña luËt quèc tÕ.
Trªn thùc tÕ, sù h×nh thµnh luËt quèc tÕ kh¸c víi tr×nh tù x©y
dùng luËt quèc gia, bëi v× viÖc h×nh thµnh luËt quèc tÕ lµ qu¸
tr×nh mang tÝnh chÊt tù nguyÖn cña c¸c quèc gia, thÓ hiÖn ë sù tù
®iÒu chØnh quan hÖ lËp ph¸p mµ c¸c quèc gia tiÕn hµnh theo
ph¬ng thøc tho¶ thuËn c«ng khai b»ng quan hÖ ®iÒu íc hoÆc
mÆc nhiªn thõa nhËn quy t¾c xö sù trong luËt tËp qu¸n.
TÝnh tù ®iÒu chØnh trong ho¹t ®éng x©y dùng quy ph¹m luËt
quèc tÕ thêng th«ng qua hai giai ®o¹n, giai ®o¹n tho¶ thuËn cña
c¸c quèc gia vÒ néi dung quy t¾c vµ giai ®o¹n tho¶ thuËn c«ng
12
nhËn tÝnh rµng buéc cña c¸c quy t¾c ®· ®îc h×nh thµnh. ViÖc
h×nh thµnh hÖ thèng quy ph¹m luËt quèc tÕ theo hai giai ®o¹n ®ã
kh«ng nh»m t¹o ra ý chÝ tèi cao, duy nhÊt mµ lµ sù tù nguyÖn
tho¶ thuËn cña c¸c quèc gia dùa trªn nguyªn t¾c b×nh ®¼ng vÒ
chñ quyÒn. MÆc dï qu¸ tr×nh tho¶ thuËn gi÷a c¸c quèc gia cã sù
t¸c ®éng quan träng cña hoµn c¶nh thùc tÕ nhng c¸c quy ph¹m
luËt quèc tÕ ®îc h×nh thµnh vÉn ph¶n ¸nh ®îc b¶n chÊt cña luËt
quèc tÕ lµ kÕt qu¶ cña sù tho¶ thuËn, nhîng bé lÉn nhau gi÷a
c¸c chñ thÓ, híng ®Õn lîi Ých quèc gia, d©n téc, còng nh v× lîi
Ých chung cña céng ®ång c¸c quèc gia.
d. VÒ sù thùc thi luËt quèc tÕ
* Kh¸i niÖm
LuËt quèc tÕ hiÖn ®¹i bao gåm c¸c quy ph¹m ph¸p luËt ®Ó
mét mÆt ®iÒu hoµ quan hÖ lîi Ých gi÷a c¸c chñ thÓ luËt quèc tÕ,
mÆt kh¸c ph¶n ¸nh b¶n chÊt vµ xu híng ph¸t triÓn hiÖn nay cña
luËt nµy. Còng nh luËt quèc gia, sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña
luËt quèc tÕ ®Æt ra yªu cÇu tÊt yÕu cña viÖc ph¶i ®îc thùc thi bëi
c¸c chñ thÓ, tøc yªu cÇu vÒ viÖc ®a c¸c quy ®Þnh cña hÖ thèng
®ã vµo ®êi sèng ph¸p luËt cña mét quèc gia vµ ®êi sèng cña céng
®ång quèc tÕ.
Thùc thi luËt quèc tÕ lµ qu¸ tr×nh c¸c chñ thÓ ¸p dông c¬ chÕ
hîp ph¸p, phï hîp ®Ó ®¶m b¶o c¸c quy ®Þnh cña luËt quèc tÕ
®îc thi hµnh vµ ®îc t«n träng ®Çy ®ñ trong ®êi sèng quèc tÕ.
§©y lµ qu¸ tr×nh c¸c chñ thÓ luËt quèc tÕ, th«ng qua c¸c c¬
chÕ quèc tÕ vµ quèc gia (do luËt quèc tÕ quy ®Þnh) ®Ó thùc thi c¸c
quyÒn vµ nghÜa vô ph¸p luËt quèc tÕ. Qu¸ tr×nh nµy ®îc tiÕn
hµnh b»ng nhiÒu ho¹t ®éng ph¸p lý cã liªn quan víi nhau trong
yªu cÇu chung lµ ®¶m b¶o lîi Ých riªng cña tõng chñ thÓ phï hîp
víi lîi Ých chung cña c¶ céng ®ång, híng ®Õn ph¸t triÓn vµ ngµy
cµng hoµn thiÖn luËt quèc tÕ.
13
* TÝnh chÊt cña sù thùc thi luËt quèc tÕ
VÒ ph¬ng diÖn ph¸p lý, thùc thi luËt quèc tÕ thùc chÊt thÓ
hiÖn tÝnh hai mÆt cña qu¸ tr×nh hiÖn thùc ho¸ c¸c quy ®Þnh ph¸p
luËt vµo ®êi sèng sinh ho¹t quèc tÕ. Ho¹t ®éng ph¸p lý nµy ®îc
diÔn ra b»ng hµnh vi ph¸p luËt cña chñ thÓ luËt quèc tÕ, theo c¬
chÕ chung hoÆc riªng, trong tõng lÜnh vùc mµ luËt quèc tÕ ®iÒu
chØnh. TÝnh chÊt cña ho¹t ®éng nµy cã thÓ díi d¹ng xö sù tÝch
cùc (nh ho¹t ®éng thùc thi) ®Ó chñ thÓ chñ ®éng thùc hiÖn
quyÒn vµ nghÜa vô cña m×nh hoÆc lµ xö sù thô ®éng (tu©n thñ)
cña chñ thÓ ®Ó kh«ng tiÕn hµnh nh÷ng ho¹t ®éng tr¸i víi quy
®Þnh cña luËt quèc tÕ, g©y ¶nh hëng ®Õn trËt tù ph¸p lý quèc tÕ
hay lîi Ých cña chñ thÓ kh¸c. Thùc thi luËt quèc tÕ thÓ hiÖn ®Æc
trng cã tÝnh b¶n chÊt cña luËt nµy lµ th«ng qua c¬ chÕ tho¶
thuËn hoÆc sù tù ®iÒu chØnh cña tõng quèc gia. V× vËy, kh«ng cã
c¬ chÕ mang tÝnh quyÒn lùc quèc tÕ ¸p ®Æt cho qu¸ tr×nh trªn, trõ
nh÷ng c¬ chÕ kiÓm so¸t quèc tÕ trong nh÷ng lÜnh vùc nhÊt ®Þnh,
cã sù tho¶ thuËn cña c¸c quèc gia. Trong thùc tiÔn thùc thi luËt
quèc tÕ, c¸c quèc gia ph¶i tù ®iÒu chØnh trªn c¬ së c¸c quy ®Þnh
cña luËt quèc tÕ ®èi víi c¸c ho¹t ®éng thùc hiÖn nghÜa vô chung
cña chñ thÓ luËt quèc tÕ vµ nh÷ng nghÜa vô c¸ thÓ ph¸t sinh tõ t
c¸ch thµnh viªn ®iÒu íc quèc tÕ hay tæ chøc quèc tÕ. Ch¼ng h¹n,
trong lÜnh vùc luËt quèc tÕ vÒ quyÒn con ngêi, bªn c¹nh c¬ chÕ
quèc tÕ nh»m duy tr× c¸c ho¹t ®éng b¶o vÖ, ph¸t triÓn c¸c quyÒn
con ngêi c¬ b¶n mµ luËt quèc tÕ quy ®Þnh, tõng quèc gia ®Òu
x©y dùng c¬ chÕ quèc gia (theo quy ®Þnh cña luËt quèc tÕ) ®Ó
®¶m b¶o cho c¸c quyÒn con ngêi c¬ b¶n ®îc thùc hiÖn ë quèc
gia ®ã. ViÖc t¹o dùng vµ duy tr× ho¹t ®éng cña c¬ chÕ quèc gia
trong lÜnh vùc nh©n quyÒn lµ nghÜa vô vµ tr¸ch nhiÖm cña tõng
quèc gia.
HiÖn nay, viÖc thùc hiÖn nghÜa vô thµnh viªn c¸c ®iÒu íc
quèc tÕ hoÆc tæ chøc quèc tÕ ®ang ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ
thêi sù cÊp thiÕt, trong ®ã, yªu cÇu vÒ x©y dùng, b¶o ®¶m m«i
14
trêng ph¸p luËt vµ thÓ chÕ quèc gia ®èi víi c¸c cam kÕt quèc tÕ
cña quèc gia trong khu«n khæ quan hÖ gi÷a c¸c quèc gia víi
nhau hoÆc trong khu«n khæ cña tæ chøc quèc tÕ ®ang trë thµnh
mèi quan t©m chung cña yªu cÇu thùc thi luËt quèc tÕ.
Khi c¸c quy ®Þnh cña luËt quèc tÕ kh«ng ®îc mét chñ thÓ
thùc thi theo ®óng yªu cÇu (tøc cã sù vi ph¹m vÒ nghÜa vô thµnh
viªn hoÆc vi ph¹m quy ®Þnh cña luËt quèc tÕ) th× ph¸p luËt sÏ
rµng buéc chñ thÓ vi ph¹m vµo nh÷ng tr¸ch nhiÖm ph¸p lý quèc
tÕ cô thÓ ®Ó buéc chñ thÓ ®ã ph¶i cã nghÜa vô trong viÖc kh«i
phôc l¹i trËt tù ph¸p lý quèc tÕ ®· bÞ x©m h¹i.
LuËt quèc tÕ cã c¸c chÕ tµi nhng viÖc ¸p dông chÕ tµi cña
luËt quèc tÕ do chÝnh quèc gia tù thùc hiÖn b»ng nh÷ng c¸ch thøc
riªng lÎ hoÆc tËp thÓ (vµ nhiÒu trêng hîp do c¬ quan tµi ph¸n
quèc tÕ thùc hiÖn). C¸c biÖn ph¸p chÕ tµi do quèc gia ¸p dông
trong trêng hîp cã sù vi ph¹m quy ®Þnh luËt quèc tÕ cña mét
chñ thÓ kh¸c, ch¼ng h¹n nh cÊm vËn, c¾t ®øt quan hÖ ngo¹i
giao, sö dông c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ trong lÜnh vùc kinh tÕ,
th¬ng m¹i, khoa häc, kü thuËt... vµ ngo¹i lÖ n÷a lµ sö dông c¸c
søc m¹nh qu©n sù ®Ó thùc hiÖn quyÒn tù vÖ hîp ph¸p hoÆc ®Ó
chèng l¹i hµnh ®éng tÊn c«ng vò trang. HiÖn nay, luËt quèc tÕ më
réng c¸c biÖn ph¸p chÕ tµi do c¸c tæ chøc quèc tÕ ®¶m nhiÖm, víi
vai trß chñ yÕu cña Liªn hîp quèc.
Chñ thÓ luËt quèc tÕ ¸p dông nhiÒu c¸ch thøc, biÖn ph¸p kh¸c
nhau ®Ó ®¶m b¶o cho viÖc thùc hiÖn vµ t«n träng ®Çy ®ñ c¸c quy
®Þnh cña luËt nµy. Bªn c¹nh viÖc sö dông ®iÒu íc quèc tÕ vµ c¸c
c¸ch thøc ph¸p lý kh¸c, c¸c chñ thÓ luËt quèc tÕ cßn tËn dông
®Õn nh÷ng yÕu tè chÝnh trÞ - x· héi ®Ó t¹o ®éng lùc cho sù thùc
thi luËt quèc tÕ. VÝ dô, vÊn ®Ò sö dông søc m¹nh cña quan hÖ
ngo¹i giao gi÷a c¸c quèc gia, hay viÖc ph¸t huy søc m¹nh cña
nh©n d©n vµ d luËn tiÕn bé thÕ giíi...
* VÊn ®Ò kiÓm so¸t quèc tÕ
15
Tõ nöa sau thÕ kû XX ®Õn nay ®· h×nh thµnh mét lo¹i h×nh
míi cã ý nghÜa t¸c ®éng ®Õn ho¹t ®éng thùc thi luËt quèc tÕ cña
c¸c quèc gia, ®ã lµ C¬ chÕ kiÓm so¸t quèc tÕ. C¬ chÕ nµy bao
gåm viÖc yªu cÇu c¸c quèc gia tr×nh bµy b¸o c¸o (kÓ c¶ thanh tra
cña thiÕt chÕ quèc tÕ vÒ c¸c b¸o c¸o quèc gia nµy) hoÆc lµ ho¹t
®éng b¶o vÖ c¸c b¸o c¸o quèc gia vÒ mét lÜnh vùc luËt quèc tÕ
nhÊt ®Þnh tríc c¬ quan, thiÕt chÕ quèc tÕ (nh trong lÜnh vùc
luËt quèc tÕ vÒ quyÒn con ngêi), vÝ dô, c¬ chÕ lµm vµ b¶o vÖ b¸o
c¸o quèc gia cña c¸c thµnh viªn CEDAW.
VÊn ®Ò c¸c quèc gia tr×nh bµy b¸o c¸o vÒ viÖc thi hµnh c¸c
nghÜa vô ®· cam kÕt trong c¸c ®iÒu íc quèc tÕ vµ sau ®ã lµ viÖc
th¶o luËn c¸c b¸o c¸o nµy t¹i c¸c c¬ quan, thiÕt chÕ quèc tÕ ®·
®îc ¸p dông trong mét sè lÜnh vùc hîp t¸c theo quy ®Þnh cña
luËt quèc tÕ, vÝ dô nh trong khu«n khæ cña ILO (Tæ chøc lao
®éng quèc tÕ), trong Liªn hîp quèc ®èi víi mét sè c«ng íc vÒ
quyÒn con ngêi mµ Liªn hîp quèc th«ng qua.
Liªn quan ®Õn c¬ chÕ thanh s¸t cña HiÖp íc kh«ng phæ biÕn
vò khÝ h¹t nh©n, viÖc thanh tra quèc tÕ ®îc tiÕn hµnh nh»m môc
®Ých ®¶m b¶o viÖc tu©n thñ c¸c ®iÒu íc quèc tÕ vµ hiÖn nay cã
ba lo¹i thanh tra sau:
Thø nhÊt, thanh tra cña tæ chøc quèc tÕ, vÝ dô, thanh s¸t cña
c¬ quan n¨ng lîng nguyªn tö quèc tÕ IAEA.
Thø hai, thanh tra ®îc thùc hiÖn bëi c¸c quèc gia h÷u quan,
thµnh viªn cña ®iÒu íc quèc tÕ thùc hiÖn nhng díi sù gi¸m s¸t
cña c¸c c¬ quan quèc tÕ.
Thø ba, thanh tra chÐo gi÷a c¸c quèc gia thµnh viªn ®iÒu íc
quèc tÕ thùc hiÖn, vÝ dô, ho¹t ®éng thanh tra ®îc ghi nhËn trong
HiÖp íc vÒ Nam Cùc n¨m 1959.
Cã thÓ thÊy, trong chõng mùc nhÊt ®Þnh, kiÓm so¸t quèc tÕ
viÖc thùc thi luËt quèc tÕ cã ý nghÜa quan träng trong t¬ng lai
víi tÝnh c¸ch lµ c«ng cô n©ng cao hiÖu qu¶ cña luËt quèc tÕ,
phßng ngõa hµnh vi vi ph¹m nghÜa vô cña quèc gia trong nhiÒu
16
quan hÖ hîp t¸c quèc tÕ.
3. Quy ph¹m luËt quèc tÕ
a. Kh¸i niÖm
Quy ph¹m luËt quèc tÕ lµ quy t¾c xö sù, ®îc t¹o bëi sù tho¶
thuËn cña c¸c chñ thÓ luËt quèc tÕ vµ cã gi¸ trÞ rµng buéc c¸c chñ
thÓ ®ã ®èi víi c¸c quyÒn, nghÜa vô hay tr¸ch nhiÖm ph¸p lý quèc
tÕ khi tham gia quan hÖ ph¸p luËt quèc tÕ.
Quy ph¹m luËt quèc tÕ lµ h¹t nh©n cña cÊu tróc hÖ thèng luËt
quèc tÕ. Quy ph¹m luËt quèc tÕ kh¸c víi c¸c quy ph¹m (nh quy
ph¹m ®¹o ®øc, quy ph¹m chÝnh trÞ) vµ c¸c quy t¾c kh¸c (nh quy
t¾c lÔ nhîng quèc tÕ) trong hÖ thèng quèc tÕ ë hiÖu lùc ph¸p lý
rµng buéc ®èi víi chñ thÓ luËt quèc tÕ. C¬ së cña hiÖu lùc b¾t
buéc ®èi víi quy ph¹m luËt quèc tÕ kh«ng ®îc gi¶i thÝch b»ng
søc m¹nh cña quyÒn lùc siªu quèc gia, do mét c¬ quan hoÆc thiÕt
chÕ quèc tÕ chung thùc hiÖn mµ b»ng sù tho¶ thuËn cña quèc gia
trªn c¬ së lîi Ých cña chÝnh quèc gia ®ã; b»ng ý thøc tu©n thñ luËt
quèc tÕ cña quèc gia, dùa trªn c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n nh nguyªn
t¾c Pacta sunt servanda; b»ng søc m¹nh cña d luËn tiÕn bé thÕ
giíi vµ b»ng b¶n chÊt ®îc ®iÒu chØnh theo mét trËt tù nhÊt ®Þnh
cña c¸c quan hÖ x· héi khi tån t¹i trong ®iÒu kiÖn cã nhµ níc vµ
ph¸p luËt.
b. Ph©n lo¹i
LuËt quèc tÕ hiÖn ®¹i bao gåm hÖ thèng quy ph¹m phong
phó, trong ®ã cã mét sè lo¹i chñ yÕu sau:
* Theo gi¸ trÞ hiÖu lùc
- Quy ph¹m mÖnh lÖnh chung (Jus cogens): Dï ®îc ghi
nhËn ë ®iÒu íc hay tËp qu¸n quèc tÕ nhng tÝnh chÊt Jus cogens
cña lo¹i quy ph¹m nµy ®îc xem xÐt ë hiÖu lùc b¾t buéc chung,
mang tÝnh kh¸ch quan ho¸ vµ cã gi¸ trÞ tèi cao ®èi víi mäi chñ
17
thÓ, mäi mèi quan hÖ ph¸p luËt quèc tÕ. Quy ph¹m Jus cogens cã
gi¸ trÞ quy ®Þnh hiÖu lùc vµ tÝnh hîp ph¸p cña c¸c quy ph¹m kh¸c
cña luËt quèc tÕ (quy ph¹m tïy nghi), tøc c¸c quy ph¹m kh¸c
ph¶i cã néi dung kh«ng tr¸i víi quy ph¹m Jus cogens. MÆt kh¸c,
trong qu¸ tr×nh ¸p dông vµ thùc hiÖn luËt quèc tÕ, c¸c chñ thÓ
kh«ng ®îc quyÒn thay ®æi néi dung cña c¸c quy ph¹m nµy vµ
hµnh vi nh»m thay ®æi chóng bÞ coi lµ v« hiÖu ngay tõ ®Çu.
HiÖn nay, luËt quèc tÕ cha cã sù x¸c ®Þnh thèng nhÊt hÖ
thèng c¸c quy ph¹m Jus cogens, ngoµi viÖc thõa nhËn chung ®èi
víi hiÖu lùc lµ quy ph¹m Jus cogens cña c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n
cña luËt quèc tÕ.
- Quy ph¹m tïy nghi: Lµ quy ph¹m mµ trong khu«n khæ cña
nã cho phÐp c¸c chñ thÓ luËt quèc tÕ tù x¸c ®Þnh ph¹m vi quyÒn,
nghÜa vô qua l¹i gi÷a c¸c bªn, trong mét quan hÖ ph¸p luËt quèc
tÕ cô thÓ, phï hîp víi hoµn c¶nh thùc tÕ. VÝ dô, quy ph¹m vÒ x¸c
®Þnh bÒ réng l·nh h¶i cña quèc gia ven bê tèi ®a kh«ng qu¸ 12
h¶i lý, kÓ tõ ®êng c¬ së theo C«ng íc LuËt biÓn n¨m 1982 cña
Liªn hîp quèc.
Trong luËt quèc tÕ, c¸c quy ph¹m tïy nghi chiÕm ®a sè, v×
b¶n chÊt cña luËt quèc tÕ lµ sù tho¶ thuËn gi÷a c¸c chñ thÓ trªn
c¬ së lîi Ých riªng.
* Theo h×nh thøc thÓ hiÖn
C¨n cø vµo h×nh thøc quy ph¹m th× nh÷ng quy ph¹m kÓ trªn
cã thÓ ®îc ph©n biÖt thµnh quy ph¹m ®iÒu íc quèc tÕ (cßn gäi
lµ quy ph¹m thµnh v¨n) vµ quy ph¹m tËp qu¸n quèc tÕ (hay gäi lµ
quy ph¹m bÊt thµnh v¨n).
Trong mét sè lo¹i ®iÒu íc quèc tÕ, nh ®iÒu íc ®iÒu chØnh
c¸c quan hÖ ph¸t sinh trong lÜnh vùc t ph¸p quèc tÕ, ngoµi c¸c
quy ph¹m trùc tiÕp ®iÒu chØnh quyÒn vµ nghÜa vô cña chñ thÓ
quan hÖ ph¸p luËt quèc tÕ cßn cã nh÷ng quy ph¹m ®Æc thï, tøc
quy ph¹m kh«ng trùc tiÕp ®iÒu chØnh quyÒn vµ nghÜa vô cña chñ
thÓ quan hÖ ph¸p luËt mµ chØ x¸c ®Þnh hÖ thèng ph¸p luËt nµo
18
®îc ¸p dông ®Ó ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ ph¸p luËt n¶y sinh.
c. Mèi quan hÖ gi÷a quy ph¹m luËt quèc tÕ vµ c¸c quy t¾c
kh¸c trong hÖ thèng quèc tÕ
* Quy ph¹m luËt quèc tÕ vµ quy ph¹m chÝnh trÞ
Thùc tiÔn sinh ho¹t quèc tÕ hiÖn nay cho thÊy, c¸c quy ph¹m
chÝnh trÞ ngµy cµng t¨ng c¶ vÒ sè lîng vµ cã t¸c ®éng tÝch cùc
®Õn sù ph¸t triÓn quan hÖ quèc tÕ gi÷a c¸c quèc gia. Quy ph¹m
chÝnh trÞ ®îc h×nh thµnh th«ng qua tho¶ thuËn cña c¸c chñ thÓ
luËt quèc tÕ, dùa trªn nguyªn t¾c b×nh ®¼ng, tin cËy lÉn nhau vµ
tËn t©m thiÖn chÝ ®Ó thùc hiÖn cam kÕt vÒ chÝnh trÞ ®èi víi c¸c
môc tiªu ®· ®Æt ra.
Quy ph¹m chÝnh trÞ thêng ®îc ghi nhËn trong c¸c tuyªn bè
cña quèc gia hoÆc trong v¨n kiÖn chÝnh trÞ cña héi nghÞ vµ tæ
chøc quèc tÕ, ch¼ng h¹n, c¸c tuyªn bè quan träng cña ASEAN
(Tuyªn bè hoµ hîp ASEAN t¹i Bali 1976, gäi t¾t lµ Tuyªn bè
Bali; Tuyªn bè vÒ c¸ch øng xö cña c¸c bªn ë BiÓn Nam Trung
Hoa ngµy 4/11/2002 lµ sù cam kÕt chÝnh trÞ mµ hai bªn ASEAN
vµ Trung Quèc cïng ®a ra nh»m tr¸nh x¶y ra xung ®ét nhng
kh«ng cã rµng buéc vÒ mÆt ph¸p lý). Sù kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a
quy ph¹m luËt quèc tÕ vµ quy ph¹m chÝnh trÞ lµ nh÷ng nghÜa vô
cña quèc gia ph¸t sinh tõ c¸c quy ph¹m chÝnh trÞ cã tÝnh chÊt ®¹o
®øc - chÝnh trÞ, chø kh«ng cã hiÖu lùc ph¸p lý nh quy ph¹m luËt
quèc tÕ. Kh¸c víi quy ph¹m luËt quèc tÕ, viÖc thùc hiÖn c¸c quy
ph¹m chÝnh trÞ mang tÝnh “n¨ng ®éng, mÒm dÎo”, ®ång thêi t¹o
ra c¸c kh¶ n¨ng réng h¬n cho quèc gia trong c¸c hµnh ®éng thùc
tiÔn. Nh÷ng sù kh¸c biÖt vÒ hiÖu lùc ph¸p lý cña quy ph¹m chÝnh
trÞ kh«ng c¶n trë c¸c quèc gia thùc thi nghiªm chØnh quy ph¹m
chÝnh trÞ trong c¸c quan hÖ hîp t¸c quèc tÕ, thËm chÝ nhiÒu
trêng hîp, cã thÓ so s¸nh víi viÖc thùc hiÖn tho¶ thuËn ®iÒu íc
quèc tÕ.
Nh vËy, xÐt mét c¸ch toµn diÖn th× mét quèc gia hoµn toµn
19
cã thÓ rµng buéc m×nh ®ång thêi víi c¶ quy ph¹m chÝnh trÞ vµ
quy ph¹m luËt quèc tÕ. Trong trêng hîp cã sù xung ®ét gi÷a
quy ph¹m luËt quèc tÕ vµ quy ph¹m chÝnh trÞ th× nghÜa vô cña
quèc gia sÏ x¸c ®Þnh trªn c¬ së cña quy ph¹m luËt quèc tÕ. Do
®ã, hµnh vi thùc hiÖn hay vi ph¹m cña mét chñ thÓ luËt quèc tÕ
cã thÓ cïng x©m h¹i ®Õn c¶ hai hÖ thèng quy ph¹m kh¸c nhau
nµy nhng nÕu mét vi ph¹m ph¸p luËt quèc tÕ cã thÓ dÉn ®Õn
tr¸ch nhiÖm ph¸p lý vµ ¶nh hëng tiªu cùc ®Õn quan hÖ vÒ chÝnh
trÞ trong quan hÖ quèc tÕ th× mét vi ph¹m quy ph¹m chÝnh trÞ
kh«ng lµm ph¸t sinh tr¸ch nhiÖm ph¸p lý quèc tÕ cho quèc gia vi
ph¹m.
* Quy ph¹m luËt quèc tÕ vµ quy ph¹m ®¹o ®øc
§¹o ®øc lµ ph¹m trï hoµn toµn kh¸c víi ph¸p luËt, mÆc dï
®Òu lµ hai yÕu tè thuéc thîng tÇng kiÕn tróc cña mét c¬ cÊu x·
héi. §¹o ®øc trong khu«n khæ mét chÕ ®é x· héi lµ nh÷ng quy
t¾c xö sù vµ nh÷ng chuÈn mùc x· héi ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së
nh÷ng quan niÖm cña céng ®ång ngêi vÒ c¸i thiÖn, c¸i ¸c, sù
c«ng b»ng... cßn trong khu«n khæ cña céng ®ång quèc tÕ, ®ã lµ
c¸c nguyªn t¾c hay quy ph¹m ®îc toµn thÓ nh©n lo¹i c«ng nhËn
vÒ c¸ch xö sù c«ng b»ng, hîp lý cÇn ph¶i thùc hiÖn cña mçi quèc
gia. Tuy nhiªn, trªn ph¬ng diÖn tæng thÓ, ®¹o ®øc cña nh©n lo¹i
còng lµ mét ph¹m trï lÞch sö, tån t¹i qua tõng thêi kú kh¸c nhau
cña lÞch sö thÕ giíi.
Gi÷a quy ph¹m ®¹o ®øc vµ quy ph¹m luËt quèc tÕ cã sù t¸c
®éng qua l¹i thêng xuyªn. Trong ®êi sèng sinh ho¹t quèc tÕ,
nhiÒu trêng hîp cã sù phï hîp gi÷a quy ph¹m ®¹o ®øc vµ quy
ph¹m luËt quèc tÕ nªn quy ph¹m ®¹o ®øc cã ý nghÜa lµ xuÊt ph¸t
®iÓm ®Ó h×nh thµnh quy ph¹m luËt quèc tÕ, vÝ dô, ®¹o lý coi träng
hoµ b×nh trë thµnh quy ph¹m Jus cogens cña luËt quèc tÕ. Nhng
b¶n chÊt cña mèi quan hÖ gi÷a hai lo¹i quy ph¹m cïng tån t¹i
trong hÖ thèng quèc tÕ hiÖn nay lµ ph¶i lu«n ®îc xem xÐt trªn
20
- Xem thêm -