Tài liệu Giáo trình luật hình sự việt nam, phần chung nguyễn ngọc hòa

PHẦN CHUNG 1 4430-2017/CXBIPH/03-651/CAND 2 TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI Giáo trình PHẦN CHUNG (In lần thứ 23 có sửa đổi, bổ sung) NHÀ XUẤT BẢN CÔNG AN NHÂN DÂN HÀ NỘI - 2017 3 Chủ biên GS.TS. NGUYỄN NGỌC HOÀ Tập thể tác giả GS.TS. NGUYỄN NGỌC HOÀ Chƣơng I đến Chƣơng XI TS. HOÀNG VĂN HÙNG Chƣơng XIII TS. HOÀNG VĂN HÙNG & TS. TRẦN VĂN DŨNG Chƣơng XVI TS. NGUYỄN TUYẾT MAI Chƣơng XV GS.TS. LÊ THỊ SƠN Chƣơng XIV PGS.TS. TRƢƠNG QUANG VINH Chƣơng XII Thƣ kí nhóm biên soạn: TS. TRẦN THÁI DƢƠNG 4 LỜI NÓI ĐẦU Giáo trình luật hình sự Việt Nam (toàn tập) được biên soạn lần đầu năm 2000 trên cơ sở kế thừa, phát triển các giáo trình luật hình sự của Nhà trường được ấn hành từ năm 1992 và đều do GS.TS. Nguyễn Ngọc Hoà làm chủ biên. Giáo trình này đã được in lại nhiều lần. Lần in năm 2017 là lần in thứ 23. Bộ luật hình sự Việt Nam năm 2015 được Quốc hội nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam Khoá XIII, kì họp thứ 10 thông qua ngày 27 tháng 11 năm 2015, được sửa đổi, bổ sung năm 2017 và có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 01 năm 2018. Trước tình hình đó, tập thể tác giả đã tổng rà soát lại toàn bộ Giáo trình về nội dung khoa học cũng như về hình thức thể hiện. Trên cơ sở rà soát này, các tác giả đã chỉnh lí, bổ sung và hoàn thiện Giáo trình luật hình sự Việt Nam cho phù hợp với nội dung của Bộ luật hình sự Việt Nam năm 2015 đã được sửa đổi, bổ sung năm 2017, kịp thời phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu, giảng dạy của giảng viên, sinh viên và các đối tượng khác. Giáo trình luật hình sự Việt Nam của Trường Đại học Luật Hà Nội được tái bản có chỉnh lí lần này gồm 3 quyển: Quyển 1 về Phần chung; Quyển 2 và Quyển 3 về Phần các tội phạm. Các chương của Giáo trình về cơ bản vẫn giữ kết cấu như các lần in trước đây, cụ thể: 5 - Về nội dung, ở các chương về phần chung, Giáo trình được kết cấu theo các vấn đề và ở các chương về phần các tội phạm, giáo trình được kết cấu theo nhóm các tội phạm (các chương trong Phần các tội phạm của BLHS). - Về sự giải thích, Giáo trình đảm bảo kết hợp giữa tính khoa học với tính có căn cứ theo luật định. Tuy nhiên, với yêu cầu của chương trình đào tạo luật ở bậc đại học, sự giải thích trong Giáo trình cũng có mức độ nhất định; mặt khác, nhiều vấn đề trong Bộ luật cần phải được sự giải thích chính thức của cơ quan nhà nước có thẩm quyền. - Về cách trình bày, các tác giả lưu ý bạn đọc về các định nghĩa khái niệm dưới hình thức in nghiêng. Các chữ viết tắt, các thuật ngữ được sử dụng thống nhất ở tất cả các chương, mục của Giáo trình. Với sự tham gia biên soạn của các giảng viên có kinh nghiệm, hi vọng rằng bộ Giáo trình này sẽ đáp ứng được sự mong đợi của bạn đọc. Trường Đại học Luật Hà Nội xin trân trọng giới thiệu bộ Giáo trình luật hình sự Việt Nam và rất mong nhận được sự góp ý, phê bình của bạn đọc để bộ Giáo trình này ngày càng hoàn thiện. TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI 6 7 BẢNG TỪ VIẾT TẮT 8 BLHS Bộ luật hình sự BLTTHS Bộ luật tố tụng hình sự CTTP Cấu thành tội phạm QHNQ Quan hệ nhân quả TNHS Trách nhiệm hình sự XHCN Xã hội chủ nghĩa CHƢƠNG I KHÁI NIỆM, NHIỆM VỤ VÀ CÁC NGUYÊN TẮC CỦA LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM I. KHÁI NIỆM LUẬT HÌNH SỰ Luật hình sự là ngành luật trong hệ thống pháp luật có đối tƣợng và phƣơng pháp điều chỉnh đặc biệt, tuân theo các nguyên tắc và thực hiện các nhiệm vụ riêng.(1) Với tính chất là ngành luật, luật hình sự đƣợc hiểu là hệ thống các quy phạm pháp luật xác định những hành vi nguy hiểm cho xã hội bị coi là tội phạm và quy định hình phạt có thể áp dụng cho các tội phạm đó. Với hai nội dung nhƣ vậy mà ngành luật này có tên gọi gắn với một trong hai nội dung đó - tội phạm hoặc hình phạt. Ví dụ: Trong tiếng Anh, ngành luật này thƣờng đƣợc gọi là Criminal Law (pháp luật hay ngành luật về tội phạm); còn trong tiếng Đức, ngành luật này lại thƣờng đƣợc gọi là Strafrecht (pháp luật hay ngành luật về hình phạt). Trong tiếng Việt, hình sự có nghĩa là sự trừng trị, trừng phạt và ngành luật hình sự cũng có nghĩa là ngành luật về trừng phạt hay về hình phạt. (1). Khái niệm luật hình sự có thể đƣợc dùng để chỉ ngành luật nhƣng cũng có thể đƣợc hiểu là một trong những hình thức văn bản quy phạm pháp luật - luật (hoặc bộ luật) của ngành luật hình sự. Luật hình sự còn có thể đƣợc dùng để chỉ môn khoa học nghiên cứu ngành luật hình sự. 9 Quy phạm pháp luật của ngành luật hình sự đƣợc hình thành qua các quy định của pháp luật. Đó là các quy định chung về tội phạm và hình phạt, là các quy định về các tội phạm cụ thể và các khung hình phạt cụ thể. Các quy định này đều phải đƣợc thể hiện ở hình thức văn bản quy phạm pháp luật cao nhất trong hệ thống văn bản quy phạm pháp luật Việt Nam hay nói cách khác, các quy định về tội phạm và hình phạt phải do cơ quan quyền lực nhà nƣớc cao nhất của Nhà nƣớc Cộng hoà XHCN Việt Nam ban hành vì tính đặc biệt của các quy định này. Bên cạnh nội dung quy định hình phạt, ngành luật hình sự còn quy định các biện pháp hình sự khác không phải là hình phạt. Trong các BLHS Việt Nam, các biện pháp này có tên gọi là các biện pháp tƣ pháp và đƣợc coi là các biện pháp hỗ trợ hoặc thay thế cho hình phạt. Các biện pháp phi hình phạt này có xu hƣớng phát triển trong luật hình sự của các nƣớc cũng nhƣ của Việt Nam. Tuy nhiên, hình phạt vẫn là biện pháp cƣỡng chế hình sự chính và có tính đặc trƣng của ngành luật hình sự. Do vậy, khi nói về ngành luật hình sự, các tài liệu thƣờng chỉ nói đến hình phạt. BLHS Việt Nam khi xác định nhiệm vụ của mình cũng chỉ viết: “… Bộ luật này quy định về tội phạm và hình phạt”. (Điều 1 BLHS) Với nội dung xác định tội phạm và quy định hình phạt, ngành luật hình sự có đối tượng điều chỉnh và phương pháp điều chỉnh đặc biệt. 1. Đối tượng điều chỉnh của luật hình sự Đối tƣợng điều chỉnh của ngành luật hình sự trƣớc hết là quan hệ xã hội giữa Nhà nƣớc và ngƣời phạm tội. Khi có sự 10 kiện tội phạm xảy ra - một loại quan hệ xã hội đặc biệt giữa Nhà nƣớc và chủ thể đã gây ra sự kiện tội phạm đó đƣợc phát sinh. Ngành luật hình sự điều chỉnh quan hệ xã hội này qua việc xác định quyền và nghĩa vụ pháp lí của hai chủ thể - Nhà nƣớc và ngƣời phạm tội. Trong quan hệ này, ngƣời phạm tội có nghĩa vụ pháp lí phải chịu TNHS, trong đó có hình phạt còn Nhà nƣớc có quyền buộc ngƣời phạm tội phải thực hiện nghĩa vụ pháp lí đó. Đối với ngƣời phạm tội, Nhà nƣớc có quyền buộc họ phải chịu TNHS; đối với xã hội, Nhà nƣớc có trách nhiệm xử lí nghiêm minh những ngƣời đã thực hiện hành vi phạm tội để bảo đảm trật tự xã hội, trấn áp tội phạm. Ngƣời phạm tội, tuy có nghĩa vụ pháp lí phải chịu TNHS nhƣng cũng có quyền yêu cầu Nhà nƣớc chỉ đƣợc buộc mình chịu TNHS đúng với quy định của pháp luật. Với việc quy định TNHS của pháp nhân thƣơng mại, luật hình sự Việt Nam đã mở rộng phạm vi chủ thể phải chịu TNHS và do vậy cũng mở rộng đối tƣợng điều chỉnh của mình. Theo đó, ngành luật hình sự cũng điều chỉnh quan hệ giữa Nhà nƣớc với pháp nhân thƣơng mại phải chịu TNHS. Trong quan hệ này, Nhà nƣớc có quyền và nghĩa vụ đối với pháp nhân thƣơng mại phải chịu TNHS tƣơng tự nhƣ đối với ngƣời phạm tội. Trái lại, pháp nhân thƣơng mại phải chịu TNHS cũng có nghĩa vụ và quyền tƣơng tự nhƣ ngƣời phạm tội. Đối tƣợng điều chỉnh của luật hình sự là quan hệ xã hội có tính đặc thù. Quan hệ xã hội là đối tƣợng điều chỉnh của ngành luật hình sự không những không cần thiết cho sự tồn tại và phát triển của xã hội mà trái lại, xã hội đã phải chịu sự tác động 11 xấu khi quan hệ xã hội này phát sinh. Các quan hệ xã hội cần thiết cho xã hội đƣợc các ngành luật khác điều chỉnh nhƣ quan hệ sở hữu đƣợc ngành luật dân sự điều chỉnh, quan hệ vợ chồng đƣợc ngành luật hôn nhân và gia đình điều chỉnh v.v. đều không phải là đối tƣợng điều chỉnh của ngành luật hình sự nhƣng có thể là đối tượng bảo vệ của ngành luật hình sự khi bị xâm hại ở mức độ nhất định. Các ngành luật khác có thể vừa điều chỉnh và vừa bảo vệ cùng nhóm các quan hệ xã hội nhất định, còn ngành luật hình sự chỉ điều chỉnh một loại quan hệ xã hội - quan hệ giữa Nhà nƣớc và ngƣời phạm tội cũng nhƣ với pháp nhân thƣơng mại phải chịu TNHS và bảo vệ nhiều loại quan hệ xã hội khác đƣợc các ngành luật khác điều chỉnh.(1) Với lí do này mà quy phạm pháp luật hình sự có thể đƣợc coi là quy phạm pháp luật bảo vệ mà không phải là quy phạm pháp luật điều chỉnh.(2) Quy phạm pháp luật hình sự không chỉ xác định quyền và nghĩa vụ pháp lí của các chủ thể của quan hệ pháp luật hình sự mà còn là tiêu chuẩn để xác định giới hạn và đánh giá hành vi của con ngƣời có phải là tội phạm hay không.(3) Là tiêu chuẩn đánh giá hành vi của con ngƣời, quy phạm pháp luật hình sự tuy không trực tiếp điều chỉnh xử sự của con ngƣời (1). Theo GS.TSKH. Đào Trí Úc thì luật hình sự có thể bảo vệ cả các quan hệ xã hội chƣa đƣợc ngành luật nào điều chỉnh (Đào Trí Úc, Luật hình sự Việt Nam, Quyển 1 - Những vấn đề chung, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 2000, tr. 84). (2). Theo cách phân loại quy phạm pháp luật đƣợc trình bày trong Giáo trình lí luận nhà nước và pháp luật của Trƣờng Đại học Luật Hà Nội, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 2008, tr. 396; (hoặc trong cuốn Lí luận về nhà nước và pháp luật của PGS.TS. Nguyễn Văn Động, Nxb. Giáo dục, Hà Nội, 2008, tr. 258). (3). Xem: Trƣờng Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình lí luận nhà nước và pháp luật, sđd, tr. 379. 12 trong cuộc sống hàng ngày nhƣ các ngành luật khác (mà chỉ điều chỉnh xử sự của Nhà nƣớc và ngƣời phạm tội cũng nhƣ pháp nhân thƣơng mại phải chịu TNHS sau khi có sự kiện tội phạm xảy ra) nhƣng vẫn có tác động điều chỉnh xử sự đó của con ngƣời. Quy phạm pháp luật hình sự xác định tội phạm, quy định hình phạt và qua đó gián tiếp “cấm đoán” việc thực hiện những hành vi bị coi là tội phạm - những hành vi đã đƣợc quy định trong luật hình sự. Với lí do này mà quy phạm pháp luật hình sự còn có thể đƣợc coi là quy phạm pháp luật cấm đoán và sự cấm đoán này gián tiếp điều chỉnh xử sự của con ngƣời theo hƣớng tránh thực hiện hành vi phạm tội. 2. Phương pháp điều chỉnh của luật hình sự Xuất phát từ đặc điểm của đối tƣợng điều chỉnh cũng nhƣ nội dung quyền, nghĩa vụ pháp lí của các chủ thể trong quan hệ pháp luật hình sự, có thể rút ra phƣơng pháp điều chỉnh của ngành luật hình sự là phƣơng pháp mệnh lệnh - phục tùng. Trong quan hệ pháp luật hình sự, Nhà nƣớc có quyền buộc ngƣời phạm tội phải chịu TNHS, phải chịu hình phạt; ngƣời phạm tội có nghĩa vụ pháp lí phải thực hiện TNHS, chấp hành hình phạt và việc chấp hành này không thể tránh khỏi vì nó đƣợc bảo đảm bằng cƣỡng chế của Nhà nƣớc. Trong trƣờng hợp pháp nhân thƣơng mại cùng phải chịu TNHS với cá nhân về tội phạm đã xảy ra, Nhà nƣớc có quyền buộc pháp nhân thƣơng mại phải chịu hình phạt; pháp nhân thƣơng mại có nghĩa vụ pháp lí phải chấp hành hình phạt. Phƣơng pháp điều chỉnh của ngành luật hình sự là phƣơng pháp mệnh lệnh - phục tùng. Theo đó, các quy phạm pháp luật 13 hình sự đều có cách thức tác động chung là bắt buộc ngƣời phạm tội cũng nhƣ pháp nhân thƣơng mại trong trƣờng hợp nhất định phải thực hiện nghĩa vụ pháp lí là TNHS. Qua đó, quy phạm pháp luật hình sự cũng gián tiếp điều chỉnh hành vi của con ngƣời trong cuộc sống hàng ngày với cách thức tác động là cấm đoán. Ngoài ra, trong luật hình sự còn có một số điều luật mà cách thức tác động là cho phép (đƣợc thực hiện quyền nhất định nhƣ quyền phòng vệ chính đáng v.v.). Tuy nhiên, cách thức tác động cấm đoán và cho phép đều không phải là cách thức tác động đặc trƣng của ngành luật hình sự. Tóm lại, phƣơng pháp điều chỉnh của ngành luật hình sự là phƣơng pháp mệnh lệnh - phục tùng và cách thức tác động đặc trƣng là bắt buộc. 3. Quy phạm pháp luật hình sự Nội dung của quy phạm pháp luật hình sự đƣợc thể hiện thông qua các quy định của luật. Đó là các quy định chung về tội phạm và hình phạt; các quy định về các tội phạm cụ thể và các khung hình phạt cụ thể. Các quy định chung về tội phạm và hình phạt tạo thành Phần chung của luật hình sự; Phần các tội phạm của luật hình sự là phần đƣợc hình thành bởi các quy định về tội phạm cụ thể và khung hình phạt cụ thể có thể đƣợc áp dụng cho tội phạm cụ thể đó. Quy phạm pháp luật hình sự đƣợc thể hiện qua các quy định của luật hình sự hay nói cách khác là qua các điều luật. Giữa quy phạm pháp luật hình sự và điều luật của luật hình sự có sự 14 khác nhau.(1) Một điều luật quy định về tội phạm cụ thể mới chỉ thể hiện nội dung cơ bản của một quy phạm pháp luật hình sự mà chƣa phải là một quy phạm pháp luật hình sự hoàn chỉnh. Một quy phạm pháp luật hình sự hoàn chỉnh luôn bao gồm nội dung của điều luật về một tội phạm cụ thể và nội dung các điều luật quy định về những vấn đề chung của tội phạm. Ví dụ: Điều 141 BLHS có nội dung:“Người nào dùng vũ lực, đe doạ dùng vũ lực hoặc lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân hoặc bằng thủ đoạn khác giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác trái với ý muốn của nạn nhân, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 07 năm”. Nội dung này mới chỉ là phần cơ bản của quy phạm pháp luật hình sự vì trong nội dung này chƣa có nội dung giải thích dấu hiệu “ngƣời nào”. Dấu hiệu này đƣợc giải thích qua các điều luật về tuổi chịu TNHS (Điều 12 BLHS) và về tình trạng không có năng lực TNHS (Điều 21 BLHS). Với nội dung là xác định tội phạm và quy định hình phạt, quy phạm pháp luật hình sự đòi hỏi phải có hai bộ phận cấu thành - bộ phận xác định tội phạm và bộ phận quy định hình phạt. Tuy nhiên, việc xác định hai bộ phận đó trong cấu trúc của quy phạm pháp luật nói chung cũng nhƣ của quy phạm pháp luật hình sự nói riêng có sự không thống nhất giữa các nhà nghiên cứu và giảng dạy. Bên cạnh quan điểm cho rằng quy phạm pháp luật nói chung cũng nhƣ quy phạm pháp luật hình sự nói riêng có ba bộ phận (giả định, quy định và chế (1). Về vấn đề này có thể xem thêm: Trƣờng Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình lí luận nhà nước và pháp luật, sđd, tr. 394 và các tr. tiếp theo. 15 tài)(1) cũng có quan điểm cho rằng quy phạm pháp luật chỉ có hai bộ phận (giả định và quy định hoặc giả định và chế tài)).(2) Tác giả cho rằng quy phạm pháp luật hình sự là loại quy phạm tƣơng đối đặc biệt so với quy phạm pháp luật của các ngành luật khác nên khó có sự thống nhất trong cách hiểu về nội dung cũng nhƣ cấu trúc của loại quy phạm pháp luật này. Nhƣng điều chắc chắn là quy phạm pháp luật hình sự phải có hai bộ phận - bộ phận mô tả tội phạm và bộ phận xác định khung hình phạt (chế tài) có thể đƣợc áp dụng đối với tội phạm đó. Trong đó, bộ phận mô tả tội phạm gồm 2 phần: Phần mô tả chủ thể cùng các điều kiện khác (nếu có) và phần mô tả hành vi phạm tội. Ví dụ: Bộ phận mô tả tội phạm tại Điều 132 BLHS. Tội không cứu giúp ngƣời đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng là: “Người nào thấy người khác đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng, tuy có điều kiện mà không cứu giúp dẫn đến hậu quả người đó chết”. Trong đó, phần mô tả chủ thể là “ngƣời nào”, phần mô tả điều kiện khác là “có điều kiện (cứu giúp)”; phần mô tả hành vi phạm tội là “không cứu giúp dẫn đến hậu quả người đó chết”. Theo công thức chung của quy phạm pháp luật (nếu - thì - mà khác thì sẽ…)(3) phần mô tả chủ (1). Xem: Trung tâm đào tạo từ xa của Đại học Huế, Giáo trình luật hình sự Việt Nam - Phần chung, Nxb. Giáo dục, Hà Nội, 2001, tr. 88; Khoa luật Đại học quốc gia Hà Nội, Giáo trình luật hình sự Việt Nam - Phần chung, Nxb. Đại học quốc gia Hà Nội, Hà Nội, 2001, tr. 76. (2). Xem: Trƣờng Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình lí luận nhà nước và pháp luật, sđd, tr. 383. (3). Công thức chung này đƣợc trích trong Giáo trình lí luận chung về nhà nước và pháp luật của Khoa luật Đại học quốc gia Hà Nội, Nxb. Đại học quốc gia Hà Nội, 2007, tr. 381. 16 thể và các điều kiện khác thuộc về giả định (“nếu”), phần mô tả hành vi phạm tội thuộc về quy định (“mà khác”). Phần quy định (“thì”) là phần ẩn trong quy phạm pháp luật hình sự (trong ví dụ trên, phần ẩn đƣợc hiểu là thì phải cứu giúp). II. CÁC NHIỆM VỤ (CHỨC NĂNG) CỦA LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM Trong sách báo pháp lí, nhiệm vụ của luật hình sự thƣờng đƣợc nói đến khi các tác giả viết về ngành luật hình sự và trong BLHS Việt Nam, Điều 1 cũng đề cập nhiệm vụ của BLHS. Tuy nhiên, vì luật hình sự đƣợc xem là “công cụ” nên nói chức năng của luật hình sự phù hợp hơn so với nói nhiệm vụ của luật hình sự.(1) Với nội dung của ngành luật hình sự đƣợc nêu trên có thể rút ra chức năng của luật hình sự là phƣơng tiện chống và phòng ngừa tội phạm, là phƣơng tiện bảo vệ và giáo dục. Với cách nói tắt thì luật hình sự có các chức năng: Chức năng chống và phòng ngừa tội phạm, chức năng bảo vệ và chức năng giáo dục. Các chức năng này tuy có nội dung riêng nhƣng không độc lập hoàn toàn mà có mối quan hệ biện chứng với nhau. 1. Chức năng chống và phòng ngừa tội phạm của luật hình sự Chống tội phạm và phòng ngừa tội phạm là hai hoạt động tuy có nội dung khác nhau nhƣng không tách rời nhau. Trong (1). Theo Đại từ điển tiếng Việt, Nxb. Văn hoá-thông tin, Hà Nội, 1998: Nhiệm vụ là công việc phải làm (tr. 1251) còn chức năng là nhiệm vụ, công dụng và vai trò (tr. 413). Theo đó, nhiệm vụ thƣờng gắn với chủ thể hành động còn chức năng ở nghĩa công dụng và vai trò thƣờng gắn với phƣơng tiện hành động. 17 đó, chống tội phạm là hoạt động trực diện với tội phạm - hoạt động phát hiện, điều tra, truy tố và xét xử tội phạm. Phòng ngừa tội phạm bao gồm nhiều hoạt động khác nhau nhằm ngăn ngừa không để cho tội phạm xảy ra và đều có quan hệ mật thiết với hoạt động chống tội phạm. Chống tội phạm có hiệu quả không chỉ có tác dụng răn đe, ngăn ngừa tội phạm mà còn có thể định hƣớng cho các hoạt động phòng ngừa tội phạm. Do vậy, hoạt động chống tội phạm cũng đƣợc coi là hoạt động phòng ngừa tội phạm đặc biệt. Hoạt động chống và phòng ngừa tội phạm phải dựa trên cơ sở pháp lí chung hay nói cách khác là đều phải sử dụng công cụ pháp lí chung là luật hình sự. Hiệu quả của chống và phòng ngừa tội phạm phụ thuộc một phần quan trọng vào độ hoàn thiện của luật hình sự. Do vậy, luật hình sự đã đƣợc coi “là một trong những công cụ sắc bén, hữu hiệu để đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm…”.(1) Chức năng chống và phòng ngừa tội phạm của luật hình sự đƣợc khẳng định rõ tại Điều 1 BLHS. Để thực hiện tốt chức năng chống và phòng ngừa tội phạm đòi hỏi luật hình sự phải luôn luôn đƣợc hoàn thiện theo sát sự thay đổi của tình hình tội phạm, đáp ứng đƣợc yêu cầu của cuộc đấu tranh chống tội phạm.(2) 2. Chức năng bảo vệ của luật hình sự Qua chức năng chống và phòng ngừa tội phạm, luật hình sự đồng thời có chức năng bảo vệ các quan hệ xã hội quan trọng cần thiết cho sự ổn định và phát triển của xã hội trƣớc sự xâm hại của tội phạm. Ngành luật hình sự là công cụ pháp lí “góp (1). Lời nói đầu BLHS Việt Nam năm 1999. (2). Xem: Nguyễn Ngọc Hoà, Tội phạm và cấu thành tội phạm, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 2008, tr. 252 và các tr. tiếp theo. 18 phần đắc lực vào việc bảo vệ độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc Việt Nam XHCN, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức, góp phần duy trì trật tự an toàn xã hội, trật tự quản lí kinh tế, bảo đảm cho mọi người được sống trong một môi trường xã hội và sinh thái an toàn, lành mạnh, mang tính nhân văn cao”.(1) Đối tƣợng bảo vệ của ngành luật hình sự đều đƣợc xác định rõ ràng trong các BLHS: BLHS năm 1985, BLHS năm 1999 và BLHS năm 2015. Theo Điều 8 BLHS năm 2015, đối tƣợng bảo vệ của luật hình sự là độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc, chế độ chính trị, chế độ kinh tế, nền văn hoá, quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, quyền con ngƣời, quyền, lợi ích hợp pháp khác của công dân, những lĩnh vực khác của trật tự pháp luật. Để thực hiện tốt chức năng bảo vệ của mình, ngành luật hình sự cần phải xác định đúng, đầy đủ và kịp thời những hành vi có thể gây nguy hiểm cho các đối tƣợng bảo vệ để quy định là tội phạm. Có nhƣ vậy ngành luật hình sự mới có thể trở thành công cụ pháp lí hữu hiệu bảo vệ các quan hệ xã hội đã đƣợc xác định qua việc chống và phòng ngừa một cách toàn diện tất cả các tội phạm, không có hành vi nào nguy hiểm (ở mức tội phạm) cho đối tƣợng bảo vệ của ngành luật hình sự bị bỏ qua. 3. Chức năng giáo dục của luật hình sự Chống tội phạm qua việc xử phạt ngƣời phạm tội (cũng nhƣ pháp nhân thƣơng mại trong trƣờng hợp nhất định) không (1). Lời nói đầu BLHS Việt Nam năm 1999. 19 chỉ nhằm trừng trị mà còn nhằm mục đích giáo dục họ và giáo dục mọi ngƣời nói chung. Do vậy, ngành luật hình sự không chỉ là công cụ chống tội phạm mà còn có chức năng giáo dục. Cũng chính qua chức năng giáo dục mà ngành luật hình sự có thể thực hiện đƣợc chức năng phòng ngừa tội phạm của mình. Ngành luật hình sự không chỉ là công cụ răn đe ngƣời phạm tội mà còn răn đe cả những ngƣời khác và qua đó giáo dục ngƣời phạm tội cũng nhƣ mọi ngƣời ý thức tuân thủ pháp luật, tránh các hành vi phạm tội. Ngành luật hình sự cũng là công cụ giáo dục ý thức tham gia chống và phòng ngừa tội phạm cho tất cả mọi ngƣời với vai trò là công dân cũng nhƣ với vai trò là thành viên của cơ quan hay tổ chức. Chức năng giáo dục của ngành luật hình sự dựa trên cơ sở chức năng chống tội phạm nhƣng đồng thời cũng là cơ sở cho chức năng phòng ngừa tội phạm và chức năng bảo vệ của ngành luật này. Chức năng giáo dục của ngành luật hình sự đƣợc xác định cụ thể tại Điều 1 và Điều 31 BLHS (Điều 1. Nhiệm vụ của BLHS quy định: “… giáo dục mọi người ý thức tuân theo pháp luật, phòng ngừa và đấu tranh chống tội phạm.”; Điều 31. Mục đích của hình phạt quy định: “… mà còn giáo dục họ ý thức tuân theo pháp luật và các quy tắc của cuộc sống, …giáo dục người, pháp nhân thương mại khác tôn trọng pháp luật, phòng ngừa và đấu tranh chống tội phạm.”). III. CÁC NGUYÊN TẮC CỦA LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM Cũng nhƣ các ngành luật khác, ngành luật hình sự đƣợc xây dựng trên cơ sở những nguyên tắc nhất định, trong đó có những nguyên tắc có tính chất chung cho cả hệ thống pháp luật 20