Tài liệu Giáo trình kỹ năng của luật sư tham gia giải quyết các vụ việc hành chính

HỌC VIỆN TU PHÁP Chủ biên:TS. Lê Thu Hằng GIÁO TRÌNH KỸ NĂNG CỦA LUẬT sư THAM GIA GIẢI QUYẾT CÁC VỤ VIỆC HÀNH CHÍNH Hà Nội - 2014 1 H Ọ ( V IỆN T ư PH ẢP Chủ biên: TS. Lê Thu Hằng GIÁO TRÌNH KỸ NĂNG CỦA LUẬT sư THAM GIA GIẢI QUYỂT CÁC VỤ VIỆC HÀNH CHÍNH Hà Nội - 2014 Giảo trình được thẳm định bởi: Chủ tịch H ội đồng: TS. NGUYÊN XUÂN THU Phó Giám đổc Học viện Tư pháp Phản biện 1: PGS.TS. NGUYẺN VĂN HUYÊN Nguyên Phó Giám đốc Học viện Tư pháp Phản biện 2: TS. TRẦN THỊ HIÈN Phó Trường Khoa Hành chính Nhà nước - Trường Đại học Luật Hà Nội ủ y viên H ội đồng: TS. NGUYỄN THANH BÌNH Phó Hiệu trường TrưcTng Đại học Nguyễn Trãi ủ y viên Thư ký H ội đồng: TS. NGUYỄN THANH PHÚ Giám đốc Trung tâm Thông tin và Nghiên cứu khoa học T Ậ P I H É T Á C GỈA TÊN’ BÀI VIÉT ChưoTig i T Á C íiiẢ PHẦN M Ộ T KỸ NĂNG C ơ BẢN CỦA LUẬT s ư K H I THAM GIA GIẢI QUYẾT v ụ VIỆC HÀNH CHÍNH ] 2 3 Kỹ năna tư vấn khiếu nại hành chính Kỹ năng đại diện ngoài tố tụne của luật sư trona giải quyết vụ v iệ c hành chính Kỹ năng của luật sư Irong khởi kiện vụ án hành chính TS. Lê Thu Hang Ths. Nguyễn Thị Thu Hương Ths. Vũ Thị Hòa Ths. Nguyễn Thị Thu Hươne 4. Kỹ năng Ihu Ihập, đánh giá và sử đụng chứng cử, nghiên cứu hồ sơ vụ án hành chính 5 Kỹ năng soạn thảo bản luận cứ bảo vệ TS. Lê Thu Hằng 6 Kỹ năng tham gia phiên toà sơ thẩm hành chính Ths. Nguyễn Thị Thu Hương 7 Kỹ năng tham gia thủ tục phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái thẩm và thi hành án hành chính TS. Nguyễn Thị Thủy TS. Đồng Thị Kim Thoa PHÀN HAI KỸ NĂNG C H U Y Ê N SÂU CỦA LUẬT s ư K H I TH A M G U G IẢ I Q U Y ẾT v ụ VIỆC H À N H C H ÍN H 8 Kỹ năng tư vấn khiếu nại quyết định hành chính, hành vi hành chính về quản lí đất đai và xử lý vi phạm hành chính TS. Lê Thu Hằng 9 Kỹ năng ứiam gia giải quyết \Ọ] án khiếu kiện quyết định hành chính, hành vi hành chính về quản ]ý đất đai TS. Đồng Thị Kim Thoa 10 Kỹ năng tham gia giải quyết vụ án khiếu kiện quyết định hành chính, hành vi hành .chính Irong lĩnh \ạrc thuế Ths. Nguyễn Thị Thu Hương 11 Kỹ năng tham gia giải quyết \ại án khiếu kiện quyết định hành chính về xử lý vi phạm hành chính Ths. Vũ Thị Hòa DANH M ỤC T Ừ V IÉ T T Ấ T STT TỦ V IÉ T T Ắ T TH A Y C H O 1 BTTH Bồi ihườna thiệt hại 2 CMTND Chứna minh Ihư nhân dân 3 ĐTK K Dối tượna khởi kiện 4 GĐT Giám đốc ihẩm 5 HVHC Hành vi hành chính 6 LT TH C Luật Tổ tụng hành chính 7 QĐHC Quyết định hành chính 8 QĐXLVVCT Quyết định xử lý vụ việc cạnh tranh 9 Q Đ PL Quy định pháp luật 10 TTGQCVAHC Thủ tục giải quyết các vụ án hành chính 11 TT Tái thẩm 12 UBND ủ y ban nhân dân 13 VBPL Văn bản pháp luật 14 V B Q PPL Văn bản quy phạm pháp luật LỜI NÓI DAI ĩ “ Kỹ n ă n g tham gia giải qiìyết các vụ việc hànli chínlì" ]à m ộ t m u n học trong C h ư ơ n g trìii]i đào tạo luật sư. M ôn học Irang bị ch o h ọ c v iên n h ũ n a Jết định xử phạt vi phạm hành ch ín h....................286 4.3. Xem xét tính hợp pháp của quyết định áp dụng các biện pháp ngăn chặn và bảo đảm xử lý vi phạm hành chỉnh......................... ..................................................................293 TÀI LEỆU THAM K H Ả O .................................... ........................................;.................... 298 .......................................................................................... . . . . .............. ’ ................................ ..............................’ ....................... ....................... .......................... .................... .......................................................... ’ .................... 10 PHẦN MỘT KỸ NĂNG C ơ BẢN CỦA LUẬT sư THAM GIA GIẢI QUYẾT CÁC v ụ VIỆC HÀNH CHÍNH 12 Chirong 1 KỸ NĂNG T ư VÁN KHIÉU NẠi HÀNH CHÍNH Giói thiệu Nội dung chính Khiếu nại là một phươns thức họp 1. Khái niệm chung vê íư vân khiêu nại pháp đổ cá nhân, tổ chức bảo vệ quyền và hành chính lợi ích hợp pháp cùa mình khi chịu lác 2. Các yêu cầu íư van khiếu nại hành động của các quyết định hành chính, hành chính v i hành chính và một số đối tưọTig khác. 3. Ouy trình íư vân kìiiểu nại hành chinh Nhu cầu tư vấn trong lĩnh vực này khôna chỉ xuất phát lừ người chịu tác động của quyết định hành chính, hành vi hành chính mà còn từ người bị khiếu nại hoặc chủ Ihể có thẩm quyền giải quyết khiếu nại. Nhu cầu này ngày càng trở nên phổ biến trong xu thể dân chù hóa. Chương này sẽ giới thiệu khái quát chung về tư vấn khiếu nại hành chính và kỹ năng cơ bản của luật sư khi tư vấn cho người khiếu nại, người bị khiếu nại, người cỏ ứiẩiĩi quyền giải quyết khiếu nại khi có khiếu nại trong lĩnh vực hành chính. 1. Khải niệm chung về khiếu nại hành chỉnh và íư vẩn khiếu nại hành chỉnh 1.1. Khiếu nại hành chính Khiếu nại hành chính thực chất là sự phản ứng của công dân, tổ chức trước những hành vi công vụ ư-ái pháp luật gây thiệt hại hoặc bị họ cho ràng gây thiệt hại đến quyền, lợi ích hợp pháp của họ. Theo quy định của Luật Khiếu nại, khiếu nại là việc công dân, cơ quan, tổ chức hoặc cán bộ, công chức theo thủ tục đo Luật kliiêu nại quy định đề nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền xem xét lại quyết địiứi hành chính, hành vi hành chính của cơ quan hành chính nhà nước, của người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước hoặc quyết định kỷ luật cán bộ, công chức khi có căn cử cho rằng quyết định hoặc hành vi đó là trái pháp luật, xâm phạm quyền, lọi ích họp pháp cùa mình. 13 Mur vậy, khicii nại la quyền chù Ihế của côns dân, cỏ quan hệ niật thicl \ (Vi C-IC liuyền \ á nahĩa vụ cơ bản của côna dân Irona ciiC lĩnh vực hành chinh - chínli ti , kiiili lé. văn hóa. xã hội và trone lĩnh vực cá nhân. Khiếu nại là phưonụ íiện pháp luật lự ' khi các quyền chủ ihể bị vi phạm, đồna thời là một phươna tiện pháp luậl mà nhờ đó cơ quan hành chính, nhữna neười có Ihẩm quyền trone cơ quan hành chính kiểm Ira được tính hợp pháp, hợp lý về các quyết định, hành vi hành chính của mình. Đối tượng khiếu nại hành chính là quyết định hành chính, hành vi hành chính, quyếl định kỷ luật cán bộ, côna chức có liên quan đến một thủ tục hành chính, bởi việc xem xét lại các quyết định đã được ban hành là chức năng của cơ quan hành chính nhà nước và là một giai đoạn trong trình tự các bước khi thực hiện một thủ tục hành chính. Chủ ihể thực hiện khiếu nại hành chính là công dân, cơ quan, tổ chức hoặc cán bộ, công chức là người chịu lác động trực tiếp của đối tưọTig khiếu nại. Người bị khiếu nại là người ban hành quyết định hành chính, quyết định kỷ luậl hoặc người thực hiện hành vi hành chính bị khiếu nại. Khiếu nại hành chính được thực hiện và giải quyết theo thủ tục hành chính, quy định trong Luật Khiếu nại và các văn bản hướng dẫn ihi hành. Ngoài khiếu nại còn có các căn cứ khác để xem xét lại quyết định hành chính, hành vi hành chính như: ý kiến của chính cơ quan đã ban hành quyết định, hoặc của cơ quan cấp trên đã ban hành quyết định; có đề nghị của các cơ quan tổ chức. Mặc dù đều là quyền chù thể của công dân nhưng khiếu nại khác với tổ cáo, yêu càu, kiến nghị. Khiếu nại khác tố cáo ở những điểm chính sau: chủ Ihể thực hiện quyền khiếu nại chủ yếu là cá nhân, tổ chức chịu tác động trực tiếp của đối tượng khiếu nại còn chủ Ihể Ihực hiện quyền tố cáo là công dân; đổi tượng khiếu nại là các quyết định hành chỉnh, hành vi hành chính, quyết định kỷ luật còn đối tượng tố cáo là hành vi vi phạm pháp.luật của bất kỳ cơ quan, tổ chức, cả nhân nào; mục đích khiếu nại là để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người khiếu nại, còn mục đích của tổ cáo không phải là bảo vệ lợi ích của người tổ cáo mà để bảo vệ lợi ích cùa Nhà nước, quyền và lợi ích họp pháp của công dân, cơ quan, tổ chức. Khiếu nại khác với yêu cầu, kiến nehị ở chỗ khiếu nại là hình thức công dân hưÓTig tới các cơ quan hành chính nhà nước, khi thấy quyết định, hành vi hành chính xâm phạm tới quyền và lợi ích của mình. Vì vậy, nó luôn chứa đựng các thông tin, chứng cứ nhất định về sự vi phạm các quyền, lợi ích hợp pháp cùa công dân. 14 1.2. Tư vấn khii ■nọi hành chính T ư vấn khiếu nại hành c liiiih là một lĩnh vực cụ thê cùa tư \-ấn Ị-iliáp luật, là việc luật sư đưa ra các nhận định, aiải pháp, kết luận, khuyến nehị \ e một tình huốne cụ ihể của công dân, to chức khi có khiếu nại đối với các quyết định hành chính, hành vi hành chính của cơ quan hành chính nhà nước, của naưòi có thẩm quvền trong cơ quan hành chính nhà nước hoặc quyết định kỷ luậl cán bộ, công chức, nhằin giúp khách hàng có các hành vi ứng xử họp pháp, hợp lý. Trone quá trình giải quvết khiếu nại hành chính, có nhiều chủ thể khác nhau (chủ thể tiến hành và chủ thể tham aia) Irona đó, luật sư là một trontỉ số các chủ thể tham gia và vai trò của luật sư ngày càng được đề cao. Phạm vi hoạt động nghề nghiệp của luật sư Irong quá trình khiếu nại và giải quyết khiếu nại hành chính được pháp luật quy dịnh ở các loại việc sau: luật sư được phép tư vấn pháp luật, trợ giúp pháp lý cho người khiếu nại; luật sư là người đại diện ngoài tố tụng (Ihay mặt người khiếu nại thực hiện quyền và nghĩa vụ của người khiếu nại theo uỷ qu)'ền của họ); thực hiện, các dịch vụ pháp lý khác: soạn đơn khiếu nại, soạn thảo các văn bản, tài liệu, Ihu thập các chứng cứ... Trong các hoạt động kể trên, hoạt động tư vấn khiếu nại hành chính có vai trò vô cùng quan trọng, sự tham gỉa tư vấn của Luật sư một mặt góp phần đảm bảo trật tự quản lý nhà nước về khiếu nại, mặt khác giúp các bên tranh chấp đặc biệt là người khiếu nại hiểu biết pháp luật, hiểu đúng các hành vi xử sự cần thiết trong quá Irình khiếu nại để bảo vệ quyền, lợi ích họp pháp của mình. Tư vấn khiếu nại hành chính cùa luật sư có một số đặc Uomg sau: Thứ nhất, hoạt động tư vấn khiếu nại hành chính của luật sư là một loại tư vẩn pháp luật cụ thể, trong đó tuỳ thuộc vào khách hàng và yêu cầu của khách hàng, vào sự thoả thuận của luật sư với khách hàng nhàm giúp khách hàng hiểu biết, lựa chọn đủng vãn bản pháp luật, tập hợp và hệ thống các lình tiết khách quan, có ý nghĩa cho việc khiếu nại và giải quyết khiếu nại hành chính để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho khách hàng. Với khách hàne là người khiếu nại, Luật sư cần dựa vào tính chất, diễn biến \ại việc và đối tượng khiếu nại để lựa chọn các văn bản pháp luật, các quy phạm pháp luật tương ứna, phù hợp làm cơ sở hướng dẫn khách hàng thực hiện các hành vi khiếu nại và đưa ra nội dung, yêu cầu khiếu nại dúng pháp luật. Văn bản pháp luật cần sử dụne để giải quyết khiếu nại gồm cảc văn bản pháp luật về hình ihức (Luật Khiếu nại, 15 các văn bản hưóne dân Ihi hàiìỉì) và \ ’ăn bản pháp ỉuật vê Iiội duiis (quvcn. nuhĩa vụ. nhiệm vụ, lọi íc h .. Đỏi với việc lựa chọn, sắp xếp và hệ Ihổng các tình liết khách quan có ý nehĩa cho việc làm sáng lò sự việc và là cơ sở thực hiện yêu cầu khiếu nại. luật sư cần hướna dẫn cho khách hàng cùa mình tập hợp nhữna tài liệu, chứne cứ dùng làm căn cứ để xác định đối luợng khiếu nại, các tình tiết xác định quyền và lợi ích họp pháp của neười khiếu nại, các tình tiết đánh giá lính bất họp pháp của đối tượng khiếu n ạ i,... Trong quá trình tư vẩn khiếu nại, luật sư cần chỉ rõ các cơ sở pháp lý xác định hành vi xử sự theo những Irình tự, ihủ tục nhất định do pháp luật quy định để khách hàng của mình chủ động thực hiện các hành vi của họ cho phù hợp với pháp luật. Đối với khách hàng là người khiếu nại (công dân, tổ chức) được thực hiện bất kỳ hành vi nào mà pháp luật không cẩm để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình, luật sư cần phân tích và chỉ rõ một số loại hành vi cần thực hiện trong phạm vi điều chỉnh pháp luật và phải biêt cách lựa chọn vi ứng xử thật sự có ý nghĩa và hiệu quả cho việc khiếu nại để tránh tình ưạng gây rắc rối và mất trật tự trong quá trình khiếu nại. Đối với khách hàng là người bị khiếu nại, là người có ứiẩm quyền giải quyết khiếu nại hoặc tham mưu cho người giải quyết khiếu nại, luật sư cần tư vấn để các chủ thể này thực hiện những hành vi được phép, được quyền thực hiện theo pháp luật quy định. Thứ hai, hoạt động tư vấn của luật sư về khiếu nại hành chính chủ yếu dựa trên két quả phân tích và nhận định về tính họp pháp hay bất hợp pháp của đối tưọTig khiếu nại. Đây là nội dung tư vấn cơ bản và tập trung nhất, chiếm nhiều thời gian và công sức nhất trong các nội dung tư vấn của luật sư. Trường hợp khách hàng là người khiếu nại, với nội dung tư vấn này, trước hết đòi hỏi luật sư cần chi rõ cho khách hàng biết đối tượng khiếu nại là quyết định hành chính, hành vi hành chính cụ ũiể nào, dựa vào đâu để cho ràng đổi tượne đó là trái pháp luật. Cùng với việc xác định đổi tượng khiếu nại, luật sư cần xem khách hàng có bị thiệt hại không (tài sản, tính mạng, sức khoẻ, danh dự, nhân phẩm, uy tín), việc ban hành và thực hiện quyết định hành chính, hành vi hành chính bị khiếu nại có mối liên hệ như tihế nào với thiệt hại đó để hướng dẫn khách hàng đưa ra yêu cầu đòi bồi thường thiệt hại. Trường họp khách hàng là người bị kliiếu nại hoặc người có thẩm quyền eiải quyết khiếu nại: luật sư c ầ a c h ỉ rõ cho khách hàng biết việc ngưòi khiếu nại đưa ra yêu cầu khiếu nại là có hay khônç có căn cứ. đổi tưọng khiếu nại họp pháp hav không họp 16 pháp, ihiçt hại do việc bail liành hoặc thực hiện qu\ ct địnli hành chính, hành vi hành chính h\ khiếu nại đó aâv ra (nếu có). Thứ ba. tư vấn khiếu nại hành chính là loại tư \ an pháp luật liên quan đến trình tự và thiết chế giải quvết là Irinh tự, thiết chế hành chính. Do vậy, khi tư vấn khiếu nại hành chính, luật sư không chỉ cần có trình độ, năng lực lư vấn khiếu nại mà còn phải hiểu biết sâu kiến thức, trình độ quản lý hành chính và pháp luật hành chính. Ví đụ: tư vấn khiếu nại với các quyết định xử phạt hành chính trong lĩnh vực thuế, ngoài các kiến thức pháp luật về xử lý vi phạm hành chính, luật sư cân có các kiến ihức về các thủ tục hành chính trons lĩnh vực thuế, một số nahiệp \ ụ của naành Ih u ế .... 2. Các yêu cầu của tư vẩn khiếu nại hành chính Nẳm vững và ửioả mãn các yêu cầu tư vấn khiếu nại hành chính một mặt khẳng định được trình độ chuyên môn, năng lực tu vấn cùa luật sư mặt khác tạo điều kiện cho hoạt động tư vấn của luật sư được chất lượng và hiệu quả. Các yêu cầu đó là; 2 .1. Yêu cầu íôn trọng và luân thủ p h á p luật Pháp luật là mục đích, chuẩn mực cho hoạt động tư vấn nói chung, tư vấn khiếu nại hành chính nói riêng. Hoạt động tư vấn khiếu nại hành chính của luật sư ứiực chất là một loại hình dịch vụ pháp lý, do đó từ hình thức đến nội dung tư vấn, luật sư cần phải tôn trọng và tuân thủ pháp luật. Yêu cầu tôn trọng và tuân thủ pháp luật trong hoạt động tư vấn khiếu nại hành chính được biểu hiện ờ các nội dung sau; Thứ nhẩí, hoạt động tu vấn hành chính phải dựa vào các quy định của pháp luật. Muốn tu vấn đúng, luật sư phải dựa trên các quy định của pháp luật. Để định hướng cho khách hàng cỏ khiếu nại hay không khiếu nại Luật sư phải dựa trên các văn bản pháp luật, căn cứ quy định Irong các văn bản pháp luật đó để xem xét loại việc hay đối tượng đó có thuộc phạm vi khiếu nại hành chính không, văn bản nào quy định qùyền, nghĩa vụ của người khiếu nại cho loại việc đó... Để đánh giá tính hợp pháp cùa đổi tượng khiếu nại, thực hiện các thù tục khiếu nại và tham gia các quá trình giải quyết khiếu nại lần một hoặc lần hai, luật sư cũng cần phải nghiên cứu và áp dụng các văn bản pháp luật, các quy định pháp luật phù họp. Hình ứiức hoạt động tư vấn của luật sư cũng phải dựa vào quy định của pháp luật. Ví dụ v-iệc thoả ứiuận và lập họp đồng dịch \ại pháp lý, hoạt động thu thập thông tin, tài liệu, chứng cứ để tư vấn... đều phải thuộc phạm vi điều chỉnh của pháp luật » 17 hoặc không được trái pháp luật trong nhữna trường hợp pháp luật clnra diều chình cụ thể. Thứ hai, lập họp, hệ ihốne các vãn bản pháp luậl dỏ sử dụns. Để đáp ứng yêu cầu tôn trọng và luân ihủ pháp luật, khi tư vấn cho khách hàne. luật sư cần lựa chọn các văn bản pháp luật cần thiết, phù họp để làm cơ sở pháp lÝ, lựa chọn các điều khoản pháp luật liên quan đen quy định về trình tự, thủ tục khiếu nại để đảm bảo tính hợp pháp về nội dung và hình thức tư vấn cũne như hình thức pháp Iv và nội dung khiếu nại, đặc biệt là cập nhật các văn bản pháp luật mới. Trong nhiều trường hợp, luật sư cần vận dụng một sổ quy định của pháp luật để chứng minh cho các nhận định cùa mình về inột tình huống cụ Ihể trong quá trình tư vấn khiếu nại hành chính. Trong điều kiện công nghệ tin học phát triển mạnh mẽ như hiện nay, việc tập hợp, hệ thống văn bản pháp luật .theo một cách sắp xếp riêng của từng tổ chức hành nghề luật sư cũng như của cá nhân luật sư một mặt giúp luật sư kịp thời cập nhật, Ira cứu văn bản pháp luật để vận dụng, áp dụng nhưng mặt khác sẽ tạo nên thói quen, sự thuần thục trong việc tra cứu, đổi chiếu văn bản pháp luật, thói quen tôn trọng và làm theo pháp luật. Thứ ồa, đưa ra khuyến nghị, giải pháp trên cơ sở các quy định của pháp luật. Sự tôn trọng, tuân thủ pháp luật còn được biểu hiện khá rõ nét ờ chỗ khi giải thích, phân tích hay nhận định một tình huống tư vấn pháp luật cụ thể, luật sư cần đưa ra các khuyến nghị cho khách hàng (là người khiếu nại, hoặc người bị khiếu nại, hoặc người giải quyết khiếu nại) về cách ứiức xử sự theo quy định của pháp luật, giúp khách hàng biết khai thác, sử dụng pháp luật để khiếu nại hoặc giải quyết khiếu nại đúng, qua đó nhằm bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người khiếu nại, bảo vệ uỵ tín cho người khiếu nại, giải quyết khiếu nại, góp phần bảo đảm trật tự quản lý của N hà nước. Khuyến nghị về cách ứng xử cho khách hàng là nhằm giúp khách hàng điều chỉnh các hành vi xử sự trong quá trình kliiếu nại và giải quyết khiếu nại, ữán h được lâm lý bức xúc dễ dẫn đến vi phạm pháp luật, biết lựa chọn các hành vi (hành động và không hành động) phù họp quy định của pháp luật hoặc Ihực hiện các hành vi mà pháp luật không cấm (đối với người khiếu nại), thực hiện những hành vi pháp luật quy định (đối với người bị khiếu nại và người giải quyết khiếu nại). Đặc biệt, đê hoạt động tư vân có hiệu quả. ngoài các khuyến nghị, luật sư còn dự kiến cho khách hàng các giải pháp phù họp. Đổi với khách hàng là người khiếu nại, cần tư vấn các giải pháp khiếu nại đúng đắn Iihư khiếu nại dến cơ quan có thẩm 18